📜
๘. คามณิสํยุตฺตํ
๑. จณฺฑสุตฺตวณฺณนา
๓๕๓. คามณิสํยุตฺตสฺส ¶ ¶ ¶ ปเม จณฺโฑ คามณีติ ธมฺมสงฺคาหกตฺเถเรหิ จณฺโฑติ คหิตนาโม เอโก คามณิ. ปาตุกโรตีติ ภณฺฑนฺตํ ปฏิภณฺฑนฺโต อกฺโกสนฺตํ ปจฺจกฺโกสนฺโต ปหรนฺตํ ปฏิปหรนฺโต ปากฏํ กโรตีติ ทสฺเสติ. น ปาตุกโรตีติ อกฺกุฏฺโปิ ปหโฏปิ กิฺจิ ปจฺจนีกํ อกโรนฺโตติ ทสฺเสติ.
๒. ตาลปุฏสุตฺตวณฺณนา
๓๕๔. ทุติเย ตาลปุโฏติ เอวํนามโก. ตสฺส กิร พนฺธนา ปมุตฺตตาลปกฺกวณฺโณ วิย มุขวณฺโณ วิปฺปสนฺโน อโหสิ, เตนสฺส ตาลปุโฏติ นามํ อกํสุ. สฺวายํ อภินีหารสมฺปนฺโน ปจฺฉิมภวิกปุคฺคโล. ยสฺมา ปน ปฏิสนฺธิ นาม อนิยตา อากาเส ขิตฺตทณฺฑสทิสา, ตสฺมา เอส นฏกุเล นิพฺพตฺติ. วุฑฺฒิปฺปตฺโต ปน นฏสิปฺเป อคฺโค หุตฺวา สกลชมฺพุทีเป ปากโฏ ชาโต. ตสฺส ปฺจ สกฏสตานิ ปฺจ มาตุคามสตานิ ปริวาโร, ภริยายปิสฺส ตาวตกาวาติ มาตุคามสหสฺเสน เจว สกฏสหสฺเสน จ สทฺธึ ยํ ยํ นครํ วา นิคมํ วา ปวิสติ, ตตฺถสฺส ปุเรตรเมว สตสหสฺสํ เทนฺติ. สมชฺชเวสํ คณฺหิตฺวา ปน มาตุคามสหสฺเสน สทฺธึ กีฬํ กโรนฺตสฺส ยํ หตฺถูปคปาทูปคาทิอาภรณชาตํ ขิปนฺติ, ตสฺส ปริยนฺโต นตฺถิ. โส ตํทิวสํ มาตุคามสหสฺสปริวาริโต ราชคเห กีฬํ กตฺวา ปริปกฺกาณตฺตา สปริวาโรว เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ.
สจฺจาลิเกนาติ ¶ สจฺเจน จ อลิเกน จ. ติฏฺเตตนฺติ ติฏฺตุ เอตํ. รชนียาติ ราคปฺปจฺจยา มุขโต ปฺจวณฺณสุตฺตนีหรณวาตวุฏฺิทสฺสนาทโย อฺเ จ กามสฺสาทสํยุตฺตาการทสฺสนกา ¶ อภินยา. ภิยฺโยโสมตฺตายาติ อธิกปฺปมาณตฺตาย. โทสนียาติ โทสปฺปจฺจยา หตฺถปาทจฺเฉทาทิทสฺสนาการา. โมหนียาติ โมหปฺปจฺจยา อุทกํ คเหตฺวา เตลกรณํ, เตลํ คเหตฺวา อุทกกรณนฺติ เอวมาทโย มายาปเภทา.
ปหาโส ¶ นาม นิรโยติ วิสุํ ปหาสนามโก นิรโย นาม นตฺถิ, อวีจิสฺเสว ปน เอกสฺมึ โกฏฺาเส นจฺจนฺตา วิย คายนฺตา วิย จ นฏเวสํ คเหตฺวาว ปจฺจนฺติ, ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ. นาหํ, ภนฺเต, เอตํ โรทามีติ อหํ, ภนฺเต, เอตํ ภควโต พฺยากรณํ น โรทามีติ เอวํ สกมฺมกวเสเนตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ, น อสฺสุวิโมจนมตฺเตน. ‘‘มตํ วา อมฺมโรทนฺตี’’ติอาทโย เจตฺถ อฺเปิ โวหารา เวทิตพฺพา.
๓-๕. โยธาชีวสุตฺตาทิวณฺณนา
๓๕๕-๓๕๗. ตติเย โยธาชีโวติ ยุทฺเธน ชีวิกํ กปฺปนโก ธมฺมสงฺคาหกตฺเถเรหิ เอวํ คหิตนาโม. อุสฺสหติ วายมตีติ อุสฺสาหํ วายามํ กโรติ. ปริยาปาเทนฺตีติ มรณํ ปฏิปชฺชาเปนฺติ. ทุกฺกฏนฺติ ทุฏฺุ กตํ. ทุปฺปณิหิตนฺติ ทุฏฺุ ปิตํ. ปรชิโต นาม นิรโยติ อยมฺปิ น วิสุํ เอโก นิรโย, อวีจิสฺเสว ปน เอกสฺมึ โกฏฺาเส ปฺจาวุธสนฺนทฺธา ¶ ผลกหตฺถา หตฺถิอสฺสรเถ อารุยฺห สงฺคาเม ยุชฺฌนฺตา วิย ปจฺจนฺติ, ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ. จตุตฺถปฺจเมสุปิ เอเสว นโย.
๖. อสิพนฺธกปุตฺตสุตฺตวณฺณนา
๓๕๘. ฉฏฺเ ปจฺฉาภูมกาติ ปจฺฉาภูมิวาสิโน. กามณฺฑลุกาติ สกมณฺฑลุโน. เสวาลมาลิกาติ ปาโตว อุทกโต เสวาลฺเจว อุปฺปลาทีนิ จ คเหตฺวา อุทกสุทฺธิกภาวชานนตฺถาย มาลํ กตฺวา ปิฬนฺธนกา. อุทโกโรหกาติ สายํปาตํ อุทกํ โอโรหนกา. อุยฺยาเปนฺตีติ อุปริ ยาเปนฺติ. สฺาเปนฺตีติ สมฺมา าเปนฺติ. สคฺคํ นาม โอกฺกาเมนฺตีติ ปริวาเรตฺวา ิตา ‘‘คจฺฉ, โภ, พฺรหฺมโลกํ, คจฺฉ, โภ, พฺรหฺมโลก’’นฺติ วทนฺตา สคฺคํ ปเวเสนฺติ. อนุปริสกฺเกยฺยาติ อนุปริคจฺเฉยฺย. อุมฺมุชฺชาติ อุมฺมุชฺช อุฏฺห. ถลมุปฺลวาติ ถลมภิรุห. ตตฺร ยาสฺสาติ ตตฺร ยา ภเวยฺย. สกฺขรา วา กลา วาติ สกฺขรา จ กลา จ ¶ . สา อโธคามี อสฺสาติ สา อโธ คจฺเฉยฺย, เหฏฺาคามี ภเวยฺย. อโธคจฺฉาติ เหฏฺา คจฺฉ.
๗. เขตฺตูปมสุตฺตวณฺณนา
๓๕๙. สตฺตเม ¶ ชงฺคลนฺติ ถทฺธํ น มุทุ. อูสรนฺติ สฺชาตโลณํ. ปาปภูมีติ ลามกภูมิภาคํ. มํทีปาติอาทีสุ อหํ ทีโป ปติฏฺา เอเตสนฺติ มํทีปา. อหํ เลโณ อลฺลียนฏฺานํ เอเตสนฺติ มํเลณา. อหํ ตาณํ รกฺขา เอเตสนฺติ มํตาณา. อหํ สรณํ ภยนาสนํ เอเตสนฺติ มํสรณา. วิหรนฺตีติ มํ เอวํ กตฺวา วิหรนฺติ.
โคภตฺตมฺปีติ ธฺผลสฺส อภาเวน ลายิตฺวา กลาปกลาปํ พนฺธิตฺวา ปิตํ คิมฺหกาเล คุนฺนมฺปิ ขาทนํ ภวิสฺสตีติ อตฺโถ. อุทกมณิโกติ กุจฺฉิยํ มณิกเมขลาย เอวํ ลทฺธนาโม ภาชนวิเสโส. อหารี อปริหารีติ อุทกํ น หรติ น ปริหรติ, น ปริยาทิยตีติ อตฺโถ. อิติ ¶ อิมสฺมึ สุตฺเต สกฺกจฺจธมฺมเทสนาว กถิตา. พุทฺธานฺหิ อสกฺกจฺจธมฺมเทสนา นาม นตฺถิ. สีหสมานวุตฺติโน หิ พุทฺธา, ยถา สีโห ปภินฺนวรวารณสฺสปิ สสพิฬาราทีนมฺปิ คหณตฺถาย เอกสทิสเมว เวคํ กโรติ, เอวํ พุทฺธาปิ เอกสฺส เทเสนฺตาปิ ทฺวินฺนํ พหูนํ ภิกฺขุปริสาย ภิกฺขุนิอุปาสกอุปาสิกาปริสายปิ ติตฺถิยานมฺปิ เทเสนฺตา สกฺกจฺจเมว เทเสนฺติ. จตสฺโส ปน ปริสา สทฺทหิตฺวา โอกปฺเปตฺวา สุณนฺตีติ ตาสํ เทสนา สกฺกจฺจเทสนา นาม ชาตา.
๘. สงฺขธมสุตฺตวณฺณนา
๓๖๐. อฏฺเม ยํพหุลํ ยํพหุลนฺติ อิมินา นิคณฺโ อตฺตนาว อตฺตโน วาทํ ภินฺทติ. ตสฺมา ภควา เอวํ สนฺเต น โกจิ อาปายิโกติอาทิมาห. ปุริมานิ ปน จตฺตาริ ปทานิ ทิฏฺิยา ปจฺจยา โหนฺติ. ตสฺมา เตสุปิ อาทีนวํ ทสฺเสนฺโต อิธ, คามณิ, เอกจฺโจ สตฺถา เอวํวาที โหตีติอาทิมาห. ตตฺถ อหมฺปมฺหีติ อหมฺปิ อมฺหิ.
เมตฺตาสหคเตนาติอาทีสุ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ สพฺพํ สทฺธึ ภาวนานเยน วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตเมว. ¶ เสยฺยถาปิ, คามณิ, พลวา สงฺขธโมติอาทิ ปน อิธ อปุพฺพํ. ตตฺถ พลวาติ พลสมฺปนฺโน. สงฺขธโมติ สงฺขธมโก. อปฺปกสิเรนาติ อกิจฺเฉน อทุกฺเขน. ทุพฺพโล หิ สงฺขธโม สงฺขํ ธมนฺโตปิ ¶ น สกฺโกติ จตสฺโส ทิสา สเรน วิฺาเปตุํ, นาสฺส สงฺขสทฺโท สพฺพโต ผรติ, พลวโต ปน วิปฺผาริโก โหติ, ตสฺมา ‘‘พลวา’’ติ อาห.
เมตฺตาย เจโตวิมุตฺติยาติ เอตฺถ ‘‘เมตฺตา’’ติ วุตฺเต อุปจาโรปิ อปฺปนาปิ วฏฺฏติ, ‘‘เจโตวิมุตฺตี’’ติ วุตฺเต ปน อปฺปนาว วฏฺฏติ. ยํ ปมาณกตํ กมฺมนฺติ ปมาณกตํ กมฺมํ นาม กามาวจรํ วุจฺจติ, อปฺปมาณกตํ กมฺมํ นาม รูปาวจรํ. ตฺหิ ปมาณํ อติกฺกมิตฺวา โอธิสกอโนธิสกทิสาผรณวเสน วฑฺเฒตฺวา กตตฺตา อปฺปมาณกตนฺติ วุจฺจติ.
น ตํ ตตฺราวสิสฺสติ, น ตํ ตตฺราวติฏฺตีติ ตํ กามาวจรกมฺมํ ¶ ตสฺมึ รูปารูปาวจรกมฺเม น โอหียติ น ติฏฺติ. กึ วุตฺตํ โหติ? ตํ กามาวจรกมฺมํ ตสฺส รูปารูปาวจรกมฺมสฺส อนฺตรา ลคฺคิตุํ วา าตุํ วา รูปารูปาวจรกมฺมํ ผริตฺวา ปริยาทิยิตฺวา อตฺตโน โอกาสํ คเหตฺวา ปติฏฺาตุํ วา น สกฺโกติ. อถ โข รูปารูปาวจรกมฺมเมว กามาวจรํ มโหโฆ วิย ปริตฺตํ อุทกํ ผริตฺวา ปริยาทิยิตฺวา อตฺตโน โอกาสํ กตฺวา ติฏฺติ, ตสฺส วิปากํ ปฏิพาหิตฺวา สยเมว พฺรหฺมสหพฺยตํ อุปเนตีติ. อิติ อิทํ สุตฺตํ อาทิมฺหิ กิเลสวเสน วุฏฺาย อวสาเน พฺรหฺมวิหารวเสน คหิตตฺตา ยถานุสนฺธินาว คตํ.
๙. กุลสุตฺตวณฺณนา
๓๖๑. นวเม ทุพฺภิกฺขาติ ทุลฺลภภิกฺขา. ทฺวีหิติกาติ ‘‘ชีวิสฺสาม นุ โข น นุ โข’’ติ เอวํ ปวตฺตอีหิติกา. ‘‘ทุหิติกา’’ติปิ ปาโ. อยเมว อตฺโถ. ทุกฺขา อีหิติ เอตฺถ น สกฺกา โกจิ ปโยโค สุเขน กาตุนฺติ ทุหิติกา. ตตฺถ ตตฺถ มตมนุสฺสานํ วิปฺปกิณฺณานิ เสตานิ อฏฺิกานิ เอตฺถาติ เสตฏฺิกา. สลากาวุตฺตาติ สลากมตฺตวุตฺตา, ยํ ตตฺถ วุตฺตํ วาปิตํ, ตํ สลากมตฺตเมว อโหสิ, ผเล น ชนยตีติ อตฺโถ.
อุคฺคิลิตุนฺติ ¶ ทฺเว อนฺเต โมเจตฺวา กเถตุํ อสกฺโกนฺโต อุคฺคิลิตุํ พหิ นีหริตุํ น สกฺขีติ ¶ . โอคิลิตุนฺติ ปุจฺฉาย โทสํ ทิสฺวา หาเรตุํ อสกฺโกนฺโต โอคิลิตุํ อนฺโต ปเวเสตุํ น สกฺขีติ.
อิโต โส คามณิ เอกนวุติกปฺเปติ ภควา กถยมาโนว ยาว นิกฺขนฺโต นาสิกวาโต น ปุน ปวิสติ, ตาวตเกน กาเลน เอกนวุติกปฺเป อนุสฺสริ ‘‘อตฺถิ นุ โข กิฺจิ กุเล ปกฺกภิกฺขาทาเนน อุปหตปุพฺพ’’นฺติ ปริชานนตฺถํ. อเถกมฺปิ ¶ อปสฺสนฺโต ‘‘อิโต โส, คามณี’’ติอาทิมาห. อิทานิ ทานาทีนํ อานิสํสํ กเถนฺโต อถ โข ยานิ ตานิ กุลานิ อฑฺฒานีติ ธมฺมเทสนํ อารภิ. ตตฺถ ทานสมฺภูตานีติ ทาเนน สมฺภูตานิ นิพฺพตฺตานิ. เสสปททฺวเยปิ เอเสว นโย. เอตฺถ ปน สจฺจํ นาม สจฺจวาทิตา. สามฺํ นาม เสสสีลํ. วิกิรตีติ อโยเคน วฬฺเชนฺโต วิปฺปกิรติ. วิธมตีติ ธเมนฺโต วิย นาเสติ. วิทฺธํเสตีติ นาเสติ. อนิจฺจตาติ หุตฺวา อภาโว พหุนาปิ กาเลน สงฺคตานํ ขเณเนว อนฺตรธานํ.
๑๐. มณิจูฬกสุตฺตวณฺณนา
๓๖๒. ทสเม ตํ ปริสํ เอตทโวจาติ ตสฺส กิร เอวํ อโหสิ ‘‘กุลปุตฺตา ปพฺพชนฺตา ปุตฺตทารฺเจว ชาตรูปรชตฺจ ปหาเยว ปพฺพชนฺติ, น จ สกฺกา ยํ ปหาย ปพฺพชิตา, ตํ เตหิ คเหตุ’’นฺติ นยคฺคาเห ตฺวา ‘‘มา อยฺโย’’ติอาทิวจนํ อโวจ. เอกํเสเนตนฺติ เอตํ ปฺจกามคุณกปฺปนํ อสฺสมณธมฺโม อสกฺยปุตฺติยธมฺโมติ เอกํเสน ธาเรยฺยาสิ.
ติณนฺติ เสนาสนจฺฉทนติณํ. ปริเยสิตพฺพนฺติ ติณจฺฉทเน วา อิฏฺกจฺฉทเน วา เคเห ปลุชฺชนฺเต เยหิ ตํ การิตํ, เตสํ สนฺติกํ คนฺตฺวา ‘‘ตุมฺเหหิ การิตเสนาสนํ โอวสฺสติ, น สกฺกา ตตฺถ วสิตุ’’นฺติ อาจิกฺขิตพฺพํ. มนุสฺสา สกฺโกนฺตา กริสฺสนฺติ, อสกฺโกนฺตา ‘‘ตุมฺเห วฑฺฒกึ คเหตฺวา การาเปถ, มยํ เต สฺาเปสฺสามา’’ติ วกฺขนฺติ. เอวํ วุตฺเต กาเรตฺวา เตสํ อาจิกฺขิตพฺพํ. มนุสฺสา วฑฺฒกีนํ ทาตพฺพํ ทสฺสนฺติ. สเจ อาวาสสามิกา นตฺถิ, อฺเสมฺปิ ภิกฺขาจารวตฺเตน อาโรเจตฺวา กาเรตุํ วฏฺฏติ. อิทํ สนฺธาย ‘‘ปริเยสิตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํ.
ทารุนฺติ ¶ ¶ เสนาสเน โคปานสิอาทีสุ ปลุชฺชมาเนสุ ตทตฺถาย ทารุํ. สกฏนฺติ คิหิวิกตํ กตฺวา ตาวกาลิกสกฏํ. น เกวลฺจ สกฏเมว, อฺมฺปิ วาสิผรสุกุทฺทาลาทิอุปกรณํ เอวํ ปริเยสิตุํ วฏฺฏติ. ปุริโสติ หตฺถกมฺมวเสน ปุริโส ปริเยสิตพฺโพ. ยํกิฺจิ หิ ปุริสํ ‘‘หตฺถกมฺมํ ¶ , อาวุโส, กตฺวา ทสฺสสี’’ติ วตฺวา ‘‘ทสฺสามิ, ภนฺเต,’’ติ วุตฺเต ‘‘อิทฺจิทฺจ กโรหี’’ติ ยํ อิจฺฉติ, ตํ กาเรตุํ วฏฺฏติ. น ตฺเววาหํ, คามณิ, เกนจิ ปริยาเยนาติ ชาตรูปรชตํ ปนาหํ เกนจิปิ การเณน ปริเยสิตพฺพนฺติ น วทามิ.
๑๑. ภทฺรกสุตฺตวณฺณนา
๓๖๓. เอกาทสเม มลฺเลสูติ เอวํนามเก ชนปเท. วเธนาติ มารเณน. ชานิยาติ ธนชานิยา. อกาลิเกน ปตฺเตนาติ น กาลนฺตเรน ปตฺเตน, กาลํ อนติกฺกมิตฺวาว ปตฺเตนาติ อตฺโถ. จิรวาสี นาม กุมาโรติ เอวํนามโก ตสฺส ปุตฺโต. พหิ อาวสเถ ปฏิวสตีติ พหินคเร กิฺจิเทว สิปฺปํ อุคฺคณฺหนฺโต วสติ. อิมสฺมึ สุตฺเต วฏฺฏทุกฺขํ กถิตํ.
๑๒. ราสิยสุตฺตวณฺณนา
๓๖๔. ทฺวาทสเม ราสิโยติ ราสึ กตฺวา ปฺหสฺส ปุจฺฉิตตฺตา ราสิโยติ เอวํ ธมฺมสงฺคาหกตฺเถเรหิ คหิตนาโม. ตปสฺสินฺติ ตปนิสฺสิตกํ. ลูขชีวินฺติ ลูขชีวิกํ. อนฺตาติ โกฏฺาสา. คาโมติ คามฺโม. คมฺโมติปิ ปาโ, คามวาสีนํ ธมฺโมติ อตฺโถ. อตฺตกิลมถานุโยโคติ อตฺตโน กิลมถานุโยโค, สรีรทุกฺขกรณนฺติ อตฺโถ.
กสฺมา ปเนตฺถ กามสุขลฺลิกานุโยโค คหิโต, กสฺมา อตฺตกิลมถานุโยโค, กสฺมา มชฺฌิมา ปฏิปทาติ? กามสุขลฺลิกานุโยโค ตาว กามโภคีนํ ทสฺสนตฺถํ คหิโต, อตฺตกิลมถานุโยโค ตปนิสฺสิตกานํ, มชฺฌิมา ปฏิปทา ติณฺณํ นิชฺชรวตฺถูนํ ทสฺสนตฺถํ คหิตา. กึ เอเตสํ ทสฺสเน ปโยชนนฺติ? อิเม ทฺเว อนฺเต ปหาย ตถาคโต มชฺฌิมาย ปฏิปทาย สมฺมาสมฺโพธึ ปตฺโต. โส กามโภคิโนปิ น สพฺเพ ครหติ น ปสํสติ, ตปนิสฺสิตเกปิ น สพฺเพ ครหติ น ¶ ปสํสติ, ครหิตพฺพยุตฺตเกเยว ครหติ, ปสํสิตพฺพยุตฺตเก ¶ ปสํสตีติ อิมสฺสตฺถสฺส ปกาสนํ เอเตสํ ทสฺสเน ปโยชนนฺติ เวทิตพฺพํ.
อิทานิ ¶ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต ตโย โขเม, คามณิ, กามโภคิโนติอาทิมาห. ตตฺถ สาหเสนาติ สาหสิกกมฺเมน. น สํวิภชตีติ มิตฺตสหายสนฺทิฏฺสมฺภตฺตานํ สํวิภาคํ น กโรติ. น ปฺุานิ กโรตีติ อนาคตภวสฺส ปจฺจยภูตานิ ปฺุานิ น กโรติ. ธมฺมาธมฺเมนาติ ธมฺเมน จ อธมฺเมน จ. าเนหีติ การเณหิ. สจฺฉิกโรตีติ กถํ อตฺตานํ อาตาเปนฺโต ปริตาเปนฺโต สจฺฉิกโรติ? จตุรงฺควีริยวเสน จ ธุตงฺควเสน จ. ติสฺโส สนฺทิฏฺิกา นิชฺชราติ เอตฺถ เอโกปิ มคฺโค ติณฺณํ กิเลสานํ นิชฺชรณตาย ติสฺโส นิชฺชราติ วุตฺโตติ.
๑๓. ปาฏลิยสุตฺตวณฺณนา
๓๖๕. เตรสเม ทูเตยฺยานีติ ทูตกมฺมานิ ปณฺณานิ เจว มุขสาสนานิ จ. ปาณาติปาตฺจาหนฺติ อิทํ กสฺมา อารทฺธํ? น เกวลํ อหํ มายํ ชานามิ, อฺมฺปิ อิทฺจิทฺจ ชานามีติ สพฺพฺุภาวทสฺสนตฺถํ อารทฺธํ. สนฺติ หิ, คามณิ, เอเก สมณพฺราหฺมณาติ อิทํ เสสสมณพฺราหฺมณานํ ลทฺธึ ทสฺเสตฺวา ตสฺสา ปชหาปนตฺถํ อารทฺธํ.
มาลี กุณฺฑลีติ มาลาย มาลี, กุณฺฑเลหิ กุณฺฑลี. อิตฺถิกาเมหีติ อิตฺถีหิ สทฺธึ กามา อิตฺถิกามา, เตหิ อิตฺถิกาเมหิ. อาวสถาคารนฺติ กุลฆรสฺส เอกสฺมึ าเน เอเกกสฺเสว สุขนิวาสตฺถาย กตํ วาสาคารํ. เตนาหํ ยถาสตฺติ ยถาพลํ สํวิภชามีติ ตสฺสาหํ อตฺตโน สตฺติอนุรูเปน เจว พลานุรูเปน จ สํวิภาคํ กโรมิ. อลนฺติ ยุตฺตํ. กงฺขนิเย าเนติ กงฺขิตพฺเพ การเณ. จิตฺตสมาธินฺติ ตสฺมึ ธมฺมสมาธิสฺมึ ิโต ตฺวํ สห วิปสฺสนาย จตุนฺนํ มคฺคานํ วเสน จิตฺตสมาธึ สเจ ปฏิลเภยฺยาสีติ ทสฺเสติ. อปณฺณกตาย ¶ มยฺหนฺติ อยํ ปฏิปทา มยฺหํ อปณฺณกตาย อนปราธกตาย เอว สํวตฺตตีติ อตฺโถ. กฏคฺคาโหติ ชยคฺคาโห.
อยํ โข, คามณิ, ธมฺมสมาธิ, ตตฺร เจ ตฺวํ จิตฺตสมาธึ ปฏิลเภยฺยาสีติ เอตฺถ ธมฺมสมาธีติ ทสกุสลกมฺมปถธมฺมา, จิตฺตสมาธีติ สห วิปสฺสนาย ¶ จตฺตาโร มคฺคา. อถ วา ‘‘ปาโมชฺชํ ชายติ, ปมุทิตสฺส ปีติ ชายตี’’ติ (อ. นิ. ๕.๒๖) เอวํ วุตฺตา ปาโมชฺชปีติปสฺสทฺธิสุขสมาธิสงฺขาตา ปฺจ ธมฺมา ธมฺมสมาธิ นาม, จิตฺตสมาธิ ปน สห วิปสฺสนาย ¶ จตฺตาโร มคฺคาว. อถ วา ทสกุสลกมฺมปถา จตฺตาโร พฺรหฺมวิหารา จาติ อยํ ธมฺมสมาธิ นาม, ตํ ธมฺมสมาธึ ปูเรนฺตสฺส อุปฺปนฺนา จิตฺเตกคฺคตา จิตฺตสมาธิ นาม. เอวํ ตฺวํ อิมํ กงฺขาธมฺมํ ปชเหยฺยาสีติ เอวํ ตฺวํ อิมสฺมึ วุตฺตปฺปเภเท ธมฺมสมาธิสฺมึ ิโต สเจ เอวํ จิตฺตสมาธึ ปฏิลเภยฺยาสิ, เอกํเสเนตํ กงฺขํ ปชเหยฺยาสีติ อตฺโถ. เสสํ สพฺพตฺถ วุตฺตนยเมวาติ.
คามณิสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.