📜
๑๓. ฌานสํยุตฺตํ
๑. สมาธิมูลกสมาปตฺติสุตฺตวณฺณนา
๖๖๒. สมาธิกุสโลติ ¶ สมาธิสฺมึ กุสโล. ตยิทํ สมาธิโกสลฺลตฺตํ สห ฌานงฺคโยเคน จตุพฺพิโธ ฌานสมาธิ, ตสฺมา ตํ ตํ วิภาคํ ชานนฺตสฺส สิทฺธํ โหตีติ อาห – ‘‘ปมํ ฌาน’’นฺติอาทิ. ตตฺถ วิตกฺกวิจารปีติสุเขกคฺคตาวเสน ปมํ ปฺจงฺคิกํ, ปีติสุเขกคฺคตาวเสน ทุติยํ ติวงฺคิกํ, สุเขกคฺคตาวเสน ตติยํ ทุวงฺคิกํ, อุเปกฺเขกคฺคตาวเสน จตุตฺถํ ทุวงฺคิกเมวาติ เอวํ ตสฺมึ ตสฺมึ ฌาเน ตํตํองฺคานํ ววตฺถาเน กุสโล. สมาปตฺติกุสโลติ สมาปชฺชเน กุสโล. หาเสตฺวาติ โตเสตฺวา. กลฺลํ กตฺวาติ สมาธานสฺส ปฏิปกฺขธมฺมานํ ทูรีกรเณน สหการีการณฺจ สมาธาเนน สมาปชฺชเน จิตฺตํ สมตฺถํ กตฺวา. เสสปทานีติ เสสา ตโย โกฏฺาสา. ตติยาทีสุ นเยสุ อกุสโลปิ ฌานตฺถาย ปฏิปนฺนตฺตา ‘‘ฌายีเตวา’’ติ วุตฺโต.
สมาธิมูลกสมาปตฺติสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
๒-๕๕. สมาธิมูลกิติสุตฺตาทิวณฺณนา
๖๖๓-๗๑๖. ทุติยาทิสุตฺเตสุ ¶ ิติกุสโลติ เอตฺถ อนฺโตคธเหตุอตฺโถ ิติ-สทฺโท, ตสฺมิฺจ ปน กุสโลติ อตฺโถติ อาห – ‘‘ฌานํ เปตุํ อกุสโล’’ติ. สตฺตฏฺอจฺฉรามตฺตนฺติ สตฺตฏฺอจฺฉรามตฺตํ ขณํ ฌานํ เปตุํ น สกฺโกติ อธิฏฺานวสีภาวสฺส อนิปฺผาทิตตฺตา. ยถาปริจฺเฉเทน กาเลน วุฏฺาตุํ น สกฺโกติ วุฏฺานวสีภาวสฺส อนิปฺผาทิตตฺตา. กลฺลํ ชาตํ อสฺสาติ กลฺลิตํ, ตสฺมึ กลฺลิเต กลฺลิตภาเวน กสิณารมฺมเณสุ ‘‘อิทํ นาม อสุกสฺสา’’ติ วิสยวเสน สมาปชฺชิตุํ อสกฺโกนฺโต น สมาธิสฺมึ อารมฺมณกุสโล. น สมาธิสฺมึ โคจรกุสโลติ สมาธิสฺมึ นิปฺผาทิตพฺเพ ตสฺส โคจเร กมฺมฏฺานสฺิเต ปวตฺติฏฺาเน ภิกฺขาจารโคจเร จ สติสมฺปชฺวิรหิโต อกุสโล. เกจิ ปน ‘‘กมฺมฏฺานโคจโร ปมชฺฌานาทิกํ, ‘เอวํ สมาปชฺชิตพฺพํ, เอวํ พหุลีกาตพฺพ’นฺติ อชานนฺโต ตตฺถ อกุสโล นามา’’ติ วทนฺติ. กมฺมฏฺานํ อภินีหริตุนฺติ กมฺมฏฺานํ วิเสสภาคิยตาย ¶ อภินีหริตุํ อกุสโล. สกฺกจฺจการีติ จิตฺตีการี. สาตจฺจการีติ นิยตการี. สมาธิสฺส อุปการกธมฺมาติ อปฺปนาโกสลฺลา. สมาปตฺติอาทีหีติ อาทิ-สทฺเทน สกฺกจฺจการิปทาทีนํเยว สงฺคโห ทฏฺพฺโพ จตุกฺกานํ วุตฺตตฺตา. เตนาห ‘‘โยเชตฺวา จตุกฺกา วุตฺตา’’ติ. โลกิยชฺฌานวเสเนว กถิตํ ‘‘สมาธิกุสโล’’ติอาทินา นเยน เทสนาย ปวตฺตตฺตา. น หิ โลกุตฺตรธมฺเมสุ อโกสลฺลํ นาม ลพฺภติ. ยทิ อโกสลฺลํ, น กุสลสทฺเทน วิเสสิตพฺพตา สิยาติ.
สมาธิมูลกิติสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺิตา.
ฌานสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
นิฏฺิตา จ สารตฺถปฺปกาสินิยา
สํยุตฺตนิกาย-อฏฺกถาย ขนฺธวคฺควณฺณนา.