📜
๕. กสฺสปสํยุตฺตํ
๑. สนฺตุฏฺสุตฺตํ
๑๔๔. สาวตฺถิยํ ¶ ¶ ¶ ¶ วิหรติ…เป… ‘‘สนฺตุฏฺายํ [สนฺตุฏฺโยํ (สี.)], ภิกฺขเว, กสฺสโป อิตรีตเรน จีวเรน, อิตรีตรจีวรสนฺตุฏฺิยา จ วณฺณวาที; น จ จีวรเหตุ อเนสนํ อปฺปติรูปํ อาปชฺชติ; อลทฺธา จ จีวรํ น ปริตสฺสติ; ลทฺธา จ จีวรํ อคธิโต [อคถิโต (สี.)] อมุจฺฉิโต อนชฺฌาปนฺโน อาทีนวทสฺสาวี นิสฺสรณปฺโ ปริภฺุชติ’’.
‘‘สนฺตุฏฺายํ, ภิกฺขเว, กสฺสโป อิตรีตเรน ปิณฺฑปาเตน, อิตรีตรปิณฺฑปาตสนฺตุฏฺิยา จ วณฺณวาที; น จ ปิณฺฑปาตเหตุ อเนสนํ อปฺปติรูปํ อาปชฺชติ; อลทฺธา จ ปิณฺฑปาตํ น ปริตสฺสติ; ลทฺธา จ ปิณฺฑปาตํ อคธิโต อมุจฺฉิโต อนชฺฌาปนฺโน อาทีนวทสฺสาวี นิสฺสรณปฺโ ปริภฺุชติ.
‘‘สนฺตุฏฺายํ, ภิกฺขเว, กสฺสโป อิตรีตเรน เสนาสเนน, อิตรีตรเสนาสนสนฺตุฏฺิยา จ วณฺณวาที; น จ เสนาสนเหตุ อเนสนํ อปฺปติรูปํ อาปชฺชติ; อลทฺธา จ เสนาสนํ น ปริตสฺสติ; ลทฺธา จ เสนาสนํ อคธิโต อมุจฺฉิโต อนชฺฌาปนฺโน อาทีนวทสฺสาวี นิสฺสรณปฺโ ปริภฺุชติ.
‘‘สนฺตุฏฺายํ, ภิกฺขเว, กสฺสโป อิตรีตเรน คิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรน, อิตรีตรคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารสนฺตุฏฺิยา จ วณฺณวาที; น จ คิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารเหตุ อเนสนํ อปฺปติรูปํ อาปชฺชติ; อลทฺธา จ คิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ น ปริตสฺสติ; ลทฺธา จ คิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ อคธิโต อมุจฺฉิโต ¶ อนชฺฌาปนฺโน อาทีนวทสฺสาวี นิสฺสรณปฺโ ปริภฺุชติ.
‘‘ตสฺมาติห ¶ , ภิกฺขเว, เอวํ สิกฺขิตพฺพํ – ‘สนฺตุฏฺา ภวิสฺสาม อิตรีตเรน จีวเรน, อิตรีตรจีวรสนฺตุฏฺิยา จ ¶ วณฺณวาทิโน; น จ จีวรเหตุ อเนสนํ อปฺปติรูปํ อาปชฺชิสฺสาม; อลทฺธา จ จีวรํ น จ ปริตสฺสิสฺสาม; ลทฺธา จ จีวรํ อคธิตา อมุจฺฉิตา อนชฺฌาปนฺนา อาทีนวทสฺสาวิโน นิสฺสรณปฺา ปริภฺุชิสฺสาม’’’. (เอวํ สพฺพํ กาตพฺพํ).
‘‘‘สนฺตุฏฺา ¶ ภวิสฺสาม อิตรีตเรน ปิณฺฑปาเตน…เป… สนฺตุฏฺา ภวิสฺสาม อิตรีตเรน เสนาสเนน…เป… สนฺตุฏฺา ภวิสฺสาม อิตรีตเรน คิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรน, อิตรีตรคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารสนฺตุฏฺิยา จ วณฺณวาทิโน; น จ คิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารเหตุ อเนสนํ อปฺปติรูปํ อาปชฺชิสฺสาม อลทฺธา จ คิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ น ปริตสฺสิสฺสาม; ลทฺธา จ คิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ อคธิตา อมุจฺฉิตา อนชฺฌาปนฺนา อาทีนวทสฺสาวิโน นิสฺสรณปฺา ปริภฺุชิสฺสามา’ติ. เอวฺหิ โว, ภิกฺขเว, สิกฺขิตพฺพํ. กสฺสเปน วา หิ โว, ภิกฺขเว, โอวทิสฺสามิ โย วา ปนสฺส [โย วา ปน (สี.), โย วา (ปี.)] กสฺสปสทิโส, โอวทิเตหิ จ ปน โว ตถตฺตาย ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ. ปมํ.
๒. อโนตฺตปฺปีสุตฺตํ
๑๔๕. เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ อายสฺมา จ มหากสฺสโป อายสฺมา จ สาริปุตฺโต พาราณสิยํ วิหรนฺติ อิสิปตเน มิคทาเย. อถ ¶ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต สายนฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺิโต เยนายสฺมา มหากสฺสโป เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา มหากสฺสเปน สทฺธึ สมฺโมทิ. สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา สาริปุตฺโต อายสฺมนฺตํ มหากสฺสปํ เอตทโวจ – ‘‘วุจฺจติ หิทํ, อาวุโส กสฺสป, อนาตาปี อโนตฺตปฺปี อภพฺโพ สมฺโพธาย อภพฺโพ นิพฺพานาย อภพฺโพ อนุตฺตรสฺส โยคกฺเขมสฺส อธิคมาย; อาตาปี จ โข โอตฺตปฺปี ¶ ภพฺโพ สมฺโพธาย ภพฺโพ นิพฺพานาย ภพฺโพ อนุตฺตรสฺส โยคกฺเขมสฺส อธิคมายา’’ติ.
‘‘กิตฺตาวตา นุ โข, อาวุโส, อนาตาปี โหติ อโนตฺตปฺปี อภพฺโพ สมฺโพธาย อภพฺโพ นิพฺพานาย อภพฺโพ อนุตฺตรสฺส โยคกฺเขมสฺส อธิคมาย; กิตฺตาวตา จ ปนาวุโส, อาตาปี ¶ โหติ โอตฺตปฺปี ภพฺโพ สมฺโพธาย ภพฺโพ นิพฺพานาย ภพฺโพ อนุตฺตรสฺส โยคกฺเขมสฺส อธิคมายา’’ติ? ‘‘อิธาวุโส, ภิกฺขุ ‘อนุปฺปนฺนา เม ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชมานา อนตฺถาย สํวตฺเตยฺยุ’นฺติ ¶ น อาตปฺปํ กโรติ, ‘อุปฺปนฺนา เม ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อปฺปหียมานา อนตฺถาย สํวตฺเตยฺยุ’นฺติ น อาตปฺปํ กโรติ, ‘อนุปฺปนฺนา เม กุสลา ธมฺมานุปฺปชฺชมานา อนตฺถาย สํวตฺเตยฺยุ’นฺติ น อาตปฺปํ กโรติ, ‘อุปฺปนฺนา เม กุสลา ธมฺมา นิรุชฺฌมานา อนตฺถาย สํวตฺเตยฺยุ’นฺติ น ¶ อาตปฺปํ กโรติ. เอวํ โข, อาวุโส, อนาตาปี โหติ’’.
‘‘กถฺจาวุโส, อโนตฺตปฺปี โหติ? อิธาวุโส, ภิกฺขุ ‘อนุปฺปนฺนา เม ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชมานา อนตฺถาย สํวตฺเตยฺยุ’นฺติ น โอตฺตปฺปติ, ‘อุปฺปนฺนา เม ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อปฺปหียมานา อนตฺถาย สํวตฺเตยฺยุ’นฺติ น โอตฺตปฺปติ, ‘อนุปฺปนฺนา เม กุสลา ธมฺมานุปฺปชฺชมานา อนตฺถาย สํวตฺเตยฺยุ’นฺติ น โอตฺตปฺปติ, ‘อุปฺปนฺนา เม กุสลา ธมฺมา นิรุชฺฌมานา อนตฺถาย สํวตฺเตยฺยุ’นฺติ น โอตฺตปฺปติ. เอวํ ¶ โข, อาวุโส, อโนตฺตปฺปี โหติ. เอวํ โข, อาวุโส, อนาตาปี อโนตฺตปฺปี อภพฺโพ สมฺโพธาย อภพฺโพ นิพฺพานาย อภพฺโพ อนุตฺตรสฺส โยคกฺเขมสฺส อธิคมาย.
‘‘กถฺจาวุโส, อาตาปี โหติ? อิธาวุโส, ภิกฺขุ ‘อนุปฺปนฺนา เม ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชมานา อนตฺถาย สํวตฺเตยฺยุ’นฺติ อาตปฺปํ กโรติ, ‘อุปฺปนฺนา เม ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อปฺปหียมานา อนตฺถาย สํวตฺเตยฺยุ’นฺติ อาตปฺปํ กโรติ, อนุปฺปนฺนา เม กุสลา ธมฺมา…เป… อาตปฺปํ กโรติ. เอวํ โข, อาวุโส, อาตาปี โหติ.
‘‘กถฺจาวุโส, โอตฺตปฺปี โหติ? อิธาวุโส, ภิกฺขุ ‘อนุปฺปนฺนา ¶ เม ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชมานา อนตฺถาย สํวตฺเตยฺยุ’นฺติ โอตฺตปฺปติ, ‘อุปฺปนฺนา เม ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อปฺปหียมานา อนตฺถาย สํวตฺเตยฺยุ’นฺติ โอตฺตปฺปติ, ‘อนุปฺปนฺนา เม กุสลา ธมฺมา อนุปฺปชฺชมานา อนตฺถาย สํวตฺเตยฺยุ’นฺติ โอตฺตปฺปติ, ‘อุปฺปนฺนา เม กุสลา ธมฺมา นิรุชฺฌมานา อนตฺถาย สํวตฺเตยฺยุ’นฺติ โอตฺตปฺปติ. เอวํ โข, อาวุโส, โอตฺตปฺปี โหติ. เอวํ โข, อาวุโส, อาตาปี โอตฺตปฺปี ภพฺโพ สมฺโพธาย ภพฺโพ นิพฺพานาย ภพฺโพ อนุตฺตรสฺส โยคกฺเขมสฺส อธิคมายา’’ติ. ทุติยํ.
๓. จนฺทูปมสุตฺตํ
๑๔๖. สาวตฺถิยํ ¶ วิหรติ…เป… ‘‘จนฺทูปมา, ภิกฺขเว, กุลานิ อุปสงฺกมถ – อปกสฺเสว ¶ กายํ, อปกสฺส จิตฺตํ, นิจฺจนวกา กุเลสุ อปฺปคพฺภา [อปฺปคพฺพา (ก.)]. เสยฺยถาปิ ¶ , ภิกฺขเว, ปุริโส ชรุทปานํ วา โอโลเกยฺย ปพฺพตวิสมํ วา นทีวิทุคฺคํ วา – อปกสฺเสว กายํ, อปกสฺส จิตฺตํ; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, จนฺทูปมา กุลานิ อุปสงฺกมถ – อปกสฺเสว กายํ, อปกสฺส จิตฺตํ, นิจฺจนวกา กุเลสุ อปฺปคพฺภา’’.
‘‘กสฺสโป, ภิกฺขเว, จนฺทูปโม กุลานิ อุปสงฺกมติ – อปกสฺเสว กายํ, อปกสฺส จิตฺตํ, นิจฺจนวโก กุเลสุ อปฺปคพฺโภ. ตํ กึ มฺถ, ภิกฺขเว, กถํรูโป ภิกฺขุ อรหติ กุลานิ อุปสงฺกมิตุ’’นฺติ? ‘‘ภควํมูลกา โน, ภนฺเต, ธมฺมา ภควํเนตฺติกา ภควํปฏิสรณา. สาธุ วต, ภนฺเต, ภควนฺตํเยว ปฏิภาตุ เอตสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ. ภควโต สุตฺวา ภิกฺขู ธาเรสฺสนฺตี’’ติ.
อถ โข ¶ ภควา อากาเส ปาณึ จาเลสิ. ‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, อยํ อากาเส ปาณิ น สชฺชติ น คยฺหติ น พชฺฌติ; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, ยสฺส กสฺสจิ ภิกฺขุโน กุลานิ อุปสงฺกมโต กุเลสุ จิตฺตํ น สชฺชติ น คยฺหติ น พชฺฌติ – ‘ลภนฺตุ ลาภกามา, ปฺุกามา กโรนฺตุ ปฺุานี’ติ; ยถาสเกน ลาเภน อตฺตมโน โหติ สุมโน, เอวํ ปเรสํ ลาเภน อตฺตมโน โหติ สุมโน; เอวรูโป โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อรหติ กุลานิ อุปสงฺกมิตุํ.
‘‘กสฺสปสฺส, ภิกฺขเว, กุลานิ อุปสงฺกมโต กุเลสุ จิตฺตํ น สชฺชติ น คยฺหติ น พชฺฌติ – ‘ลภนฺตุ ลาภกามา, ปฺุกามา กโรนฺตุ ปฺุานี’ติ; ยถาสเกน ลาเภน อตฺตมโน โหติ สุมโน; เอวํ ปเรสํ ลาเภน อตฺตมโน โหติ สุมโน.
‘‘ตํ ¶ กึ มฺถ, ภิกฺขเว, กถํรูปสฺส ภิกฺขุโน อปริสุทฺธา ธมฺมเทสนา โหติ, กถํรูปสฺส ภิกฺขุโน ปริสุทฺธา ธมฺมเทสนา โหตี’’ติ? ‘‘ภควํมูลกา โน, ภนฺเต, ธมฺมา ภควํเนตฺติกา ภควํปฏิสรณา. สาธุ วต, ภนฺเต, ภควนฺตํเยว ปฏิภาตุ เอตสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ ¶ . ภควโต สุตฺวา ภิกฺขู ธาเรสฺสนฺตี’’ติ. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สุณาถ, สาธุกํ มนสิ กโรถ; ภาสิสฺสามี’’ติ. ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ. ภควา เอตทโวจ –
‘‘โย หิ โกจิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เอวํจิตฺโต ปเรสํ ธมฺมํ เทเสติ – ‘อโห วต เม ธมฺมํ สุเณยฺยุํ, สุตฺวา จ ปน ธมฺมํ ปสีเทยฺยุํ, ปสนฺนา จ ¶ เม ปสนฺนาการํ ¶ กเรยฺยุ’นฺติ; เอวรูปสฺส โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน อปริสุทฺธา ธมฺมเทสนา โหติ.
‘‘โย จ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เอวํจิตฺโต ปเรสํ ธมฺมํ เทเสติ – ‘สฺวากฺขาโต ภควตา ธมฺโม สนฺทิฏฺิโก อกาลิโก เอหิปสฺสิโก โอปเนยฺยิโก ปจฺจตฺตํ เวทิตพฺโพ วิฺูหีติ [วิฺูหิ (?)]. อโห, วต เม ธมฺมํ สุเณยฺยุํ, สุตฺวา จ ปน ธมฺมํ อาชาเนยฺยุํ, อาชานิตฺวา จ ปน ตถตฺตาย ปฏิปชฺเชยฺยุ’นฺติ. อิติ ธมฺมสุธมฺมตํ ปฏิจฺจ ปเรสํ ธมฺมํ เทเสติ, การฺุํ ปฏิจฺจ อนุทฺทยํ [อนุทยํ (พหูสุ) ทฺวิตฺตการณํ ปน คเวสิตพฺพํ] ปฏิจฺจ อนุกมฺปํ อุปาทาย ปเรสํ ธมฺมํ เทเสติ. เอวรูปสฺส โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ปริสุทฺธา ธมฺมเทสนา โหติ.
‘‘กสฺสโป, ภิกฺขเว, เอวํจิตฺโต ปเรสํ ธมฺมํ เทเสติ – ‘สฺวากฺขาโต ภควตา ธมฺโม สนฺทิฏฺิโก อกาลิโก เอหิปสฺสิโก โอปเนยฺยิโก ปจฺจตฺตํ เวทิตพฺโพ วิฺูหีติ. อโห, วต ¶ เม ธมฺมํ สุเณยฺยุํ, สุตฺวา จ ปน ธมฺมํ อาชาเนยฺยุํ, อาชานิตฺวา จ ปน ตถตฺตาย ปฏิปชฺเชยฺยุ’นฺติ. อิติ ธมฺมสุธมฺมตํ ปฏิจฺจ ปเรสํ ธมฺมํ เทเสติ, การฺุํ ปฏิจฺจ อนุทฺทยํ ปฏิจฺจ อนุกมฺปํ อุปาทาย ปเรสํ ธมฺมํ เทเสติ. กสฺสเปน วา หิ โว, ภิกฺขเว, โอวทิสฺสามิ โย วา ปนสฺส กสฺสปสทิโส, โอวทิเตหิ จ ปน โว ตถตฺตาย ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ. ตติยํ.
๔. กุลูปกสุตฺตํ
๑๔๗. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป… ‘‘ตํ กึ มฺถ, ภิกฺขเว, กถํรูโป ภิกฺขุ ¶ อรหติ กุลูปโก โหตุํ, กถํรูโป ภิกฺขุ น อรหติ กุลูปโก โหตุ’’นฺติ? ภควํมูลกา โน, ภนฺเต, ธมฺมา…เป… ภควา เอตทโวจ –
‘‘โย ¶ หิ โกจิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เอวํจิตฺโต กุลานิ อุปสงฺกมติ – ‘เทนฺตุเยว เม, มา นาทํสุ; พหุกฺเว เม เทนฺตุ, มา โถกํ; ปณีตฺเว เม เทนฺตุ, มา ลูขํ; สีฆฺเว เม เทนฺตุ, มา ทนฺธํ; สกฺกจฺจฺเว เม เทนฺตุ, มา อสกฺกจฺจ’นฺติ. ตสฺส เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน เอวํจิตฺตสฺส กุลานิ อุปสงฺกมโต น เทนฺติ, เตน ภิกฺขุ สนฺทียติ; โส ตโตนิทานํ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวทยติ. โถกํ เทนฺติ, โน พหุกํ…เป… ลูขํ เทนฺติ, โน ปณีตํ… ทนฺธํ เทนฺติ, โน สีฆํ, เตน ภิกฺขุ สนฺทียติ; โส ตโตนิทานํ ¶ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวทยติ. อสกฺกจฺจํ เทนฺติ, โน สกฺกจฺจํ; เตน ภิกฺขุ สนฺทียติ; โส ¶ ตโตนิทานํ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวทยติ. เอวรูโป โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ น อรหติ กูลูปโก โหตุํ.
‘‘โย จ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เอวํจิตฺโต กุลานิ อุปสงฺกมติ – ‘ตํ กุเตตฺถ ลพฺภา ปรกุเลสุ – เทนฺตุเยว เม, มา นาทํสุ; พหุกฺเว เม เทนฺตุ, มา โถกํ; ปณีตฺเว เม เทนฺตุ, มา ลูขํ; ทีฆฺเว เม เทนฺตุ, มา ทนฺธํ; สกฺกจฺจฺเว เม เทนฺตุ, มา อสกฺกจฺจ’นฺติ. ตสฺส เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน เอวํจิตฺตสฺส กุลานิ อุปสงฺกมโต น เทนฺติ; เตน ภิกฺขุ น สนฺทียติ; โส น ตโตนิทานํ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ¶ ปฏิสํเวทยติ. โถกํ เทนฺติ, โน พหุกํ; เตน ภิกฺขุ น สนฺทียติ; โส น ตโตนิทานํ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวทยติ. ลูขํ เทนฺติ, โน ปณีตํ; เตน ภิกฺขุ น สนฺทียติ; โส น ตโตนิทานํ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวทยติ. ทนฺธํ เทนฺติ, โน สีฆํ; เตน ภิกฺขุ น สนฺทียติ; โส น ตโตนิทานํ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวทยติ. อสกฺกจฺจํ เทนฺติ, โน สกฺกจฺจํ; เตน ภิกฺขุ น สนฺทียติ; โส น ตโตนิทานํ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวทยติ. เอวรูโป โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อรหติ กุลูปโก โหตุํ.
‘‘กสฺสโป, ภิกฺขเว, เอวํจิตฺโต กุลานิ อุปสงฺกมติ – ‘ตํ กุเตตฺถ ลพฺภา ปรกุเลสุ – เทนฺตุเยว เม, มา นาทํสุ; พหุกฺเว เม เทนฺตุ, มา โถกํ; ปณีตฺเว เม เทนฺตุ, มา ลูขํ; สีฆฺเว เม เทนฺตุ, มา ทนฺธํ; สกฺกจฺจฺเว เม เทนฺตุ, มา อสกฺกจฺจ’นฺติ. ตสฺส เจ, ภิกฺขเว, กสฺสปสฺส เอวํจิตฺตสฺส กุลานิ อุปสงฺกมโต น เทนฺติ; เตน กสฺสโป น สนฺทียติ; โส น ตโตนิทานํ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวทยติ. โถกํ เทนฺติ, โน พหุกํ; เตน กสฺสโป น สนฺทียติ; โส น ตโตนิทานํ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวทยติ. ลูขํ เทนฺติ ¶ , โน ปณีตํ; เตน กสฺสโป น สนฺทียติ; โส น ตโตนิทานํ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวทยติ. ทนฺธํ เทนฺติ, โน สีฆํ; เตน กสฺสโป น สนฺทียติ; โส น ตโตนิทานํ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวทยติ. อสกฺกจฺจํ เทนฺติ, โน สกฺกจฺจํ; เตน กสฺสโป น สนฺทียติ ¶ ; โส น ตโตนิทานํ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวทยติ. กสฺสเปน วา หิ โว, ภิกฺขเว, โอวทิสฺสามิ โย วา ปนสฺส กสฺสปสทิโส. โอวทิเตหิ จ ปน โว ตถตฺตาย ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ. จตุตฺถํ.
๕. ชิณฺณสุตฺตํ
๑๔๘. เอวํ ¶ ¶ เม สุตํ…เป… ราชคเห เวฬุวเน. อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ มหากสฺสปํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘ชิณฺโณสิ ทานิ ตฺวํ, กสฺสป, ครุกานิ จ เต อิมานิ สาณานิ ปํสุกูลานิ นิพฺพสนานิ. ตสฺมาติห ตฺวํ, กสฺสป, คหปตานิ [คหปติกานิ (สี.)] เจว จีวรานิ ธาเรหิ, นิมนฺตนานิ จ ภฺุชาหิ, มม จ สนฺติเก วิหราหี’’ติ.
‘‘อหํ โข, ภนฺเต, ทีฆรตฺตํ อารฺิโก เจว อารฺิกตฺตสฺส จ วณฺณวาที, ปิณฺฑปาติโก เจว ปิณฺฑปาติกตฺตสฺส จ วณฺณวาที, ปํสุกูลิโก เจว ปํสุกูลิกตฺตสฺส จ วณฺณวาที, เตจีวริโก เจว เตจีวริกตฺตสฺส จ วณฺณวาที, อปฺปิจฺโฉ เจว อปฺปิจฺฉตาย จ วณฺณวาที, สนฺตุฏฺโ เจว สนฺตุฏฺิยา จ วณฺณวาที, ปวิวิตฺโต เจว ปวิเวกสฺส จ วณฺณวาที, อสํสฏฺโ เจว อสํสคฺคสฺส จ วณฺณวาที, อารทฺธวีริโย เจว วีริยารมฺภสฺส [วีริยารพฺภสฺส (ก.)] จ วณฺณวาที’’ติ.
‘‘กึ [กํ (ก.)] ปน ตฺวํ, กสฺสป, อตฺถวสํ สมฺปสฺสมาโน ทีฆรตฺตํ อารฺิโก เจว อารฺิกตฺตสฺส จ วณฺณวาที, ปิณฺฑปาติโก เจว…เป… ปํสุกูลิโก เจว… เตจีวริโก เจว… อปฺปิจฺโฉ เจว… สนฺตุฏฺโ เจว… ปวิวิตฺโต เจว… อสํสฏฺโ เจว… อารทฺธวีริโย เจว วีริยารมฺภสฺส จ วณฺณวาที’’ติ?
‘‘ทฺเว ¶ ¶ ขฺวาหํ, ภนฺเต, อตฺถวเส สมฺปสฺสมาโน ทีฆรตฺตํ อารฺิโก เจว อารฺิกตฺตสฺส จ วณฺณวาที, ปิณฺฑปาติโก ¶ เจว…เป… ปํสุกูลิโก เจว… เตจีวริโก เจว… อปฺปิจฺโฉ เจว… สนฺตุฏฺโ เจว… ปวิวิตฺโต เจว… อสํสฏฺโ เจว… อารทฺธวีริโย เจว วีริยารมฺภสฺส จ วณฺณวาที. อตฺตโน จ ทิฏฺธมฺมสุขวิหารํ สมฺปสฺสมาโน, ปจฺฉิมฺจ ชนตํ อนุกมฺปมาโน – ‘อปฺเปว นาม ปจฺฉิมา ชนตา ทิฏฺานุคตึ อาปชฺเชยฺยุํ’ [อาปชฺเชยฺย (สี. สฺยา. กํ.)]. ‘เย กิร เต อเหสุํ พุทฺธานุพุทฺธสาวกา เต ทีฆรตฺตํ อารฺิกา เจว อเหสุํ อารฺิกตฺตสฺส จ วณฺณวาทิโน…เป… ปิณฺฑปาติกา เจว อเหสุํ ¶ …เป… ปํสุกูลิกา เจว อเหสุํ… เตจีวริกา เจว อเหสุํ… อปฺปิจฺฉา เจว อเหสุํ… สนฺตุฏฺา เจว อเหสุํ… ปวิวิตฺตา เจว อเหสุํ… อสํสฏฺา เจว อเหสุํ… อารทฺธวีริยา เจว อเหสุํ วีริยารมฺภสฺส จ วณฺณวาทิโน’ติ. เต ตถตฺตาย ปฏิปชฺชิสฺสนฺติ, เตสํ ตํ ภวิสฺสติ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย.
‘‘อิเม ขฺวาหํ, ภนฺเต, ทฺเว อตฺถวเส สมฺปสฺสมาโน ทีฆรตฺตํ อารฺิโก เจว อารฺิกตฺตสฺส จ วณฺณวาที, ปิณฺฑปาติโก เจว…เป… ปํสุกูลิโก เจว… เตจีวริโก เจว… อปฺปิจฺโฉ เจว… สนฺตุฏฺโ เจว… ปวิวิตฺโต เจว… อสํสฏฺโ เจว… อารทฺธวีริโย เจว วีริยารมฺภสฺส จ วณฺณวาที’’ติ.
‘‘สาธุ สาธุ, กสฺสป. พหุชนหิตาย กิร ตฺวํ, กสฺสป, ปฏิปนฺโน ¶ พหุชนสุขาย โลกานุกมฺปาย อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํ. ตสฺมาติห ตฺวํ, กสฺสป, สาณานิ เจว ปํสุกูลานิ ธาเรหิ นิพฺพสนานิ, ปิณฺฑาย จ จราหิ, อรฺเ จ วิหราหี’’ติ. ปฺจมํ.
๖. โอวาทสุตฺตํ
๑๔๙. ราชคเห เวฬุวเน. อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ มหากสฺสปํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘โอวท, กสฺสป, ภิกฺขู; กโรหิ, กสฺสป, ภิกฺขูนํ ธมฺมึ กถํ. อหํ วา, กสฺสป ¶ , ภิกฺขู โอวเทยฺยํ ตฺวํ วา; อหํ วา ภิกฺขูนํ ธมฺมึ กถํ กเรยฺยํ ตฺวํ วา’’ติ.
‘‘ทุพฺพจา ¶ โข, ภนฺเต, เอตรหิ ภิกฺขู, โทวจสฺสกรเณหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตา, อกฺขมา, อปฺปทกฺขิณคฺคาหิโน อนุสาสนึ. อิธาหํ, ภนฺเต, อทฺทสํ ภณฺฑฺจ [ภณฺฑฺุจ (สี.)] นาม ภิกฺขุํ อานนฺทสฺส สทฺธิวิหารึ อภิชิกฺจ [อาภิฺชิกฺจ (สี. ก.), อาภิชฺชิกฺจ (สฺยา. กํ.)] นาม ภิกฺขุํ อนุรุทฺธสฺส สทฺธิวิหารึ อฺมฺํ สุเตน อจฺจาวทนฺเต – ‘เอหิ, ภิกฺขุ, โก พหุตรํ ภาสิสฺสติ, โก สุนฺทรตรํ ภาสิสฺสติ, โก จิรตรํ ภาสิสฺสตี’’’ติ.
อถ ¶ โข ภควา อฺตรํ ภิกฺขุํ อามนฺเตสิ – ‘‘เอหิ ตฺวํ, ภิกฺขุ, มม วจเนน ภณฺฑฺจ ภิกฺขุํ อานนฺทสฺส สทฺธิวิหารึ อภิชิกฺจ ภิกฺขุํ อนุรุทฺธสฺส สทฺธิวิหารึ อามนฺเตหิ – ‘สตฺถา อายสฺมนฺเต อามนฺเตตี’’’ติ. ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ โข โส ภิกฺขุ ภควโต ปฏิสฺสุตฺวา เยน เต ภิกฺขู เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา เต ภิกฺขู ¶ เอตทโวจ – ‘‘สตฺถา อายสฺมนฺเต อามนฺเตตี’’ติ.
‘‘เอวมาวุโส’’ติ โข เต ภิกฺขู ตสฺส ภิกฺขุโน ปฏิสฺสุตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. เอกมนฺตํ นิสินฺเน โข เต ภิกฺขู ภควา เอตทโวจ – ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อฺมฺํ สุเตน อจฺจาวทถ – ‘เอหิ, ภิกฺขุ, โก พหุตรํ ภาสิสฺสติ, โก สุนฺทรตรํ ภาสิสฺสติ, โก จิรตรํ ภาสิสฺสตี’’’ติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’. ‘‘กึ นุ โข เม ตุมฺเห, ภิกฺขเว, เอวํ ธมฺมํ เทสิตํ อาชานาถ – ‘เอถ ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อฺมฺํ สุเตน อจฺจาวทถ – เอหิ, ภิกฺขุ, โก พหุตรํ ภาสิสฺสติ, โก สุนฺทรตรํ ภาสิสฺสติ, โก จิรตรํ ภาสิสฺสตี’’’ติ? ‘‘โน ¶ เหตํ, ภนฺเต’’. ‘‘โน เจ กิร เม ตุมฺเห, ภิกฺขเว, เอวํ ธมฺมํ เทสิตํ อาชานาถ, อถ กึ จรหิ ตุมฺเห, โมฆปุริสา, กึ ชานนฺตา กึ ปสฺสนฺตา เอวํ สฺวากฺขาเต ธมฺมวินเย ปพฺพชิตา สมานา อฺมฺํ สุเตน อจฺจาวทถ – ‘เอหิ, ภิกฺขุ, โก พหุตรํ ภาสิสฺสติ, โก สุนฺทรตรํ ภาสิสฺสติ, โก จิรตรํ ภาสิสฺสตี’’’ติ.
อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปาเทสุ สิรสา นิปติตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘อจฺจโย โน, ภนฺเต, อจฺจคมา, ยถาพาเล ยถามูฬฺเห ยถาอกุสเล [ยถา พาเล ยถา มูฬฺเห ยถา อกุสเล (ปี.), ยถาพาลํ ยถามูฬฺหํ ยถาอกุสลํ (?)], เย มยํ เอวํ สฺวากฺขาเต ธมฺมวินเย ปพฺพชิตา สมานา อฺมฺํ สุเตน อจฺจาวทิมฺห – ‘เอหิ, ภิกฺขุ, โก พหุตรํ ภาสิสฺสติ ¶ , โก สุนฺทรตรํ ภาสิสฺสติ, โก จิรตรํ ภาสิสฺสตี’ติ. เตสํ ¶ โน, ภนฺเต, ภควา อจฺจยํ อจฺจยโต ปฏิคฺคณฺหาตุ อายตึ สํวรายา’’ติ.
‘‘ตคฺฆ ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อจฺจโย อจฺจคมา ยถาพาเล ยถามูฬฺเห ยถาอกุสเล, เย ตุมฺเห เอวํ สฺวากฺขาเต ธมฺมวินเย ปพฺพชิตา สมานา อฺมฺํ สุเตน อจฺจาวทิตฺถ – ‘เอหิ, ภิกฺขุ, โก พหุตรํ ภาสิสฺสติ, โก ¶ สุนฺทรตรํ ภาสิสฺสติ, โก จิรตรํ ภาสิสฺสตี’ติ. ยโต จ โข ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อจฺจยํ อจฺจยโต ทิสฺวา ยถาธมฺมํ ปฏิกโรถ, ตํ โว มยํ [มยํ อจฺจยํ (สี.)] ปฏิคฺคณฺหาม. วุทฺธิ เหสา, ภิกฺขเว, อริยสฺส วินเย โย อจฺจยํ อจฺจยโต ทิสฺวา ยถาธมฺมํ ปฏิกโรติ อายติฺจ สํวรํ อาปชฺชตี’’ติ. ฉฏฺํ.
๗. ทุติยโอวาทสุตฺตํ
๑๕๐. ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน [สาวตฺถิ, ตตฺร-เอตทโวจ (สี.)]. อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ…เป… เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ มหากสฺสปํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘โอวท, กสฺสป, ภิกฺขู; กโรหิ, กสฺสป, ภิกฺขูนํ ธมฺมึ กถํ. อหํ วา, กสฺสป ¶ , ภิกฺขู โอวเทยฺยํ ตฺวํ วา; อหํ วา ภิกฺขูนํ ธมฺมึ กถํ กเรยฺยํ ตฺวํ วา’’ติ.
‘‘ทุพฺพจา โข, ภนฺเต, เอตรหิ ภิกฺขู, โทวจสฺสกรเณหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตา อกฺขมา อปฺปทกฺขิณคฺคาหิโน อนุสาสนึ. ยสฺส กสฺสจิ, ภนฺเต, สทฺธา นตฺถิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, หิรี [หิริ (สพฺพตฺถ)] นตฺถิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, โอตฺตปฺปํ นตฺถิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, วีริยํ นตฺถิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, ปฺา นตฺถิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, ตสฺส ยา ¶ รตฺติ วา ทิวโส วา อาคจฺฉติ [อาคจฺฉนฺติ (สี.)], หานิเยว ปาฏิกงฺขา กุสเลสุ ธมฺเมสุ, โน วุทฺธิ.
‘‘เสยฺยถาปิ, ภนฺเต, กาฬปกฺเข จนฺทสฺส ยา รตฺติ วา ทิวโส วา อาคจฺฉติ, หายเตว วณฺเณน, หายติ มณฺฑเลน, หายติ อาภาย, หายติ อาโรหปริณาเหน. เอวเมว โข, ภนฺเต, ยสฺส กสฺสจิ สทฺธา นตฺถิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ…เป… หิรี นตฺถิ… โอตฺตปฺปํ นตฺถิ ¶ … วีริยํ นตฺถิ… ปฺา นตฺถิ… กุสเลสุ ธมฺเมสุ ตสฺส ยา รตฺติ วา ทิวโส วา อาคจฺฉติ, หานิเยว ปาฏิกงฺขา กุสเลสุ ธมฺเมสุ, โน วุทฺธิ.
‘‘‘อสฺสทฺโธ ปุริสปุคฺคโล’ติ, ภนฺเต, ปริหานเมตํ; ‘อหิริโก ปุริสปุคฺคโล’ติ, ภนฺเต, ปริหานเมตํ; ‘อโนตฺตปฺปี ปุริสปุคฺคโล’ติ, ภนฺเต, ปริหานเมตํ; ‘กุสีโต ปุริสปุคฺคโล’ติ, ภนฺเต, ปริหานเมตํ; ‘ทุปฺปฺโ ปุริสปุคฺคโล’ติ, ภนฺเต, ปริหานเมตํ; ‘โกธโน ¶ ปุริสปุคฺคโล’ติ, ภนฺเต, ปริหานเมตํ; ‘อุปนาหี ปุริสปุคฺคโล’ติ, ภนฺเต, ปริหานเมตํ; ‘น สนฺติ ภิกฺขู โอวาทกา’ติ, ภนฺเต, ปริหานเมตํ.
‘‘ยสฺส กสฺสจิ, ภนฺเต, สทฺธา อตฺถิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, หิรี อตฺถิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, โอตฺตปฺปํ อตฺถิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, วีริยํ อตฺถิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, ปฺา อตฺถิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, ตสฺส ยา รตฺติ วา ทิวโส วา อาคจฺฉติ, วุทฺธิเยว ปาฏิกงฺขา กุสเลสุ ธมฺเมสุ, โน ปริหานิ.
‘‘เสยฺยถาปิ, ภนฺเต, ชุณฺหปกฺเข จนฺทสฺส ยา รตฺติ วา ทิวโส วา อาคจฺฉติ, วฑฺฒเตว วณฺเณน, วฑฺฒติ มณฺฑเลน ¶ , วฑฺฒติ อาภาย, วฑฺฒติ อาโรหปริณาเหน. เอวเมว ¶ โข, ภนฺเต, ยสฺส กสฺสจิ สทฺธา อตฺถิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ… หิรี อตฺถิ…เป… โอตฺตปฺปํ อตฺถิ… วีริยํ อตฺถิ… ปฺา อตฺถิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ ตสฺส ยา รตฺติ วา ทิวโส วา อาคจฺฉติ, วุทฺธิเยว ปาฏิกงฺขา กุสเลสุ ธมฺเมสุ, โน ปริหานิ.
‘‘‘สทฺโธ ปุริสปุคฺคโล’ติ, ภนฺเต, อปริหานเมตํ; ‘หิริมา ปุริสปุคฺคโล’ติ, ภนฺเต, อปริหานเมตํ; ‘โอตฺตปฺปี ปุริสปุคฺคโล’ติ, ภนฺเต, อปริหานเมตํ; ‘อารทฺธวีริโย ปุริสปุคฺคโล’ติ, ภนฺเต, อปริหานเมตํ; ‘ปฺวา ปุริสปุคฺคโล’ติ, ภนฺเต, อปริหานเมตํ; ‘อกฺโกธโน ปุริสปุคฺคโล’ติ, ภนฺเต, อปริหานเมตํ; ‘อนุปนาหี ปุริสปุคฺคโล’ติ, ภนฺเต, อปริหานเมตํ; ‘สนฺติ ภิกฺขู โอวาทกา’ติ, ภนฺเต, อปริหานเมต’’นฺติ.
‘‘สาธุ สาธุ, กสฺสป. ยสฺส กสฺสจิ, กสฺสป, สทฺธา นตฺถิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ…เป… หิรี ¶ นตฺถิ… โอตฺตปฺปํ นตฺถิ… วีริยํ นตฺถิ… ปฺา นตฺถิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ ตสฺส ยา รตฺติ วา ทิวโส วา อาคจฺฉติ, หานิเยว ปาฏิกงฺขา กุสเลสุ ธมฺเมสุ, โน วุทฺธิ.
‘‘เสยฺยถาปิ, กสฺสป, กาฬปกฺเข จนฺทสฺส ยา รตฺติ วา ทิวโส วา อาคจฺฉติ, หายเตว วณฺเณน…เป… หายติ อาโรหปริณาเหน. เอวเมว โข, กสฺสป, ยสฺส กสฺสจิ สทฺธา นตฺถิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ…เป… หิรี นตฺถิ… โอตฺตปฺปํ นตฺถิ… วีริยํ นตฺถิ… ปฺา นตฺถิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ ตสฺส ยา รตฺติ วา ทิวโส วา อาคจฺฉติ, หานิเยว ปาฏิกงฺขา กุสเลสุ ธมฺเมสุ, โน วุทฺธิ. ‘อสฺสทฺโธ ¶ ปุริสปุคฺคโล’ติ, กสฺสป, ปริหานเมตํ ¶ ; อหิริโก…เป… อโนตฺตปฺปี… กุสีโต… ทุปฺปฺโ… โกธโน… ‘อุปนาหี ปุริสปุคฺคโล’ติ, กสฺสป, ปริหานเมตํ; ‘น สนฺติ ภิกฺขู โอวาทกา’ติ, กสฺสป, ปริหานเมตํ.
‘‘ยสฺส กสฺสจิ, กสฺสป, สทฺธา อตฺถิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ…เป… หิรี อตฺถิ… โอตฺตปฺปํ อตฺถิ… วีริยํ อตฺถิ… ปฺา อตฺถิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ ตสฺส ยา รตฺติ วา ทิวโส วา อาคจฺฉติ, วุทฺธิเยว ปาฏิกงฺขา กุสเลสุ ธมฺเมสุ, โน ปริหานิ.
‘‘เสยฺยถาปิ, กสฺสป, ชุณฺหปกฺเข จนฺทสฺส ยา รตฺติ วา ทิวโส ¶ วา อาคจฺฉติ, วฑฺฒเตว วณฺเณน, วฑฺฒติ มณฺฑเลน, วฑฺฒติ อาภาย, วฑฺฒติ อาโรหปริณาเหน. เอวเมว โข, กสฺสป, ยสฺส กสฺสจิ สทฺธา อตฺถิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ หิรี อตฺถิ… โอตฺตปฺปํ อตฺถิ… วีริยํ อตฺถิ… ปฺา อตฺถิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ ตสฺส ยา รตฺติ วา ทิวโส วา อาคจฺฉติ, วุทฺธิเยว ปาฏิกงฺขา กุสเลสุ ธมฺเมสุ, โน ปริหานิ.
‘‘‘สทฺโธ ปุริสปุคฺคโล’ติ, กสฺสป, อปริหานเมตํ; หิริมา…เป… โอตฺตปฺปี… อารทฺธวีริโย… ปฺวา… อกฺโกธโน… ‘อนุปนาหี ปุริสปุคฺคโล’ติ, กสฺสป, อปริหานเมตํ; ‘สนฺติ ภิกฺขู โอวาทกา’ติ, กสฺสป, อปริหานเมต’’นฺติ. สตฺตมํ.
๘. ตติยโอวาทสุตฺตํ
๑๕๑. ราชคเห กลนฺทกนิวาเป [สาวตฺถิ, อาราเม (สี.)]. อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ ¶ ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ ¶ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ มหากสฺสปํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘โอวท, กสฺสป, ภิกฺขู; กโรหิ, กสฺสป, ภิกฺขูนํ ธมฺมึ กถํ. อหํ วา, กสฺสป, ภิกฺขูนํ โอวเทยฺยํ ตฺวํ วา; อหํ วา ภิกฺขูนํ ธมฺมึ กถํ กเรยฺยํ ตฺวํ วา’’ติ.
‘‘ทุพฺพจา โข, ภนฺเต, เอตรหิ ภิกฺขู, โทวจสฺสกรเณหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตา, อกฺขมา, อปฺปทกฺขิณคฺคาหิโน อนุสาสนี’’นฺติ. ‘‘ตถา หิ ปน, กสฺสป, ปุพฺเพ เถรา ภิกฺขู อารฺิกา เจว อเหสุํ อารฺิกตฺตสฺส จ วณฺณวาทิโน, ปิณฺฑปาติกา เจว อเหสุํ ปิณฺฑปาติกตฺตสฺส จ วณฺณวาทิโน ¶ , ปํสุกูลิกา เจว อเหสุํ ปํสุกูลิกตฺตสฺส จ วณฺณวาทิโน, เตจีวริกา เจว อเหสุํ เตจีวริกตฺตสฺส จ วณฺณวาทิโน, อปฺปิจฺฉา เจว อเหสุํ อปฺปิจฺฉตาย จ วณฺณวาทิโน, สนฺตุฏฺา เจว อเหสุํ สนฺตุฏฺิยา จ วณฺณวาทิโน, ปวิวิตฺตา เจว อเหสุํ ปวิเวกสฺส จ วณฺณวาทิโน, อสํสฏฺา เจว อเหสุํ ¶ อสํสคฺคสฺส จ วณฺณวาทิโน, อารทฺธวีริยา เจว อเหสุํ วีริยารมฺภสฺส จ วณฺณวาทิโน.
‘‘ตตฺร โย โหติ ภิกฺขุ อารฺิโก เจว อารฺิกตฺตสฺส จ วณฺณวาที, ปิณฺฑปาติโก เจว ปิณฺฑปาติกตฺตสฺส จ วณฺณวาที, ปํสุกูลิโก เจว ปํสุกูลิกตฺตสฺส จ วณฺณวาที, เตจีวริโก เจว เตจีวริกตฺตสฺส จ วณฺณวาที, อปฺปิจฺโฉ เจว อปฺปิจฺฉตาย จ วณฺณวาที, สนฺตุฏฺโ เจว สนฺตุฏฺิยา จ วณฺณวาที, ปวิวิตฺโต เจว ปวิเวกสฺส จ วณฺณวาที, อสํสฏฺโ ¶ เจว อสํสคฺคสฺส จ วณฺณวาที, อารทฺธวีริโย เจว วีริยารมฺภสฺส จ วณฺณวาที, ตํ เถรา ภิกฺขู อาสเนน นิมนฺเตนฺติ – ‘เอหิ, ภิกฺขุ, โก นามายํ ภิกฺขุ, ภทฺทโก วตายํ ภิกฺขุ, สิกฺขากาโม วตายํ ภิกฺขุ; เอหิ, ภิกฺขุ, อิทํ อาสนํ นิสีทาหี’’’ติ.
‘‘ตตฺร, กสฺสป, นวานํ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘โย กิร โส โหติ ภิกฺขุ อารฺิโก เจว อารฺิกตฺตสฺส จ วณฺณวาที, ปิณฺฑปาติโก เจว…เป… ปํสุกูลิโก เจว… เตจีวริโก เจว… อปฺปิจฺโฉ เจว… สนฺตุฏฺโ เจว… ปวิวิตฺโต เจว… อสํสฏฺโ เจว… อารทฺธวีริโย เจว วีริยารมฺภสฺส จ วณฺณวาที, ตํ เถรา ภิกฺขู อาสเนน นิมนฺเตนฺติ – เอหิ, ภิกฺขุ, โก นามายํ ภิกฺขุ, ภทฺทโก วตายํ ภิกฺขุ, สิกฺขากาโม วตายํ ¶ ภิกฺขุ; เอหิ, ภิกฺขุ, อิทํ อาสนํ นิสีทาหี’ติ. เต ตถตฺตาย ปฏิปชฺชนฺติ; เตสํ ตํ โหติ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย.
‘‘เอตรหิ ปน, กสฺสป, เถรา ภิกฺขู น เจว อารฺิกา น จ อารฺิกตฺตสฺส วณฺณวาทิโน, น เจว ปิณฺฑปาติกา น จ ปิณฺฑปาติกตฺตสฺส วณฺณวาทิโน, น เจว ปํสุกูลิกา น จ ปํสุกูลิกตฺตสฺส วณฺณวาทิโน, น เจว เตจีวริกา น จ เตจีวริกตฺตสฺส วณฺณวาทิโน, น เจว อปฺปิจฺฉา น จ อปฺปิจฺฉตาย วณฺณวาทิโน, น เจว สนฺตุฏฺา น จ สนฺตุฏฺิยา วณฺณวาทิโน, น เจว ปวิวิตฺตา น จ ปวิเวกสฺส วณฺณวาทิโน, น เจว อสํสฏฺา น จ อสํสคฺคสฺส วณฺณวาทิโน ¶ , น เจว อารทฺธวีริยา น ¶ จ วีริยารมฺภสฺส วณฺณวาทิโน.
‘‘ตตฺร ¶ โย โหติ ภิกฺขุ าโต ยสสฺสี ลาภี จีวร-ปิณฺฑปาต-เสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ ตํ เถรา ภิกฺขู อาสเนน นิมนฺเตนฺติ – ‘เอหิ, ภิกฺขุ, โก นามายํ ภิกฺขุ, ภทฺทโก วตายํ ภิกฺขุ, สพฺรหฺมจาริกาโม วตายํ ภิกฺขุ; เอหิ, ภิกฺขุ, อิทํ อาสนํ นิสีทาหี’’’ติ.
‘‘ตตฺร, กสฺสป, นวานํ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘โย กิร โส โหติ ภิกฺขุ าโต ยสสฺสี ลาภี จีวร-ปิณฺฑปาต-เสนาสน-คิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ ตํ เถรา ภิกฺขู อาสเนน นิมนฺเตนฺติ – เอหิ, ภิกฺขุ, โก นามายํ ภิกฺขุ, ภทฺทโก วตายํ ภิกฺขุ, สพฺรหฺมจาริกาโม วตายํ ภิกฺขุ; เอหิ, ภิกฺขุ, อิทํ อาสนํ นิสีทาหี’ติ. เต ตถตฺตาย ปฏิปชฺชนฺติ. เตสํ ตํ โหติ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขาย. ยฺหิ ตํ, กสฺสป, สมฺมา วทมาโน วเทยฺย – ‘อุปทฺทุตา พฺรหฺมจารี พฺรหฺมจารูปทฺทเวน อภิปตฺถนา [อภิภวนา (สี.)] พฺรหฺมจารี พฺรหฺมจาริอภิปตฺถเนนา’ติ [พฺรหฺมจาริอภิภวเนนาติ (สี.)], เอตรหิ ตํ, กสฺสป, สมฺมา วทมาโน วเทยฺย – ‘อุปทฺทุตา พฺรหฺมจารี พฺรหฺมจารูปทฺทเวน อภิปตฺถนา พฺรหฺมจารี พฺรหฺมจาริอภิปตฺถเนนา’’’ติ. อฏฺมํ.
๙. ฌานาภิฺสุตฺตํ
๑๕๒. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป… ‘‘อหํ, ภิกฺขเว, ยาวเทว อากงฺขามิ วิวิจฺเจว กาเมหิ ¶ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรามิ. กสฺสโปปิ ¶ , ภิกฺขเว, ยาวเทว อากงฺขติ วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ’’.
‘‘อหํ ¶ , ภิกฺขเว, ยาวเทว อากงฺขามิ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา อชฺฌตฺตํ สมฺปสาทนํ เจตโส เอโกทิภาวํ อวิตกฺกํ อวิจารํ สมาธิชํ ปีติสุขํ ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรามิ. กสฺสโปปิ, ภิกฺขเว, ยาวเทว อากงฺขติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ.
‘‘อหํ, ภิกฺขเว, ยาวเทว อากงฺขามิ ปีติยา จ วิราคา อุเปกฺขโก จ วิหรามิ สโต จ สมฺปชาโน สุขฺจ กาเยน ปฏิสํเวเทมิ, ยํ ตํ อริยา อาจิกฺขนฺติ – ‘อุเปกฺขโก สติมา สุขวิหารี’ติ ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรามิ. กสฺสโปปิ, ภิกฺขเว, ยาวเทว อากงฺขติ ปีติยา ¶ จ วิราคา อุเปกฺขโก จ วิหรติ สโต จ สมฺปชาโน, สุขฺจ กาเยน ปฏิสํเวเทติ, ยํ ตํ อริยา อาจิกฺขนฺติ – ‘อุเปกฺขโก สติมา สุขวิหารี’ติ ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ.
‘‘อหํ, ภิกฺขเว, ยาวเทว อากงฺขามิ สุขสฺส จ ปหานา ทุกฺขสฺส จ ปหานา ปุพฺเพว โสมนสฺสโทมนสฺสานํ อตฺถงฺคมา อทุกฺขมสุขํ อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธึ จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรามิ. กสฺสโปปิ, ภิกฺขเว, ยาวเทว อากงฺขติ สุขสฺส จ ปหานา …เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ.
‘‘อหํ, ภิกฺขเว, ยาวเทว อากงฺขามิ สพฺพโส รูปสฺานํ สมติกฺกมา ปฏิฆสฺานํ อตฺถงฺคมา นานตฺตสฺานํ อมนสิการา อนนฺโต อากาโสติ อากาสานฺจายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรามิ. กสฺสโปปิ ¶ , ภิกฺขเว, ยาวเทว อากงฺขติ สพฺพโส รูปสฺานํ สมติกฺกมา…เป… อากาสานฺจายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ.
‘‘อหํ, ภิกฺขเว, ยาวเทว อากงฺขามิ สพฺพโส อากาสานฺจายตนํ สมติกฺกมฺม อนนฺตํ ¶ วิฺาณนฺติ วิฺาณฺจายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรามิ. กสฺสโปปิ ¶ , ภิกฺขเว, ยาวเทว อากงฺขติ สพฺพโส อากาสานฺจายตนํ สมติกฺกมฺม อนนฺตํ วิฺาณนฺติ วิฺาณฺจายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ.
‘‘อหํ, ภิกฺขเว, ยาวเทว อากงฺขามิ สพฺพโส วิฺาณฺจายตนํ สมติกฺกมฺม ‘นตฺถิ กิฺจี’ติ อากิฺจฺายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรามิ. กสฺสโปปิ, ภิกฺขเว, ยาวเทว อากงฺขติ…เป… อากิฺจฺายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ.
‘‘อหํ, ภิกฺขเว, ยาวเทว อากงฺขามิ สพฺพโส อากิฺจฺายตนํ สมติกฺกมฺม เนวสฺานาสฺายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรามิ. กสฺสโปปิ, ภิกฺขเว, ยาวเทว อากงฺขติ…เป… เนวสฺานาสฺายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ.
‘‘อหํ, ภิกฺขเว, ยาวเทว อากงฺขามิ สพฺพโส เนวสฺานาสฺายตนํ สมติกฺกมฺม สฺาเวทยิตนิโรธํ อุปสมฺปชฺช วิหรามิ. กสฺสโปปิ, ภิกฺขเว…เป… สฺาเวทยิตนิโรธํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ.
‘‘อหํ ¶ , ภิกฺขเว, ยาวเทว อากงฺขามิ อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภมิ ¶ – เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหมิ, พหุธาปิ หุตฺวา เอโก โหมิ; อาวิภาวํ, ติโรภาวํ, ติโรกุฏฺฏํ, ติโรปาการํ, ติโรปพฺพตํ, อสชฺชมาโน คจฺฉามิ, เสยฺยถาปิ อากาเส; ปถวิยาปิ อุมฺมุชฺชนิมุชฺชํ กโรมิ, เสยฺยถาปิ อุทเก; อุทเกปิ อภิชฺชมาเน คจฺฉามิ, เสยฺยถาปิ ปถวิยํ; อากาเสปิ ปลฺลงฺเกน กมามิ, เสยฺยถาปิ ปกฺขี สกุโณ; อิเมปิ จนฺทิมสูริเย เอวํมหิทฺธิเก เอวํมหานุภาเว ปาณินา ปริมสามิ ปริมชฺชามิ; ยาว พฺรหฺมโลกาปิ กาเยน วสํ วตฺเตมิ. กสฺสโปปิ, ภิกฺขเว, ยาวเทว อากงฺขติ อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภติ…เป… ยาว พฺรหฺมโลกาปิ กาเยน วสํ วตฺเตติ.
‘‘อหํ, ภิกฺขเว, ยาวเทว อากงฺขามิ ทิพฺพาย โสตธาตุยา วิสุทฺธาย อติกฺกนฺตมานุสิกาย อุโภ สทฺเท สุณามิ, ทิพฺเพ จ มานุเส จ, เย ทูเร สนฺติเก จ. กสฺสโปปิ, ภิกฺขเว, ยาวเทว อากงฺขติ ทิพฺพาย โสตธาตุยา…เป… ทูเร สนฺติเก จ.
‘‘อหํ ¶ ¶ , ภิกฺขเว, ยาวเทว อากงฺขามิ ปรสตฺตานํ ปรปุคฺคลานํ เจตสา เจโต ปริจฺจ ปชานามิ – สราคํ วา จิตฺตํ สราคํ จิตฺตนฺติ ปชานามิ, วีตราคํ วา จิตฺตํ วีตราคํ จิตฺตนฺติ ปชานามิ, สโทสํ วา จิตฺตํ…เป… วีตโทสํ วา จิตฺตํ… สโมหํ วา จิตฺตํ… วีตโมหํ วา จิตฺตํ… สํขิตฺตํ วา จิตฺตํ… วิกฺขิตฺตํ วา จิตฺตํ… มหคฺคตํ วา จิตฺตํ… อมหคฺคตํ วา จิตฺตํ… สอุตฺตรํ วา จิตฺตํ… อนุตฺตรํ วา จิตฺตํ… สมาหิตํ วา จิตฺตํ… อสมาหิตํ วา จิตฺตํ… วิมุตฺตํ วา จิตฺตํ… อวิมุตฺตํ วา จิตฺตํ อวิมุตฺตํ จิตฺตนฺติ ปชานามิ. กสฺสโปปิ, ภิกฺขเว, ยาวเทว อากงฺขติ ปรสตฺตานํ ¶ ปรปุคฺคลานํ เจตสา เจโต ปริจฺจ ปชานาติ – สราคํ วา จิตฺตํ สราคํ จิตฺตนฺติ ปชานาติ…เป… อวิมุตฺตํ วา จิตฺตํ อวิมุตฺตํ จิตฺตนฺติ ปชานาติ.
‘‘อหํ, ภิกฺขเว, ยาวเทว อากงฺขามิ อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรามิ, เสยฺยถิทํ – เอกมฺปิ ชาตึ ทฺเวปิ ชาติโย ติสฺโสปิ ชาติโย จตสฺโสปิ ชาติโย ปฺจปิ ชาติโย ทสปิ ชาติโย วีสมฺปิ ชาติโย ตึสมฺปิ ชาติโย จตฺตาลีสมฺปิ ชาติโย ปฺาสมฺปิ ชาติโย ชาติสตมฺปิ ชาติสหสฺสมฺปิ ชาติสตสหสฺสมฺปิ, อเนเกปิ สํวฏฺฏกปฺเป อเนเกปิ วิวฏฺฏกปฺเป อเนเกปิ สํวฏฺฏวิวฏฺฏกปฺเป – ‘อมุตฺราสึ เอวํนาโม เอวํโคตฺโต เอวํวณฺโณ เอวมาหาโร เอวํสุขทุกฺขปฺปฏิสํเวที เอวมายุปริยนฺโต ¶ , โส ตโต จุโต อมุตฺร อุทปาทึ; ตตฺราปาสึ เอวํนาโม เอวํโคตฺโต เอวํวณฺโณ เอวมาหาโร เอวํสุขทุกฺขปฺปฏิสํเวที เอวมายุปริยนฺโต, โส ตโต จุโต อิธูปปนฺโน’ติ. อิติ สาการํ สอุทฺเทสํ อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรามิ. กสฺสโปปิ, ภิกฺขเว, ยาวเทว อากงฺขติ อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ, เสยฺยถิทํ – เอกมฺปิ ชาตึ…เป… อิติ สาการํ สอุทฺเทสํ อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ.
‘‘อหํ, ภิกฺขเว, ยาวเทว อากงฺขามิ ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน สตฺเต ปสฺสามิ จวมาเน ¶ อุปปชฺชมาเน หีเน ปณีเต สุวณฺเณ ทุพฺพณฺเณ, สุคเต ทุคฺคเต ยถากมฺมูปเค สตฺเต ¶ ปชานามิ – ‘อิเม วต, โภนฺโต, สตฺตา กายทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา วจีทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา มโนทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา อริยานํ อุปวาทกา มิจฺฉาทิฏฺิกา มิจฺฉาทิฏฺิกมฺมสมาทานา; เต กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปนฺนา, อิเม วา ปน, โภนฺโต, สตฺตา กายสุจริเตน สมนฺนาคตา วจีสุจริเตน ¶ สมนฺนาคตา มโนสุจริเตน สมนฺนาคตา อริยานํ อนุปวาทกา สมฺมาทิฏฺิกา สมฺมาทิฏฺิกมฺมสมาทานา; เต กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปนฺนา’ติ. อิติ ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน สตฺเต ปสฺสามิ จวมาเน อุปปชฺชมาเน หีเน ปณีเต สุวณฺเณ ทุพฺพณฺเณ, สุคเต ทุคฺคเต ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานามิ. กสฺสโปปิ, ภิกฺขเว, ยาวเทว อากงฺขติ ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน สตฺเต ปสฺสติ จวมาเน…เป… ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานาติ.
‘‘อหํ, ภิกฺขเว, อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรามิ. กสฺสโปปิ, ภิกฺขเว, อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรตี’’ติ. นวมํ.
๑๐. อุปสฺสยสุตฺตํ
๑๕๓. เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ อายสฺมา มหากสฺสโป สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. อถ โข อายสฺมา ¶ อานนฺโท ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ¶ ปตฺตจีวรมาทาย เยนายสฺมา ¶ มหากสฺสโป เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ มหากสฺสปํ เอตทโวจ – ‘‘อายาม, ภนฺเต กสฺสป, เยน อฺตโร ภิกฺขุนุปสฺสโย เตนุปสงฺกมิสฺสามา’’ติ. ‘‘คจฺฉ ตฺวํ, อาวุโส อานนฺท, พหุกิจฺโจ ตฺวํ พหุกรณีโย’’ติ. ทุติยมฺปิ โข อายสฺมา อานนฺโท อายสฺมนฺตํ มหากสฺสปํ เอตทโวจ – ‘‘อายาม, ภนฺเต กสฺสป, เยน อฺตโร ภิกฺขุนุปสฺสโย เตนุปสงฺกมิสฺสามา’’ติ. ‘‘คจฺฉ ตฺวํ, อาวุโส อานนฺท, พหุกิจฺโจ ตฺวํ พหุกรณีโย’’ติ. ตติยมฺปิ โข อายสฺมา อานนฺโท อายสฺมนฺตํ มหากสฺสปํ เอตทโวจ – ‘‘อายาม, ภนฺเต กสฺสป, เยน อฺตโร ภิกฺขุนุปสฺสโย เตนุปสงฺกมิสฺสามา’’ติ.
อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย อายสฺมตา อานนฺเทน ปจฺฉาสมเณน เยน อฺตโร ภิกฺขุนุปสฺสโย เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ. อถ โข สมฺพหุลา ภิกฺขุนิโย เยนายสฺมา มหากสฺสโป เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ¶ อายสฺมนฺตํ มหากสฺสปํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข ตา ภิกฺขุนิโย อายสฺมา มหากสฺสโป ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ. อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป ตา ภิกฺขุนิโย ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสตฺวา สมาทเปตฺวา สมุตฺเตเชตฺวา สมฺปหํเสตฺวา อุฏฺายาสนา ปกฺกามิ.
อถ ¶ โข ถุลฺลติสฺสา ภิกฺขุนี อนตฺตมนา อนตฺตมนวาจํ นิจฺฉาเรสิ – ‘‘กึ ปน อยฺโย มหากสฺสโป, อยฺยสฺส อานนฺทสฺส เวเทหมุนิโน สมฺมุขา ธมฺมํ ภาสิตพฺพํ มฺติ? เสยฺยถาปิ นาม สูจิวาณิชโก สูจิการสฺส ¶ สนฺติเก สูจึ วิกฺเกตพฺพํ มฺเยฺย; เอวเมว อยฺโย มหากสฺสโป อยฺยสฺส อานนฺทสฺส เวเทหมุนิโน สมฺมุขา ธมฺมํ ภาสิตพฺพํ มฺตี’’ติ.
อสฺโสสิ โข อายสฺมา มหากสฺสโป ถุลฺลติสฺสาย ภิกฺขุนิยา อิมํ วาจํ ภาสมานาย. อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ – ‘‘กึ นุ โข, อาวุโส อานนฺท, อหํ สูจิวาณิชโก, ตฺวํ สูจิกาโร; อุทาหุ อหํ สูจิกาโร, ตฺวํ สูจิวาณิชโก’’ติ? ‘‘ขม ¶ , ภนฺเต กสฺสป, พาโล มาตุคาโม’’ติ. ‘‘อาคเมหิ ตฺวํ, อาวุโส อานนฺท, มา เต สงฺโฆ อุตฺตริ อุปปริกฺขิ’’.
‘‘ตํ กึ มฺสิ, อาวุโส อานนฺท, อปิ นุ ตฺวํ ภควโต สมฺมุขา ภิกฺขุสงฺเฆ อุปนีโต – ‘อหํ, ภิกฺขเว, ยาวเทว อากงฺขามิ วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรามิ. อานนฺโทปิ, ภิกฺขเว, ยาวเทว อากงฺขติ วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรตี’’’ติ? ‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’.
‘‘อหํ โข, อาวุโส, ภควโต สมฺมุขา ภิกฺขุสงฺเฆ อุปนีโต – ‘อหํ, ภิกฺขเว, ยาวเทว อากงฺขามิ วิวิจฺเจว กาเมหิ ¶ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรามิ. กสฺสโปปิ, ภิกฺขเว, ยาวเทว อากงฺขติ วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรตี’ติ…เป… ¶ . (นวนฺนํ อนุปุพฺพวิหารสมาปตฺตีนํ ปฺจนฺนฺจ อภิฺานํ เอวํ วิตฺถาโร เวทิตพฺโพ.)
‘‘ตํ ¶ ¶ กึ มฺสิ, อาวุโส อานนฺท, อปิ นุ ตฺวํ ภควโต สมฺมุขา ภิกฺขุสงฺเฆ อุปนีโต – ‘อหํ, ภิกฺขเว, อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรามิ. อานนฺโทปิ, ภิกฺขเว, อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรตี’’’ติ? ‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’.
‘‘อหํ โข, อาวุโส, ภควโต สมฺมุขา ภิกฺขุสงฺเฆ อุปนีโต – ‘อหํ, ภิกฺขเว, อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรามิ. กสฺสโปปิ, ภิกฺขเว, อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรตี’’’ติ.
‘‘สตฺตรตนํ วา, อาวุโส, นาคํ อฑฺฒฏฺมรตนํ วา ตาลปตฺติกาย ฉาเทตพฺพํ มฺเยฺย, โย เม ฉ อภิฺา ฉาเทตพฺพํ มฺเยฺยา’’ติ.
จวิตฺถ จ ปน ถุลฺลติสฺสา ภิกฺขุนี พฺรหฺมจริยมฺหาติ. ทสมํ.
๑๑. จีวรสุตฺตํ
๑๕๔. เอกํ ¶ ¶ สมยํ อายสฺมา มหากสฺสโป ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อานนฺโท ทกฺขิณคิริสฺมึ จาริกํ จรติ มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ.
เตน โข ปน สมเยน อายสฺมโต อานนฺทสฺส ตึสมตฺตา สทฺธิวิหาริโน ภิกฺขู สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺตา ภวนฺติ เยภุยฺเยน กุมารภูตา. อถ ¶ โข อายสฺมา อานนฺโท ทกฺขิณคิริสฺมึ ยถาภิรนฺตํ จาริกํ จริตฺวา เยน ราชคหํ เวฬุวนํ กลนฺทกนิวาโป เยนายสฺมา มหากสฺสโป เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ มหากสฺสปํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อายสฺมา มหากสฺสโป ¶ เอตทโวจ – ‘‘กติ นุ โข, อาวุโส อานนฺท, อตฺถวเส ปฏิจฺจ ภควตา กุเลสุ ติกโภชนํ ปฺตฺต’’นฺติ?
‘‘ตโย โข, ภนฺเต กสฺสป, อตฺถวเส ปฏิจฺจ ภควตา กุเลสุ ติกโภชนํ ปฺตฺตํ – ทุมฺมงฺกูนํ ปุคฺคลานํ นิคฺคหาย เปสลานํ ภิกฺขูนํ ผาสุวิหาราย, มา ปาปิจฺฉา ปกฺขํ นิสฺสาย สงฺฆํ ภินฺเทยฺยุํ [วินยปิฏเก จูฬวคฺเค สํฆเภทกกฺขนฺธเก วชิรพุทฺธิยํ อฺถา สมฺพนฺโธ ทสฺสิโต], กุลานุทฺทยตาย จ. อิเม โข, ภนฺเต กสฺสป, ตโย อตฺถวเส ปฏิจฺจ ภควตา กุเลสุ ติกโภชนํ ปฺตฺต’’นฺติ.
‘‘อถ กิฺจรหิ ตฺวํ, อาวุโส อานนฺท, อิเมหิ นเวหิ ภิกฺขูหิ อินฺทฺริเยสุ อคุตฺตทฺวาเรหิ โภชเน อมตฺตฺูหิ ชาคริยํ อนนุยุตฺเตหิ สทฺธึ จาริกํ จรสิ? สสฺสฆาตํ มฺเ จรสิ, กุลูปฆาตํ มฺเ จรสิ. โอลุชฺชติ [อุลฺลุชฺชติ (สี. อฏฺกถาสุ จ)] โข เต, อาวุโส อานนฺท, ปริสา; ปลุชฺชนฺติ โข ¶ เต, อาวุโส, นวปฺปายา. น วายํ กุมารโก มตฺตมฺาสี’’ติ.
‘‘อปิ เม, ภนฺเต กสฺสป, สิรสฺมึ ปลิตานิ ชาตานิ. อถ จ ปน มยํ อชฺชาปิ อายสฺมโต มหากสฺสปสฺส กุมารกวาทา น มุจฺจามา’’ติ. ‘‘ตถา ¶ หิ ปน ตฺวํ, อาวุโส อานนฺท, อิเมหิ นเวหิ ภิกฺขูหิ อินฺทฺริเยสุ อคุตฺตทฺวาเรหิ โภชเน อมตฺตฺูหิ ชาคริยํ อนนุยุตฺเตหิ สทฺธึ จาริกํ จรสิ, สสฺสฆาตํ มฺเ จรสิ, กุลูปฆาตํ มฺเ จรสิ. โอลุชฺชติ ¶ โข เต, อาวุโส อานนฺท, ปริสา; ปลุชฺชนฺติ โข เต, อาวุโส, นวปฺปายา. [ปลุชฺชติ โข เต อาวุโส อานนฺท ปริสา (ก. สี.)] น วายํ กุมารโก มตฺตมฺาสี’’ติ.
อสฺโสสิ โข ถุลฺลนนฺทา ภิกฺขุนี – ‘‘อยฺเยน กิร มหากสฺสเปน อยฺโย อานนฺโท เวเทหมุนิ กุมารกวาเทน อปสาทิโต’’ติ.
อถ โข ถุลฺลนนฺทา ภิกฺขุนี อนตฺตมนา อนตฺตมนวาจํ นิจฺฉาเรสิ – ‘‘กึ ปน อยฺโย มหากสฺสโป อฺติตฺถิยปุพฺโพ สมาโน อยฺยํ อานนฺทํ เวเทหมุนึ กุมารกวาเทน อปสาเทตพฺพํ มฺตี’’ติ! อสฺโสสิ โข อายสฺมา มหากสฺสโป ถุลฺลนนฺทาย ภิกฺขุนิยา อิมํ วาจํ ภาสมานาย.
อถ ¶ โข อายสฺมา มหากสฺสโป อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ – ‘‘ตคฺฆาวุโส อานนฺท, ถุลฺลนนฺทาย ภิกฺขุนิยา สหสา อปฺปฏิสงฺขา วาจา ภาสิตา. ยตฺวาหํ, อาวุโส, เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิโต, นาภิชานามิ อฺํ สตฺถารํ อุทฺทิสิตา [อุทฺทิสิตุํ (สี. ปี. ก.)], อฺตฺร เตน ภควตา อรหตา ¶ สมฺมาสมฺพุทฺเธน. ปุพฺเพ เม, อาวุโส, อคาริกภูตสฺส สโต เอตทโหสิ – ‘สมฺพาโธ ฆราวาโส รชาปโถ [รโชปโถ (สี.)], อพฺโภกาโส ปพฺพชฺชา. นยิทํ สุกรํ อคารํ อชฺฌาวสตา เอกนฺตปริปุณฺณํ เอกนฺตปริสุทฺธํ สงฺขลิขิตํ พฺรหฺมจริยํ จริตุํ. ยํนูนาหํ เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพเชยฺย’นฺติ. โส ขฺวาหํ, อาวุโส, อปเรน สมเยน ปฏปิโลติกานํ ¶ สงฺฆาฏึ กาเรตฺวา [กริตฺวา (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] เย โลเก อรหนฺโต เต อุทฺทิสฺส เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชึ.
โส เอวํ ปพฺพชิโต สมาโน อทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺโน อทฺทสํ ภควนฺตํ อนฺตรา จ ราชคหํ อนฺตรา จ นาฬนฺทํ พหุปุตฺเต เจติเย นิสินฺนํ. ทิสฺวาน เม เอตทโหสิ – ‘สตฺถารฺจ วตาหํ ปสฺเสยฺยํ, ภควนฺตเมว ปสฺเสยฺยํ; สุคตฺจ วตาหํ ปสฺเสยฺยํ, ภควนฺตเมว ปสฺเสยฺยํ; สมฺมาสมฺพุทฺธฺจ วตาหํ ปสฺเสยฺยํ; ภควนฺตเมว ปสฺเสยฺย’นฺติ. โส ขฺวาหํ, อาวุโส, ตตฺเถว ภควโต ปาเทสุ สิรสา นิปติตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจํ – ‘สตฺถา เม, ภนฺเต, ภควา, สาวโกหมสฺมิ; สตฺถา เม, ภนฺเต, ภควา, สาวโกหมสฺมี’ติ ¶ . เอวํ วุตฺเต มํ, อาวุโส, ภควา เอตทโวจ – ‘โย โข, กสฺสป, เอวํ สพฺพเจตสา สมนฺนาคตํ สาวกํ อชานฺเว วเทยฺย ชานามีติ, อปสฺสฺเว วเทยฺย ปสฺสามีติ, มุทฺธาปิ ตสฺส วิปเตยฺย. อหํ โข ปน, กสฺสป, ชานฺเว วทามิ ชานามีติ, ปสฺสฺเว ¶ วทามิ ปสฺสามี’ติ.
ตสฺมาติห เต, กสฺสป, เอวํ สิกฺขิตพฺพํ – ‘ติพฺพํ เม หิโรตฺตปฺปํ ปจฺจุปฏฺิตํ ภวิสฺสติ เถเรสุ นเวสุ มชฺฌิเมสู’ติ. เอวฺหิ เต, กสฺสป, สิกฺขิตพฺพํ.
ตสฺมาติห เต, กสฺสป, เอวํ สิกฺขิตพฺพํ – ‘ยํ กิฺจิ ธมฺมํ สุณิสฺสามิ กุสลูปสํหิตํ สพฺพํ ตํ อฏฺึ กตฺวา มนสิ กริตฺวา สพฺพเจตสา สมนฺนาหริตฺวา โอหิตโสโต ธมฺมํ สุณิสฺสามี’ติ. เอวฺหิ เต, กสฺสป, สิกฺขิตพฺพํ.
ตสฺมาติห ¶ เต, กสฺสป, เอวํ สิกฺขิตพฺพํ – ‘สาตสหคตา จ เม กายคตาสติ น วิชหิสฺสตี’ติ. เอวฺหิ เต, กสฺสป, สิกฺขิตพฺพนฺติ.
‘‘อถ โข มํ, อาวุโส, ภควา อิมินา โอวาเทน โอวทิตฺวา อุฏฺายาสนา ปกฺกามิ. สตฺตาหเมว ¶ ขฺวาหํ, อาวุโส, สรโณ [สาโณ (สี.)] รฏฺปิณฺฑํ ภฺุชึ’’. อฏฺมิยา อฺา อุทปาทิ.
‘‘อถ โข, อาวุโส, ภควา มคฺคา โอกฺกมฺม เยน อฺตรํ รุกฺขมูลํ เตนุปสงฺกมิ. อถ ขฺวาหํ, อาวุโส, ปฏปิโลติกานํ สงฺฆาฏึ จตุคฺคุณํ ปฺเปตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจํ – ‘อิธ, ภนฺเต, ภควา นิสีทตุ, ยํ มมสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา’ติ. นิสีทิ โข, อาวุโส, ภควา ปฺตฺเต อาสเน. นิสชฺช โข มํ, อาวุโส, ภควา เอตทโวจ – ‘มุทุกา โข ตฺยายํ, กสฺสป, ปฏปิโลติกานํ สงฺฆาฏี’ติ. ‘ปฏิคฺคณฺหาตุ เม, ภนฺเต, ภควา ปฏปิโลติกานํ สงฺฆาฏึ อนุกมฺปํ อุปาทายา’ติ. ‘ธาเรสฺสสิ ปน เม ตฺวํ, กสฺสป, สาณานิ ปํสุกูลานิ นิพฺพสนานี’ติ. ‘ธาเรสฺสามหํ, ภนฺเต, ภควโต สาณานิ ปํสุกูลานิ นิพฺพสนานี’ติ. ‘‘โส ¶ ขฺวาหํ, อาวุโส, ปฏปิโลติกานํ สงฺฆาฏึ ภควโต ปาทาสึ. อหํ ปน ภควโต สาณานิ ปํสุกูลานิ นิพฺพสนานิ ปฏิปชฺชึ’’.
‘‘ยฺหิ ตํ, อาวุโส, สมฺมา วทมาโน วเทยฺย – ‘ภควโต ปุตฺโต โอรโส มุขโต ชาโต ธมฺมโช ธมฺมนิมฺมิโต ธมฺมทายาโท, ปฏิคฺคหิตานิ ¶ [ปฏิคฺคเหตา (สี.)] สาณานิ ปํสุกูลานิ นิพฺพสนานี’ติ, มมํ ตํ สมฺมา วทมาโน วเทยฺย – ‘ภควโต ปุตฺโต โอรโส มุขโต ชาโต ธมฺมโช ธมฺมนิมฺมิโต ธมฺมทายาโท, ปฏิคฺคหิตานิ สาณานิ ปํสุกูลานิ นิพฺพสนานี’’’ติ.
‘‘อหํ โข, อาวุโส, ยาวเทว อากงฺขามิ วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ¶ ปีติสุขํ ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรามิ. อหํ โข, อาวุโส, ยาวเท อากงฺขามิ…เป… (นวนฺนํ อนุปุพฺพวิหารสมาปตฺตินํ ปฺจนฺนฺจ อภิฺานํ เอวํ วิตฺถาโร เวทิตพฺโพ) ¶ .
‘‘อหํ โข, อาวุโส, อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรามิ; สตฺตรตนํ วา, อาวุโส, นาคํ อฑฺฒฏฺมรตนํ วา ตาลปตฺติกาย ฉาเทตพฺพํ มฺเยฺย, โย เม ฉ อภิฺา ฉาเทตพฺพํ มฺเยฺยา’’ติ.
จวิตฺถ จ ปน ถุลฺลนนฺทา ภิกฺขุนี พฺรหฺมจริยมฺหาติ. เอกาทสมํ.
๑๒. ปรํมรณสุตฺตํ
๑๕๕. เอกํ สมยํ อายสฺมา จ มหากสฺสโป อายสฺมา จ สาริปุตฺโต ¶ พาราณสิยํ วิหรนฺติ อิสิปตเน มิคทาเย. อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต สายนฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺิโต เยนายสฺมา มหากสฺสโป เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา มหากสฺสเปน สทฺธึ สมฺโมทิ. สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา สาริปุตฺโต อายสฺมนฺตํ มหากสฺสปํ เอตทโวจ – ‘‘กึ นุ โข, อาวุโส กสฺสป, โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’ติ? ‘‘อพฺยากตํ โข เอตํ, อาวุโส, ภควตา – ‘โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’’ติ. ‘‘กึ ปนาวุโส, น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’ติ? ‘‘เอวมฺปิ โข, อาวุโส, อพฺยากตํ ภควตา – ‘น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’’ติ. ‘‘กึ ¶ นุ โข, อาวุโส, โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’ติ? ‘‘อพฺยากตํ โข เอตํ, อาวุโส, ภควตา – ‘โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’’ติ. ‘‘กึ ปนาวุโส, เนว โหติ, น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’ติ? ‘‘เอวมฺปิ โข, อาวุโส, อพฺยากตํ ภควตา – ‘เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ¶ ปรํ มรณา’’’ติ. ‘‘กสฺมา เจตํ, อาวุโส ¶ , อพฺยากตํ ภควตา’’ติ? ‘‘น เหตํ, อาวุโส, อตฺถสํหิตํ นาทิพฺรหฺมจริยกํ น นิพฺพิทาย น วิราคาย น นิโรธาย น อุปสมาย น อภิฺาย น สมฺโพธาย น นิพฺพานาย สํวตฺตติ. ตสฺมา ตํ อพฺยากตํ ภควตา’’ติ.
‘‘อถ กิฺจรหาวุโส, พฺยากตํ ภควตา’’ติ? ‘‘อิทํ ‘ทุกฺข’นฺติ โข ¶ , อาวุโส, พฺยากตํ ภควตา; อยํ ‘ทุกฺขสมุทโย’ติ พฺยากตํ ภควตา; อยํ ‘ทุกฺขนิโรโธ’ติ พฺยากตํ ภควตา; อยํ ‘ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ พฺยากตํ ภควตา’’ติ. ‘‘กสฺมา เจตํ, อาวุโส, พฺยากตํ ภควตา’’ติ? ‘‘เอตฺหิ, อาวุโส, อตฺถสํหิตํ เอตํ อาทิพฺรหฺมจริยกํ เอตํ นิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย อุปสมาย อภิฺาย สมฺโพธาย นิพฺพานาย สํวตฺตติ. ตสฺมา ตํ พฺยากตํ ภควตา’’ติ. ทฺวาทสมํ.
๑๓. สทฺธมฺมปฺปติรูปกสุตฺตํ
๑๕๖. เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ ¶ นิสินฺโน โข อายสฺมา มหากสฺสโป ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘โก นุ โข, ภนฺเต, เหตุ โก ปจฺจโย, เยน ปุพฺเพ อปฺปตรานิ เจว สิกฺขาปทานิ อเหสุํ พหุตรา จ ภิกฺขู อฺาย สณฺหึสุ? โก ปน, ภนฺเต, เหตุ โก ปจฺจโย, เยเนตรหิ พหุตรานิ เจว สิกฺขาปทานิ อปฺปตรา จ ภิกฺขู อฺาย สณฺหนฺตี’’ติ? ‘‘เอวฺเจตํ, กสฺสป, โหติ สตฺเตสุ หายมาเนสุ สทฺธมฺเม อนฺตรธายมาเน, พหุตรานิ เจว สิกฺขาปทานิ โหนฺติ อปฺปตรา จ ภิกฺขู อฺาย สณฺหนฺติ. น ตาว, กสฺสป, สทฺธมฺมสฺส อนฺตรธานํ โหติ ยาว น สทฺธมฺมปฺปติรูปกํ โลเก อุปฺปชฺชติ. ยโต จ โข, กสฺสป, สทฺธมฺมปฺปติรูปกํ โลเก อุปฺปชฺชติ, อถ สทฺธมฺมสฺส อนฺตรธานํ โหติ’’.
‘‘เสยฺยถาปิ, กสฺสป, น ตาว ชาตรูปสฺส อนฺตรธานํ ¶ โหติ ยาว น ชาตรูปปฺปติรูปกํ โลเก อุปฺปชฺชติ. ยโต จ โข, กสฺสป, ชาตรูปปฺปติรูปกํ โลเก อุปฺปชฺชติ, อถ ชาตรูปสฺส อนฺตรธานํ โหติ. เอวเมว โข, กสฺสป, น ตาว สทฺธมฺมสฺส อนฺตรธานํ โหติ ยาว ¶ ¶ น สทฺธมฺมปฺปติรูปกํ โลเก อุปฺปชฺชติ. ยโต จ โข, กสฺสป, สทฺธมฺมปฺปติรูปกํ โลเก อุปฺปชฺชติ, อถ สทฺธมฺมสฺส อนฺตรธานํ โหติ.
‘‘น โข, กสฺสป, ปถวีธาตุ สทฺธมฺมํ อนฺตรธาเปติ, น อาโปธาตุ สทฺธมฺมํ อนฺตรธาเปติ, น เตโชธาตุ สทฺธมฺมํ อนฺตรธาเปติ, น วาโยธาตุ สทฺธมฺมํ อนฺตรธาเปติ; อถ โข อิเธว เต อุปฺปชฺชนฺติ โมฆปุริสา เย อิมํ สทฺธมฺมํ อนฺตรธาเปนฺติ. เสยฺยถาปิ, กสฺสป, นาวา อาทิเกเนว โอปิลวติ; น โข, กสฺสป, เอวํ สทฺธมฺมสฺส อนฺตรธานํ โหติ.
‘‘ปฺจ โขเม, กสฺสป, โอกฺกมนิยา ธมฺมา สทฺธมฺมสฺส สมฺโมสาย อนฺตรธานาย สํวตฺตนฺติ. กตเม ปฺจ? อิธ, กสฺสป, ภิกฺขู ภิกฺขุนิโย อุปาสกา อุปาสิกาโย สตฺถริ อคารวา วิหรนฺติ อปฺปติสฺสา, ธมฺเม อคารวา วิหรนฺติ อปฺปติสฺสา, สงฺเฆ อคารวา วิหรนฺติ อปฺปติสฺสา, สิกฺขาย ¶ อคารวา วิหรนฺติ อปฺปติสฺสา, สมาธิสฺมึ อคารวา วิหรนฺติ อปฺปติสฺสา – อิเม โข, กสฺสป, ปฺจ โอกฺกมนิยา ธมฺมา สทฺธมฺมสฺส สมฺโมสาย อนฺตรธานาย สํวตฺตนฺติ.
‘‘ปฺจ โขเม, กสฺสป, ธมฺมา สทฺธมฺมสฺส ิติยา อสมฺโมสาย ¶ อนนฺตรธานาย สํวตฺตนฺติ. กตเม ปฺจ? อิธ, กสฺสป, ภิกฺขู ภิกฺขุนิโย อุปาสกา อุปาสิกาโย สตฺถริ สคารวา วิหรนฺติ สปฺปติสฺสา, ธมฺเม สคารวา วิหรนฺติ สปฺปติสฺสา, สงฺเฆ สคารวา วิหรนฺติ สปฺปติสฺสา, สิกฺขาย สคารวา วิหรนฺติ สปฺปติสฺสา, สมาธิสฺมึ สคารวา วิหรนฺติ สปฺปติสฺสา – อิเม โข, กสฺสป, ปฺจ ธมฺมา สทฺธมฺมสฺส ิติยา อสมฺโมสาย อนนฺตรธานาย สํวตฺตนฺตี’’ติ. เตรสมํ.
กสฺสปสํยุตฺตํ สมตฺตํ.
ตสฺสุทฺทานํ –
สนฺตุฏฺฺจ อโนตฺตปฺปี, จนฺทูปมํ กุลูปกํ;
ชิณฺณํ ตโย จ โอวาทา, ฌานาภิฺา อุปสฺสยํ;
จีวรํ ปรํมรณํ, สทฺธมฺมปฺปติรูปกนฺติ.