📜
๔. ชมฺพุขาทกสํยุตฺตํ
๑. นิพฺพานปฺหสุตฺตวณฺณนา
๓๑๔. นิพฺพานํ ¶ ¶ อาคมฺมาติ เอตฺถ อาคมฺมาติ สพฺพสงฺขาเรหิ นิพฺพินฺนสฺส วิสงฺขารนินฺนสฺส โคตฺรภุนา วิวฏฺฏิตมานสสฺส มคฺเคน สจฺฉิกรเณนาติ อตฺโถ. สจฺฉิกิริยมานฺหิ ตํ อธิคนฺตฺวา อารมฺมณปจฺจยภูตฺจ ปฏิจฺจ อธิปติปจฺจยภูเต จ ตสฺมึ ปรมสฺสาสภาเวน วิมุตฺตสงฺขารสฺส ปรมคติภาเวน จ ปติฏฺานภูเต ปติฏฺาย ขยสงฺขาโต มคฺโค ราคาทิเก เขเปตีติ ตํสจฺฉิกรณาภาเว ราคาทีนํ อนุปฺปตฺตินิโรธคมนาภาวโต ‘‘นิพฺพานํ อาคมฺม ราโค ขียตี’’ติ วุตฺตํ.
อิมินาว สุตฺเตนาติ อิมินาว ชมฺพุขาทกสุตฺเตน. กิเลสกฺขยมตฺตํ นิพฺพานนฺติ วเทยฺย ‘‘ราคกฺขโย’’ติอาทินา สุตฺเต อาคตตฺตา. ‘‘กิเลสกฺขยมตฺต’’นฺติ อวิเสเสน วุตฺตตฺตา อาห ‘‘กสฺสา’’ติอาทิ. อทฺธา อตฺตโนติ วกฺขติ ‘‘ปรสฺส กิเลสกฺขเยน ปรสฺส นิพฺพานสมฺปตฺติ น ยุตฺตา’’ติ. นิพฺพานารมฺมณกรเณน โคตฺรภุกฺขเณ กิเลสกฺขยปฺปตฺติตา จ อาปนฺนาติ อาห – ‘‘กึ ปน เตสุ อขีเณสุเยวา’’ติอาทิ. นนุ อารมฺมณกรณมตฺเตน กิเลสกฺขโย อนุปฺปตฺโตติ น สกฺกา วตฺตุํ. จิตฺตฺหิ อตีตานาคตาทิสพฺพํ อาลมฺพนํ กโรติ, น นิปฺผนฺนเมวาติ. โคตฺรภูปิ มคฺเคน ยา กิเลสานํ อนุปฺปตฺติธมฺมตา กาตพฺพา, ตํ อารพฺภ ปวตฺติสฺสตีติ? น, อปฺปตฺตนิพฺพานสฺส นิพฺพานารมฺมณาณาภาวโต. น หิ อฺเ ธมฺมา วิย นิพฺพานํ, ตํ ปน อติคมฺภีรตฺตา อปฺปตฺเตน อาลมฺพิตุํ น สกฺกา, ตสฺมา เตน โคตฺรภุนา ปตฺตพฺเพน ติกาลิกสภาวาติกฺกนฺตคมฺภีรภาเวน ภวิตพฺพํ, กิเลสกฺขยมตฺตตํ วา อิจฺฉโต โคตฺรภุโต ปุเรตรํ นิปฺผนฺเนน กิเลสกฺขเยน ภวิตพฺพํ. อปฺปตฺตกิเลสกฺขยารมฺมณกรเณ หิ สติ โคตฺรภุโต ปุเรตรจิตฺตานิปิ อาลมฺเพยฺยุนฺติ.
ตสฺมาติอาทิ วุตฺตสฺเสว อตฺถสฺส นิคมนํ. ตํ ปเนตํ นิพฺพานํ. รูปิโน ธมฺมา อรูปิโน ธมฺมาติอาทีสูติ อาทิสทฺเทน โลกุตฺตรอนาสวาทีนํ สงฺคโห ทฏฺพฺโพ. อรูปธมฺมาทิภาวคฺคหเณน จสฺส ¶ ปรินิปฺผนฺนตา ทีปิตา. เตนาห ‘‘น กิเลสกฺขยมตฺตเมวา’’ติ. กิเลสกฺขยมตฺตตาย ¶ หิ สติ นิพฺพานสฺส พหุตา อาปชฺชติ ‘‘ยตฺตกา กิเลสา ขียนฺติ, ตตฺตกานิ นิพฺพานานี’’ติ. อภาวสฺสภาวโต คมฺภีราทิภาโว อสงฺขตาทิภาโว จ น สิยา, วุตฺโต จ โส นิพฺพานสฺส, ตสฺมาสฺส ปจฺเจตพฺโพ ปรินิปฺผนฺนภาโว. ยสฺมา จ สมฺมุติสจฺจารมฺมณํ สงฺขตธมฺมารมฺมณํ วา สมุจฺเฉทวเสน กิเลเส ปชหิตุํ น สกฺโกติ, ยโต มหคฺคตาณํ วิปสฺสนาาณํ วา กิเลสวิกฺขมฺภนวเสน ตทงฺควเสน วา ปชหติ, ตสฺมา อริยมคฺคาณสฺส สมฺมุติสจฺจสงฺขตธมฺมารมฺมเณหิ วิปรีตสภาเวน อารมฺมเณน ภวิตพฺพํ. ตถา หิ ตํ สมุจฺเฉทวเสน กิเลเส ปชหีติ เอวํ ปรินิปฺผนฺนาสงฺขตสภาวํ นิพฺพานนฺติ นิฏฺเมตฺถ คนฺตพฺพนฺติ.
นิพฺพานปฺหสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
๓-๑๕. ธมฺมวาทีปฺหสุตฺตาทิวณฺณนา
๓๑๖-๓๒๘. ปหาย คตตฺตาติ อริยมคฺเคน ชหิตฺวา าณคมเนน คตตฺตา. สุฏฺุ คตาติ สมฺมา คตา ปฏิปนฺนาติ สุคตา. ปริชานนตฺถนฺติ ตีหิ ปริฺาหิ ปริชานนตฺถํ. ทุกฺขสงฺขาโตติ ‘‘ทุกฺข’’นฺติ สงฺขาตพฺโพ วิทิตพฺโพ จ ทุกฺขสภาโว ธมฺโม ทุกฺขทุกฺขตา. ยสฺมา ทุกฺขเวทนาวินิมุตฺตสงฺขตธมฺเม สุขเวทนาย จ ยถา อิธ สงฺขารทุกฺขตา วิปริณามทุกฺขตาติ ทุกฺขปริยาโย นิรุปฺปเตว, ตสฺมา ทุกฺขสภาโว ธมฺโม เอเกน ทุกฺขสทฺเทน วิเสเสตฺวา วุตฺโต ‘‘ทุกฺขทุกฺขตา’’ติ. เสสปททฺวเยติ สงฺขารทุกฺขตา วิปริณามทุกฺขตาติ เอตสฺมึ ปททฺวเย. สงฺขารภาเวน ทุกฺขสภาโว สงฺขารทุกฺขตา. สุขสฺส วิปริณามเนน ทุกฺขสภาโว วิปริณามทุกฺขตา.
ธมฺมวาทีปฺหสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺิตา.
๑๖. ทุกฺกรปฺหสุตฺตวณฺณนา
๓๒๙. ปพฺพชฺชายาติ ¶ ปพฺพชิตปฏิปตฺติยํ. ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน ภิกฺขูติ ธมฺมานุธมฺมํ ปฏิปชฺชมาโน ภิกฺขุ. ปาตนฺติ ปาโต. นจิรสฺสนฺติ ขิปฺปเมว. เตนาห ‘‘ลหุเยวา’’ติ.
ทุกฺกรปฺหสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
ชมฺพุขาทกสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.