📜
๗. ราหุลสํยุตฺตํ
๑. ปมวคฺโค
๑. จกฺขุสุตฺตํ
๑๘๘. เอวํ ¶ ¶ ¶ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. อถ โข อายสฺมา ราหุโล เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ราหุโล ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘สาธุ เม, ภนฺเต, ภควา สํขิตฺเตน ธมฺมํ เทเสตุ, ยมหํ ภควโต ธมฺมํ สุตฺวา เอโก วูปกฏฺโ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหเรยฺย’’นฺติ.
‘‘ตํ กึ มฺสิ, ราหุล, จกฺขุํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ? ‘‘อนิจฺจํ, ภนฺเต’’. ‘‘ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วา’’ติ? ‘‘ทุกฺขํ, ภนฺเต’’. ‘‘ยํ ¶ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ, กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ – ‘เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’’’ติ? ‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’. ‘‘โสตํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ? ‘‘อนิจฺจํ, ภนฺเต’’…เป…. ‘‘ฆานํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ? ‘‘อนิจฺจํ, ภนฺเต’’…เป… ‘‘ชิวฺหา นิจฺจา วา อนิจฺจา วา’’ติ? ‘‘อนิจฺจา, ภนฺเต’’…เป… ‘‘กาโย นิจฺโจ วา อนิจฺโจ วา’’ติ? ‘‘อนิจฺโจ, ภนฺเต’’ ¶ …เป… ‘‘มโน นิจฺโจ วา อนิจฺโจ วา’’ติ? ‘‘อนิจฺโจ, ภนฺเต’’. ‘‘ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วา’’ติ? ‘‘ทุกฺขํ, ภนฺเต’’. ‘‘ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ, กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ – ‘เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’’’ติ? ‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’.
‘‘เอวํ ปสฺสํ, ราหุล, สุตวา อริยสาวโก จกฺขุสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ ¶ …เป… โสตสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ… ฆานสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ… ชิวฺหายปิ นิพฺพินฺทติ… กายสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ… มนสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ; นิพฺพินฺทํ วิรชฺชติ; วิราคา วิมุจฺจติ; วิมุตฺตสฺมึ วิมุตฺตมิติ าณํ โหติ. ‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’ติ ปชานาตี’’ติ. ปมํ.
๒. รูปสุตฺตํ
๑๘๙. สาวตฺถิยํ ¶ วิหรติ…เป… ‘‘ตํ กึ มฺสิ, ราหุล, รูปา นิจฺจา วา อนิจฺจา วา’’ติ? ‘‘อนิจฺจา ¶ , ภนฺเต’’…เป… สทฺทา… คนฺธา… รสา… โผฏฺพฺพา… ธมฺมา นิจฺจา วา อนิจฺจา วาติ? ‘‘อนิจฺจา, ภนฺเต’’…เป… ‘‘เอวํ ปสฺสํ, ราหุล, สุตวา อริยสาวโก รูเปสุปิ นิพฺพินฺทติ… สทฺเทสุปิ นิพฺพินฺทติ… คนฺเธสุปิ นิพฺพินฺทติ… รเสสุปิ นิพฺพินฺทติ… โผฏฺพฺเพสุปิ นิพฺพินฺทติ… ธมฺเมสุปิ นิพฺพินฺทติ; นิพฺพินฺทํ วิรชฺชติ…เป… ปชานาตี’’ติ. ทุติยํ.
๓. วิฺาณสุตฺตํ
๑๙๐. สาวตฺถิยํ ¶ วิหรติ…เป… ‘‘ตํ กึ มฺสิ, ราหุล, จกฺขุวิฺาณํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ? ‘‘อนิจฺจํ, ภนฺเต’’…เป… ‘‘โสตวิฺาณํ…เป… ฆานวิฺาณํ… ชิวฺหาวิฺาณํ… กายวิฺาณํ… มโนวิฺาณํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ? ‘‘อนิจฺจํ, ภนฺเต’’ ¶ …เป… ‘‘เอวํ ปสฺสํ, ราหุล, สุตวา อริยสาวโก จกฺขุวิฺาณสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ…เป… โสตวิฺาณสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ… ฆานวิฺาณสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ… ชิวฺหาวิฺาณสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ… กายวิฺาณสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ… มโนวิฺาณสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ; นิพฺพินฺทํ วิรชฺชติ…เป… ปชานาตี’’ติ. ตติยํ.
๔. สมฺผสฺสสุตฺตํ
๑๙๑. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป… ‘‘ตํ กึ มฺสิ, ราหุล, จกฺขุสมฺผสฺโส นิจฺโจ วา อนิจฺโจ วา’’ติ? ‘‘อนิจฺโจ, ภนฺเต’’…เป… ‘‘โสตสมฺผสฺโส…เป… ฆานสมฺผสฺโส… ชิวฺหาสมฺผสฺโส… กายสมฺผสฺโส… มโนสมฺผสฺโส นิจฺโจ วา อนิจฺโจ วา’’ติ? ‘‘อนิจฺโจ, ภนฺเต’’…เป… ‘‘เอวํ ปสฺสํ, ราหุล, สุตวา อริยสาวโก จกฺขุสมฺผสฺสสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ…เป… โสตสมฺผสฺสสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ… ฆานสมฺผสฺสสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ… ชิวฺหาสมฺผสฺสสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ… กายสมฺผสฺสสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ… มโนสมฺผสฺสสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ; นิพฺพินฺทํ ¶ วิรชฺชติ…เป… ปชานาตี’’ติ. จตุตฺถํ.
๕. เวทนาสุตฺตํ
๑๙๒. สาวตฺถิยํ ¶ วิหรติ…เป… ‘‘ตํ กึ มฺสิ, ราหุล, จกฺขุสมฺผสฺสชา ¶ เวทนา นิจฺจา วา อนิจฺจา วา’’ติ? ‘‘อนิจฺจา, ภนฺเต’’…เป… ‘‘โสตสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… ฆานสมฺผสฺสชา เวทนา… ชิวฺหาสมฺผสฺสชา เวทนา… กายสมฺผสฺสชา เวทนา… มโนสมฺผสฺสชา เวทนา นิจฺจา วา อนิจฺจา วา’’ติ? ‘‘อนิจฺจา ¶ , ภนฺเต’’…เป… ‘‘เอวํ ปสฺสํ, ราหุล, สุตวา อริยสาวโก จกฺขุสมฺผสฺสชาย เวทนายปิ นิพฺพินฺทติ…เป… โสต… ฆาน… ชิวฺหา… กาย… มโนสมฺผสฺสชาย เวทนายปิ นิพฺพินฺทติ…เป… ปชานาตี’’ติ. ปฺจมํ.
๖. สฺาสุตฺตํ
๑๙๓. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป… ‘‘ตํ กึ มฺสิ, ราหุล, รูปสฺา นิจฺจา วา อนิจฺจา วา’’ติ? ‘‘อนิจฺจา, ภนฺเต’’…เป… ‘‘สทฺทสฺา…เป… คนฺธสฺา… รสสฺา… โผฏฺพฺพสฺา… ธมฺมสฺา นิจฺจา วา อนิจฺจา วา’’ติ? ‘‘อนิจฺจา, ภนฺเต’’…เป… ‘‘เอวํ ปสฺสํ, ราหุล, สุตวา อริยสาวโก รูปสฺายปิ นิพฺพินฺทติ…เป… สทฺทสฺายปิ นิพฺพินฺทติ… คนฺธสฺายปิ นิพฺพินฺทติ… รสสฺายปิ นิพฺพินฺทติ… โผฏฺพฺพสฺายปิ นิพฺพินฺทติ… ธมฺมสฺายปิ นิพฺพินฺทติ…เป… ปชานาตี’’ติ. ฉฏฺํ.
๗. สฺเจตนาสุตฺตํ
๑๙๔. สาวตฺถิยํ ¶ วิหรติ…เป… ‘‘ตํ กึ มฺสิ, ราหุล, รูปสฺเจตนา นิจฺจา วา อนิจฺจา วา’’ติ? ‘‘อนิจฺจา, ภนฺเต’’…เป… ‘‘สทฺทสฺเจตนา…เป… คนฺธสฺเจตนา… รสสฺเจตนา ¶ … โผฏฺพฺพสฺเจตนา… ธมฺมสฺเจตนา นิจฺจา วา อนิจฺจา วา’’ติ? ‘‘อนิจฺจา, ภนฺเต’’…เป… ‘‘เอวํ ปสฺสํ, ราหุล, สุตวา อริยสาวโก รูปสฺเจตนายปิ นิพฺพินฺทติ…เป… สทฺทสฺเจตนายปิ นิพฺพินฺทติ… คนฺธสฺเจตนายปิ นิพฺพินฺทติ… รสสฺเจตนายปิ นิพฺพินฺทติ… โผฏฺพฺพสฺเจตนายปิ ¶ นิพฺพินฺทติ… ธมฺมสฺเจตนายปิ นิพฺพินฺทติ…เป… ปชานาตี’’ติ. สตฺตมํ.
๘. ตณฺหาสุตฺตํ
๑๙๕. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป… ‘‘ตํ กึ มฺสิ, ราหุล, รูปตณฺหา นิจฺจา วา อนิจฺจา วา’’ติ? ‘‘อนิจฺจา, ภนฺเต’’…เป… ‘‘สทฺทตณฺหา…เป… คนฺธตณฺหา… รสตณฺหา… โผฏฺพฺพตณฺหา… ธมฺมตณฺหา นิจฺจา วา อนิจฺจา วา’’ติ? ‘‘อนิจฺจา, ภนฺเต’’…เป… ‘‘เอวํ ปสฺสํ, ราหุล, สุตวา อริยสาวโก รูปตณฺหายปิ นิพฺพินฺทติ…เป… สทฺทตณฺหายปิ นิพฺพินฺทติ… คนฺธตณฺหายปิ นิพฺพินฺทติ… รสตณฺหายปิ นิพฺพินฺทติ… โผฏฺพฺพตณฺหาย นิพฺพินฺทติ… ธมฺมตณฺหายปิ นิพฺพินฺทติ ¶ …เป… ปชานาตี’’ติ. อฏฺมํ.
๙. ธาตุสุตฺตํ
๑๙๖. สาวตฺถิยํ ¶ วิหรติ…เป… ‘‘ตํ กึ มฺสิ, ราหุล, ปถวีธาตุ นิจฺจา วา อนิจฺจา วา’’ติ? ‘‘อนิจฺจา, ภนฺเต’’…เป… ‘‘อาโปธาตุ…เป… เตโชธาตุ… วาโยธาตุ… อากาสธาตุ… วิฺาณธาตุ นิจฺจา วา อนิจฺจา วา’’ติ? ‘‘อนิจฺจา, ภนฺเต’’…เป… ‘‘เอวํ ปสฺสํ, ราหุล, สุตวา อริยสาวโก ปถวีธาตุยาปิ นิพฺพินฺทติ…เป… อาโปธาตุยาปิ นิพฺพินฺทติ… เตโชธาตุยาปิ นิพฺพินฺทติ… วาโยธาตุยาปิ ¶ ¶ นิพฺพินฺทติ… อากาสธาตุยาปิ นิพฺพินฺทติ… วิฺาณธาตุยาปิ นิพฺพินฺทติ…เป… ปชานาตี’’ติ. นวมํ.
๑๐. ขนฺธสุตฺตํ
๑๙๗. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป… ‘‘ตํ กึ มฺสิ, ราหุล, รูปํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ? ‘‘อนิจฺจํ, ภนฺเต’’…เป… ‘‘เวทนา…เป… สฺา… สงฺขารา… วิฺาณํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ? ‘‘อนิจฺจํ, ภนฺเต’’…เป… ‘‘เอวํ ปสฺสํ, ราหุล, สุตวา อริยสาวโก รูปสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ…เป… เวทนายปิ นิพฺพินฺทติ… สฺายปิ นิพฺพินฺทติ… สงฺขาเรสุปิ นิพฺพินฺทติ… วิฺาณสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ; นิพฺพินฺทํ วิรชฺชติ ¶ ; วิราคา วิมุจฺจติ; วิมุตฺตสฺมึ วิมุตฺตมิติ าณํ โหติ. ‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’ติ ปชานาตี’’ติ. ทสมํ.
ปโม วคฺโค.
ตสฺสุทฺทานํ –
จกฺขุ รูปฺจ วิฺาณํ, สมฺผสฺโส เวทนาย จ;
สฺา สฺเจตนา ตณฺหา, ธาตุ ขนฺเธน เต ทสาติ.
๒. ทุติยวคฺโค
๑. จกฺขุสุตฺตํ
๑๙๘. เอวํ ¶ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ. อถ ¶ โข อายสฺมา ราหุโล เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ ราหุลํ ¶ ภควา เอตทโวจ – ‘‘ตํ กึ มฺสิ, ราหุล, จกฺขุํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ? ‘‘อนิจฺจํ, ภนฺเต’’. ‘‘ยํ ปนานิจฺจํ, ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วา’’ติ? ‘‘ทุกฺขํ, ภนฺเต’’. ‘‘ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ, กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ – ‘เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’’’ติ? ‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’. ‘‘โสตํ…เป… ฆานํ… ชิวฺหา… กาโย… มโน นิจฺโจ วา อนิจฺโจ วา’’ติ? ‘‘อนิจฺโจ, ภนฺเต’’. ‘‘ยํ ปนานิจฺจํ, ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วา’’ติ? ‘‘ทุกฺขํ, ภนฺเต’’. ‘‘ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ, กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ – ‘เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’’’ติ? ‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’. ‘‘เอวํ ปสฺสํ, ราหุล, สุตวา อริยสาวโก จกฺขุสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ…เป… โสตสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ… ฆานสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ ¶ … ชิวฺหายปิ นิพฺพินฺทติ… กายสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ… มนสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ; นิพฺพินฺทํ วิรชฺชติ; วิราคา วิมุจฺจติ; วิมุตฺตสฺมึ วิมุตฺตมิติ าณํ โหติ. ‘ขีณา ¶ ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’ติ ปชานาตี’’ติ. เอเตน เปยฺยาเลน ทส สุตฺตนฺตา กาตพฺพา. ปมํ.
๒-๑๐. รูปาทิสุตฺตนวกํ
๑๙๙. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป… ‘‘ตํ กึ มฺสิ, ราหุล, รูปา ¶ นิจฺจา วา อนิจฺจา วา’’ติ? ‘‘อนิจฺจา, ภนฺเต’’…เป… สทฺทา… คนฺธา… รสา… โผฏฺพฺพา… ธมฺมา….
‘‘จกฺขุวิฺาณํ…เป… โสตวิฺาณํ… ฆานวิฺาณํ… ชิวฺหาวิฺาณํ… กายวิฺาณํ… มโนวิฺาณํ….
‘‘จกฺขุสมฺผสฺโส…เป… โสตสมฺผสฺโส… ฆานสมฺผสฺโส… ชิวฺหาสมฺผสฺโส… กายสมฺผสฺโส… มโนสมฺผสฺโส….
‘‘จกฺขุสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… โสตสมฺผสฺสชา เวทนา… ฆานสมฺผสฺสชา เวทนา… ชิวฺหาสมฺผสฺสชา เวทนา… กายสมฺผสฺสชา เวทนา… มโนสมฺผสฺสชา เวทนา….
‘‘รูปสฺา…เป… สทฺทสฺา… คนฺธสฺา… รสสฺา… โผฏฺพฺพสฺา… ธมฺมสฺา….
‘‘รูปสฺเจตนา…เป… สทฺทสฺเจตนา… คนฺธสฺเจตนา… รสสฺเจตนา… โผฏฺพฺพสฺเจตนา… ธมฺมสฺเจตนา….
‘‘รูปตณฺหา ¶ ¶ …เป… สทฺทตณฺหา… คนฺธตณฺหา… รสตณฺหา… โผฏฺพฺพตณฺหา… ธมฺมตณฺหา….
‘‘ปถวีธาตุ…เป… อาโปธาตุ… เตโชธาตุ… วาโยธาตุ… อากาสธาตุ ¶ … วิฺาณธาตุ….
‘‘รูปํ ¶ …เป… เวทนา… สฺา… สงฺขารา… วิฺาณํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ? อนิจฺจํ, ภนฺเต…เป… เอวํ ปสฺสํ ราหุล…เป… นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ. ทสมํ.
๑๑. อนุสยสุตฺตํ
๒๐๐. สาวตฺถิยํ วิหรติ. อถ โข อายสฺมา ราหุโล เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ราหุโล ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กถํ นุ โข, ภนฺเต, ชานโต กถํ ปสฺสโต อิมสฺมิฺจ สวิฺาณเก กาเย พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตสุ อหงฺการมมงฺการมานานุสยา น โหนฺตี’’ติ? ‘‘ยํ กิฺจิ, ราหุล, รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา โอฬาริกํ วา สุขุมํ วา หีนํ วา ปณีตํ วา ยํ ทูเร สนฺติเก วา, สพฺพํ รูปํ ‘เนตํ มม, เนโสหมสฺมิ, น เมโส อตฺตา’ติ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปฺาย ปสฺสติ. ยา กาจิ เวทนา…เป… ยา กาจิ สฺา… เย เกจิ สงฺขารา… ยํ กิฺจิ วิฺาณํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา โอฬาริกํ วา สุขุมํ วา หีนํ วา ปณีตํ วา ยํ ทูเร สนฺติเก วา, สพฺพํ วิฺาณํ ‘เนตํ มม, เนโสหมสฺมิ, น เมโส อตฺตา’ติ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปฺาย ปสฺสติ. เอวํ โข, ราหุล, ชานโต เอวํ ปสฺสโต อิมสฺมิฺจ สวิฺาณเก กาเย พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตสุ อหงฺการมมงฺการมานานุสยา ¶ น โหนฺตี’’ติ. เอกาทสมํ.
๑๒. อปคตสุตฺตํ
๒๐๑. สาวตฺถินิทานํ ¶ ¶ . อถ โข อายสฺมา ราหุโล เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ราหุโล ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กถํ นุ โข, ภนฺเต, ชานโต กถํ ปสฺสโต อิมสฺมึ จ สวิฺาณเก กาเย ¶ พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตสุ อหงฺการมมงฺการมานาปคตํ มานสํ โหติ วิธา สมติกฺกนฺตํ สนฺตํ สุวิมุตฺต’’นฺติ? ‘‘ยํ กิฺจิ, ราหุล, รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา โอฬาริกํ วา สุขุมํ วา หีนํ วา ปณีตํ วา ยํ ทูเร สนฺติเก วา สพฺพํ รูปํ ‘เนตํ มม, เนโสหมสฺมิ, น เมโส อตฺตา’ติ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปฺาย ทิสฺวา อนุปาทา วิมุตฺโต โหติ’’.
‘‘ยา กาจิ เวทนา…เป… ยา กาจิ สฺา… เย เกจิ สงฺขารา… ยํ กิฺจิ วิฺาณํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา โอฬาริกํ วา สุขุมํ วา หีนํ วา ปณีตํ วา ยํ ทูเร สนฺติเก วา, สพฺพํ วิฺาณํ ‘เนตํ มม, เนโสหมสฺมิ, น เมโส อตฺตา’ติ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปฺาย ทิสฺวา อนุปาทา วิมุตฺโต โหติ. เอวํ โข, ราหุล, ชานโต เอวํ ปสฺสโต อิมสฺมิฺจ สวิฺาณเก กาเย พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตสุ อหงฺการมมงฺการมานาปคตํ มานสํ โหติ ¶ วิธา สมติกฺกนฺตํ สนฺตํ สุวิมุตฺต’’นฺติ. ทฺวาทสมํ.
ทุติโย วคฺโค.
ตสฺสุทฺทานํ –
จกฺขุ ¶ รูปฺจ วิฺาณํ, สมฺผสฺโส เวทนาย จ;
สฺา สฺเจตนา ตณฺหา, ธาตุ ขนฺเธน เต ทส;
อนุสยํ อปคตฺเจว, วคฺโค เตน ปวุจฺจตีติ.
ราหุลสํยุตฺตํ สมตฺตํ.