ตีกา > สุตฺตปิฏก (ฏีกา) > สํยุตฺตนิกาย (ฏีกา) > นิทานวคฺค-ฏีกา

๒๐๒. อายสฺมา ¶ ¶ จ ลกฺขโณติอาทีสุ ‘‘โก นามายสฺมา ลกฺขโณ, กสฺมา จ ‘ลกฺขโณ’ติ นามํ อโหสิ, โก จายสฺมา โมคฺคลฺลาโน, กสฺมา จ สิตํ ปาตฺวากาสี’’ติ ตํ สพฺพํ ปกาเสตุํ ‘‘ยฺวาย’’นฺติอาทิ อารทฺธํ. ลกฺขณสมฺปนฺเนนาติ ปุริสลกฺขณสมฺปนฺเนน.

อีสํ หสิตํ ‘‘สิต’’นฺติ วุจฺจตีติ อาห ‘‘มนฺทหสิต’’นฺติ. อฏฺิสงฺขลิกนฺติ นยิทํ อวิฺาณกํ อฏฺิสงฺขลิกมตฺตํ, อถ โข เอโก เปโตติ อาห ‘‘เปตโลเก นิพฺพตฺต’’นฺติ. เอเต อตฺตภาวาติ เปตตฺตภาวา. น อาปาถํ อาคจฺฉนฺตีติ เทวตฺตภาวา วิย น อาปาถํ อาคจฺฉนฺติ ปกติยา. เตสํ ปน รุจิยา อาปาถํ อาคจฺเฉยฺยุํ มนุสฺสานํ. ทุกฺขาภิภูตานํ อนาถภาวทสฺสนปทฏฺานา กรุณาติ อาห ‘‘การุฺเ กตฺตพฺเพ’’ติ. อตฺตโน จ สมฺปตฺตึ พุทฺธาณสฺส จ สมฺปตฺตินฺติ ปจฺเจกํ สมฺปตฺติสทฺโท โยเชตพฺโพ. ตทุภยํ วิภาเวตุํ ‘‘ตํ หี’’ติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ อตฺตโน สมฺปตฺตึ อนุสฺสริตฺวา สิตํ ปาตฺวากาสีติ ปทํ อาเนตฺวา สมฺพนฺธิตพฺพํ. ธมฺมธาตูติ สพฺพฺุตฺาณํ สนฺธาย วทติ. ธมฺมธาตูติ วา ธมฺมานํ สภาโว.

อิตโรติ ลกฺขณตฺเถโร. อุปปตฺตีติ ชาติ. อุปปตฺติสีเสน หิ ตถารูปํ อตฺตภาวํ วทติ. โลหตุณฺฑเกหีติ โลหมเยเหว ตุณฺฑเกหิ. จรนฺตีติ อากาเสน คจฺฉนฺติ. อจฺฉริยํ วตาติ ครหจฺฉริยํ นาเมตํ. จกฺขุภูตาติ สมฺปตฺตทิพฺพจกฺขุกา, โลกสฺส จกฺขุภูตาติ เอวํ วา เอตฺถ อตฺโถ ทฏฺพฺโพ.

ยตฺราติ เหตุอตฺเถ นิปาโตติ อาห ‘‘ยตฺราติ การณวจน’’นฺติ. อฺตฺร หิ ‘‘ยตฺร หิ นามา’’ติ อตฺโถ วุจฺจติ. อปฺปมาเณ สตฺตนิกาเย เต จ โข วิภาเคน กามภวาทิเภเท ภเว, นิรยาทิเภทา ¶ คติโย, นานตฺตกายนานตฺตสฺิอาทิวิฺาณฏฺิติโย, ตถารูเป สตฺตาวาเส จ สพฺพฺุตฺาณฺจ เม อุปเนตุํ ปจฺจกฺขํ กโรนฺเตน.

โคฆาตโกติ ¶ คุนฺนํ อภิณฺหํ หนนโก. เตนาห ‘‘วธิตฺวา วธิตฺวา’’ติ. ตสฺสาติ คุนฺนํ วธกกมฺมสฺส. อปราปริยกมฺมสฺสาติ อปราปริยเวทนียกมฺมสฺส. พลวตา โคฆาตกกมฺเมน วิปาเก ทียมาเน อลทฺโธกาสํ อปราปริยเวทนียํ ตสฺมึ วิปกฺกวิปาเก อิทานิ ลทฺโธกาสํ ‘‘อวเสสกมฺม’’นฺติ วุตฺตํ. ปฏิสนฺธีติ ปาปกมฺมชนิตา ปฏิสนฺธิ. กมฺมสภาคตายาติ กมฺมสทิสภาเวน. อารมฺมณสภาคตายาติ อารมฺมณสฺส สภาคภาเวน สทิสภาเวน. ยาทิเส หิ อารมฺมเณ ปุพฺเพ ตํ กมฺมํ ตสฺส จ วิปาโก ปวตฺโต, ตาทิเสเยว อารมฺมเณ อิทํ กมฺมํ อิมสฺส วิปาโก จ ปวตฺโตติ กตฺวา วุตฺตํ ‘‘ตสฺเสว กมฺมสฺส วิปากาวเสเสนา’’ติ. ภวติ หิ ตํสทิเสปิ ตพฺโพหาโร ยถา ‘‘โส เอว ติตฺติโร, ตานิเยว โอสธานี’’ติ. นิมิตฺตํ อโหสีติ ปุพฺเพ กตูปจิตสฺส เปตูปปตฺตินิพฺพตฺตนวเสน กโตกาสสฺส ตสฺส กมฺมสฺส นิมิตฺตภูตํ อิทานิ ตถา อุปฏฺหนฺตํ ตสฺส วิปากสฺส นิมิตฺตํ อารมฺมณํ อโหสิ. โสติ โคฆาตโก. อฏฺิสงฺขลิกเปโต ชาโต กมฺมสริกฺขกวิปากตาวเสน.

๒๐๓. โคมํสเปสิโย กตฺวาติ คาวึ วธิตฺวา วธิตฺวา โคมํสํ ผาเลตฺวา เปสิโย กตฺวา. สุกฺขาเปตฺวาติ กาลนฺตรํ ปนตฺถํ สุกฺขาเปตฺวา. สุกฺขาปิยมานานํ มํสเปสีนฺหิ วลฺลูรสมฺา.

๒๐๔. นิปฺปกฺขจมฺเมติ วิคตปกฺขจมฺเม.

๒๐๕. อุรพฺเภ หนตีติ โอรพฺภิโก. เอฬเกติ อเช.

๒๐๖. นิวาปปุฏฺเติ ¶ ¶ อตฺตนา ทินฺนนิวาเปน โปสิเต. อสินา วธิตฺวา วธิตฺวา วิกฺกิณนฺโต.

๒๐๗. เอกํ มิคนฺติ เอกํ ทีปกมิคํ.

๒๐๘. การณาหีติ ยาตนาหิ. ตฺวาติ กมฺมฏฺานํ ตฺวา.

๒๐๙. สุโณติ ปูเรตีติ สูโต, อสฺสทมกาทิโก.

๒๑๐. เปสุฺูปสํหารวเสน อิโต สุตํ อมุตฺร, อมุตฺร วา สุตํ อิธ สูเจตีติ สูจโก. อนยพฺยสนํ ปาเปสิ มนุสฺเสติ สมฺพนฺโธ.

๒๑๑. วินิจฺฉยามจฺโจติ รฺา อฑฺฑกรเณ ปิโต วินิจฺฉยมหามตฺโต. โส หิ คามชนกายํ กูเฏติ วฺเจตีติ คามกูฏโกติ วุจฺจติ. เกจิ ‘‘ตาทิโส เอว คามเชฏฺโก คามกูฏโก’’ติ วทนฺติ. สเมน ภวิตพฺพํ, ‘‘ธมฺมฏฺโ’’ติ วตฺตพฺพโต. รหสฺสงฺเค นิสีทนวเสน วิสมา นิสชฺชาว อโหสิ.

กุมฺภณฺฑสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.

๒๑๒. ผุสนฺโตติ ¶ ¶ เถยฺยาย ผุสนฺโต.

๒๑๔. มาตุคาโม สสฺสามิโก อตฺตโน ผสฺเส อนิสฺสโร. วฏฺฏิตฺวาติ ภสฺสิตฺวา อปรํ คนฺตฺวา.

๒๑๕. มงฺคนวเสน อุลตีติ มงฺคุลิ, วิรูปพีภจฺฉภาเวน ปวตฺตตีติ อตฺโถ. เตนาห ‘‘วิรูปํ ทุทฺทสิกํ พีภจฺฉ’’นฺติ.

๒๑๖. อุทฺธํ อุทฺธํ อคฺคินา ปกฺกสรีรตาย อุปฺปกฺกํ. เหฏฺโต ปคฺฆรณวเสน กิลินฺนสรีรตาย โอกิลินี. อิโต จิโต จ องฺคารสมฺปริกิณฺณตาย โอกิรินี. เตนาห ‘‘สา กิรา’’ติอาทิ. องฺคารจิตเกติ องฺคารสฺจเย. สรีรโต ปคฺฆรนฺติ อสุจิทุคฺคนฺธเชคุจฺฉานิ เสทคตานิ. ตสฺส กิร รฺโติ ตสฺส กาลิงฺคสฺส รฺโ. นาฏกินีติ นจฺเจ อธิกตา อิตฺถี. เสทนฺติ เสทนํ, ตาปนนฺติ อตฺโถ.

โอกิลินีสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.

๒๑๗. อสีสกํ กพนฺธํ หุตฺวา นิพฺพตฺติ กมฺมายูหนกาเล ตถา นิมิตฺตคฺคหณปริจยโต.

๗-๑๑. ปาปภิกฺขุสุตฺตาทิวณฺณนา

๒๑๘-๒๒๒. ลามกภิกฺขูติ ¶ ¶ หีนาจารตาย ลามโก, ภิกฺขุเวสตาย, ภิกฺขาหาเรน ชีวนโต จ ภิกฺขุ. จิตฺตเกฬินฺติ จิตฺตรุจิยํ ตํ ตํ กีฬนฺโต. อยเมวาติ ภิกฺขุวตฺถุสฺมึ วุตฺตนโย เอว.

ปาปภิกฺขุสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺิตา.

สารตฺถปฺปกาสินิยา สํยุตฺตนิกาย-อฏฺกถาย

ลกฺขณสํยุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตา.