มูล > สุตฺตปิฏก > สํยุตฺตนิกาย > ขนฺธวคฺคปาฬิ

๑๖๐. สาวตฺถินิทานํ ¶ ¶ ¶ . อถ โข อายสฺมา ราโธ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ ¶ ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ราโธ ภควนฺตํ เอตทโวจ –

‘‘‘มาโร, มาโร’ติ, ภนฺเต, วุจฺจติ. กิตฺตาวตา นุ โข, ภนฺเต, มาโร’’ติ? ‘‘รูเป โข, ราธ, สติ มาโร วา อสฺส มาเรตา วา โย วา ปน มียติ. ตสฺมาติห ตฺวํ, ราธ, รูปํ มาโรติ ปสฺส, มาเรตาติ ปสฺส, มียตีติ ปสฺส, โรโคติ ปสฺส, คณฺโฑติ ปสฺส, สลฺลนฺติ ปสฺส, อฆนฺติ ปสฺส, อฆภูตนฺติ ปสฺส. เย นํ เอวํ ปสฺสนฺติ เต สมฺมา ปสฺสนฺติ. เวทนาย สติ… สฺาย สติ… สงฺขาเรสุ สติ… วิฺาเณ สติ มาโร วา อสฺส มาเรตา วา โย วา ปน มียติ. ตสฺมาติห ตฺวํ, ราธ, วิฺาณํ มาโรติ ปสฺส, มาเรตาติ ปสฺส, มียตีติ ปสฺส, โรโคติ ปสฺส, คณฺโฑติ ปสฺส, สลฺลนฺติ ปสฺส, อฆนฺติ ปสฺส, อฆภูตนฺติ ปสฺส. เย นํ เอวํ ปสฺสนฺติ, เต สมฺมา ปสฺสนฺตี’’ติ.

‘‘สมฺมาทสฺสนํ ปน, ภนฺเต, กิมตฺถิย’’นฺติ? ‘‘สมฺมาทสฺสนํ โข, ราธ, นิพฺพิทตฺถํ’’. ‘‘นิพฺพิทา ปน, ภนฺเต, กิมตฺถิยา’’ติ? ‘‘นิพฺพิทา โข, ราธ, วิราคตฺถา’’. ‘‘วิราโค ¶ ปน, ภนฺเต ¶ , กิมตฺถิโย’’ติ? ‘‘วิราโค โข, ราธ, วิมุตฺตตฺโถ’’. ‘‘วิมุตฺติ ปน, ภนฺเต, กิมตฺถิยา’’ติ? ‘‘วิมุตฺติ โข, ราธ, นิพฺพานตฺถา’’. ‘‘นิพฺพานํ ปน, ภนฺเต, กิมตฺถิย’’นฺติ? ‘‘อจฺจยาสิ [อจฺจสรา (สี. สฺยา. กํ.), อสฺส (ปี.), อจฺจยา (ก.)], ราธ, ปฺหํ, นาสกฺขิ ปฺหสฺส ปริยนฺตํ คเหตุํ. นิพฺพาโนคธฺหิ, ราธ, พฺรหฺมจริยํ วุสฺสติ, นิพฺพานปรายนํ นิพฺพานปริโยสาน’’นฺติ. ปมํ.

๑๖๑. สาวตฺถินิทานํ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ราโธ ภควนฺตํ ¶ เอตทโวจ – ‘‘‘สตฺโต, สตฺโต’ติ, ภนฺเต, วุจฺจติ. กิตฺตาวตา นุ โข, ภนฺเต ¶ , สตฺโตติ วุจฺจตี’’ติ? ‘‘รูเป โข, ราธ, โย ฉนฺโท โย ราโค ยา นนฺที ยา ตณฺหา, ตตฺร สตฺโต, ตตฺร วิสตฺโต, ตสฺมา สตฺโตติ วุจฺจติ. เวทนาย… สฺาย… สงฺขาเรสุ… วิฺาเณ โย ฉนฺโท โย ราโค ยา นนฺที ยา ตณฺหา, ตตฺร สตฺโต, ตตฺร วิสตฺโต, ตสฺมา สตฺโตติ วุจฺจติ’’.

‘‘เสยฺยถาปิ, ราธ, กุมารกา วา กุมาริกาโย วา ปํสฺวาคารเกหิ กีฬนฺติ. ยาวกีวฺจ เตสุ ปํสฺวาคารเกสุ อวิคตราคา โหนฺติ อวิคตจฺฉนฺทา อวิคตเปมา อวิคตปิปาสา อวิคตปริฬาหา อวิคตตณฺหา, ตาว ตานิ ปํสฺวาคารกานิ อลฺลียนฺติ เกฬายนฺติ ธนายนฺติ ¶ [มนายนฺติ (สี. ปี. ก.)] มมายนฺติ. ยโต จ โข, ราธ, กุมารกา วา กุมาริกาโย วา เตสุ ปํสฺวาคารเกสุ วิคตราคา โหนฺติ วิคตจฺฉนฺทา วิคตเปมา วิคตปิปาสา วิคตปริฬาหา วิคตตณฺหา, อถ โข ตานิ ปํสฺวาคารกานิ หตฺเถหิ จ ปาเทหิ จ วิกิรนฺติ วิธมนฺติ วิทฺธํเสนฺติ วิกีฬนิยํ [วิกีฬนิกํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] กโรนฺติ. เอวเมว โข, ราธ, ตุมฺเหปิ รูปํ วิกิรถ วิธมถ วิทฺธํเสถ วิกีฬนิยํ กโรถ ตณฺหากฺขยาย ปฏิปชฺชถ. เวทนํ วิกิรถ วิธมถ วิทฺธํเสถ วิกีฬนิยํ กโรถ ตณฺหากฺขยาย ปฏิปชฺชถ. สฺํ… สงฺขาเร วิกิรถ วิธมถ วิทฺธํเสถ วิกีฬนิยํ กโรถ ตณฺหากฺขยาย ปฏิปชฺชถ. วิฺาณํ วิกิรถ วิธมถ วิทฺธํเสถ วิกีฬนิยํ กโรถ ตณฺหากฺขยาย ปฏิปชฺชถ. ตณฺหากฺขโย หิ, ราธ, นิพฺพาน’’นฺติ. ทุติยํ.

๑๖๒. สาวตฺถินิทานํ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ราโธ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘‘ภวเนตฺตินิโรโธ ¶ [ภวเนตฺติ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)], ภวเนตฺตินิโรโธ’ติ [ภวเนตฺตีติ (สี. สฺยา. กํ.)], ภนฺเต, วุจฺจติ. กตมา นุ โข, ภนฺเต, ภวเนตฺติ, กตโม ภวเนตฺตินิโรโธ’’ติ? ‘‘รูเป ¶ โข, ราธ, โย ฉนฺโท โย ราโค ยา นนฺที ยา ตณฺหา เย อุปยุปาทานา เจตโส อธิฏฺานาภินิเวสานุสยา – อยํ วุจฺจติ ภวเนตฺติ. เตสํ นิโรโธ [นิโรธา (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] ภวเนตฺตินิโรโธ. เวทนาย… สฺาย… สงฺขาเรสุ ¶ … วิฺาเณ โย ฉนฺโท…เป… อธิฏฺานาภินิเวสานุสยา ¶ – อยํ วุจฺจติ ภวเนตฺติ. เตสํ นิโรโธ ภวเนตฺตินิโรโธ’’ติ. ตติยํ.

๑๖๓. สาวตฺถินิทานํ. อายสฺมา ราโธ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ ราธํ ภควา เอตทโวจ –

‘‘ปริฺเยฺเย จ, ราธ, ธมฺเม เทเสสฺสามิ ปริฺฺจ ปริฺาตาวึ ปุคฺคลฺจ. ตํ สุณาหิ, สาธุกํ มนสิ กโรหิ; ภาสิสฺสามี’’ติ. ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ โข อายสฺมา ราโธ ภควโต ปจฺจสฺโสสิ. ภควา เอตทโวจ – ‘‘กตเม จ, ราธ, ปริฺเยฺยา ธมฺมา? รูปํ โข, ราธ, ปริฺเยฺโย ธมฺโม, เวทนา ปริฺเยฺโย ธมฺโม, สฺา ปริฺเยฺโย ธมฺโม, สงฺขารา ปริฺเยฺโย ธมฺโม, วิฺาณํ ปริฺเยฺโย ธมฺโม. อิเม วุจฺจนฺติ, ราธ, ปริฺเยฺยา ธมฺมา. กตมา จ, ราธ, ปริฺา? โย โข, ราธ, ราคกฺขโย โทสกฺขโย โมหกฺขโย – อยํ วุจฺจติ, ราธ, ปริฺา. กตโม จ, ราธ, ปริฺาตาวี ปุคฺคโล? ‘อรหา’ติสฺส วจนียํ. ยฺวายํ อายสฺมา เอวํนาโม เอวํโคตฺโต – อยํ วุจฺจติ, ราธ, ปริฺาตาวี ปุคฺคโล’’ติ. จตุตฺถํ.

๑๖๔. สาวตฺถินิทานํ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ ราธํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘ปฺจิเม, ราธ, อุปาทานกฺขนฺธา. กตเม ปฺจ? รูปุปาทานกฺขนฺโธ, เวทนุปาทานกฺขนฺโธ, สฺุปาทานกฺขนฺโธ ¶ , สงฺขารุปาทานกฺขนฺโธ, วิฺาณุปาทานกฺขนฺโธ. เย หิ ¶ เกจิ, ราธ, สมณา วา พฺราหฺมณา วา อิเมสํ ปฺจนฺนํ ¶ อุปาทานกฺขนฺธานํ อสฺสาทฺจ อาทีนวฺจ นิสฺสรณฺจ ยถาภูตํ นปฺปชานนฺติ; น เม เต, ราธ, สมณา วา พฺราหฺมณา วา สมเณสุ วา สมณสมฺมตา พฺราหฺมเณสุ วา พฺราหฺมณสมฺมตา, น จ ปน เต อายสฺมนฺโต สามฺตฺถํ วา พฺรหฺมฺตฺถํ วา ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรนฺติ. เย จ โข เกจิ, ราธ, สมณา วา พฺราหฺมณา วา อิเมสํ ปฺจนฺนํ อุปาทานกฺขนฺธานํ อสฺสาทฺจ อาทีนวฺจ นิสฺสรณฺจ ยถาภูตํ ปชานนฺติ; เต โข เม, ราธ, สมณา วา พฺราหฺมณา วา สมเณสุ เจว สมณสมฺมตา พฺราหฺมเณสุ จ พฺราหฺมณสมฺมตา ¶ , เต จ ปนายสฺมนฺโต สามฺตฺถฺจ พฺรหฺมฺตฺถฺจ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรนฺตี’’ติ. ปฺจมํ.

๑๖๕. สาวตฺถินิทานํ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ ราธํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘ปฺจิเม, ราธ, อุปาทานกฺขนฺธา. กตเม ปฺจ? รูปุปาทานกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณุปาทานกฺขนฺโธ. เย หิ เกจิ, ราธ, สมณา วา พฺราหฺมณา วา อิเมสํ ปฺจนฺนํ อุปาทานกฺขนฺธานํ สมุทยฺจ อตฺถงฺคมฺจ อสฺสาทฺจ อาทีนวฺจ นิสฺสรณฺจ ยถาภูตํ นปฺปชานนฺติ…เป… สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรนฺตี’’ติ. ฉฏฺํ.

๑๖๖. สาวตฺถินิทานํ ¶ . เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ ราธํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘ปฺจิเม, ราธ, อุปาทานกฺขนฺธา. กตเม ปฺจ? รูปุปาทานกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณุปาทานกฺขนฺโธ. ยโต ¶ โข, ราธ, อริยสาวโก อิเมสํ ปฺจนฺนํ อุปาทานกฺขนฺธานํ สมุทยฺจ อตฺถงฺคมฺจ อสฺสาทฺจ อาทีนวฺจ นิสฺสรณฺจ ยถาภูตํ ปชานาติ – อยํ วุจฺจติ, ราธ, อริยสาวโก โสตาปนฺโน อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโน’’ติ. สตฺตมํ.

๑๖๗. สาวตฺถินิทานํ ¶ . เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ ราธํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘ปฺจิเม, ราธ, อุปาทานกฺขนฺธา. กตเม ปฺจ? รูปุปาทานกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณุปาทานกฺขนฺโธ. ยโต โข, ราธ, ภิกฺขุ อิเมสํ ปฺจนฺนํ อุปาทานกฺขนฺธานํ สมุทยฺจ อตฺถงฺคมฺจ อสฺสาทฺจ อาทีนวฺจ นิสฺสรณฺจ ยถาภูตํ วิทิตฺวา อนุปาทาวิมุตฺโต โหติ – อยํ วุจฺจติ, ราธ, อรหํ ขีณาสโว วุสิตวา กตกรณีโย โอหิตภาโร อนุปฺปตฺตสทตฺโถ ปริกฺขีณภวสํโยชโน สมฺมทฺาวิมุตฺโต’’ติ. อฏฺมํ.

๑๖๘. สาวตฺถินิทานํ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ ราธํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘รูเป โข, ราธ, โย ฉนฺโท โย ราโค ยา นนฺที ยา ตณฺหา, ตํ ปชหถ. เอวํ ตํ รูปํ ปหีนํ ภวิสฺสติ อุจฺฉินฺนมูลํ ตาลาวตฺถุกตํ อนภาวํกตํ อายตึ อนุปฺปาทธมฺมํ. เวทนาย โย ¶ ฉนฺโท โย ราโค ยา นนฺที ยา ตณฺหา, ตํ ปชหถ ¶ . เอวํ สา เวทนา ปหีนา ภวิสฺสติ อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวํกตา อายตึ อนุปฺปาทธมฺมา. สฺาย… สงฺขาเรสุ โย ฉนฺโท โย ราโค ยา นนฺที ยา ตณฺหา, ตํ ปชหถ. เอวํ เต สงฺขารา ปหีนา ภวิสฺสนฺติ อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวํกตา อายตึ อนุปฺปาทธมฺมา. วิฺาเณ ¶ โย ฉนฺโท โย ราโค ยา นนฺที ยา ตณฺหา, ตํ ปชหถ. เอวํ ตํ วิฺาณํ ปหีนํ ภวิสฺสติ…เป… อนุปฺปาทธมฺม’’นฺติ. นวมํ.

๑๖๙. สาวตฺถินิทานํ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ ราธํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘รูเป โข, ราธ, โย ฉนฺโท โย ราโค ยา นนฺที ยา ตณฺหา เย อุปยุปาทานา เจตโส อธิฏฺานาภินิเวสานุสยา, เต ปชหถ. เอวํ ตํ รูปํ ปหีนํ ภวิสฺสติ อุจฺฉินฺนมูลํ ตาลาวตฺถุกตํ อนภาวํกตํ อายตึ อนุปฺปาทธมฺมํ. เวทนาย โย ฉนฺโท โย ราโค ยา นนฺที ยา ตณฺหา เย อุปยุปาทานา เจตโส อธิฏฺานาภินิเวสานุสยา, เต ปชหถ. เอวํ สา เวทนา ปหีนา ¶ ภวิสฺสติ อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวํกตา อายตึ อนุปฺปาทธมฺมา. สฺาย… สงฺขาเรสุ โย ฉนฺโท โย ราโค ยา นนฺที ยา ตณฺหา เย อุปยุปาทานา เจตโส อธิฏฺานาภินิเวสานุสยา, เต ปชหถ. เอวํ เต สงฺขารา ปหีนา ภวิสฺสนฺติ อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวํกตา อายตึ อนุปฺปาทธมฺมา. วิฺาเณ ¶ โย ฉนฺโท โย ราโค ยา นนฺที ยา ตณฺหา เย อุปยุปาทานา เจตโส อธิฏฺานาภินิเวสานุสยา, เต ปชหถ. เอวํ ตํ วิฺาณํ ปหีนํ ภวิสฺสติ อุจฺฉินฺนมูลํ ตาลาวตฺถุกตํ อนภาวํกตํ อายตึ อนุปฺปาทธมฺม’’นฺติ. ทสมํ.

มาโร สตฺโต ภวเนตฺติ, ปริฺเยฺยา สมณา ทุเว;

โสตาปนฺโน อรหา จ, ฉนฺทราคาปเร ทุเวติ.

๑๗๐. สาวตฺถินิทานํ ¶ ¶ ¶ . เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ราโธ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘‘มาโร, มาโร’ติ, ภนฺเต, วุจฺจติ. กตโม นุ โข, ภนฺเต, มาโร’’ติ? ‘‘รูปํ โข, ราธ, มาโร, เวทนา มาโร, สฺา มาโร, สงฺขารา มาโร, วิฺาณํ มาโร. เอวํ ปสฺสํ, ราธ, สุตวา อริยสาวโก รูปสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ, เวทนายปิ นิพฺพินฺทติ, สฺายปิ นิพฺพินฺทติ, สงฺขาเรสุปิ นิพฺพินฺทติ, วิฺาณสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ. นิพฺพินฺทํ วิรชฺชติ; วิราคา วิมุจฺจติ. วิมุตฺตสฺมึ วิมุตฺตมิติ าณํ โหติ. ‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’ติ ปชานาตี’’ติ. ปมํ.

๑๗๑. สาวตฺถินิทานํ ¶ . เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ราโธ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘‘มารธมฺโม, มารธมฺโม’ติ, ภนฺเต, วุจฺจติ. กตโม นุ โข, ภนฺเต, มารธมฺโม’’ติ? ‘‘รูปํ โข, ราธ, มารธมฺโม, เวทนา มารธมฺโม, สฺา มารธมฺโม, สงฺขารา มารธมฺโม, วิฺาณํ มารธมฺโม. เอวํ ปสฺสํ…เป… นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตี’’ติ. ทุติยํ.

๑๗๒. สาวตฺถินิทานํ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ราโธ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘‘อนิจฺจํ, อนิจฺจ’นฺติ, ภนฺเต, วุจฺจติ. กตมํ นุ ¶ โข, ภนฺเต, อนิจฺจ’’นฺติ? ‘‘รูปํ โข, ราธ, อนิจฺจํ, เวทนา อนิจฺจา, สฺา อนิจฺจา, สงฺขารา อนิจฺจา, วิฺาณํ อนิจฺจํ. เอวํ ปสฺสํ…เป… นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตี’’ติ. ตติยํ.

๑๗๓. สาวตฺถินิทานํ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ราโธ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘‘อนิจฺจธมฺโม, อนิจฺจธมฺโม’ติ, ภนฺเต, วุจฺจติ. กตโม นุ โข, ภนฺเต, อนิจฺจธมฺโม’’ติ? ‘‘รูปํ โข, ราธ, อนิจฺจธมฺโม, เวทนา อนิจฺจธมฺโม ¶ , สฺา อนิจฺจธมฺโม, สงฺขารา อนิจฺจธมฺโม, วิฺาณํ อนิจฺจธมฺโม. เอวํ ปสฺสํ…เป… ¶ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตี’’ติ. จตุตฺถํ.

๑๗๔. สาวตฺถินิทานํ ¶ . เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ราโธ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘‘ทุกฺขํ, ทุกฺข’นฺติ, ภนฺเต, วุจฺจติ. กตมํ นุ โข, ภนฺเต, ทุกฺข’’นฺติ? ‘‘รูปํ โข, ราธ, ทุกฺขํ, เวทนา ทุกฺขา, สฺา ทุกฺขา, สงฺขารา ทุกฺขา, วิฺาณํ ทุกฺขํ. เอวํ ปสฺสํ…เป… นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตี’’ติ. ปฺจมํ.

๑๗๕. สาวตฺถินิทานํ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ราโธ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘‘ทุกฺขธมฺโม, ทุกฺขธมฺโม’ติ, ภนฺเต, วุจฺจติ. กตโม นุ โข, ภนฺเต, ทุกฺขธมฺโม’’ติ? ‘‘รูปํ โข, ราธ, ทุกฺขธมฺโม, เวทนา ทุกฺขธมฺโม, สฺา ทุกฺขธมฺโม, สงฺขารา ทุกฺขธมฺโม, วิฺาณํ ทุกฺขธมฺโม. เอวํ ปสฺสํ…เป… นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตี’’ติ. ฉฏฺํ.

๑๗๖. สาวตฺถินิทานํ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ราโธ ภควนฺตํ ¶ เอตทโวจ – ‘‘‘อนตฺตา, อนตฺตา’ติ, ภนฺเต, วุจฺจติ. กตโม นุ โข, ภนฺเต, อนตฺตา’’ติ? ‘‘รูปํ โข, ราธ, อนตฺตา, เวทนา อนตฺตา, สฺา อนตฺตา, สงฺขารา อนตฺตา, วิฺาณํ อนตฺตา. เอวํ ปสฺสํ…เป… ¶ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตี’’ติ. สตฺตมํ.

๑๗๗. สาวตฺถินิทานํ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ราโธ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘‘อนตฺตธมฺโม, อนตฺตธมฺโม’ติ, ภนฺเต, วุจฺจติ. กตโม นุ โข, ภนฺเต, อนตฺตธมฺโม’’ติ? ‘‘รูปํ โข, ราธ, อนตฺตธมฺโม, เวทนา อนตฺตธมฺโม ¶ , สฺา อนตฺตธมฺโม, สงฺขารา อนตฺตธมฺโม, วิฺาณํ อนตฺตธมฺโม. เอวํ ปสฺสํ…เป… นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตี’’ติ. อฏฺมํ.

๑๗๘. สาวตฺถินิทานํ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ราโธ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘‘ขยธมฺโม, ขยธมฺโม’ติ, ภนฺเต, วุจฺจติ. กตโม นุ โข, ภนฺเต, ขยธมฺโม’’ติ? ‘‘รูปํ โข, ราธ, ขยธมฺโม, เวทนา ขยธมฺโม, สฺา ¶ ขยธมฺโม, สงฺขารา ขยธมฺโม, วิฺาณํ ขยธมฺโม. เอวํ ปสฺสํ…เป… นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตี’’ติ. นวมํ.

๑๗๙. สาวตฺถินิทานํ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ราโธ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘‘วยธมฺโม, วยธมฺโม’ติ, ภนฺเต, วุจฺจติ. กตโม นุ โข, ภนฺเต, วยธมฺโม’’ติ? ‘‘รูปํ โข, ราธ, วยธมฺโม, เวทนา วยธมฺโม, สฺา วยธมฺโม, สงฺขารา วยธมฺโม, วิฺาณํ วยธมฺโม ¶ . เอวํ ปสฺสํ…เป… นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตี’’ติ. ทสมํ.

๑๘๐. สาวตฺถินิทานํ ¶ . เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ราโธ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘‘สมุทยธมฺโม, สมุทยธมฺโม’ติ, ภนฺเต, วุจฺจติ. กตโม นุ โข, ภนฺเต, สมุทยธมฺโม’’ติ? ‘‘รูปํ โข, ราธ, สมุทยธมฺโม, เวทนา สมุทยธมฺโม, สฺา สมุทยธมฺโม, สงฺขารา สมุทยธมฺโม, วิฺาณํ สมุทยธมฺโม. เอวํ ปสฺสํ…เป… นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตี’’ติ. เอกาทสมํ.

๑๘๑. สาวตฺถินิทานํ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ราโธ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘‘นิโรธธมฺโม, นิโรธธมฺโม’ติ ¶ , ภนฺเต, วุจฺจติ. กตโม นุ โข, ภนฺเต, นิโรธธมฺโม’’ติ? ‘‘รูปํ โข, ราธ, นิโรธธมฺโม, เวทนา นิโรธธมฺโม, สฺา นิโรธธมฺโม, สงฺขารา นิโรธธมฺโม, วิฺาณํ นิโรธธมฺโม. เอวํ ปสฺสํ…เป… นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตี’’ติ. ทฺวาทสมํ.

มาโร ¶ จ มารธมฺโม จ, อนิจฺเจน อปเร ทุเว;

ทุกฺเขน จ ทุเว วุตฺตา, อนตฺเตน [อนตฺเตหิ (สี. สฺยา. กํ.)] ตเถว จ;

ขยวยสมุทยํ, นิโรธธมฺเมน ทฺวาทสาติ.

๑๘๒. สาวตฺถินิทานํ ¶ ¶ . เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ราโธ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘สาธุ เม, ภนฺเต, ภควา สํขิตฺเตน ธมฺมํ เทเสตุ, ยมหํ ภควโต ธมฺมํ สุตฺวา เอโก วูปกฏฺโ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหเรยฺย’’นฺติ.

‘‘โย โข, ราธ, มาโร; ตตฺร เต ฉนฺโท ปหาตพฺโพ, ราโค ปหาตพฺโพ, ฉนฺทราโค ปหาตพฺโพ [สีหฬโปตฺถเก ปน ‘‘ตตฺร เต ฉนฺโท ปหาตพฺโพติ เอกํ สุตฺตํ, ตตฺร เต ราโค ปหาตพฺโพติ เอกํ สุตฺตํ, ตตฺร เต ฉนฺทราโค ปหาตพฺโพติ เอกํ สุตฺต’’นฺติ เอวํ วิสุํ วิสุํ ตีณิ สุตฺตานิ วิภชิตฺวา ทสฺสิตานิ. เอวมุปริสุตฺเตสุปิ]. โก จ, ราธ, มาโร? รูปํ โข, ราธ, มาโร; ตตฺร เต ฉนฺโท ปหาตพฺโพ, ราโค ปหาตพฺโพ, ฉนฺทราโค ปหาตพฺโพ [สีหฬโปตฺถเก ปน ‘‘ตตฺร เต ฉนฺโท ปหาตพฺโพติ เอกํ สุตฺตํ, ตตฺร เต ราโค ปหาตพฺโพติ เอกํ สุตฺตํ, ตตฺร เต ฉนฺทราโค ปหาตพฺโพติ เอกํ สุตฺต’’นฺติ เอวํ วิสุํ วิสุํ ตีณิ สุตฺตานิ วิภชิตฺวา ทสฺสิตานิ. เอวมุปริสุตฺเตสุปิ]. เวทนา มาโร; ตตฺร เต ฉนฺโท ปหาตพฺโพ…เป… สฺา มาโร; ตตฺร เต ฉนฺโท ปหาตพฺโพ…เป… สงฺขารา มาโร; ตตฺร เต ฉนฺโท ปหาตพฺโพ…เป… วิฺาณํ มาโร; ตตฺร เต ฉนฺโท ปหาตพฺโพ…เป… โย โข, ราธ, มาโร; ตตฺร เต ฉนฺโท ปหาตพฺโพ, ราโค ปหาตพฺโพ, ฉนฺทราโค ปหาตพฺโพ’’ติ.

๑๘๓. โย โข, ราธ, มารธมฺโม; ตตฺร เต ฉนฺโท ปหาตพฺโพ, ราโค ปหาตพฺโพ, ฉนฺทราโค ปหาตพฺโพ…เป….

๑๘๕. โย ¶ โข, ราธ, อนิจฺจธมฺโม…เป….

๑๘๗. โย โข, ราธ, ทุกฺขธมฺโม…เป….

๑๘๙. โย ¶ โข, ราธ, อนตฺตธมฺโม…เป….

๑๙๒. โย โข, ราธ, สมุทยธมฺโม; ตตฺร เต ฉนฺโท ปหาตพฺโพ, ราโค ปหาตพฺโพ, ฉนฺทราโค ปหาตพฺโพ…เป….

๑๙๓. สาวตฺถินิทานํ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ราโธ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘สาธุ เม, ภนฺเต, ภควา สํขิตฺเตน ธมฺมํ เทเสตุ, ยมหํ ภควโต ธมฺมํ สุตฺวา เอโก วูปกฏฺโ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหเรยฺย’’นฺติ.

‘‘โย ¶ โข, ราธ, นิโรธธมฺโม; ตตฺร เต ฉนฺโท ปหาตพฺโพ, ราโค ปหาตพฺโพ, ฉนฺทราโค ปหาตพฺโพ. โก จ, ราธ, นิโรธธมฺโม? รูปํ โข, ราธ, นิโรธธมฺโม; ตตฺร เต ฉนฺโท ปหาตพฺโพ…เป… เวทนา นิโรธธมฺโม; ตตฺร เต ฉนฺโท ปหาตพฺโพ…เป… สฺา นิโรธธมฺโม; ตตฺร เต ฉนฺโท ปหาตพฺโพ…เป… สงฺขารา นิโรธธมฺโม; ตตฺร เต ฉนฺโท ปหาตพฺโพ…เป… วิฺาณํ นิโรธธมฺโม; ตตฺร เต ฉนฺโท ปหาตพฺโพ…เป… โย โข, ราธ, นิโรธธมฺโม; ตตฺร เต ฉนฺโท ปหาตพฺโพ, ราโค ปหาตพฺโพ, ฉนฺทราโค ปหาตพฺโพ’’ติ [สีหฬโปตฺถเก ปน อิมสฺมึ วคฺเค ฉตฺตึส สุตฺตานิ วิภตฺตานิ เอเกกํ สุตฺตํ ตีณิ ตีณิ กตฺวา, เอวํ จตุตฺถวคฺเคปิ].

มาโร ¶ ¶ จ มารธมฺโม จ, อนิจฺเจน อปเร ทุเว;

ทุกฺเขน จ ทุเว วุตฺตา, อนตฺเตน ตเถว จ;

ขยวยสมุทยํ, นิโรธธมฺเมน ทฺวาทสาติ.

๑๙๔. สาวตฺถินิทานํ ¶ ¶ . เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ ราธํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘โย โข, ราธ, มาโร; ตตฺร เต ฉนฺโท ปหาตพฺโพ, ราโค ปหาตพฺโพ, ฉนฺทราโค ปหาตพฺโพ. โก จ, ราธ, มาโร? รูปํ โข, ราธ, มาโร; ตตฺร เต ฉนฺโท ปหาตพฺโพ…เป… วิฺาณํ มาโร; ตตฺร เต ฉนฺโท ปหาตพฺโพ…เป… โย โข, ราธ, มาโร; ตตฺร เต ฉนฺโท ปหาตพฺโพ, ราโค ปหาตพฺโพ, ฉนฺทราโค ปหาตพฺโพ’’ติ.

๑๙๕. โย โข, ราธ, มารธมฺโม; ตตฺร เต ฉนฺโท ปหาตพฺโพ, ราโค ปหาตพฺโพ, ฉนฺทราโค ¶ ปหาตพฺโพ…เป….

๑๙๗. โย โข, ราธ, อนิจฺจธมฺโม…เป….

๑๙๙. โย โข, ราธ, ทุกฺขธมฺโม…เป….

๒๐๑. โย โข, ราธ, อนตฺตธมฺโม…เป….

๒๐๔. โย ¶ โข, ราธ, สมุทยธมฺโม; ตตฺร เต ฉนฺโท ปหาตพฺโพ, ราโค ปหาตพฺโพ, ฉนฺทราโค ¶ ปหาตพฺโพ…เป….

๒๐๕. สาวตฺถินิทานํ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ ราธํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘โย โข, ราธ, นิโรธธมฺโม; ตตฺร เต ฉนฺโท ปหาตพฺโพ, ราโค ปหาตพฺโพ, ฉนฺทราโค ปหาตพฺโพ. โก จ, ราธ, นิโรธธมฺโม? รูปํ ¶ โข, ราธ, นิโรธธมฺโม; ตตฺร เต ฉนฺโท ปหาตพฺโพ, ราโค ปหาตพฺโพ, ฉนฺทราโค ปหาตพฺโพ. เวทนา…เป… สฺา…เป… สงฺขารา…เป… วิฺาณํ นิโรธธมฺโม; ตตฺร เต ฉนฺโท ปหาตพฺโพ, ราโค ปหาตพฺโพ, ฉนฺทราโค ปหาตพฺโพ. โย โข, ราธ, นิโรธธมฺโม; ตตฺร เต ฉนฺโท ปหาตพฺโพ, ราโค ปหาตพฺโพ, ฉนฺทราโค ปหาตพฺโพ’’ติ.

มาโร จ มารธมฺโม จ, อนิจฺเจน อปเร ทุเว;

ทุกฺเขน จ ทุเว วุตฺตา, อนตฺเตน ตเถว จ;

ขยวยสมุทยํ, นิโรธธมฺเมน ทฺวาทสาติ.