📜
๗. จิตฺตสํยุตฺตํ
๑. สํโยชนสุตฺตํ
๓๔๓. เอกํ ¶ ¶ ¶ สมยํ สมฺพหุลา เถรา ภิกฺขู มจฺฉิกาสณฺเฑ วิหรนฺติ อมฺพาฏกวเน. เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลานํ เถรานํ ภิกฺขูนํ ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตานํ มณฺฑลมาเฬ สนฺนิสินฺนานํ สนฺนิปติตานํ อยมนฺตรากถา อุทปาทิ – ‘‘‘สํโยชน’นฺติ วา, อาวุโส, ‘สํโยชนิยา ธมฺมา’ติ วา อิเม ธมฺมา นานตฺถา นานาพฺยฺชนา อุทาหุ เอกตฺถา พฺยฺชนเมว นาน’’นฺติ? ตตฺเรกจฺเจหิ เถเรหิ ภิกฺขูหิ เอวํ พฺยากตํ โหติ – ‘‘‘สํโยชน’นฺติ วา, อาวุโส, ‘สํโยชนิยา ธมฺมา’ติ วา อิเม ธมฺมา นานตฺถา เจว นานาพฺยฺชนา จา’’ติ. เอกจฺเจหิ เถเรหิ ภิกฺขูหิ เอวํ พฺยากตํ โหติ – ‘‘‘สํโยชน’นฺติ วา, อาวุโส, ‘สํโยชนิยา ธมฺมา’ติ วา อิเม ธมฺมา เอกตฺถา พฺยฺชนเมว นาน’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน จิตฺโต คหปติ มิคปถกํ อนุปฺปตฺโต โหติ เกนจิเทว กรณีเยน. อสฺโสสิ ¶ โข จิตฺโต คหปติ สมฺพหุลานํ กิร เถรานํ ภิกฺขูนํ ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตานํ มณฺฑลมาเฬ สนฺนิสินฺนานํ ¶ สนฺนิปติตานํ อยมนฺตรากถา อุทปาทิ – ‘‘‘สํโยชน’นฺติ วา, อาวุโส, ‘สํโยชนิยา ธมฺมา’ติ วา อิเม ธมฺมา นานตฺถา นานาพฺยฺชนา อุทาหุ เอกตฺถา พฺยฺชนเมว นาน’’นฺติ? ตตฺเรกจฺเจหิ เถเรหิ ภิกฺขูหิ เอวํ พฺยากตํ – ‘‘‘สํโยชน’นฺติ วา, อาวุโส ¶ , ‘สํโยชนิยา ธมฺมา’ติ วา อิเม ธมฺมา นานตฺถา เจว นานาพฺยฺชนา จา’’ติ. เอกจฺเจหิ เถเรหิ ภิกฺขูหิ เอวํ พฺยากตํ ‘สํโยชน’นฺติ วา, อาวุโส ‘สํโยชนิยา ธมฺมา’ติ วา อิเม ธมฺมา เอกตฺถา พฺยฺชนเมว นานนฺติ. อถ โข จิตฺโต คหปติ เยน เถรา ภิกฺขู เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา เถเร ภิกฺขู อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข จิตฺโต คหปติ เถเร ภิกฺขู เอตทโวจ – ‘‘สุตํ เมตํ, ภนฺเต, สมฺพหุลานํ กิร เถรานํ ภิกฺขูนํ ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตานํ มณฺฑลมาเฬ สนฺนิสินฺนานํ สนฺนิปติตานํ อยมนฺตรากถา อุทปาทิ – ‘สํโยชน’นฺติ วา, อาวุโส, ‘สํโยชนิยา ธมฺมา’ติ วา อิเม ธมฺมา นานตฺถา นานาพฺยฺชนา อุทาหุ เอกตฺถา พฺยฺชนเมว นาน’’นฺติ? เอกจฺเจหิ เถเรหิ ภิกฺขูหิ ¶ เอวํ พฺยากตํ – ‘‘‘สํโยชน’นฺติ วา, อาวุโส, ‘สํโยชนิยา ธมฺมา’ติ วา อิเม ธมฺมา นานตฺถา เจว นานาพฺยฺชนา จา’’ติ. เอกจฺเจหิ เถเรหิ ภิกฺขูหิ เอวํ พฺยากตํ ‘‘‘สํโยชน’นฺติ วา, อาวุโส, ‘สํโยชนิยา ธมฺมา’ติ วา อิเม ธมฺมา เอกตฺถา พฺยฺชนเมว นาน’’นฺติ. ‘‘เอวํ, คหปตี’’ติ.
‘‘‘สํโยชน’นฺติ วา, ภนฺเต, ‘สํโยชนิยา ธมฺมา’ติ วา อิเม ธมฺมา นานตฺถา เจว นานาพฺยฺชนา จ. เตน หิ, ภนฺเต, อุปมํ โว กริสฺสามิ. อุปมายปิเธกจฺเจ วิฺู ปุริสา ภาสิตสฺส อตฺถํ อาชานนฺติ. เสยฺยถาปิ, ภนฺเต, กาโฬ จ พลีพทฺโท โอทาโต จ พลีพทฺโท ¶ เอเกน ทาเมน วา โยตฺเตน วา สํยุตฺตา อสฺสุ. โย นุ โข เอวํ วเทยฺย – ‘กาโฬ พลีพทฺโท โอทาตสฺส พลีพทฺทสฺส สํโยชนํ ¶ , โอทาโต พลีพทฺโท กาฬสฺส พลีพทฺทสฺส สํโยชน’นฺติ, สมฺมา นุ โข โส วทมาโน วเทยฺยา’’ติ? ‘‘โน เหตํ, คหปติ! น โข, คหปติ, กาโฬ พลีพทฺโท โอทาตสฺส พลีพทฺทสฺส สํโยชนํ, นปิ โอทาโต พลีพทฺโท กาฬสฺส พฬีพทฺทสฺส สํโยชนํ; เยน โข เต เอเกน ทาเมน วา โยตฺเตน วา สํยุตฺตา ตํ ตตฺถ สํโยชน’’นฺติ. ‘‘เอวเมว โข, ภนฺเต, น จกฺขุ รูปานํ สํโยชนํ, น รูปา จกฺขุสฺส สํโยชนํ; ยฺจ ตตฺถ ตทุภยํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทราโค ตํ ตตฺถ สํโยชนํ. น โสตํ สทฺทานํ… น ฆานํ คนฺธานํ… น ชิวฺหา รสานํ… น กาโย โผฏฺพฺพานํ สํโยชนํ, น โผฏฺพฺพา กายสฺส สํโยชนํ; ยฺจ ตตฺถ ตทุภยํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทราโค ตํ ตตฺถ สํโยชนํ. น มโน ธมฺมานํ สํโยชนํ, น ธมฺมา มนสฺส สํโยชนํ; ยฺจ ตตฺถ ตทุภยํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทราโค ตํ ตตฺถ สํโยชน’’นฺติ. ‘‘ลาภา เต, คหปติ, สุลทฺธํ เต, คหปติ, ยสฺส เต คมฺภีเร พุทฺธวจเน ปฺาจกฺขุ กมตี’’ติ. ปมํ.
๒. ปมอิสิทตฺตสุตฺตํ
๓๔๔. เอกํ สมยํ สมฺพหุลา เถรา ภิกฺขู มจฺฉิกาสณฺเฑ วิหรนฺติ อมฺพาฏกวเน. อถ โข จิตฺโต คหปติ เยน เถรา ภิกฺขู เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา เถเร ภิกฺขู อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ ¶ นิสินฺโน โข จิตฺโต คหปติ เถเร ภิกฺขู เอตทโวจ ¶ – ‘‘อธิวาเสนฺตุ เม, ภนฺเต, เถรา สฺวาตนาย ภตฺต’’นฺติ. อธิวาเสสุํ โข เถรา ภิกฺขู ตุณฺหีภาเวน ¶ . อถ โข จิตฺโต คหปติ เถรานํ ภิกฺขูนํ อธิวาสนํ วิทิตฺวา อุฏฺายาสนา เถเร ภิกฺขู อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ. อถ ¶ โข เถรา ภิกฺขู ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน จิตฺตสฺส คหปติสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทึสุ.
อถ โข จิตฺโต คหปติ เยน เถรา ภิกฺขู เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา เถเร ภิกฺขู อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข จิตฺโต คหปติ อายสฺมนฺตํ เถรํ เอตทโวจ – ‘‘‘ธาตุนานตฺตํ, ธาตุนานตฺต’นฺติ, ภนฺเต เถร, วุจฺจติ. กิตฺตาวตา นุ โข, ภนฺเต, ธาตุนานตฺตํ วุตฺตํ ภควตา’’ติ? เอวํ วุตฺเต อายสฺมา เถโร ตุณฺหี อโหสิ. ทุติยมฺปิ โข จิตฺโต คหปติ อายสฺมนฺตํ เถรํ เอตทโวจ – ‘‘‘ธาตุนานตฺตํ, ธาตุนานตฺต’นฺติ, ภนฺเต เถร, วุจฺจติ. กิตฺตาวตา นุ โข, ภนฺเต, ธาตุนานตฺตํ วุตฺตํ ภควตา’’ติ? ทุติยมฺปิ โข อายสฺมา เถโร ตุณฺหี อโหสิ. ตติยมฺปิ โข จิตฺโต คหปติ อายสฺมนฺตํ เถรํ เอตทโวจ – ‘‘‘ธาตุนานตฺตํ, ธาตุนานตฺต’นฺติ, ภนฺเต เถร, วุจฺจติ. กิตฺตาวตา นุ โข, ภนฺเต, ธาตุนานตฺตํ วุตฺตํ ภควตา’’ติ? ตติยมฺปิ โข อายสฺมา เถโร ตุณฺหี อโหสิ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อายสฺมา อิสิทตฺโต ตสฺมึ ภิกฺขุสงฺเฆ สพฺพนวโก โหติ. อถ โข อายสฺมา อิสิทตฺโต อายสฺมนฺตํ เถรํ เอตทโวจ – ‘‘พฺยากโรมหํ, ภนฺเต เถร, จิตฺตสฺส คหปติโน เอตํ ปฺห’’นฺติ? ‘‘พฺยากโรหิ ตฺวํ, อาวุโส อิสิทตฺต, จิตฺตสฺส คหปติโน เอตํ ปฺห’’นฺติ. ‘‘เอวฺหิ ตฺวํ, คหปติ, ปุจฺฉสิ – ‘ธาตุนานตฺตํ, ธาตุนานตฺตนฺติ, ภนฺเต เถร, วุจฺจติ. กิตฺตาวตา นุ โข, ภนฺเต, ธาตุนานตฺตํ, วุตฺตํ ภควตา’’’ติ? ‘‘เอวํ ¶ , ภนฺเต’’. ‘‘อิทํ โข, คหปติ, ธาตุนานตฺตํ วุตฺตํ ภควตา – จกฺขุธาตุ, รูปธาตุ, จกฺขุวิฺาณธาตุ…เป… มโนธาตุ, ธมฺมธาตุ, มโนวิฺาณธาตุ. เอตฺตาวตา โข, คหปติ, ธาตุนานตฺตํ วุตฺตํ ภควตา’’ติ.
อถ โข จิตฺโต คหปติ อายสฺมโต อิสิทตฺตสฺส ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา เถเร ภิกฺขู ปณีเตน ขาทนีเยน โภชนีเยน สหตฺถา สนฺตปฺเปสิ สมฺปวาเรสิ. อถ โข เถรา ภิกฺขู ภุตฺตาวิโน โอนีตปตฺตปาณิโน อุฏฺายาสนา ปกฺกมึสุ. อถ โข อายสฺมา เถโร อายสฺมนฺตํ ¶ อิสิทตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘สาธุ โข ตํ, อาวุโส อิสิทตฺต ¶ , เอโส ปฺโห ปฏิภาสิ, เนโส ปฺโห มํ ปฏิภาสิ. เตนหาวุโส อิสิทตฺต, ยทา อฺถาปิ [ยทา อฺทาปิ (สี. ปี.) อฺทาปิ (?)] เอวรูโป ปฺโห อาคจฺเฉยฺย, ตฺเเวตฺถ ปฏิภาเสยฺยา’’ติ. ทุติยํ.
๓. ทุติยอิสิทตฺตสุตฺตํ
๓๔๕. เอกํ สมยํ สมฺพหุลา เถรา ภิกฺขู มจฺฉิกาสณฺเฑ วิหรนฺติ อมฺพาฏกวเน. อถ โข จิตฺโต คหปติ เยน เถรา ภิกฺขู ¶ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา เถเร ภิกฺขู อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข จิตฺโต คหปติ เถเร ภิกฺขู เอตทโวจ – ‘‘อธิวาเสนฺตุ เม, ภนฺเต เถรา, สฺวาตนาย ภตฺต’’นฺติ. อธิวาเสสุํ โข เถรา ภิกฺขู ตุณฺหีภาเวน. อถ โข จิตฺโต คหปติ เถรานํ ภิกฺขูนํ อธิวาสนํ วิทิตฺวา อุฏฺายาสนา เถเร ภิกฺขู อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ. อถ โข เถรา ภิกฺขู ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน จิตฺตสฺส คหปติสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทึสุ.
อถ ¶ โข จิตฺโต คหปติ เยน เถรา ภิกฺขู เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา เถเร ภิกฺขู อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข จิตฺโต คหปติ อายสฺมนฺตํ เถรํ เอตทโวจ – ‘‘ยา อิมา, ภนฺเต เถร, อเนกวิหิตา ทิฏฺิโย โลเก อุปฺปชฺชนฺติ – ‘สสฺสโต โลโกติ วา, อสสฺสโต โลโกติ วา, อนฺตวา โลโกติ วา, อนนฺตวา โลโกติ วา, ตํ ชีวํ ตํ สรีรนฺติ วา, อฺํ ชีวํ อฺํ สรีรนฺติ วา, โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’ติ วา. ยานิ จิมานิ ทฺวาสฏฺิ ทิฏฺิคตานิ พฺรหฺมชาเล ภณิตานิ; อิมา นุ โข, ภนฺเต, ทิฏฺิโย กิสฺมึ สติ โหนฺติ, กิสฺมึ อสติ น โหนฺตี’’ติ?
เอวํ ¶ วุตฺเต, อายสฺมา เถโร ตุณฺหี อโหสิ. ทุติยมฺปิ โข จิตฺโต คหปติ…เป… ตติยมฺปิ โข จิตฺโต คหปติ อายสฺมนฺตํ เถรํ เอตทโวจ – ‘‘ยา อิมา, ภนฺเต เถร, อเนกวิหิตา ทิฏฺิโย โลเก ¶ อุปฺปชฺชนฺติ – สสฺสโต โลโกติ วา, อสสฺสโต โลโกติ วา, อนฺตวา โลโกติ วา, อนนฺตวา ¶ โลโกติ วา, ตํ ชีวํ ตํ สรีรนฺติ วา, อฺํ ชีวํ อฺํ สรีรนฺติ วา, โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา. ยานิ จิมานิ ทฺวาสฏฺิ ทิฏฺิคตานิ พฺรหฺมชาเล ภณิตานิ; อิมา นุ โข, ภนฺเต, ทิฏฺิโย กิสฺมึ สติ โหนฺติ, กิสฺมึ อสติ น โหนฺตี’’ติ? ตติยมฺปิ โข อายสฺมา เถโร ตุณฺหี อโหสิ.
เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อิสิทตฺโต ตสฺมึ ภิกฺขุสงฺเฆ สพฺพนวโก โหติ. อถ โข อายสฺมา อิสิทตฺโต อายสฺมนฺตํ เถรํ เอตทโวจ – ‘‘พฺยากโรมหํ, ภนฺเต เถร, จิตฺตสฺส คหปติโน เอตํ ปฺห’’นฺติ? ‘‘พฺยากโรหิ ตฺวํ, อาวุโส อิสิทตฺต, จิตฺตสฺส คหปติโน เอตํ ปฺห’’นฺติ. ‘‘เอวฺหิ ¶ ตฺวํ, คหปติ, ปุจฺฉสิ – ‘ยา อิมา, ภนฺเต เถร, อเนกวิหิตา ทิฏฺิโย โลเก อุปฺปชฺชนฺติ – สสฺสโต โลโกติ วา…เป…; อิมา นุ โข, ภนฺเต, ทิฏฺิโย กิสฺมึ ¶ สติ โหนฺติ, กิสฺมึ อสติ น โหนฺตี’’’ติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’. ‘‘ยา อิมา, คหปติ, อเนกวิหิตา ทิฏฺิโย โลเก อุปฺปชฺชนฺติ – ‘สสฺสโต โลโกติ วา, อสสฺสโต โลโกติ วา, อนฺตวา โลโกติ วา อนนฺตวา โลโกติ วา, ตํ ชีวํ ตํ สรีรนฺติ วา, อฺํ ชีวํ อฺํ สรีรนฺติ วา, โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา. ยานิ จิมานิ ทฺวาสฏฺิ ทิฏฺิคตานิ พฺรหฺมชาเล ภณิตานิ; อิมา โข, คหปติ, ทิฏฺิโย สกฺกายทิฏฺิยา สติ โหนฺติ, สกฺกายทิฏฺิยา อสติ น โหนฺตี’’’ติ.
‘‘กถํ ปน, ภนฺเต, สกฺกายทิฏฺิ โหตี’’ติ? ‘‘อิธ, คหปติ, อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส อโกวิโท อริยธมฺเม อวินีโต, สปฺปุริสานํ อทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส อโกวิโท สปฺปุริสธมฺเม อวินีโต รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ วา รูปํ, รูปสฺมึ วา อตฺตานํ; เวทนํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ…เป… สฺํ… สงฺขาเร… วิฺาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, วิฺาณวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ ¶ วา วิฺาณํ, วิฺาณสฺมึ วา อตฺตานํ. เอวํ โข, คหปติ, สกฺกายทิฏฺิ โหตี’’ติ.
‘‘กถํ ¶ ปน, ภนฺเต, สกฺกายทิฏฺิ น โหตี’’ติ? ‘‘อิธ, คหปติ, สุตวา ¶ อริยสาวโก อริยานํ ทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส โกวิโท อริยธมฺเม สุวินีโต สปฺปุริสานํ ทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส โกวิโท สปฺปุริสธมฺเม สุวินีโต น รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, น รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ, น อตฺตนิ วา รูปํ, น รูปสฺมึ วา อตฺตานํ; น เวทนํ… น สฺํ… น สงฺขาเร… น วิฺาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, น วิฺาณวนฺตํ วา อตฺตานํ, น อตฺตนิ วา วิฺาณํ, น วิฺาณสฺมึ วา อตฺตานํ. เอวํ โข, คหปติ, สกฺกายทิฏฺิ น โหตี’’ติ.
‘‘กุโต ¶ , ภนฺเต, อยฺโย อิสิทตฺโต อาคจฺฉตี’’ติ? ‘‘อวนฺติยา โข, คหปติ, อาคจฺฉามี’’ติ. ‘‘อตฺถิ, ภนฺเต, อวนฺติยา อิสิทตฺโต นาม กุลปุตฺโต อมฺหากํ อทิฏฺสหาโย ปพฺพชิโต? ทิฏฺโ โส อายสฺมตา’’ติ? ‘‘เอวํ, คหปตี’’ติ. ‘‘กหํ นุ โข โส, ภนฺเต, อายสฺมา เอตรหิ วิหรตี’’ติ? เอวํ วุตฺเต, อายสฺมา อิสิทตฺโต ตุณฺหี อโหสิ. ‘‘อยฺโย โน, ภนฺเต, อิสิทตฺโต’’ติ? ‘‘เอวํ, คหปตี’’ติ. ‘‘อภิรมตุ, ภนฺเต, อยฺโย อิสิทตฺโต มจฺฉิกาสณฺเฑ. รมณียํ อมฺพาฏกวนํ. อหํ อยฺยสฺส อิสิทตฺตสฺส อุสฺสุกฺกํ กริสฺสามิ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาราน’’นฺติ. ‘‘กลฺยาณํ วุจฺจติ, คหปตี’’ติ.
อถ โข จิตฺโต คหปติ อายสฺมโต อิสิทตฺตสฺส ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา เถเร ภิกฺขู ปณีเตน ขาทนีเยน โภชนีเยน สหตฺถา สนฺตปฺเปสิ สมฺปวาเรสิ. อถ โข เถรา ภิกฺขู ภุตฺตาวิโน โอนีตปตฺตปาณิโน ¶ อุฏฺายาสนา ปกฺกมึสุ. อถ โข อายสฺมา เถโร อายสฺมนฺตํ อิสิทตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘สาธุ โข ตํ, อาวุโส อิสิทตฺต, เอโส ปฺโห ปฏิภาสิ. เนโส ปฺโห มํ ปฏิภาสิ. เตนหาวุโส อิสิทตฺต, ยทา อฺถาปิ เอวรูโป ปฺโห อาคจฺเฉยฺย, ตฺเเวตฺถ ปฏิภาเสยฺยา’’ติ. อถ โข อายสฺมา อิสิทตฺโต เสนาสนํ สํสาเมตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย มจฺฉิกาสณฺฑมฺหา ปกฺกามิ. ยํ มจฺฉิกาสณฺฑมฺหา ปกฺกามิ, ตถา ปกฺกนฺโตว อโหสิ, น ปุน ปจฺจาคจฺฉีติ. ตติยํ.
๔. มหกปาฏิหาริยสุตฺตํ
๓๔๖. เอกํ ¶ ¶ สมยํ สมฺพหุลา เถรา ภิกฺขู มจฺฉิกาสณฺเฑ วิหรนฺติ อมฺพาฏกวเน. อถ ¶ โข จิตฺโต คหปติ เยน เถรา ภิกฺขู เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา เถเร ภิกฺขู อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข จิตฺโต คหปติ เถเร ภิกฺขู เอตทโวจ – ‘‘อธิวาเสนฺตุ เม, ภนฺเต เถรา, สฺวาตนาย โคกุเล ภตฺต’’นฺติ. อธิวาเสสุํ โข เถรา ภิกฺขู ตุณฺหีภาเวน. อถ โข จิตฺโต คหปติ เถรานํ ภิกฺขูนํ อธิวาสนํ วิทิตฺวา อุฏฺายาสนา เถเร ภิกฺขู อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ. อถ โข เถรา ภิกฺขู ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน จิตฺตสฺส คหปติโน โคกุลํ เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทึสุ.
อถ โข จิตฺโต คหปติ เถเร ภิกฺขู ปณีเตน สปฺปิปายาเสน สหตฺถา สนฺตปฺเปสิ ¶ สมฺปวาเรสิ. อถ โข เถรา ภิกฺขู ภุตฺตาวิโน โอนีตปตฺตปาณิโน อุฏฺายาสนา ปกฺกมึสุ. จิตฺโตปิ โข คหปติ ‘เสสกํ วิสฺสชฺเชถา’ติ วตฺวา เถเร ภิกฺขู ปิฏฺิโต ปิฏฺิโต อนุพนฺธิ. เตน โข ปน สมเยน อุณฺหํ โหติ กุถิตํ [กุฏฺิตํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)]; เต จ เถรา ภิกฺขู ปเวลิยมาเนน มฺเ กาเยน คจฺฉนฺติ, ยถา ตํ โภชนํ ภุตฺตาวิโน.
เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา มหโก ตสฺมึ ภิกฺขุสงฺเฆ สพฺพนวโก โหติ. อถ โข อายสฺมา มหโก อายสฺมนฺตํ เถรํ เอตทโวจ – ‘‘สาธุ ขฺวสฺส, ภนฺเต เถร, สีตโก จ วาโต วาเยยฺย, อพฺภสมฺปิลาโป [อพฺภสํพิลาโป (สี.), อพฺภสํวิลาโป (ปี.)] จ อสฺส, เทโว จ เอกเมกํ ผุสาเยยฺยา’’ติ.
‘‘สาธุ ขฺวสฺส, อาวุโส มหก, ยํ สีตโก จ วาโต วาเยยฺย, อพฺภสมฺปิลาโป จ อสฺส, เทโว จ เอกเมกํ ผุสาเยยฺยา’’ติ. อถ โข อายสฺมา มหโก ตถารูปํ อิทฺธาภิสงฺขารํ ¶ อภิสงฺขริ [อภิสงฺขาสิ (สี.)] ยถา สีตโก จ วาโต วายิ, อพฺภสมฺปิลาโป จ อสฺส [อาสิ (?)], เทโว จ เอกเมกํ ผุสิ. อถ โข จิตฺตสฺส คหปติโน เอตทโหสิ – ‘‘โย โข อิมสฺมึ ภิกฺขุสงฺเฆ สพฺพนวโก ภิกฺขุ ตสฺสายํ เอวรูโป อิทฺธานุภาโว’’ติ ¶ . อถ โข อายสฺมา มหโก อารามํ สมฺปาปุณิตฺวา อายสฺมนฺตํ เถรํ เอตทโวจ – ‘‘อลเมตฺตาวตา, ภนฺเต เถรา’’ติ? ‘‘อลเมตฺตาวตา, อาวุโส มหก! กตเมตฺตาวตา, อาวุโส มหก! ปูชิตเมตฺตาวตา, อาวุโส มหกา’’ติ ¶ . อถ โข เถรา ภิกฺขู ยถาวิหารํ อคมํสุ. อายสฺมาปิ มหโก สกํ วิหารํ อคมาสิ.
อถ โข จิตฺโต คหปติ เยนายสฺมา มหโก ¶ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ มหกํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข จิตฺโต คหปติ อายสฺมนฺตํ มหกํ เอตทโวจ – ‘‘สาธุ เม, ภนฺเต, อยฺโย มหโก อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อิทฺธิปาฏิหาริยํ ทสฺเสตู’’ติ. ‘‘เตน หิ ตฺวํ, คหปติ, อาลินฺเท อุตฺตราสงฺคํ ปฺเปตฺวา ติณกลาปํ โอกาเสหี’’ติ. ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ โข จิตฺโต คหปติ อายสฺมโต มหกสฺส ปฏิสฺสุตฺวา อาลินฺเท อุตฺตราสงฺคํ ปฺเปตฺวา ติณกลาปํ โอกาเสสิ. อถ โข อายสฺมา มหโก วิหารํ ปวิสิตฺวา สูจิฆฏิกํ ทตฺวา ตถารูปํ อิทฺธาภิสงฺขารํ อภิสงฺขริ ยถา ตาลจฺฉิคฺคเฬน จ อคฺคฬนฺตริกาย จ อจฺจิ นิกฺขมิตฺวา ติณานิ ฌาเปสิ, อุตฺตราสงฺคํ น ฌาเปสิ. อถ โข จิตฺโต คหปติ อุตฺตราสงฺคํ ปปฺโผเฏตฺวา สํวิคฺโค โลมหฏฺชาโต เอกมนฺตํ อฏฺาสิ. อถ โข อายสฺมา มหโก วิหารา นิกฺขมิตฺวา จิตฺตํ คหปตึ เอตทโวจ – ‘‘อลเมตฺตาวตา, คหปตี’’ติ?
‘‘อลเมตฺตาวตา ¶ , ภนฺเต มหก! กตเมตฺตาวตา, ภนฺเต, มหก! ปูชิตเมตฺตาวตา, ภนฺเต มหก! อภิรมตุ, ภนฺเต, อยฺโย มหโก มจฺฉิกาสณฺเฑ. รมณียํ อมฺพาฏกวนํ. อหํ อยฺยสฺส มหกสฺส อุสฺสุกฺกํ กริสฺสามิ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาราน’’นฺติ. ‘‘กลฺยาณํ วุจฺจติ, คหปตี’’ติ. อถ โข อายสฺมา มหโก เสนาสนํ สํสาเมตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย มจฺฉิกาสณฺฑมฺหา ปกฺกามิ. ยํ มจฺฉิกาสณฺฑมฺหา ปกฺกามิ, ตถา ปกฺกนฺโตว อโหสิ; น ปุน ปจฺจาคจฺฉีติ. จตุตฺถํ.
๕. ปมกามภูสุตฺตํ
๓๔๗. เอกํ ¶ สมยํ อายสฺมา กามภู มจฺฉิกาสณฺเฑ วิหรติ อมฺพาฏกวเน. อถ โข จิตฺโต คหปติ เยนายสฺมา กามภู เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ กามภุํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ¶ . เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข จิตฺตํ คหปตึ อายสฺมา กามภู เอตทโวจ –
‘‘วุตฺตมิทํ ¶ , คหปติ –
‘‘เนลงฺโค เสตปจฺฉาโท, เอกาโร วตฺตตี รโถ;
อนีฆํ ปสฺส อายนฺตํ [อปฺปตฺตํ (สฺยา. กํ. ก.)], ฉินฺนโสตํ อพนฺธน’’นฺติ.
‘‘อิมสฺส นุ โข, คหปติ, สํขิตฺเตน ภาสิตสฺส กถํ วิตฺถาเรน อตฺโถ ทฏฺพฺโพ’’ติ? ‘‘กึ นุ โข เอตํ, ภนฺเต, ภควตา ภาสิต’’นฺติ? ‘‘เอวํ, คหปตี’’ติ. ‘‘เตน หิ, ภนฺเต, มุหุตฺตํ อาคเมหิ ยาวสฺส อตฺถํ เปกฺขามี’’ติ. อถ โข จิตฺโต คหปติ มุหุตฺตํ ตุณฺหี หุตฺวา อายสฺมนฺตํ กามภุํ เอตทโวจ –
‘‘‘เนลงฺค’นฺติ ¶ โข, ภนฺเต, สีลานเมตํ อธิวจนํ. ‘เสตปจฺฉาโท’ติ โข, ภนฺเต, วิมุตฺติยา เอตํ อธิวจนํ. ‘เอกาโร’ติ โข, ภนฺเต, สติยา เอตํ อธิวจนํ. ‘วตฺตตี’ติ โข, ภนฺเต, อภิกฺกมปฏิกฺกมสฺเสตํ อธิวจนํ. ‘รโถ’ติ โข, ภนฺเต, อิมสฺเสตํ จาตุมหาภูติกสฺส กายสฺส อธิวจนํ มาตาเปตฺติกสมฺภวสฺส โอทนกุมฺมาสูปจยสฺส อนิจฺจุจฺฉาทนปริมทฺทนเภทนวิทฺธํสนธมฺมสฺส. ราโค โข, ภนฺเต, นีโฆ, โทโส นีโฆ, โมโห นีโฆ. เต ขีณาสวสฺส ภิกฺขุโน ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวงฺกตา อายตึ อนุปฺปาทธมฺมา. ตสฺมา ขีณาสโว ภิกฺขุ ‘อนีโฆ’ติ วุจฺจติ. ‘อายนฺต’นฺติ ¶ โข, ภนฺเต, อรหโต เอตํ อธิวจนํ. ‘โสโต’ติ โข, ภนฺเต, ตณฺหาเยตํ อธิวจนํ. สา ขีณาสวสฺส ภิกฺขุโน ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวงฺกตา อายตึ อนุปฺปาทธมฺมา. ตสฺมา ขีณาสโว ภิกฺขุ ‘ฉินฺนโสโต’ติ วุจฺจติ. ราโค โข, ภนฺเต, พนฺธนํ, โทโส พนฺธนํ, โมโห พนฺธนํ. เต ขีณาสวสฺส ภิกฺขุโน ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวงฺกตา อายตึ อนุปฺปาทธมฺมา. ตสฺมา ขีณาสโว ภิกฺขุ ‘อพนฺธโน’ติ วุจฺจติ. อิติ โข, ภนฺเต, ยํ ตํ ภควตา วุตฺตํ –
‘‘เนลงฺโค เสตปจฺฉาโท, เอกาโร วตฺตตี รโถ;
อนีฆํ ปสฺส อายนฺตํ, ฉินฺนโสตํ อพนฺธน’’นฺติ.
‘‘อิมสฺส ¶ โข, ภนฺเต, ภควตา สํขิตฺเตน ภาสิตสฺส เอวํ วิตฺถาเรน อตฺถํ อาชานามี’’ติ ¶ . ‘‘ลาภา เต, คหปติ, สุลทฺธํ เต, คหปติ! ยสฺส เต คมฺภีเร พุทฺธวจเน ปฺาจกฺขุ กมตี’’ติ. ปฺจมํ.
๖. ทุติยกามภูสุตฺตํ
๓๔๘. เอกํ ¶ สมยํ อายสฺมา กามภู มจฺฉิกาสณฺเฑ วิหรติ อมฺพาฏกวเน. อถ โข จิตฺโต คหปติ เยนายสฺมา กามภู เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข จิตฺโต คหปติ อายสฺมนฺตํ กามภุํ เอตทโวจ – ‘‘กติ นุ โข, ภนฺเต, สงฺขารา’’ติ? ‘‘ตโย โข, คหปติ, สงฺขารา – กายสงฺขาโร, วจีสงฺขาโร, จิตฺตสงฺขาโร’’ติ. ‘‘สาธุ, ภนฺเต’’ติ โข จิตฺโต คหปติ อายสฺมโต กามภุสฺส ภาสิตํ ¶ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา อายสฺมนฺตํ กามภุํ อุตฺตรึ ปฺหํ อปุจฺฉิ – ‘‘กตโม ปน, ภนฺเต, กายสงฺขาโร, กตโม วจีสงฺขาโร, กตโม จิตฺตสงฺขาโร’’ติ? ‘‘อสฺสาสปสฺสาสา โข, คหปติ, กายสงฺขาโร, วิตกฺกวิจารา วจีสงฺขาโร, สฺา จ เวทนา จ จิตฺตสงฺขาโร’’ติ.
‘‘สาธุ, ภนฺเต’’ติ โข จิตฺโต คหปติ…เป… อุตฺตรึ ปฺหํ อปุจฺฉิ – ‘‘กสฺมา ปน, ภนฺเต, อสฺสาสปสฺสาสา กายสงฺขาโร, กสฺมา วิตกฺกวิจารา วจีสงฺขาโร, กสฺมา สฺา จ เวทนา จ จิตฺตสงฺขาโร’’ติ? ‘‘อสฺสาสปสฺสาสา โข, คหปติ, กายิกา. เอเต ธมฺมา กายปฺปฏิพทฺธา, ตสฺมา อสฺสาสปสฺสาสา กายสงฺขาโร. ปุพฺเพ โข, คหปติ, วิตกฺเกตฺวา วิจาเรตฺวา ปจฺฉา วาจํ ภินฺทติ, ตสฺมา วิตกฺกวิจารา วจีสงฺขาโร. สฺา จ เวทนา จ เจตสิกา. เอเต ธมฺมา จิตฺตปฺปฏิพทฺธา, ตสฺมา สฺา จ เวทนา จ จิตฺตสงฺขาโร’’ติ.
สาธุ…เป… อุตฺตรึ ปฺหํ อปุจฺฉิ – ‘‘กถํ ปน, ภนฺเต, สฺาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติ โหตี’’ติ? ‘‘น โข, คหปติ, สฺาเวทยิตนิโรธํ สมาปชฺชนฺตสฺส ภิกฺขุโน เอวํ โหติ – ‘อหํ สฺาเวทยิตนิโรธํ สมาปชฺชิสฺส’นฺติ วา ‘อหํ สฺาเวทยิตนิโรธํ สมาปชฺชามี’ติ วา ‘อหํ สฺาเวทยิตนิโรธํ สมาปนฺโน’ติ วา ¶ . อถ ขฺวสฺส ปุพฺเพว ตถา จิตฺตํ ภาวิตํ โหติ ยํ ตํ ตถตฺตาย อุปเนตี’’ติ.
สาธุ ¶ …เป… อุตฺตรึ ปฺหํ อปุจฺฉิ – ‘‘สฺาเวทยิตนิโรธํ สมาปชฺชนฺตสฺส ¶ ปน, ภนฺเต ¶ , ภิกฺขุโน กตเม ธมฺมา ปมํ นิรุชฺฌนฺติ, ยทิ วา กายสงฺขาโร, ยทิ วา วจีสงฺขาโร, ยทิ วา จิตฺตสงฺขาโร’’ติ? ‘‘สฺาเวทยิตนิโรธํ สมาปชฺชนฺตสฺส โข, คหปติ, ภิกฺขุโน วจีสงฺขาโร ปมํ นิรุชฺฌติ, ตโต กายสงฺขาโร, ตโต จิตฺตสงฺขาโร’’ติ.
สาธุ…เป… อุตฺตรึ ปฺหํ อปุจฺฉิ – ‘‘ยฺวายํ, ภนฺเต, มโต กาลงฺกโต, โย จายํ ภิกฺขุ สฺาเวทยิตนิโรธํ สมาปนฺโน, อิเมสํ กึ นานากรณ’’นฺติ? ‘‘ยฺวายํ คหปติ, มโต กาลงฺกโต ตสฺส กายสงฺขาโร นิรุทฺโธ ปฏิปฺปสฺสทฺโธ, วจีสงฺขาโร นิรุทฺโธ ปฏิปฺปสฺสทฺโธ, จิตฺตสงฺขาโร นิรุทฺโธ ปฏิปฺปสฺสทฺโธ, อายุ ปริกฺขีโณ, อุสฺมา วูปสนฺตา, อินฺทฺริยานิ วิปริภินฺนานิ. โย จ ขฺวายํ, คหปติ, ภิกฺขุ สฺาเวทยิตนิโรธํ สมาปนฺโน, ตสฺสปิ กายสงฺขาโร นิรุทฺโธ ปฏิปฺปสฺสทฺโธ, วจีสงฺขาโร นิรุทฺโธ ปฏิปฺปสฺสทฺโธ, จิตฺตสงฺขาโร นิรุทฺโธ ปฏิปฺปสฺสทฺโธ, อายุ อปริกฺขีโณ, อุสฺมา อวูปสนฺตา, อินฺทฺริยานิ วิปฺปสนฺนานิ. ยฺวายํ, คหปติ, มโต กาลงฺกโต, โย จายํ ภิกฺขุ สฺาเวทยิตนิโรธํ สมาปนฺโน, อิทํ เนสํ นานากรณ’’นฺติ.
สาธุ…เป… อุตฺตรึ ปฺหํ อปุจฺฉิ – ‘‘กถํ ปน, ภนฺเต, สฺาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติยา วุฏฺานํ โหตี’’ติ? ‘‘น โข, คหปติ, สฺาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติยา วุฏฺหนฺตสฺส ภิกฺขุโน เอวํ โหติ – ‘อหํ สฺาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติยา วุฏฺหิสฺส’นฺติ วา ‘อหํ สฺาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติยา วุฏฺหามี’ติ วา ‘อหํ สฺาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติยา ¶ วุฏฺิโต’ติ วา. อถ ขฺวสฺส ปุพฺเพว ตถา จิตฺตํ ภาวิตํ โหติ, ยํ ตํ ตถตฺตาย อุปเนตี’’ติ.
สาธุ ¶ , ภนฺเต…เป… อุตฺตรึ ปฺหํ อปุจฺฉิ – ‘‘สฺาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติยา วุฏฺหนฺตสฺส ปน, ภนฺเต, ภิกฺขุโน กตเม ธมฺมา ปมํ อุปฺปชฺชนฺติ, ยทิ วา กายสงฺขาโร, ยทิ วา วจีสงฺขาโร, ยทิ วา จิตฺตสงฺขาโร’’ติ? ‘‘สฺาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติยา วุฏฺหนฺตสฺส, คหปติ, ภิกฺขุโน จิตฺตสงฺขาโร ปมํ อุปฺปชฺชติ, ตโต กายสงฺขาโร, ตโต วจีสงฺขาโร’’ติ.
สาธุ…เป… อุตฺตรึ ปฺหํ อปุจฺฉิ – ‘‘สฺาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติยา วุฏฺิตํ ปน, ภนฺเต ¶ , ภิกฺขุํ กติ ผสฺสา ผุสนฺติ’’? ‘‘สฺาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติยา วุฏฺิตํ ¶ โข, คหปติ, ภิกฺขุํ ตโย ผสฺสา ผุสนฺติ – สฺุโต ผสฺโส, อนิมิตฺโต ผสฺโส, อปฺปณิหิโต ผสฺโส’’ติ.
สาธุ…เป… อุตฺตรึ ปฺหํ อปุจฺฉิ – ‘‘สฺาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติยา วุฏฺิตสฺส ปน, ภนฺเต, ภิกฺขุโน กึนินฺนํ จิตฺตํ โหติ, กึโปณํ, กึปพฺภาร’’นฺติ? ‘‘สฺาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติยา วุฏฺิตสฺส โข, คหปติ, ภิกฺขุโน วิเวกนินฺนํ จิตฺตํ โหติ วิเวกโปณํ วิเวกปพฺภาร’’นฺติ.
‘‘สาธุ, ภนฺเต’’ติ โข จิตฺโต คหปติ อายสฺมโต กามภุสฺส ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา อายสฺมนฺตํ กามภุํ อุตฺตรึ ปฺหํ อปุจฺฉิ ¶ – ‘‘สฺาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติยา ปน, ภนฺเต, กติ ธมฺมา พหูปการา’’ติ? ‘‘อทฺธา โข ตฺวํ, คหปติ, ยํ ปมํ ปุจฺฉิตพฺพํ ตํ ปุจฺฉสิ. อปิ จ ตฺยาหํ พฺยากริสฺสามิ. สฺาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติยา โข, คหปติ, ทฺเว ธมฺมา พหูปการา – สมโถ จ วิปสฺสนา จา’’ติ. ฉฏฺํ.
๗. โคทตฺตสุตฺตํ
๓๔๙. เอกํ สมยํ อายสฺมา โคทตฺโต มจฺฉิกาสณฺเฑ วิหรติ อมฺพาฏกวเน. อถ ¶ โข จิตฺโต คหปติ เยนายสฺมา โคทตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ โคทตฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข จิตฺตํ คหปตึ อายสฺมา โคทตฺโต เอตทโวจ – ‘‘ยา จายํ, คหปติ, อปฺปมาณา เจโตวิมุตฺติ, ยา จ อากิฺจฺา เจโตวิมุตฺติ, ยา จ สฺุตา เจโตวิมุตฺติ, ยา จ อนิมิตฺตา เจโตวิมุตฺติ, อิเม ธมฺมา นานตฺถา นานาพฺยฺชนา อุทาหุ เอกตฺถา พฺยฺชนเมว นาน’’นฺติ? ‘‘อตฺถิ, ภนฺเต, ปริยาโย ยํ ปริยายํ อาคมฺม อิเม ธมฺมา นานตฺถา เจว นานาพฺยฺชนา จ. อตฺถิ ปน, ภนฺเต, ปริยาโย ยํ ปริยายํ อาคมฺม อิเม ธมฺมา เอกตฺถา พฺยฺชนเมว นาน’’นฺติ.
‘‘กตโม จ, ภนฺเต, ปริยาโย ยํ ปริยายํ อาคมฺม อิเม ธมฺมา นานตฺถา เจว นานาพฺยฺชนา จ? อิธ, ภนฺเต, ภิกฺขุ เมตฺตาสหคเตน เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ, ตถา ¶ ทุติยํ, ตถา ตติยํ, ตถา จตุตฺถํ [จตุตฺถึ (?)]. อิติ อุทฺธมโธ ติริยํ สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย ¶ สพฺพาวนฺตํ โลกํ ¶ เมตฺตาสหคเตน เจตสา วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเชน [อพฺยาปชฺเฌน (สี. สฺยา. กํ. ปี.), อพฺยาพชฺเฌน (?)] ผริตฺวา วิหรติ. กรุณาสหคเตน เจตสา…เป… มุทิตาสหคเตน เจตสา…เป… อุเปกฺขาสหคเตน เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ, ตถา ทุติยํ, ตถา ตติยํ, ตถา จตุตฺถํ. อิติ อุทฺธมโธ ติริยํ สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลกํ อุเปกฺขาสหคเตน เจตสา วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเชน ผริตฺวา วิหรติ. อยํ วุจฺจติ, ภนฺเต, อปฺปมาณา เจโตวิมุตฺติ.
‘‘กตมา จ, ภนฺเต, อากิฺจฺา เจโตวิมุตฺติ? อิธ, ภนฺเต, ภิกฺขุ สพฺพโส วิฺาณฺจายตนํ สมติกฺกมฺม, ‘นตฺถิ กิฺจี’ติ อากิฺจฺายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ. อยํ วุจฺจติ, ภนฺเต, อากิฺจฺา เจโตวิมุตฺติ.
‘‘กตมา จ, ภนฺเต, สฺุตา เจโตวิมุตฺติ? อิธ, ภนฺเต, ภิกฺขุ อรฺคโต วา รุกฺขมูลคโต วา สฺุาคารคโต วา อิติ ปฏิสฺจิกฺขติ – ‘สฺุมิทํ อตฺเตน วา ¶ อตฺตนิเยน วา’ติ. อยํ วุจฺจติ, ภนฺเต, สฺุตา เจโตวิมุตฺติ.
‘‘กตมา จ, ภนฺเต, อนิมิตฺตา เจโตวิมุตฺติ? อิธ, ภนฺเต, ภิกฺขุ สพฺพนิมิตฺตานํ อมนสิการา อนิมิตฺตํ เจโตสมาธึ อุปสมฺปชฺช วิหรติ. อยํ วุจฺจติ, ภนฺเต, อนิมิตฺตา เจโตวิมุตฺติ. อยํ โข, ภนฺเต, ปริยาโย ยํ ปริยายํ อาคมฺม อิเม ธมฺมา นานตฺถา เจว ¶ นานาพฺยฺชนา จ.
‘‘กตโม จ, ภนฺเต, ปริยาโย ยํ ปริยายํ อาคมฺม อิเม ธมฺมา เอกตฺถา พฺยฺชนเมว นานํ? ราโค, ภนฺเต, ปมาณกรโณ, โทโส ปมาณกรโณ, โมโห ปมาณกรโณ. เต ขีณาสวสฺส ภิกฺขุโน ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวงฺกตา อายตึ อนุปฺปาทธมฺมา. ยาวตา โข, ภนฺเต, อปฺปมาณา เจโตวิมุตฺติโย, อกุปฺปา ตาสํ เจโตวิมุตฺติ อคฺคมกฺขายติ. สา โข ปน อกุปฺปา เจโตวิมุตฺติ สฺุา ราเคน, สฺุา โทเสน, สฺุา โมเหน. ราโค โข, ภนฺเต, กิฺจนํ, โทโส กิฺจนํ, โมโห กิฺจนํ. เต ขีณาสวสฺส ภิกฺขุโน ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวงฺกตา อายตึ อนุปฺปาทธมฺมา. ยาวตา โข ¶ , ภนฺเต, อากิฺจฺา เจโตวิมุตฺติโย, อกุปฺปา ตาสํ เจโตวิมุตฺติ อคฺคมกฺขายติ. สา โข ¶ ปน อกุปฺปา เจโตวิมุตฺติ สฺุา ราเคน, สฺุา โทเสน, สฺุา โมเหน. ราโค โข, ภนฺเต, นิมิตฺตกรโณ, โทโส นิมิตฺตกรโณ, โมโห นิมิตฺตกรโณ. เต ขีณาสวสฺส ภิกฺขุโน ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวงฺกตา อายตึ อนุปฺปาทธมฺมา. ยาวตา โข, ภนฺเต, อนิมิตฺตา เจโตวิมุตฺติโย, อกุปฺปา ตาสํ เจโตวิมุตฺติ อคฺคมกฺขายติ. สา โข ปน อกุปฺปา เจโตวิมุตฺติ สฺุา ราเคน, สฺุา โทเสน, สฺุา โมเหน. อยํ โข, ภนฺเต, ปริยาโย ยํ ปริยายํ อาคมฺม ¶ อิเม ธมฺมา เอกตฺถา พฺยฺชนเมว นาน’’นฺติ. ‘‘ลาภา เต, คหปติ, สุลทฺธํ เต, คหปติ! ยสฺส เต คมฺภีเร พุทฺธวจเน ปฺาจกฺขุ กมตี’’ติ. สตฺตมํ.
๘. นิคณฺนาฏปุตฺตสุตฺตํ
๓๕๐. เตน โข ปน สมเยน นิคณฺโ นาฏปุตฺโต [นาตปุตฺโต (สี.)] มจฺฉิกาสณฺฑํ ¶ อนุปฺปตฺโต โหติ มหติยา นิคณฺปริสาย สทฺธึ. อสฺโสสิ โข จิตฺโต คหปติ – ‘‘นิคณฺโ กิร นาฏปุตฺโต มจฺฉิกาสณฺฑํ อนุปฺปตฺโต มหติยา นิคณฺปริสาย สทฺธิ’’นฺติ. อถ โข จิตฺโต คหปติ สมฺพหุเลหิ อุปาสเกหิ สทฺธึ เยน นิคณฺโ นาฏปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา นิคณฺเน นาฏปุตฺเตน สทฺธึ สมฺโมทิ. สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข จิตฺตํ คหปตึ นิคณฺโ นาฏปุตฺโต เอตทโวจ – ‘‘สทฺทหสิ ตฺวํ, คหปติ, สมณสฺส โคตมสฺส – อตฺถิ อวิตกฺโก อวิจาโร สมาธิ, อตฺถิ วิตกฺกวิจารานํ นิโรโธ’’ติ?
‘‘น ขฺวาหํ เอตฺถ, ภนฺเต, ภควโต สทฺธาย คจฺฉามิ. อตฺถิ อวิตกฺโก อวิจาโร สมาธิ, อตฺถิ วิตกฺกวิจารานํ นิโรโธ’’ติ. เอวํ วุตฺเต, นิคณฺโ นาฏปุตฺโต อุลฺโลเกตฺวา [สกํ ปริสํ อปโลเกตฺวา (สี. สฺยา. กํ.), โอโลเกตฺวา (สี. อฏฺ. สฺยา. อฏฺ.)] เอตทโวจ – ‘‘อิทํ ภวนฺโต ปสฺสนฺตุ, ยาว อุชุโก จายํ จิตฺโต คหปติ, ยาว อสโ จายํ จิตฺโต คหปติ, ยาว อมายาวี จายํ จิตฺโต คหปติ, วาตํ วา โส ชาเลน พาเธตพฺพํ มฺเยฺย, โย วิตกฺกวิจาเร ¶ นิโรเธตพฺพํ มฺเยฺย ¶ , สกมุฏฺินา วา โส คงฺคาย โสตํ อาวาเรตพฺพํ มฺเยฺย, โย วิตกฺกวิจาเร นิโรเธตพฺพํ มฺเยฺยา’’ติ.
‘‘ตํ ¶ กึ มฺสิ, ภนฺเต, กตมํ นุ โข ปณีตตรํ – าณํ วา สทฺธา วา’’ติ? ‘‘สทฺธาย โข, คหปติ, าณํเยว ปณีตตร’’นฺติ. ‘‘อหํ โข, ภนฺเต, ยาวเทว อากงฺขามิ, วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรามิ ¶ . อหํ โข, ภนฺเต, ยาวเทว อากงฺขามิ, วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรามิ. อหํ โข, ภนฺเต, ยาวเทว อากงฺขามิ, ปีติยา จ วิราคา…เป… ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรามิ. อหํ โข, ภนฺเต, ยาวเทว อากงฺขามิ, สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรามิ. น โส ขฺวาหํ, ภนฺเต, เอวํ ชานนฺโต เอวํ ปสฺสนฺโต กสฺส อฺสฺส สมณสฺส วา พฺราหฺมณสฺส วา สทฺธาย คมิสฺสามิ? อตฺถิ อวิตกฺโก อวิจาโร สมาธิ, อตฺถิ วิตกฺกวิจารานํ นิโรโธ’’ติ.
เอวํ วุตฺเต, นิคณฺโ นาฏปุตฺโต สกํ ปริสํ อปโลเกตฺวา เอตทโวจ – ‘‘อิทํ ภวนฺโต ปสฺสนฺตุ, ยาว อนุชุโก จายํ จิตฺโต คหปติ, ยาว สโ จายํ จิตฺโต คหปติ, ยาว มายาวี จายํ จิตฺโต คหปตี’’ติ.
‘‘อิทาเนว โข เต [อิทาเนว จ ปน (สฺยา. กํ. ก.)] มยํ, ภนฺเต, ภาสิตํ – ‘เอวํ อาชานาม ¶ อิทํ ภวนฺโต ปสฺสนฺตุ, ยาว อุชุโก จายํ จิตฺโต คหปติ, ยาว อสโ จายํ จิตฺโต คหปติ, ยาว อมายาวี จายํ จิตฺโต คหปตี’ติ. อิทาเนว จ ปน มยํ, ภนฺเต, ภาสิตํ – ‘เอวํ อาชานาม อิทํ ภวนฺโต ปสฺสนฺตุ, ยาว อนุชุโก จายํ จิตฺโต คหปติ, ยาว สโ จายํ จิตฺโต คหปติ, ยาว มายาวี จายํ จิตฺโต คหปตี’ติ. สเจ เต, ภนฺเต, ปุริมํ สจฺจํ, ปจฺฉิมํ เต มิจฺฉา. สเจ ปน เต, ภนฺเต, ปุริมํ มิจฺฉา, ปจฺฉิมํ เต สจฺจํ. อิเม โข ปน, ภนฺเต, ทส สหธมฺมิกา ปฺหา อาคจฺฉนฺติ. ยทา เนสํ อตฺถํ อาชาเนยฺยาสิ, อถ มํ ปฏิหเรยฺยาสิ สทฺธึ นิคณฺปริสาย. เอโก ปฺโห, เอโก อุทฺเทโส, เอกํ เวยฺยากรณํ. ทฺเว ปฺหา, ทฺเว อุทฺเทสา, ทฺเว เวยฺยากรณานิ. ตโย ปฺหา, ตโย อุทฺเทสา, ตีณิ เวยฺยากรณานิ. จตฺตาโร ปฺหา, จตฺตาโร อุทฺเทสา, จตฺตาริ ¶ เวยฺยากรณานิ. ปฺจ ปฺหา, ปฺจ อุทฺเทสา, ปฺจ เวยฺยากรณานิ. ฉ ปฺหา, ฉ อุทฺเทสา, ฉ เวยฺยากรณานิ. สตฺต ปฺหา, สตฺต อุทฺเทสา, สตฺต เวยฺยากรณานิ ¶ . อฏฺ ปฺหา, อฏฺ ¶ อุทฺเทสา, อฏฺ เวยฺยากรณานิ. นว ปฺหา, นว อุทฺเทสา, นว เวยฺยากรณานิ. ทส ปฺหา, ทส อุทฺเทสา, ทส เวยฺยากรณานี’’ติ. อถ โข จิตฺโต คหปติ นิคณฺํ นาฏปุตฺตํ อิเม ทส สหธมฺมิเก ปฺเห อาปุจฺฉิตฺวา อุฏฺายาสนา ปกฺกามีติ. อฏฺมํ.
๙. อเจลกสฺสปสุตฺตํ
๓๕๑. เตน ¶ โข ปน สมเยน อเจโล กสฺสโป มจฺฉิกาสณฺฑํ อนุปฺปตฺโต โหติ จิตฺตสฺส คหปติโน ปุราณคิหิสหาโย. อสฺโสสิ โข จิตฺโต คหปติ – ‘‘อเจโล กิร กสฺสโป มจฺฉิกาสณฺฑํ อนุปฺปตฺโต อมฺหากํ ปุราณคิหิสหาโย’’ติ. อถ โข จิตฺโต คหปติ เยน อเจโล กสฺสโป เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อเจเลน กสฺสเปน สทฺธึ สมฺโมทิ. สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข จิตฺโต คหปติ อเจลํ กสฺสปํ เอตทโวจ – ‘‘กีวจิรํ ปพฺพชิตสฺส, ภนฺเต, กสฺสปา’’ติ? ‘‘ตึสมตฺตานิ โข เม, คหปติ, วสฺสานิ ปพฺพชิตสฺสา’’ติ. ‘‘อิเมหิ ปน เต, ภนฺเต, ตึสมตฺเตหิ วสฺเสหิ อตฺถิ โกจิ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา [อุตฺตริมนุสฺสธมฺโม (สฺยา. กํ.)] อลมริยาณทสฺสนวิเสโส อธิคโต ผาสุวิหาโร’’ติ? ‘‘อิเมหิ โข เม, คหปติ, ตึสมตฺเตหิ วสฺเสหิ ปพฺพชิตสฺส นตฺถิ โกจิ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา อลมริยาณทสฺสนวิเสโส อธิคโต ผาสุวิหาโร, อฺตฺร นคฺเคยฺยา จ มุณฺเฑยฺยา จ ปาวฬนิปฺโผฏนาย จา’’ติ. เอวํ วุตฺเต, จิตฺโต คหปติ อเจลํ กสฺสปํ เอตทโวจ – ‘‘อจฺฉริยํ วต, โภ, อพฺภุตํ วต, โภ! ธมฺมสฺส สฺวากฺขาตตา [สพฺพตฺถปิ เอวเมว ทิสฺสติ] ยตฺร หิ นาม ตึสมตฺเตหิ วสฺเสหิ น โกจิ ¶ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา อลมริยาณทสฺสนวิเสโส อธิคโต อภวิสฺส ผาสุวิหาโร, อฺตฺร นคฺเคยฺยา จ มุณฺเฑยฺยา จ ปาวฬนิปฺโผฏนาย จา’’ติ!
‘‘ตุยฺหํ ปน, คหปติ, กีวจิรํ ¶ อุปาสกตฺตํ อุปคตสฺสา’’ติ? ‘‘มยฺหมฺปิ โข ปน, ภนฺเต, ตึสมตฺตานิ วสฺสานิ อุปาสกตฺตํ อุปคตสฺสา’’ติ. ‘‘อิเมหิ ปน เต, คหปติ, ตึสมตฺเตหิ วสฺเสหิ อตฺถิ โกจิ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา อลมริยาณทสฺสนวิเสโส ¶ อธิคโต ผาสุวิหาโร’’ติ? ‘‘คิหิโนปิ สิยา, ภนฺเต. อหฺหิ, ภนฺเต, ยาวเทว อากงฺขามิ, วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรามิ. อหฺหิ, ภนฺเต, ยาวเทว อากงฺขามิ, วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา ¶ …เป… ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรามิ. อหฺหิ, ภนฺเต, ยาวเทว อากงฺขามิ, ปีติยา จ วิราคา…เป… ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรามิ. อหฺหิ, ภนฺเต, ยาวเทว อากงฺขามิ, สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรามิ. สเจ โข ปนาหํ, ภนฺเต, ภควโต [ภควตา (สฺยา. กํ.)] ปมตรํ กาลํ กเรยฺยํ, อนจฺฉริยํ โข ปเนตํ ยํ มํ ภควา เอวํ พฺยากเรยฺย – ‘นตฺถิ ตํ สํโยชนํ เยน สํโยชเนน สํยุตฺโต จิตฺโต คหปติ ปุน อิมํ โลกํ อาคจฺเฉยฺยา’’’ติ. เอวํ วุตฺเต, อเจโล กสฺสโป จิตฺตํ คหปตึ เอตทโวจ – ‘‘อจฺฉริยํ วต โภ, อพฺภุตํ วต โภ! ธมฺมสฺส สฺวากฺขาตตา, ยตฺร หิ นาม คิหี โอทาตวสโน [คิหี โอทาตวสนา (สี. ปี.)] เอวรูปํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา อลมริยาณทสฺสนวิเสสํ อธิคมิสฺสติ [อธิคมิสฺสนฺติ (สี. ปี.)] ผาสุวิหารํ. ลเภยฺยาหํ, คหปติ ¶ , อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปพฺพชฺชํ, ลเภยฺยํ อุปสมฺปท’’นฺติ.
อถ โข จิตฺโต คหปติ ¶ อเจลํ กสฺสปํ อาทาย เยน เถรา ภิกฺขู เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา เถเร ภิกฺขู เอตทโวจ – ‘‘อยํ, ภนฺเต, อเจโล กสฺสโป อมฺหากํ ปุราณคิหิสหาโย. อิมํ เถรา ปพฺพาเชนฺตุ อุปสมฺปาเทนฺตุ. อหมสฺส อุสฺสุกฺกํ กริสฺสามิ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาราน’’นฺติ. อลตฺถ โข อเจโล กสฺสโป อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปพฺพชฺชํ, อลตฺถ อุปสมฺปทํ. อจิรูปสมฺปนฺโน จ ปนายสฺมา กสฺสโป เอโก วูปกฏฺโ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต นจิรสฺเสว – ยสฺสตฺถาย กุลปุตฺตา สมฺมเทว อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชนฺติ, ตทนุตฺตรํ พฺรหฺมจริยปริโยสานํ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหาสิ. ‘‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’’ติ อพฺภฺาสิ. อฺตโร จ ปนายสฺมา กสฺสโป อรหตํ อโหสีติ. นวมํ.
๑๐. คิลานทสฺสนสุตฺตํ
๓๕๒. เตน ¶ โข ปน สมเยน จิตฺโต คหปติ อาพาธิโก โหติ ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโน. อถ โข สมฺพหุลา อารามเทวตา วนเทวตา รุกฺขเทวตา โอสธิติณวนปฺปตีสุ ¶ อธิวตฺถา เทวตา สงฺคมฺม สมาคมฺม จิตฺตํ คหปตึ เอตทโวจุํ – ‘‘ปณิเธหิ, คหปติ, อนาคตมทฺธานํ ราชา อสฺสํ จกฺกวตฺตี’’ติ.
เอวํ วุตฺเต, จิตฺโต คหปติ ตา อารามเทวตา วนเทวตา รุกฺขเทวตา โอสธิติณวนปฺปตีสุ อธิวตฺถา เทวตา เอตทโวจ – ‘‘ตมฺปิ อนิจฺจํ, ตมฺปิ อทฺธุวํ, ตมฺปิ ปหาย คมนีย’’นฺติ. เอวํ ¶ วุตฺเต, จิตฺตสฺส คหปติโน มิตฺตามจฺจา าติสาโลหิตา ¶ จิตฺตํ คหปตึ เอตทโวจุํ – ‘‘สตึ, อยฺยปุตฺต, อุปฏฺเปหิ, มา วิปฺปลปี’’ติ. ‘‘กึ ตาหํ วทามิ ยํ มํ ตุมฺเห เอวํ วเทถ – ‘สตึ, อยฺยปุตฺต, อุปฏฺเปหิ, มา วิปฺปลปี’’’ติ? ‘‘เอวํ โข ตฺวํ, อยฺยปุตฺต, วเทสิ – ‘ตมฺปิ อนิจฺจํ, ตมฺปิ อทฺธุวํ, ตมฺปิ ปหาย คมนีย’’’นฺติ. ‘‘ตถา หิ ปน มํ อารามเทวตา วนเทวตา รุกฺขเทวตา โอสธิติณวนปฺปตีสุ อธิวตฺถา เทวตา เอวมาหํสุ – ‘ปณิเธหิ, คหปติ, อนาคตมทฺธานํ ราชา อสฺสํ จกฺกวตฺตี’ติ. ตาหํ เอวํ วทามิ – ‘ตมฺปิ อนิจฺจํ…เป… ตมฺปิ ปหาย คมนีย’’’นฺติ. ‘‘กึ ปน ตา, อยฺยปุตฺต, อารามเทวตา วนเทวตา รุกฺขเทวตา โอสธิติณวนปฺปตีสุ อธิวตฺถา เทวตา อตฺถวสํ สมฺปสฺสมานา เอวมาหํสุ – ‘ปณิเธหิ, คหปติ, อนาคตมทฺธานํ ราชา อสฺสํ จกฺกวตฺตี’’’ติ? ‘‘ตาสํ โข อารามเทวตานํ วนเทวตานํ รุกฺขเทวตานํ โอสธิติณวนปฺปตีสุ อธิวตฺถานํ เทวตานํ เอวํ โหติ – ‘อยํ โข จิตฺโต คหปติ, สีลวา [สีลวนฺโต (ก.)] กลฺยาณธมฺโม. สเจ ปณิทหิสฺสติ – อนาคตมทฺธานํ ราชา อสฺสํ จกฺกวตฺตี’ติ, ‘ตสฺส โข อยํ อิชฺฌิสฺสติ, สีลวโต เจโตปณิธิ วิสุทฺธตฺตา ธมฺมิโก ธมฺมิกํ ผลํ อนุปสฺสตี’ติ. อิมํ โข ตา อารามเทวตา วนเทวตา รุกฺขเทวตา โอสธิติณวนปฺปตีสุ อธิวตฺถา เทวตา อตฺถวสํ สมฺปสฺสมานา เอวมาหํสุ – ‘ปณิเธหิ, คหปติ, อนาคตมทฺธานํ ราชา อสฺสํ ¶ จกฺกวตฺตี’ติ. ตาหํ เอวํ วทามิ – ‘ตมฺปิ อนิจฺจํ, ตมฺปิ อทฺธุวํ, ตมฺปิ ปหาย คมนีย’’’นฺติ.
‘‘เตน ¶ หิ, อยฺยปุตฺต, อมฺเหปิ โอวทาหี’’ติ. ‘‘ตสฺมา หิ โว เอวํ สิกฺขิตพฺพํ – พุทฺเธ ¶ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคตา ภวิสฺสาม – ‘อิติปิ โส ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา’ติ. ธมฺเม อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคตา ภวิสฺสาม – ‘สฺวากฺขาโต ภควตา ธมฺโม สนฺทิฏฺิโก อกาลิโก เอหิปสฺสิโก โอปเนยฺยิโก ปจฺจตฺตํ เวทิตพฺโพ วิฺูหี’ติ. สงฺเฆ อเวจฺจปฺปสาเทน ¶ สมนฺนาคตา ภวิสฺสาม – ‘สุปฺปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ, อุชุปฺปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ, ายปฺปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ, สามีจิปฺปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ, ยทิทํ จตฺตาริ ปุริสยุคานิ อฏฺ ปุริสปุคฺคลา เอส ภควโต สาวกสงฺโฆ อาหุเนยฺโย ปาหุเนยฺโย ทกฺขิเณยฺโย อฺชลิกรณีโย อนุตฺตรํ ปฺุกฺเขตฺตํ โลกสฺสา’ติ. ยํ โข ปน กิฺจิ กุเล เทยฺยธมฺมํ สพฺพํ ตํ อปฺปฏิวิภตฺตํ ภวิสฺสติ สีลวนฺเตหิ กลฺยาณธมฺเมหีติ เอวฺหิ โว สิกฺขิตพฺพ’’นฺติ. อถ โข จิตฺโต คหปติ มิตฺตามจฺเจ าติสาโลหิเต พุทฺเธ จ ธมฺเม จ สงฺเฆ จ จาเค จ สมาทเปตฺวา กาลมกาสีติ. ทสมํ.
จิตฺตสํยุตฺตํ สมตฺตํ.
ตสฺสุทฺทานํ –
สํโยชนํ ¶ ทฺเว อิสิทตฺตา, มหโก กามภูปิ จ;
โคทตฺโต จ นิคณฺโ จ, อเจเลน คิลานทสฺสนนฺติ.