📜
๑๑. โสตาปตฺติสํยุตฺตํ
๑. เวฬุทฺวารวคฺโค
๑. จกฺกวตฺติราชสุตฺตํ
๙๙๗. สาวตฺถินิทานํ ¶ ¶ ¶ ¶ . ตตฺร โข ภควา…เป… เอตทโวจ – ‘‘กิฺจาปิ, ภิกฺขเว, ราชา จกฺกวตฺตี [จกฺกวตฺติ (สฺยา. กํ. ปี. ก.)] จตุนฺนํ ทีปานํ อิสฺสริยาธิปจฺจํ รชฺชํ กาเรตฺวา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชติ เทวานํ ตาวตึสานํ สหพฺยตํ, โส ตตฺถ นนฺทเน วเน อจฺฉราสงฺฆปริวุโต ทิพฺเพหิ จ ปฺจหิ กามคุเณหิ สมปฺปิโต สมงฺคีภูโต ปริจาเรติ, โส จตูหิ ธมฺเมหิ อสมนฺนาคโต, อถ โข โส อปริมุตฺโตว [อปริมุตฺโต จ (สฺยา. กํ. ก.)] นิรยา อปริมุตฺโต ติรจฺฉานโยนิยา อปริมุตฺโต เปตฺติวิสยา อปริมุตฺโต อปายทุคฺคติวินิปาตา. กิฺจาปิ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก ปิณฺฑิยาโลเปน ยาเปติ, นนฺตกานิ จ ธาเรติ, โส จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต, อถ โข โส ปริมุตฺโต [ปริมุตฺโต จ (สฺยา. กํ. ก.)] นิรยา ปริมุตฺโต ติรจฺฉานโยนิยา ปริมุตฺโต เปตฺติวิสยา ปริมุตฺโต อปายทุคฺคติวินิปาตา’’.
‘‘กตเมหิ จตูหิ? อิธ ¶ , ภิกฺขเว, อริยสาวโก พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – ‘อิติปิ โส ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา’ติ ¶ . ธมฺเม อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – ‘สฺวากฺขาโต ภควตา ธมฺโม สนฺทิฏฺิโก อกาลิโก เอหิปสฺสิโก โอปเนยฺยิโก ปจฺจตฺตํ เวทิตพฺโพ วิฺูหี’ติ. สงฺเฆ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – ‘สุปฺปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ, อุชุปฺปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ, ายปฺปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ, สามีจิปฺปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ, ยทิทํ – จตฺตาริ ปุริสยุคานิ อฏฺ ¶ ปุริสปุคฺคลา, เอส ภควโต สาวกสงฺโฆ อาหุเนยฺโย ปาหุเนยฺโย ทกฺขิเณยฺโย อฺชลิกรณีโย อนุตฺตรํ ปฺุกฺเขตฺตํ โลกสฺสา’ติ. อริยกนฺเตหิ สีเลหิ ¶ สมนฺนาคโต โหติ อขณฺเฑหิ อจฺฉิทฺเทหิ อสพเลหิ อกมฺมาเสหิ ภุชิสฺเสหิ วิฺุปฺปสตฺเถหิ อปรามฏฺเหิ สมาธิสํวตฺตนิเกหิ. อิเมหิ จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต โหติ. โย จ, ภิกฺขเว, จตุนฺนํ ทีปานํ ปฏิลาโภ, โย จตุนฺนํ ธมฺมานํ ปฏิลาโภ จตุนฺนํ ทีปานํ ปฏิลาโภ จตุนฺนํ ธมฺมานํ ปฏิลาภสฺส กลํ นาคฺฆติ โสฬสิ’’นฺติ. ปมํ.
๒. พฺรหฺมจริโยคธสุตฺตํ
๙๙๘. ‘‘จตูหิ, ภิกฺขเว, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อริยสาวโก โสตาปนฺโน โหติ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ.
‘‘กตเมหิ จตูหิ? อิธ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – ‘อิติปิ โส ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา’ติ. ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… อริยกนฺเตหิ สีเลหิ ¶ สมนฺนาคโต โหติ อขณฺเฑหิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกหิ. อิเมหิ ¶ โข, ภิกฺขเว, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อริยสาวโก โสตาปนฺโน โหติ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ’’ติ.
อิทมโวจ ภควา. อิทํ วตฺวาน [วตฺวา (สี. ปี.) เอวมีทิเสสุ าเนสุ] สุคโต อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา –
‘‘เยสํ สทฺธา จ สีลฺจ, ปสาโท ธมฺมทสฺสนํ;
เต เว กาเลน ปจฺเจนฺติ, พฺรหฺมจริโยคธํ สุข’’นฺติ. ทุติยํ;
๓. ทีฆาวุอุปาสกสุตฺตํ
๙๙๙. เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป. เตน โข ปน สมเยน ทีฆาวุ อุปาสโก อาพาธิโก โหติ ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโน. อถ โข ทีฆาวุ อุปาสโก ¶ ปิตรํ โชติกํ คหปตึ อามนฺเตสิ – ‘‘เอหิ ตฺวํ, คหปติ, เยน ภควา เตนุปสงฺกม; อุปสงฺกมิตฺวา มม วจเนน ภควโต ปาเท สิรสา วนฺท – ‘ทีฆาวุ, ภนฺเต ¶ , อุปาสโก อาพาธิโก โหติ ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโน. โส ภควโต ปาเท สิรสา วนฺทตี’ติ. เอวฺจ วเทหิ – ‘สาธุ กิร, ภนฺเต, ภควา เยน ทีฆาวุสฺส อุปาสกสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมตุ อนุกมฺปํ อุปาทายา’’’ติ. ‘‘เอวํ, ตาตา’’ติ โข โชติโก คหปติ ทีฆาวุสฺส อุปาสกสฺส ปฏิสฺสุตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โชติโก คหปติ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ทีฆาวุ, ภนฺเต, อุปาสโก อาพาธิโก โหติ ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโน ¶ . โส ภควโต ปาเท สิรสา วนฺทติ. เอวฺจ วเทติ – ‘สาธุ กิร, ภนฺเต, ภควา เยน ทีฆาวุสฺส อุปาสกสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมตุ อนุกมฺปํ อุปาทายา’’’ติ. อธิวาเสสิ ภควา ตุณฺหีภาเวน.
อถ โข ภควา นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน ทีฆาวุสฺส อุปาสกสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ¶ ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ. นิสชฺช โข ภควา ทีฆาวุํ อุปาสกํ เอตทโวจ – ‘‘กจฺจิ เต, ทีฆาวุ, ขมนียํ, กจฺจิ ยาปนียํ? กจฺจิ ทุกฺขา เวทนา ปฏิกฺกมนฺติ, โน อภิกฺกมนฺติ; ปฏิกฺกโมสานํ ปฺายติ, โน อภิกฺกโม’’ติ? ‘‘น เม, ภนฺเต, ขมนียํ, น ยาปนียํ. พาฬฺหา เม ทุกฺขา เวทนา อภิกฺกมนฺติ, โน ปฏิกฺกมนฺติ; อภิกฺกโมสานํ ปฺายติ, โน ปฏิกฺกโม’’ติ. ‘‘ตสฺมาติห เต, ทีฆาวุ, เอวํ สิกฺขิตพฺพํ – ‘พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต ภวิสฺสามิ – อิติปิ โส ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต ภวิสฺสามิ อขณฺเฑหิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกหิ’. เอวฺหิ เต, ทีฆาวุ, สิกฺขิตพฺพ’’นฺติ.
‘‘ยานิมานิ, ภนฺเต, ภควตา จตฺตาริ โสตาปตฺติยงฺคานิ เทสิตานิ, สํวิชฺชนฺเต เต ธมฺมา มยิ, อหฺจ เตสุ ธมฺเมสุ สนฺทิสฺสามิ. อหฺหิ, ภนฺเต, พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต – อิติปิ ¶ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต อขณฺเฑหิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกหี’’ติ ¶ . ‘‘ตสฺมาติห ตฺวํ, ทีฆาวุ, อิเมสุ จตูสุ โสตาปตฺติยงฺเคสุ ปติฏฺาย ฉ วิชฺชาภาคิเย ธมฺเม อุตฺตริ ภาเวยฺยาสิ. อิธ ตฺวํ, ทีฆาวุ, สพฺพสงฺขาเรสุ อนิจฺจานุปสฺสี ¶ วิหราหิ, อนิจฺเจ ทุกฺขสฺี, ทุกฺเข อนตฺตสฺี ปหานสฺี วิราคสฺี นิโรธสฺีติ. เอวฺหิ เต, ทีฆาวุ, สิกฺขิตพฺพ’’นฺติ.
‘‘เยเม, ภนฺเต, ภควตา ฉ วิชฺชาภาคิยา ธมฺมา เทสิตา, สํวิชฺชนฺเต เต ธมฺมา มยิ, อหฺจ เตสุ ธมฺเมสุ สนฺทิสฺสามิ. อหฺหิ, ภนฺเต, สพฺพสงฺขาเรสุ อนิจฺจานุปสฺสี วิหรามิ, อนิจฺเจ ทุกฺขสฺี, ทุกฺเข อนตฺตสฺี ปหานสฺี วิราคสฺี นิโรธสฺี. อปิ จ เม, ภนฺเต, เอวํ โหติ – ‘มา เหวายํ โชติโก คหปติ มมจฺจเยน วิฆาตํ อาปชฺชี’’’ติ [อาปชฺชติ (ก.)]. ‘‘มา ¶ ตฺวํ, ตาต ทีฆาวุ, เอวํ มนสากาสิ. อิงฺฆ ตฺวํ, ตาต ทีฆาวุ, ยเทว เต ภควา อาห, ตเทว ตฺวํ สาธุกํ มนสิ กโรหี’’ติ.
อถ โข ภควา ทีฆาวุํ อุปาสกํ อิมินา โอวาเทน โอวทิตฺวา อุฏฺายาสนา ปกฺกามิ. อถ โข ทีฆาวุ อุปาสโก อจิรปกฺกนฺตสฺส ภควโต กาลมกาสิ. อถ โข สมฺพหุลา ภิกฺขู เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. เอกมนฺตํ นิสินฺนา ¶ โข เต ภิกฺขู ภควนฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘โย โส, ภนฺเต, ทีฆาวุ นาม อุปาสโก ภควตา สํขิตฺเตน โอวาเทน โอวทิโต โส กาลงฺกโต. ตสฺส กา คติ, โก อภิสมฺปราโย’’ติ? ‘‘ปณฺฑิโต, ภิกฺขเว, ทีฆาวุ อุปาสโก, ปจฺจปาทิ [อโหสิ สจฺจวาที (สฺยา. กํ. ปี. ก.)] ธมฺมสฺสานุธมฺมํ, น จ มํ ธมฺมาธิกรณํ [น จ ธมฺมาธิกรณํ (สฺยา. กํ. ปี. ก.)] วิเหเสสิ [วิเหเสิ (อิติปิ อฺตฺถ)]. ทีฆาวุ, ภิกฺขเว, อุปาสโก ปฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา โอปปาติโก ตตฺถ ปรินิพฺพายี อนาวตฺติธมฺโม ตสฺมา โลกา’’ติ. ตติยํ.
๔. ปมสาริปุตฺตสุตฺตํ
๑๐๐๐. เอกํ สมยํ อายสฺมา จ สาริปุตฺโต อายสฺมา จ อานนฺโท สาวตฺถิยํ วิหรนฺติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. อถ โข อายสฺมา อานนฺโท สายนฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺิโต…เป… เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อานนฺโท อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กตินํ นุ โข, อาวุโส สาริปุตฺต, ธมฺมานํ สมนฺนาคมนเหตุ เอวมยํ ปชา ¶ ภควตา พฺยากตา โสตาปนฺนา อวินิปาตธมฺมา นิยตา สมฺโพธิปรายณา’’ติ ¶ ? ‘‘จตุนฺนํ ¶ โข, อาวุโส, ธมฺมานํ สมนฺนาคมนเหตุ เอวมยํ ปชา ภควตา พฺยากตา โสตาปนฺนา อวินิปาตธมฺมา นิยตา สมฺโพธิปรายณา’’.
‘‘กตเมสํ จตุนฺนํ? อิธาวุโส, อริยสาวโก พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… อริยกนฺเตหิ ¶ สีเลหิ สมนฺนาคโต โหติ อขณฺเฑหิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกหิ. อิเมสํ โข, อาวุโส, จตุนฺนํ ธมฺมานํ สมนฺนาคมนเหตุ เอวมยํ ปชา ภควตา พฺยากตา โสตาปนฺนา อวินิปาตธมฺมา นิยตา สมฺโพธิปรายณา’’ติ. จตุตฺถํ.
๕. ทุติยสาริปุตฺตสุตฺตํ
๑๐๐๑. อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘‘โสตาปตฺติยงฺคํ, โสตาปตฺติยงฺค’นฺติ หิทํ, สาริปุตฺต, วุจฺจติ. กตมํ นุ โข สาริปุตฺต, โสตาปตฺติยงฺค’’นฺติ? ‘‘สปฺปุริสสํเสโว หิ, ภนฺเต, โสตาปตฺติยงฺคํ, สทฺธมฺมสฺสวนํ โสตาปตฺติยงฺคํ, โยนิโสมนสิกาโร โสตาปตฺติยงฺคํ, ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปตฺติ โสตาปตฺติยงฺค’’นฺติ. ‘‘สาธุ สาธุ, สาริปุตฺต! สปฺปุริสสํเสโว หิ, สาริปุตฺต, โสตาปตฺติยงฺคํ, สทฺธมฺมสฺสวนํ โสตาปตฺติยงฺคํ, โยนิโสมนสิกาโร โสตาปตฺติยงฺคํ, ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปตฺติ โสตาปตฺติยงฺคํ’’.
‘‘‘โสโต, โสโต’ติ หิทํ, สาริปุตฺต, วุจฺจติ. กตโม นุ โข, สาริปุตฺต, โสโต’’ติ? ‘‘อยเมว หิ, ภนฺเต, อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโค โสโต, เสยฺยถิทํ – สมฺมาทิฏฺิ, สมฺมาสงฺกปฺโป, สมฺมาวาจา, สมฺมากมฺมนฺโต, สมฺมาอาชีโว, สมฺมาวายาโม, สมฺมาสติ, สมฺมาสมาธี’’ติ. ‘‘สาธุ ¶ สาธุ, สาริปุตฺต! อยเมว หิ, สาริปุตฺต, อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโค โสโต, เสยฺยถิทํ – สมฺมาทิฏฺิ…เป… สมฺมาสมาธิ’’.
‘‘‘โสตาปนฺโน ¶ , โสตาปนฺโน’ติ หิทํ, สาริปุตฺต, วุจฺจติ. กตโม นุ โข, สาริปุตฺต, โสตาปนฺโน’’ติ ¶ ? ‘‘โย หิ, ภนฺเต, อิมินา อริเยน อฏฺงฺคิเกน มคฺเคน สมนฺนาคโต อยํ วุจฺจติ โสตาปนฺโน, สฺวายํ อายสฺมา ¶ เอวํนาโม เอวํโคตฺโต’’ติ. ‘‘สาธุ สาธุ, สาริปุตฺต! โย หิ, สาริปุตฺต, อิมินา อริเยน อฏฺงฺคิเกน มคฺเคน สมนฺนาคโต อยํ วุจฺจติ โสตาปนฺโน, สฺวายํ อายสฺมา เอวํนาโม เอวํโคตฺโต’’ติ. ปฺจมํ.
๖. ถปติสุตฺตํ
๑๐๐๒. สาวตฺถินิทานํ. เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา ภิกฺขู ภควโต จีวรกมฺมํ กโรนฺติ – ‘‘นิฏฺิตจีวโร ภควา เตมาสจฺจเยน จาริกํ ปกฺกมิสฺสตี’’ติ. เตน โข ปน สมเยน อิสิทตฺตปุราณา ถปตโย สาธุเก ปฏิวสนฺติ เกนจิเทว กรณีเยน. อสฺโสสุํ โข อิสิทตฺตปุราณา ถปตโย – ‘‘สมฺพหุลา กิร ภิกฺขู ภควโต จีวรกมฺมํ กโรนฺติ – ‘นิฏฺิตจีวโร ภควา เตมาสจฺจเยน จาริกํ ปกฺกมิสฺสตี’’’ติ.
อถ โข อิสิทตฺตปุราณา ถปตโย มคฺเค ปุริสํ เปสุํ – ‘‘ยทา ตฺวํ, อมฺโภ ปุริส, ปสฺเสยฺยาสิ ภควนฺตํ อาคจฺฉนฺตํ อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ, อถ อมฺหากํ อาโรเจยฺยาสี’’ติ. ทฺวีหตีหํ ิโต โข โส ¶ ปุริโส อทฺทส ภควนฺตํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํ. ทิสฺวาน เยน อิสิทตฺตปุราณา ถปตโย เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อิสิทตฺตปุราเณ ถปตโย เอตทโวจ – ‘‘อยํ โส, ภนฺเต, ภควา อาคจฺฉติ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ. ยสฺส ทานิ กาลํ มฺถา’’ติ.
อถ โข อิสิทตฺตปุราณา ถปตโย เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ภควนฺตํ ปิฏฺิโต ปิฏฺิโต อนุพนฺธึสุ. อถ โข ภควา มคฺคา โอกฺกมฺม เยน อฺตรํ รุกฺขมูลํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน ¶ นิสีทิ. อิสิทตฺตปุราณา ถปตโย ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข เต อิสิทตฺตปุราณา ถปตโย ภควนฺตํ เอตทโวจุํ –
‘‘ยทา มยํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ สุณาม – ‘สาวตฺถิยา โกสเลสุ จาริกํ ปกฺกมิสฺสตี’ติ, โหติ โน ตสฺมึ สมเย อนตฺตมนตา โหติ โทมนสฺสํ – ‘ทูเร โน ภควา ภวิสฺสตี’ติ. ยทา ปน มยํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ สุณาม – ‘สาวตฺถิยา โกสเลสุ จาริกํ ปกฺกนฺโต’ติ ¶ , โหติ โน ตสฺมึ สมเย อนตฺตมนตา โหติ โทมนสฺสํ – ‘ทูเร โน ภควา’’’ติ.
‘‘ยทา ¶ ปน มยํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ สุณาม – ‘โกสเลหิ มลฺเลสุ จาริกํ ปกฺกมิสฺสตี’ติ, โหติ โน ตสฺมึ สมเย อนตฺตมนตา โหติ โทมนสฺสํ – ‘ทูเร โน ภควา ภวิสฺสตี’ติ. ยทา ปน มยํ, ภนฺเต ¶ , ภควนฺตํ สุณาม – ‘โกสเลหิ มลฺเลสุ จาริกํ ปกฺกนฺโต’ติ, โหติ โน ตสฺมึ สมเย อนตฺตมนตา โหติ โทมนสฺสํ – ‘ทูเร โน ภควา’’’ติ.
‘‘ยทา ปน มยํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ สุณาม – ‘มลฺเลหิ วชฺชีสุ จาริกํ ปกฺกมิสฺสตี’ติ, โหติ โน ตสฺมึ สมเย อนตฺตมนตา โหติ โทมนสฺสํ – ‘ทูเร โน ภควา ภวิสฺสตี’ติ. ยทา ปน มยํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ สุณาม – ‘มลฺเลหิ วชฺชีสุ จาริกํ ปกฺกนฺโต’ติ, โหติ โน ตสฺมึ สมเย อนตฺตมนตา โหติ โทมนสฺสํ – ‘ทูเร โน ภควา’’’ติ.
‘‘ยทา ปน มยํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ สุณาม – ‘วชฺชีหิ กาสีสุ จาริกํ ปกฺกมิสฺสตี’ติ, โหติ โน ตสฺมึ สมเย อนตฺตมนตา โหติ โทมนสฺสํ – ‘ทูเร โน ภควา ภวิสฺสตี’ติ. ยทา ปน มยํ, ภนฺเต ภควนฺตํ สุณาม – ‘วชฺชีหิ กาสีสุ จาริกํ ปกฺกนฺโต’ติ, โหติ โน ตสฺมึ สมเย อนตฺตมนตา โหติ โทมนสฺสํ – ‘ทูเร โน ภควา’’’ติ.
‘‘ยทา ปน มยํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ สุณาม – ‘กาสีหิ มาคเธ จาริกํ ปกฺกมิสฺสตี’ติ, โหติ โน ตสฺมึ สมเย อนตฺตมนตา ¶ โหติ โทมนสฺสํ – ‘ทูเร โน ภควา ภวิสฺสตี’ติ. ยทา ปน มยํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ สุณาม – ‘กาสีหิ มาคเธ จาริกํ ปกฺกนฺโต’ติ, โหติ อนปฺปกา โน ตสฺมึ สมเย อนตฺตมนตา โหติ อนปฺปกํ โทมนสฺสํ – ‘ทูเร โน ภควา’’’ติ.
‘‘ยทา ¶ ปน มยํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ สุณาม – ‘มาคเธหิ กาสีสุ จาริกํ ปกฺกมิสฺสตี’ติ ¶ , โหติ โน ตสฺมึ สมเย อตฺตมนตา โหติ โสมนสฺสํ – ‘อาสนฺเน โน ภควา ภวิสฺสตี’ติ. ยทา ปน มยํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ สุณาม – ‘มาคเธหิ กาสีสุ จาริกํ ปกฺกนฺโต’ติ, โหติ โน ตสฺมึ สมเย อตฺตมนตา โหติ โสมนสฺสํ – ‘อาสนฺเน โน ภควา’’’ติ.
‘‘ยทา ปน มยํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ สุณาม – ‘กาสีหิ วชฺชีสุ จาริกํ ปกฺกมิสฺสตี’ติ, โหติ โน ตสฺมึ สมเย อตฺตมนตา โหติ โสมนสฺสํ ¶ – ‘อาสนฺเน โน ภควา ภวิสฺสตี’ติ. ยทา ปน มยํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ สุณาม – ‘กาสีหิ วชฺชีสุ จาริกํ ปกฺกนฺโต’ติ, โหติ โน ตสฺมึ สมเย อตฺตมนตา โหติ โสมนสฺสํ – ‘อาสนฺเน โน ภควา’’’ติ.
‘‘ยทา ปน มยํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ สุณาม – ‘วชฺชีหิ มลฺเลสุ จาริกํ ปกฺกมิสฺสตี’ติ, โหติ โน ตสฺมึ สมเย อตฺตมนตา โหติ โสมนสฺสํ – ‘อาสนฺเน โน ภควา ภวิสฺสตี’ติ. ยทา ปน มยํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ สุณาม – ‘วชฺชีหิ มลฺเลสุ จาริกํ ปกฺกนฺโต’ติ, โหติ โน ตสฺมึ สมเย อตฺตมนตา โหติ โสมนสฺสํ – ‘อาสนฺเน โน ภควา’’’ติ.
‘‘ยทา ปน มยํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ สุณาม – ‘มลฺเลหิ โกสเล จาริกํ ปกฺกมิสฺสตี’ติ, โหติ โน ตสฺมึ สมเย อตฺตมนตา ¶ โหติ โสมนสฺสํ – ‘อาสนฺเน โน ภควา ภวิสฺสตี’ติ. ยทา ปน มยํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ สุณาม – ‘มลฺเลหิ โกสเล จาริกํ ปกฺกนฺโต’ติ, โหติ โน ตสฺมึ สมเย อตฺตมนตา โหติ โสมนสฺสํ – ‘อาสนฺเน โน ภควา’’’ติ.
‘‘ยทา ปน มยํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ สุณาม – ‘โกสเลหิ สาวตฺถึ จาริกํ ปกฺกมิสฺสตี’ติ, โหติ โน ตสฺมึ สมเย อตฺตมนตา โหติ โสมนสฺสํ – ‘อาสนฺเน โน ภควา ภวิสฺสตี’ติ. ยทา ปน มยํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ สุณาม – ‘สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม’ติ, โหติ อนปฺปกา โน ตสฺมึ สมเย อตฺตมนตา โหติ อนปฺปกํ โสมนสฺสํ – ‘อาสนฺเน โน ภควา’’’ติ.
‘‘ตสฺมาติห, ถปตโย, สมฺพาโธ ฆราวาโส รชาปโถ, อพฺโภกาโส ปพฺพชฺชา. อลฺจ ปน ¶ โว, ถปตโย, อปฺปมาทายา’’ติ. ‘‘อตฺถิ โข โน, ภนฺเต, เอตมฺหา สมฺพาธา อฺโ สมฺพาโธ สมฺพาธตโร เจว สมฺพาธสงฺขาตตโร จา’’ติ. ‘‘กตโม ¶ ปน โว, ถปตโย, เอตมฺหา สมฺพาธา อฺโ สมฺพาโธ สมฺพาธตโร เจว สมฺพาธสงฺขาตตโร จา’’ติ?
‘‘อิธ มยํ, ภนฺเต, ยทา ราชา ปเสนทิ โกสโล อุยฺยานภูมึ นิยฺยาตุกาโม โหติ, เย เต รฺโ ปเสนทิสฺส โกสลสฺส นาคา โอปวยฺหา เต กปฺเปตฺวา, ยา ตา รฺโ ปเสนทิสฺส โกสลสฺส ปชาปติโย ปิยา มนาปา ตา เอกํ ปุรโต เอกํ ¶ ปจฺฉโต ¶ นิสีทาเปม. ตาสํ โข ปน, ภนฺเต, ภคินีนํ เอวรูโป คนฺโธ โหติ, เสยฺยถาปิ นาม คนฺธกรณฺฑกสฺส ตาวเทว วิวริยมานสฺส, ยถา ตํ ราชกฺานํ คนฺเธน วิภูสิตานํ. ตาสํ โข ปน, ภนฺเต, ภคินีนํ เอวรูโป กายสมฺผสฺโส โหติ, เสยฺยถาปิ นาม ตูลปิจุโน วา กปฺปาสปิจุโน วา, ยถา ตํ ราชกฺานํ สุเขธิตานํ. ตสฺมึ โข ปน, ภนฺเต, สมเย นาโคปิ รกฺขิตพฺโพ โหติ, ตาปิ ภคินิโย รกฺขิตพฺพา โหนฺติ, อตฺตาปิ รกฺขิตพฺโพ โหติ. น โข ปน มยํ, ภนฺเต, อภิชานาม ตาสุ ภคินีสุ ปาปกํ จิตฺตํ อุปฺปาเทตา. อยํ โข โน, ภนฺเต, เอตมฺหา สมฺพาธา อฺโ สมฺพาโธ สมฺพาธตโร เจว สมฺพาธสงฺขาตตโร จา’’ติ.
‘‘ตสฺมาติห, ถปตโย, สมฺพาโธ ฆราวาโส รชาปโถ, อพฺโภกาโส ปพฺพชฺชา. อลฺจ ปน โว, ถปตโย, อปฺปมาทาย. จตูหิ โข, ถปตโย, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อริยสาวโก โสตาปนฺโน โหติ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ.
‘‘กตเมหิ จตูหิ? อิธ, ถปตโย, อริยสาวโก พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… วิคตมลมจฺเฉเรน เจตสา อชฺฌาคารํ วสติ มุตฺตจาโค ปยตปาณิ โวสฺสคฺครโต ยาจโยโค ทานสํวิภาครโต. อิเมหิ โข, ถปตโย, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ¶ อริยสาวโก ¶ โสตาปนฺโน โหติ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ.
‘‘ตุมฺเห โข, ถปตโย, พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคตา – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… ยํ โข ปน กิฺจิ กุเล เทยฺยธมฺมํ สพฺพํ ตํ อปฺปฏิวิภตฺตํ สีลวนฺเตหิ กลฺยาณธมฺเมหิ. ตํ กึ มฺถ, ถปตโย, กติวิธา ¶ เต โกสเลสุ มนุสฺสา เย ตุมฺหากํ สมสมา, ยทิทํ – ทานสํวิภาเค’’ติ? ‘‘ลาภา โน, ภนฺเต, สุลทฺธํ โน, ภนฺเต! เยสํ โน ภควา เอวํ ปชานาตี’’ติ. ฉฏฺํ.
๗. เวฬุทฺวาเรยฺยสุตฺตํ
๑๐๐๓. เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา โกสเลสุ จาริกํ จรมาโน มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ เยน เวฬุทฺวารํ นาม โกสลานํ พฺราหฺมณคาโม ¶ ตทวสริ. อสฺโสสุํ โข เต เวฬุทฺวาเรยฺยกา พฺราหฺมณคหปติกา – ‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม สกฺยปุตฺโต สกฺยกุลา ปพฺพชิโต โกสเลสุ จาริกํ จรมาโน มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ เวฬุทฺวารํ อนุปฺปตฺโต. ตํ โข ปน ภวนฺตํ โคตมํ เอวํ กลฺยาโณ กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคโต – ‘อิติปิ โส ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา [ภควาติ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)]. โส อิมํ โลกํ สเทวกํ สมารกํ สพฺรหฺมกํ สสฺสมณพฺราหฺมณึ ปชํ สเทวมนุสฺสํ สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา ปเวเทติ. โส ¶ ธมฺมํ เทเสติ อาทิกลฺยาณํ มชฺเฌกลฺยาณํ ปริโยสานกลฺยาณํ สาตฺถํ สพฺยฺชนํ, เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ ปกาเสติ’. สาธุ โข ปน ตถารูปานํ อรหตํ ทสฺสนํ โหตี’’ติ.
อถ ¶ โข เต เวฬุทฺวาเรยฺยกา พฺราหฺมณคหปติกา เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา อปฺเปกจฺเจ ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. อปฺเปกจฺเจ ภควตา สทฺธึ สมฺโมทึสุ; สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. อปฺเปกจฺเจ เยน ภควา เตนฺชลึ ปณาเมตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. อปฺเปกจฺเจ ภควโต สนฺติเก นามโคตฺตํ สาเวตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. อปฺเปกจฺเจ ตุณฺหีภูตา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข เต เวฬุทฺวาเรยฺยกา พฺราหฺมณคหปติกา ภควนฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘มยํ, โภ โคตม, เอวํกามา เอวํฉนฺทา เอวํอธิปฺปายา – ปุตฺตสมฺพาธสยนํ อชฺฌาวเสยฺยาม, กาสิกจนฺทนํ ปจฺจนุภเวยฺยาม, มาลาคนฺธวิเลปนํ ธาเรยฺยาม, ชาตรูปรชตํ สาทิเยยฺยาม, กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺเชยฺยาม. เตสํ โน ภวํ โคตโม อมฺหากํ เอวํกามานํ เอวํฉนฺทานํ เอวํอธิปฺปายานํ ตถา ธมฺมํ เทเสตุ ยถา มยํ ปุตฺตสมฺพาธสยนํ อชฺฌาวเสยฺยาม…เป… สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺเชยฺยามา’’ติ.
‘‘อตฺตูปนายิกํ ¶ โว, คหปตโย, ธมฺมปริยายํ เทเสสฺสามิ. ตํ สุณาถ, สาธุกํ มนสิ กโรถ; ภาสิสฺสามี’’ติ. ‘‘เอวํ, โภ’’ติ โข เต ¶ เวฬุทฺวาเรยฺยกา พฺราหฺมณคหปติกา ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ. ภควา เอตทโวจ –
‘‘กตโม ¶ จ, คหปตโย, อตฺตุปนายิโก ธมฺมปริยาโย? อิธ, คหปตโย, อริยสาวโก อิติ ปฏิสฺจิกฺขติ – ‘อหํ โขสฺมิ ชีวิตุกาโม อมริตุกาโม สุขกาโม ทุกฺขปฺปฏิกูโล. โย โข มํ ชีวิตุกามํ อมริตุกามํ สุขกามํ ทุกฺขปฺปฏิกูลํ ชีวิตา โวโรเปยฺย, น เมตํ อสฺส ปิยํ มนาปํ. อหฺเจว โข ปน ปรํ ชีวิตุกามํ อมริตุกามํ สุขกามํ ทุกฺขปฺปฏิกูลํ ชีวิตา โวโรเปยฺยํ, ปรสฺสปิ ตํ อสฺส อปฺปิยํ อมนาปํ. โย โข มฺยายํ ธมฺโม อปฺปิโย อมนาโป, ปรสฺส เปโส ธมฺโม ¶ อปฺปิโย อมนาโป. โย โข มฺยายํ ธมฺโม อปฺปิโย อมนาโป, กถาหํ ปรํ เตน สํโยเชยฺย’นฺติ! โส อิติ ปฏิสงฺขาย อตฺตนา จ ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ, ปรฺจ ปาณาติปาตา เวรมณิยา สมาทเปติ, ปาณาติปาตา เวรมณิยา จ วณฺณํ ภาสติ. เอวมสฺสายํ กายสมาจาโร ติโกฏิปริสุทฺโธ โหติ.
‘‘ปุน จปรํ, คหปตโย, อริยสาวโก อิติ ปฏิสฺจิกฺขติ – ‘โย โข เม อทินฺนํ เถยฺยสงฺขาตํ อาทิเยยฺย, น เมตํ อสฺส ปิยํ มนาปํ. อหฺเจว โข ปน ปรสฺส อทินฺนํ เถยฺยสงฺขาตํ อาทิเยยฺยํ, ปรสฺสปิ ตํ อสฺส อปฺปิยํ อมนาปํ. โย โข มฺยายํ ธมฺโม อปฺปิโย อมนาโป, ปรสฺส เปโส ธมฺโม อปฺปิโย อมนาโป. โย โข มฺยายํ ธมฺโม อปฺปิโย อมนาโป, กถาหํ ปรํ เตน สํโยเชยฺย’นฺติ ¶ ! โส อิติ ปฏิสงฺขาย อตฺตนา จ อทินฺนาทานา ปฏิวิรโต โหติ, ปรฺจ อทินฺนาทานา เวรมณิยา สมาทเปติ, อทินฺนาทานา เวรมณิยา จ วณฺณํ ภาสติ. เอวมสฺสายํ กายสมาจาโร ติโกฏิปริสุทฺโธ โหติ.
‘‘ปุน จปรํ, คหปตโย, อริยสาวโก อิติ ปฏิสฺจิกฺขติ – ‘โย โข เม ทาเรสุ จาริตฺตํ อาปชฺเชยฺย, น เมตํ อสฺส ปิยํ มนาปํ. อหฺเจว โข ปน ปรสฺส ทาเรสุ จาริตฺตํ อาปชฺเชยฺยํ, ปรสฺสปิ ตํ อสฺส อปฺปิยํ อมนาปํ. โย โข มฺยายํ ธมฺโม อปฺปิโย อมนาโป, ปรสฺส เปโส ธมฺโม อปฺปิโย อมนาโป. โย โข มฺยายํ ธมฺโม อปฺปิโย อมนาโป, กถาหํ ปรํ เตน สํโยเชยฺย’นฺติ! โส อิติ ปฏิสงฺขาย อตฺตนา จ กาเมสุมิจฺฉาจารา ปฏิวิรโต ¶ โหติ, ปรฺจ กาเมสุมิจฺฉาจารา เวรมณิยา สมาทเปติ, กาเมสุมิจฺฉาจารา เวรมณิยา จ วณฺณํ ¶ ภาสติ. เอวมสฺสายํ กายสมาจาโร ติโกฏิปริสุทฺโธ โหติ.
‘‘ปุน จปรํ, คหปตโย, อริยสาวโก อิติ ปฏิสฺจิกฺขติ – ‘โย โข เม มุสาวาเทน อตฺถํ ภฺเชยฺย, น เมตํ อสฺส ปิยํ มนาปํ. อหฺเจว โข ปน ปรสฺส มุสาวาเทน อตฺถํ ภฺเชยฺยํ, ปรสฺสปิ ตํ อสฺส อปฺปิยํ อมนาปํ. โย โข มฺยายํ ธมฺโม อปฺปิโย อมนาโป, ปรสฺส เปโส ธมฺโม อปฺปิโย อมนาโป. โย ¶ โข มฺยายํ ธมฺโม อปฺปิโย อมนาโป, กถาหํ ปรํ เตน สํโยเชยฺย’นฺติ! โส ¶ อิติ ปฏิสงฺขาย อตฺตนา จ มุสาวาทา ปฏิวิรโต โหติ, ปรฺจ มุสาวาทา เวรมณิยา สมาทเปติ, มุสาวาทา เวรมณิยา จ วณฺณํ ภาสติ. เอวมสฺสายํ วจีสมาจาโร ติโกฏิปริสุทฺโธ โหติ.
‘‘ปุน จปรํ, คหปตโย, อริยสาวโก อิติ ปฏิสฺจิกฺขติ – โย โข มํ ปิสุณาย วาจาย มิตฺเต ภินฺเทยฺย [มิตฺเตหิ เภเทยฺย (สฺยา. กํ. ปี. ก.)], น เมตํ อสฺส ปิยํ มนาปํ. อหฺเจว โข ปน ปรํ ปิสุณาย วาจาย มิตฺเต ภินฺเทยฺยํ, ปรสฺสปิ ตํ อสฺส อปฺปิยํ อมนาปํ…เป… เอวมสฺสายํ วจีสมาจาโร ติโกฏิปริสุทฺโธ โหติ.
‘‘ปุน จปรํ, คหปตโย, อริยสาวโก อิติ ปฏิสฺจิกฺขติ – โย โข มํ ผรุสาย วาจาย สมุทาจเรยฺย, น เมตํ อสฺส ปิยํ มนาปํ. อหฺเจว โข ปน ปรํ ผรุสาย วาจาย สมุทาจเรยฺยํ, ปรสฺสปิ ตํ อสฺส อปฺปิยํ อมนาปํ. โย โข มฺยายํ ธมฺโม…เป… เอวมสฺสายํ วจีสมาจาโร ติโกฏิปริสุทฺโธ โหติ.
‘‘ปุน จปรํ, คหปตโย, อริยสาวโก อิติ ปฏิสฺจิกฺขติ – ‘โย โข มํ สมฺผภาเสน สมฺผปฺปลาปภาเสน สมุทาจเรยฺย, น เมตํ อสฺส ปิยํ มนาปํ. อหฺเจว โข ปน ปรํ สมฺผภาเสน สมฺผปฺปลาปภาเสน สมุทาจเรยฺยํ, ปรสฺสปิ ตํ อสฺส อปฺปิยํ อมนาปํ. โย โข มฺยายํ ธมฺโม อปฺปิโย อมนาโป, ปรสฺส เปโส ธมฺโม อปฺปิโย อมนาโป. โย โข มฺยายํ ธมฺโม อปฺปิโย อมนาโป, กถาหํ ปรํ เตน สํโยเชยฺย’นฺติ! โส อิติ ปฏิสงฺขาย อตฺตนา จ สมฺผปฺปลาปา ปฏิวิรโต โหติ ¶ , ปรฺจ สมฺผปฺปลาปา เวรมณิยา สมาทเปติ, สมฺผปฺปลาปา ¶ เวรมณิยา จ วณฺณํ ภาสติ. เอวมสฺสายํ วจีสมาจาโร ติโกฏิปริสุทฺโธ โหติ.
‘‘โส พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ; ธมฺเม ¶ …เป… สงฺเฆ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ สุปฺปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ…เป… อนุตฺตรํ ปฺุกฺเขตฺตํ โลกสฺสาติ. อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต โหติ อขณฺเฑหิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกหิ. ยโต โข, คหปตโย, อริยสาวโก อิเมหิ สตฺตหิ สทฺธมฺเมหิ [ธมฺเมหิ (สี.)] สมนฺนาคโต โหติ อิเมหิ จตูหิ อากงฺขิเยหิ าเนหิ, โส อากงฺขมาโน อตฺตนาว อตฺตานํ พฺยากเรยฺย – ‘ขีณนิรโยมฺหิ ขีณติรจฺฉานโยนิ [ขีณติรจฺฉานโยนิโย (สี. สฺยา. กํ. ปี.), ขีณติรจฺฉานโยนิโก (ก.)] ขีณเปตฺติวิสโย ขีณาปายทุคฺคติวินิปาโต, โสตาปนฺโนหมสฺมิ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ’’’ติ.
เอวํ วุตฺเต เวฬุทฺวาเรยฺยกา พฺราหฺมณคหปติกา ภควนฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘อภิกฺกนฺตํ, โภ โคตม…เป… เอเต มยํ ภวนฺตํ โคตมํ สรณํ คจฺฉาม ธมฺมฺจ ภิกฺขุสงฺฆฺจ. อุปาสเก โน ภวํ โคตโม ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปเต [ปาณุเปตํ (ก.)] สรณํ คเต’’ติ. สตฺตมํ.
๘. ปมคิฺชกาวสถสุตฺตํ
๑๐๐๔. เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา าติเก วิหรติ คิฺชกาวสเถ. อถ โข อายสฺมา อานนฺโท เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ ¶ ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ –
‘‘สาฬฺโห นาม, ภนฺเต, ภิกฺขุ กาลงฺกโต; ตสฺส กา คติ โก อภิสมฺปราโย? นนฺทา นาม, ภนฺเต, ภิกฺขุนี กาลงฺกตา; ตสฺสา กา คติ โก อภิสมฺปราโย? สุทตฺโต นาม, ภนฺเต, อุปาสโก กาลงฺกโต; ตสฺส กา คติ โก อภิสมฺปราโย? สุชาตา นาม, ภนฺเต, อุปาสิกา กาลงฺกตา; ตสฺสา กา คติ, โก อภิสมฺปราโย’’ติ?
‘‘สาฬฺโห ¶ , อานนฺท, ภิกฺขุ กาลงฺกโต อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ¶ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหาสิ. นนฺทา, อานนฺท, ภิกฺขุนี กาลงฺกตา ปฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สํโยชนานํ ¶ ปริกฺขยา โอปปาติกา ตตฺถ ปรินิพฺพายินี อนาวตฺติธมฺมา ตสฺมา โลกา. สุทตฺโต, อานนฺท, อุปาสโก กาลงฺกโต ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา ราคโทสโมหานํ ตนุตฺตา สกทาคามี; สกิเทว อิมํ โลกํ อาคนฺตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสติ. สุชาตา, อานนฺท, อุปาสิกา กาลงฺกตา ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา โสตาปนฺนา อวินิปาตธมฺมา นิยตา สมฺโพธิปรายณา.
‘‘อนจฺฉริยํ โข ปเนตํ, อานนฺท, ยํ มนุสฺสภูโต กาลํ กเรยฺย; ตสฺมึ ตสฺมึ เจ มํ กาลงฺกเต อุปสงฺกมิตฺวา เอตมตฺถํ ปฏิปุจฺฉิสฺสถ. วิเหสา เปสา, อานนฺท, อสฺส ตถาคตสฺส. ตสฺมาติหานนฺท ¶ , ธมฺมาทาสํ นาม ธมฺมปริยายํ เทเสสฺสามิ; เยน สมนฺนาคโต อริยสาวโก อากงฺขมาโน อตฺตนาว อตฺตานํ พฺยากเรยฺย – ‘ขีณนิรโยมฺหิ ขีณติรจฺฉานโยนิ ขีณเปตฺติวิสโย ขีณาปายทุคฺคติวินิปาโต, โสตาปนฺโนหมสฺมิ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ’’’.
‘‘กตโม จ โส, อานนฺท, ธมฺมาทาโส ธมฺมปริยาโย; เยน สมนฺนาคโต อริยสาวโก อากงฺขมาโน อตฺตนาว อตฺตานํ พฺยากเรยฺย – ‘ขีณนิรโยมฺหิ ขีณติรจฺฉานโยนิ ขีณเปตฺติวิสโย ขีณาปายทุคฺคติวินิปาโต, โสตาปนฺโนหมสฺมิ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ’’’?
‘‘อิธ, อานนฺท, อริยสาวโก พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต โหติ อขณฺเฑหิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกหิ. อยํ โข โส, อานนฺท, ธมฺมาทาโส ธมฺมปริยาโย; เยน สมนฺนาคโต อริยสาวโก อากงฺขมาโน อตฺตนาว อตฺตานํ พฺยากเรยฺย – ‘ขีณนิรโยมฺหิ ขีณติรจฺฉานโยนิ ขีณเปตฺติวิสโย ขีณาปายทุคฺคติวินิปาโต, โสตาปนฺโนหมสฺมิ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ’’’ติ. อฏฺมํ.
(ตีณิปิ สุตฺตนฺตานิ เอกนิทานานิ).
๙. ทุติยคิฺชกาวสถสุตฺตํ
๑๐๐๕. เอกมนฺตํ ¶ ¶ ¶ นิสินฺโน โข อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อโสโก นาม, ภนฺเต, ภิกฺขุ กาลงฺกโต; ตสฺส กา คติ, โก ¶ อภิสมฺปราโย? อโสกา นาม, ภนฺเต, ภิกฺขุนี กาลงฺกตา…เป… อโสโก นาม, ภนฺเต, อุปาสโก กาลงฺกโต…เป… อโสกา นาม, ภนฺเต, อุปาสิกา กาลงฺกตา; ตสฺสา กา คติ, โก อภิสมฺปราโย’’ติ?
‘‘อโสโก, อานนฺท, ภิกฺขุ กาลงฺกโต อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหาสิ…เป… (ปุริมเวยฺยากรเณน เอกนิทานํ).
‘‘อยํ โข โส, อานนฺท, ธมฺมาทาโส ธมฺมปริยาโย; เยน สมนฺนาคโต อริยสาวโก อากงฺขมาโน อตฺตนาว อตฺตานํ พฺยากเรยฺย – ‘ขีณนิรโยมฺหิ ขีณติรจฺฉานโยนิ ขีณเปตฺติวิสโย ขีณาปายทุคฺคติวินิปาโต, โสตาปนฺโนหมสฺมิ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ’’’ติ. นวมํ.
๑๐. ตติยคิฺชกาวสถสุตฺตํ
๑๐๐๖. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กกฺกโฏ นาม, ภนฺเต, าติเก อุปาสโก กาลงฺกโต; ตสฺส กา คติ, โก อภิสมฺปราโย? กฬิโภ นาม, ภนฺเต, าติเก อุปาสโก…เป… นิกโต นาม, ภนฺเต, าติเก อุปาสโก…เป… กฏิสฺสโห นาม, ภนฺเต, าติเก อุปาสโก…เป… ตุฏฺโ นาม, ภนฺเต, าติเก อุปาสโก…เป… สนฺตุฏฺโ นาม, ภนฺเต, าติเก อุปาสโก…เป… ภทฺโท นาม, ภนฺเต, าติเก อุปาสโก…เป… สุภทฺโท นาม, ภนฺเต, าติเก อุปาสโก กาลงฺกโต; ตสฺส กา คติ โก อภิสมฺปราโย’’ติ?
‘‘กกฺกโฏ ¶ , อานนฺท, อุปาสโก กาลงฺกโต ปฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา โอปปาติโก ตตฺถ ปรินิพฺพายี อนาวตฺติธมฺโม ตสฺมา โลกา. กฬิโภ, อานนฺท ¶ ¶ …เป… นิกโต, อานนฺท…เป… กฏิสฺสโห, อานนฺท ¶ …เป… ตุฏฺโ, อานนฺท…เป… สนฺตุฏฺโ, อานนฺท…เป… ภทฺโท, อานนฺท…เป… สุภทฺโท, อานนฺท, อุปาสโก กาลงฺกโต ปฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา โอปปาติโก ตตฺถ ปรินิพฺพายี อนาวตฺติธมฺโม ตสฺมา โลกา. (สพฺเพ เอกคติกา กาตพฺพา).
‘‘ปโรปฺาส, อานนฺท, าติเก อุปาสกา กาลงฺกตา ปฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา โอปปาติกา ตตฺถ ปรินิพฺพายิโน อนาวตฺติธมฺมา ตสฺมา โลกา. สาธิกนวุติ, อานนฺท, าติเก อุปาสกา กาลงฺกตา ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา ราคโทสโมหานํ ตนุตฺตา สกทาคามิโน; สกิเทว อิมํ โลกํ อาคนฺตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสนฺติ. ฉาติเรกานิ โข, อานนฺท, ปฺจสตานิ าติเก อุปาสกา กาลงฺกตา ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา โสตาปนฺนา อวินิปาตธมฺมา นิยตา สมฺโพธิปรายณา.
‘‘อนจฺฉริยํ โข ปเนตํ, อานนฺท, ยํ มนุสฺสภูโต กาลํ กเรยฺย; ตสฺมึ ตสฺมึ เจ มํ กาลงฺกเต อุปสงฺกมิตฺวา เอตมตฺถํ ปฏิปุจฺฉิสฺสถ. วิเหสา เปสา, อานนฺท, อสฺส ตถาคตสฺส. ตสฺมาติหานนฺท, ธมฺมาทาสํ นาม ธมฺมปริยายํ เทเสสฺสามิ; เยน สมนฺนาคโต อริยสาวโก อากงฺขมาโน อตฺตนาว อตฺตานํ พฺยากเรยฺย – ‘ขีณนิรโยมฺหิ ¶ ขีณติรจฺฉานโยนิ ขีณเปตฺติวิสโย ขีณาปายทุคฺคติวินิปาโต, โสตาปนฺโนหมสฺมิ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ’’’.
‘‘กตโม จ โส, อานนฺท, ธมฺมาทาโส ธมฺมปริยาโย; เยน สมนฺนาคโต อริยสาวโก อากงฺขมาโน อตฺตนาว อตฺตานํ พฺยากเรยฺย – ‘ขีณนิรโยมฺหิ ขีณติรจฺฉานโยนิ ขีณเปตฺติวิสโย ขีณาปายทุคฺคติวินิปาโต, โสตาปนฺโนหมสฺมิ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ’’’.
‘‘อิธานนฺท ¶ , อริยสาวโก พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต โหติ อขณฺเฑหิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกหิ. อยํ โข โส, อานนฺท, ธมฺมาทาโส ธมฺมปริยาโย; เยน สมนฺนาคโต อริยสาวโก อากงฺขมาโน อตฺตนาว ¶ อตฺตานํ พฺยากเรยฺย – ‘ขีณนิรโยมฺหิ ขีณติรจฺฉานโยนิ ขีณเปตฺติวิสโย ¶ ขีณาปายทุคฺคติวินิปาโต, โสตาปนฺโนหมสฺมิ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ’’’ติ. ทสมํ.
เวฬุทฺวารวคฺโค ปโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
ราชา โอคธทีฆาวุ, สาริปุตฺตาปเร ทุเว;
ถปตี เวฬุทฺวาเรยฺยา, คิฺชกาวสเถ ตโยติ.
๒. ราชการามวคฺโค
๑. สหสฺสภิกฺขุนิสงฺฆสุตฺตํ
๑๐๐๗. เอกํ ¶ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ ราชการาเม. อถ โข สหสฺสภิกฺขุนิสงฺโฆ [สหสฺโส ภิกฺขุนิสํโฆ (สี.)] เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺาสิ. เอกมนฺตํ ิตา โข ตา ภิกฺขุนิโย ภควา เอตทโวจ –
‘‘จตูหิ โข, ภิกฺขุนิโย, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อริยสาวโก โสตาปนฺโน โหติ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ. กตเมหิ จตูหิ? อิธ, ภิกฺขุนิโย, อริยสาวโก พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. ธมฺเม ¶ …เป… สงฺเฆ…เป… อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต โหติ, อขณฺเฑหิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกหิ. อิเมหิ โข, ภิกฺขุนิโย, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อริยสาวโก โสตาปนฺโน โหติ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ’’ติ. ปมํ.
๒. พฺราหฺมณสุตฺตํ
๑๐๐๘. สาวตฺถินิทานํ ¶ . ‘‘พฺราหฺมณา, ภิกฺขเว, อุทยคามินึ นาม ปฏิปทํ ปฺเปนฺติ. เต สาวกํ เอวํ สมาทเปนฺติ – ‘เอหิ ตฺวํ, อมฺโภ ปุริส, กาลสฺเสว อุฏฺาย ปาจีนมุโข ยาหิ. โส ตฺวํ มา โสพฺภํ ปริวชฺเชหิ, มา ¶ ปปาตํ, มา ขาณุํ, มา กณฺฑกานํ [กณฺฑกํ านํ (ปี. ก.)], มา จนฺทนิยํ, มา โอฬิคลฺลํ. ยตฺถ [ยตฺเถว (สฺยา. กํ.), ยานิ วา (สี.)] ปปเตยฺยาสิ ตตฺเถว มรณํ อาคเมยฺยาสิ. เอวํ ตฺวํ, อมฺโภ ปุริส, กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชิสฺสสี’’’ติ.
‘‘ตํ ¶ โข ปเนตํ, ภิกฺขเว, พฺราหฺมณานํ พาลคมนเมตํ [พาลานํ คมนเมตํ (สี.)] มูฬฺหคมนเมตํ น นิพฺพิทาย น วิราคาย น นิโรธาย น อุปสมาย น อภิฺาย น สมฺโพธาย น นิพฺพานาย สํวตฺตติ. อหฺจ โข, ภิกฺขเว, อริยสฺส วินเย อุทยคามินึ ปฏิปทํ ปฺเปมิ; ยา เอกนฺตนิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย อุปสมาย อภิฺาย สมฺโพธาย นิพฺพานาย สํวตฺตติ.
‘‘กตมา จ สา, ภิกฺขเว, อุทยคามินี ปฏิปทา; ยา เอกนฺตนิพฺพิทาย…เป… นิพฺพานาย สํวตฺตติ? อิธ ¶ , ภิกฺขเว, อริยสาวโก พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – อิติปิ โส ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ; ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต โหติ อขณฺเฑหิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกหิ. อยํ โข สา, ภิกฺขเว, อุทยคามินี ปฏิปทา เอกนฺตนิพฺพิทาย…เป… นิพฺพานาย สํวตฺตตี’’ติ. ทุติยํ.
๓. อานนฺทตฺเถรสุตฺตํ
๑๐๐๙. เอกํ สมยํ อายสฺมา จ อานนฺโท อายสฺมา จ สาริปุตฺโต สาวตฺถิยํ วิหรนฺติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต สายนฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺิโต เยนายสฺมา อานนฺโท เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา อานนฺเทน สทฺธึ สมฺโมทิ. สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา สาริปุตฺโต อายสฺมนฺตํ ¶ อานนฺทํ เอตทโวจ – ‘‘กตินํ โข, อาวุโส อานนฺท ¶ , ธมฺมานํ ปหานา, กตินํ ธมฺมานํ สมนฺนาคมนเหตุ, เอวมยํ ปชา ภควตา พฺยากตา โสตาปนฺนา อวินิปาตธมฺมา นิยตา สมฺโพธิปรายณา’’ติ? ‘‘จตุนฺนํ โข, อาวุโส, ธมฺมานํ ปหานา, จตุนฺนํ ธมฺมานํ สมนฺนาคมนเหตุ, เอวมยํ ปชา ภควตา พฺยากตา โสตาปนฺนา อวินิปาตธมฺมา นิยตา สมฺโพธิปรายณา’’ติ.
‘‘กตเมสํ ¶ จตุนฺนํ? ยถารูเปน โข, อาวุโส, พุทฺเธ อปฺปสาเทน สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ ตถารูปสฺส ¶ พุทฺเธ อปฺปสาโท น โหติ. ยถารูเปน จ โข, อาวุโส, พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต สุตวา อริยสาวโก กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชติ ตถารูปสฺส พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาโท โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา’’ติ.
‘‘ยถารูเปน จ โข, อาวุโส, ธมฺเม อปฺปสาเทน สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ ตถารูปสฺส ธมฺเม อปฺปสาโท น โหติ. ยถารูเปน จ โข, อาวุโส, ธมฺเม อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต สุตวา อริยสาวโก กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชติ ตถารูปสฺส ธมฺเม อเวจฺจปฺปสาโท ¶ โหติ – สฺวากฺขาโต ภควตา ธมฺโม…เป… วิฺูหีติ.
‘‘ยถารูเปน จ โข, อาวุโส, สงฺเฆ อปฺปสาเทน สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ ตถารูปสฺส สงฺเฆ อปฺปสาโท น โหติ. ยถารูเปน จ โข, อาวุโส, สงฺเฆ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต สุตวา อริยสาวโก กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชติ ตถารูปสฺส สงฺเฆ อเวจฺจปฺปสาโท โหติ – สุปฺปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ…เป… อนุตฺตรํ ปฺุกฺเขตฺตํ โลกสฺสาติ.
‘‘ยถารูเปน จ โข, อาวุโส, ทุสฺสีลฺเยน สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ ตถารูปสฺส ทุสฺสีลฺยํ น โหติ. ยถารูเปหิ จ โข, อาวุโส, อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต สุตวา อริยสาวโก ¶ กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชติ ตถารูปานิ อริยกนฺตานิ สีลานิ โหนฺติ อขณฺฑานิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิกานิ. อิเมสํ ¶ โข, อาวุโส, จตุนฺนํ ธมฺมานํ ปหานา อิเมสํ จตุนฺนํ ¶ ธมฺมานํ สมนฺนาคมนเหตุ เอวมยํ ปชา ภควตา พฺยากตา โสตาปนฺนา อวินิปาตธมฺมา นิยตา สมฺโพธิปรายณา’’ติ. ตติยํ.
๔. ทุคฺคติภยสุตฺตํ
๑๐๑๐. ‘‘จตูหิ, ภิกฺขเว, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อริยสาวโก สพฺพทุคฺคติภยํ สมติกฺกนฺโต โหติ. กตเมหิ จตูหิ? อิธ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก ¶ พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต โหติ อขณฺเฑหิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกหิ. อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อริยสาวโก สพฺพทุคฺคติภยํ สมติกฺกนฺโต โหตี’’ติ. จตุตฺถํ.
๕. ทุคฺคติวินิปาตภยสุตฺตํ
๑๐๑๑. ‘‘จตูหิ, ภิกฺขเว, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อริยสาวโก สพฺพทุคฺคติวินิปาตภยํ สมติกฺกนฺโต โหติ. กตเมหิ จตูหิ? อิธ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต โหติ อขณฺเฑหิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกหิ. อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อริยสาวโก สพฺพทุคฺคติวินิปาตภยํ สมติกฺกนฺโต โหตี’’ติ. ปฺจมํ.
๖. ปมมิตฺตามจฺจสุตฺตํ
๑๐๑๒. ‘‘เย เต, ภิกฺขเว, อนุกมฺเปยฺยาถ, เย จ โสตพฺพํ มฺเยฺยุํ – มิตฺตา วา อมจฺจา วา าตี วา สาโลหิตา วา – เต, ภิกฺขเว, จตูสุ โสตาปตฺติยงฺเคสุ สมาทเปตพฺพา ¶ , นิเวเสตพฺพา, ปติฏฺาเปตพฺพา. กตเมสุ จตูสุ? พุทฺเธ ¶ อเวจฺจปฺปสาเท สมาทเปตพฺพา, นิเวเสตพฺพา, ปติฏฺาเปตพฺพา – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… อริยกนฺเตสุ สีเลสุ สมาทเปตพฺพา, นิเวเสตพฺพา, ปติฏฺาเปตพฺพา อขณฺเฑสุ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกสุ. เย เต, ภิกฺขเว, อนุกมฺเปยฺยาถ ¶ , เย จ โสตพฺพํ มฺเยฺยุํ – มิตฺตา วา อมจฺจา ¶ วา าตี วา สาโลหิตา วา – เต, ภิกฺขเว, อิเมสุ จตูสุ โสตาปตฺติยงฺเคสุ สมาทเปตพฺพา, นิเวเสตพฺพา, ปติฏฺาเปตพฺพา’’ติ. ฉฏฺํ.
๗. ทุติยมิตฺตามจฺจสุตฺตํ
๑๐๑๓. ‘‘เย เต, ภิกฺขเว, อนุกมฺเปยฺยาถ, เย จ โสตพฺพํ มฺเยฺยุํ – มิตฺตา วา อมจฺจา วา าตี วา สาโลหิตา วา – เต, ภิกฺขเว, จตูสุ โสตาปตฺติยงฺเคสุ สมาทเปตพฺพา, นิเวเสตพฺพา, ปติฏฺาเปตพฺพา. กตเมสุ จตูสุ? พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเท สมาทเปตพฺพา, นิเวเสตพฺพา, ปติฏฺาเปตพฺพา – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา’’ติ.
‘‘สิยา, ภิกฺขเว, จตุนฺนํ มหาภูตานํ อฺถตฺตํ – ปถวีธาตุยา, อาโปธาตุยา, เตโชธาตุยา, วาโยธาตุยา – น ตฺเวว พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคตสฺส อริยสาวกสฺส สิยา อฺถตฺตํ. ตตฺริทํ อฺถตฺตํ – โส วต พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต อริยสาวโก นิรยํ วา ติรจฺฉานโยนึ วา เปตฺติวิสยํ วา อุปปชฺชิสฺสตี’’ติ – เนตํ านํ วิชฺชติ. ‘‘ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… อริยกนฺเตสุ สีเลสุ สมาทเปตพฺพา, นิเวเสตพฺพา, ปติฏฺาเปตพฺพา อขณฺเฑสุ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกสุ. สิยา, ภิกฺขเว, จตุนฺนํ มหาภูตานํ อฺถตฺตํ – ปถวีธาตุยา, อาโปธาตุยา, เตโชธาตุยา, วาโยธาตุยา – น ตฺเวว อริยกนฺเตหิ ¶ สีเลหิ สมนฺนาคตสฺส อริยสาวกสฺส สิยา อฺถตฺตํ. ตตฺริทํ อฺถตฺตํ – โส วต อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต อริยสาวโก ¶ นิรยํ วา ติรจฺฉานโยนึ วา เปตฺติวิสยํ วา อุปปชฺชิสฺสตีติ – เนตํ านํ วิชฺชติ. เย เต, ภิกฺขเว, อนุกมฺเปยฺยาถ, เย จ โสตพฺพํ มฺเยฺยุํ – มิตฺตา วา อมจฺจา วา าตี วา สาโลหิตา วา – เต, ภิกฺขเว ¶ , อิเมสุ จตูสุ โสตาปตฺติยงฺเคสุ สมาทเปตพฺพา, นิเวเสตพฺพา, ปติฏฺาเปตพฺพา’’ติ. สตฺตมํ.
๘. ปมเทวจาริกสุตฺตํ
๑๐๑๔. สาวตฺถินิทานํ. อถ โข อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน – เสยฺยถาปิ นาม พลวา ปุริโส สมิฺชิตํ วา พาหํ ปสาเรยฺย, ปสาริตํ วา ¶ พาหํ สมิฺเชยฺย, เอวเมว – เชตวเน อนฺตรหิโต เทเวสุ ตาวตึเสสุ ปาตุรโหสิ. อถ โข สมฺพหุลา ตาวตึสกายิกา เทวตาโย เยนายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ มหาโมคฺคลฺลานํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺํสุ. เอกมนฺตํ ิตา โข ตา เทวตาโย อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน เอตทโวจ –
‘‘สาธุ โข, อาวุโส, พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคมนํ โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคมนเหตุ โข, อาวุโส, เอวมิเธกจฺเจ สตฺตา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชนฺติ. สาธุ โข, อาวุโส, ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… สาธุ โข, อาวุโส, อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคมนํ โหติ อขณฺเฑหิ…เป… ¶ สมาธิสํวตฺตนิเกหิ. อริยกนฺเตหิ ¶ สีเลหิ สมนฺนาคมนเหตุ โข, อาวุโส, เอวมิเธกจฺเจ สตฺตา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชนฺตี’’ติ.
‘‘สาธุ โข, มาริส โมคฺคลฺลาน, พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคมนํ โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคมนเหตุ โข, มาริส โมคฺคลฺลาน, เอวมิเธกจฺเจ สตฺตา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชนฺติ. สาธุ โข, มาริส โมคฺคลฺลาน, ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคมนํ โหติ อขณฺเฑหิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกหิ. อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคมนเหตุ โข, มาริส โมคฺคลฺลาน, เอวมิเธกจฺเจ สตฺตา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชนฺตี’’ติ. อฏฺมํ.
๙. ทุติยเทวจาริกสุตฺตํ
๑๐๑๕. สาวตฺถินิทานํ ¶ . อถ โข อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน – เสยฺยถาปิ นาม พลวา ปุริโส สมิฺชิตํ วา พาหํ ปสาเรยฺย, ปสาริตํ วา พาหํ สมิฺเชยฺย, เอวเมว – เชตวเน อนฺตรหิโต เทเวสุ ตาวตึเสสุ ปาตุรโหสิ. อถ โข สมฺพหุลา ตาวตึสกายิกา เทวตาโย เยนายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ มหาโมคฺคลฺลานํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺํสุ. เอกมนฺตํ ¶ ิตา โข ตา เทวตาโย อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน เอตทโวจ –
‘‘สาธุ ¶ โข, อาวุโส, พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคมนํ โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคมนเหตุ โข, อาวุโส, เอวมิเธกจฺเจ สตฺตา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปนฺนา. สาธุ โข, อาวุโส, ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคมนํ โหติ อขณฺเฑหิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกหิ. อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคมนเหตุ โข, อาวุโส, เอวมิเธกจฺเจ สตฺตา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปนฺนา’’ติ.
‘‘สาธุ โข, มาริส โมคฺคลฺลาน, พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคมนํ โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคมนเหตุ โข, มาริส โมคฺคลฺลาน, เอวมิเธกจฺเจ สตฺตา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปนฺนา. สาธุ โข, มาริส โมคฺคลฺลาน, ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคมนํ โหติ อขณฺเฑหิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกหิ. อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคมนเหตุ โข, มาริส โมคฺคลฺลาน, เอวมิเธกจฺเจ สตฺตา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปนฺนา’’ติ. นวมํ.
๑๐. ตติยเทวจาริกสุตฺตํ
๑๐๑๖. อถ โข ภควา – เสยฺยถาปิ นาม พลวา ปุริโส สมิฺชิตํ วา พาหํ ปสาเรยฺย, ปสาริตํ วา พาหํ สมิฺเชยฺย, เอวเมว – เชตวเน อนฺตรหิโต เทเวสุ ตาวตึเสสุ ปาตุรโหสิ. อถ ¶ โข สมฺพหุลา ตาวตึสกายิกา เทวตาโย เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ¶ ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ¶ เอกมนฺตํ อฏฺํสุ. เอกมนฺตํ ิตา โข ตา เทวตาโย ภควา เอตทโวจ –
‘‘สาธุ โข, อาวุโส, พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคมนํ โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคมนเหตุ โข, อาวุโส, เอวมิเธกจฺเจ สตฺตา โสตาปนฺนา อวินิปาตธมฺมา นิยตา สมฺโพธิปรายณา. สาธุ โข, อาวุโส ¶ , ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคมนํ โหติ อขณฺเฑหิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกหิ. อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคมนเหตุ โข, อาวุโส, เอวมิเธกจฺเจ สตฺตา โสตาปนฺนา อวินิปาตธมฺมา นิยตา สมฺโพธิปรายณา’’ติ.
‘‘สาธุ โข, มาริส, พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคมนํ โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคมนเหตุ โข, มาริส, เอวมยํ ปชา โสตาปนฺนา อวินิปาตธมฺมา นิยตา สมฺโพธิปรายณา. สาธุ โข, มาริส, ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคมนํ โหติ อขณฺเฑหิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกหิ. อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคมนเหตุ โข, มาริส, เอวมยํ ปชา โสตาปนฺนา อวินิปาตธมฺมา นิยตา สมฺโพธิปรายณา’’ติ. ทสมํ.
ราชการามวคฺโค ทุติโย.
ตสฺสุทฺทานํ –
สหสฺสพฺราหฺมณานนฺท ¶ , ทุคฺคติ อปเร ทุเว;
มิตฺตามจฺจา ทุเว วุตฺตา, ตโย จ เทวจาริกาติ.
๓. สรณานิวคฺโค
๑. ปมมหานามสุตฺตํ
๑๐๑๗. เอวํ ¶ ¶ ¶ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา สกฺเกสุ วิหรติ กปิลวตฺถุสฺมึ นิคฺโรธาราเม. อถ โข มหานาโม สกฺโก เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข มหานาโม สกฺโก ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อิทํ, ภนฺเต, กปิลวตฺถุ อิทฺธฺเจว ผีตฺจ พาหุชฺํ อากิณฺณมนุสฺสํ สมฺพาธพฺยูหํ. โส ขฺวาหํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ วา ปยิรุปาสิตฺวา มโนภาวนีเย วา ภิกฺขู สายนฺหสมยํ กปิลวตฺถุํ ปวิสนฺโต; ภนฺเตนปิ [วิพฺภนฺเตนปิ (สี.), ภมนฺเตนปิ (ก.)] หตฺถินา สมาคจฺฉามิ ¶ ; ภนฺเตนปิ อสฺเสน สมาคจฺฉามิ; ภนฺเตนปิ รเถน สมาคจฺฉามิ; ภนฺเตนปิ สกเฏน สมาคจฺฉามิ; ภนฺเตนปิ ปุริเสน สมาคจฺฉามิ. ตสฺส มยฺหํ, ภนฺเต, ตสฺมึ สมเย มุสฺสเตว [มุสเตว (?)] ภควนฺตํ อารพฺภ สติ, มุสฺสติ [มุสติ (?)] ธมฺมํ อารพฺภ สติ, มุสฺสติ สงฺฆํ อารพฺภ สติ. ตสฺส มยฺหํ, ภนฺเต, เอวํ โหติ – ‘อิมมฺหิ จาหํ สมเย กาลํ กเรยฺยํ, กา มยฺหํ คติ, โก อภิสมฺปราโย’’’ติ?
‘‘มา ภายิ, มหานาม, มา ภายิ, มหานาม! อปาปกํ เต มรณํ ภวิสฺสติ อปาปิกา กาลํกิริยา [กาลกิริยา (สี. สฺยา. กํ.)]. ยสฺส กสฺสจิ, มหานาม, ทีฆรตฺตํ สทฺธาปริภาวิตํ จิตฺตํ สีลปริภาวิตํ จิตฺตํ สุตปริภาวิตํ จิตฺตํ จาคปริภาวิตํ จิตฺตํ ปฺาปริภาวิตํ จิตฺตํ, ตสฺส โย หิ ขฺวายํ กาโย รูปี จาตุมหาภูติโก [จาตุมฺมหาภูติโก (สี. สฺยา. กํ.)] มาตาเปตฺติกสมฺภโว ¶ โอทนกุมฺมาสูปจโย ¶ อนิจฺจุจฺฉาทนปริมทฺทนเภทนวิทฺธํสนธมฺโม. ตํ อิเธว กากา วา ขาทนฺติ คิชฺฌา วา ขาทนฺติ กุลลา วา ขาทนฺติ สุนขา วา ขาทนฺติ สิงฺคาลา [สิคาลา (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] วา ขาทนฺติ วิวิธา วา ปาณกชาตา ขาทนฺติ; ยฺจ ขฺวสฺส จิตฺตํ ทีฆรตฺตํ สทฺธาปริภาวิตํ…เป… ปฺาปริภาวิตํ ตํ อุทฺธคามิ โหติ วิเสสคามิ.
‘‘เสยฺยถาปิ, มหานาม, ปุริโส สปฺปิกุมฺภํ วา เตลกุมฺภํ วา คมฺภีรํ อุทกรหทํ โอคาหิตฺวา ภินฺเทยฺย. ตตฺร ยา อสฺส สกฺขรา วา กลา [กถลา (ปี. ก.)] วา สา อโธคามี อสฺส, ยฺจ ขฺวสฺส ตตฺร สปฺปิ วา เตลํ วา ตํ อุทฺธคามิ อสฺส วิเสสคามิ. เอวเมว โข, มหานาม, ยสฺส ¶ กสฺสจิ ทีฆรตฺตํ สทฺธาปริภาวิตํ จิตฺตํ…เป… ปฺาปริภาวิตํ จิตฺตํ ตสฺส โย หิ ขฺวายํ กาโย รูปี จาตุมหาภูติโก มาตาเปตฺติกสมฺภโว โอทนกุมฺมาสูปจโย อนิจฺจุจฺฉาทนปริมทฺทนเภทนวิทฺธํสนธมฺโม ตํ อิเธว กากา วา ขาทนฺติ คิชฺฌา วา ขาทนฺติ กุลลา วา ขาทนฺติ สุนขา วา ขาทนฺติ สิงฺคาลา วา ขาทนฺติ วิวิธา วา ปาณกชาตา ขาทนฺติ; ยฺจ ขฺวสฺส จิตฺตํ ทีฆรตฺตํ สทฺธาปริภาวิตํ…เป… ปฺาปริภาวิตํ ตํ อุทฺธคามิ โหติ วิเสสคามิ. ตุยฺหํ โข ปน, มหานาม, ทีฆรตฺตํ สทฺธาปริภาวิตํ จิตฺตํ…เป… ปฺาปริภาวิตํ จิตฺตํ ¶ . มา ภายิ, มหานาม ¶ , มา ภายิ, มหานาม! อปาปกํ เต มรณํ ภวิสฺสติ, อปาปิกา กาลํกิริยา’’ติ. ปมํ.
๒. ทุติยมหานามสุตฺตํ
๑๐๑๘. เอวํ ¶ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา สกฺเกสุ วิหรติ กปิลวตฺถุสฺมึ นิคฺโรธาราเม. อถ โข มหานาโม สกฺโก เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข มหานาโม สกฺโก ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อิทํ, ภนฺเต, กปิลวตฺถุ อิทฺธฺเจว ผีตฺจ พาหุชฺํ อากิณฺณมนุสฺสํ สมฺพาธพฺยูหํ. โส ขฺวาหํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ วา ปยิรุปาสิตฺวา มโนภาวนีเย วา ภิกฺขู สายนฺหสมยํ กปิลวตฺถุํ ปวิสนฺโต; ภนฺเตนปิ หตฺถินา สมาคจฺฉามิ; ภนฺเตนปิ อสฺเสน สมาคจฺฉามิ; ภนฺเตนปิ รเถน สมาคจฺฉามิ; ภนฺเต, นปิ สกเฏน สมาคจฺฉามิ; ภนฺเต, นปิ ปุริเสน สมาคจฺฉามิ. ตสฺส มยฺหํ, ภนฺเต, ตสฺมึ สมเย มุสฺสเตว ภควนฺตํ อารพฺภ สติ, มุสฺสติ ธมฺมํ อารพฺภ สติ, มุสฺสติ สงฺฆํ อารพฺภ สติ. ตสฺส มยฺหํ, ภนฺเต, เอวํ โหติ – ‘อิมมฺหิ จาหํ สมเย กาลํ กเรยฺยํ, กา มยฺหํ คติ, โก อภิสมฺปราโย’’’ติ?
‘‘มา ภายิ, มหานาม, มา ภายิ, มหานาม! อปาปกํ เต มรณํ ภวิสฺสติ อปาปิกา กาลํกิริยา. จตูหิ โข, มหานาม, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อริยสาวโก นิพฺพานนินฺโน โหติ นิพฺพานโปโณ นิพฺพานปพฺภาโร. กตเมหิ จตูหิ? อิธ, มหานาม, อริยสาวโก พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. ธมฺเม…เป… สงฺเฆ ¶ …เป… อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต โหติ อขณฺเฑหิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกหิ.
‘‘เสยฺยถาปิ ¶ , มหานาม, รุกฺโข ปาจีนนินฺโน ปาจีนโปโณ ปาจีนปพฺภาโร, โส มูลจฺฉินฺโน กตเมน ปปเตยฺยา’’ติ? ‘‘เยน, ภนฺเต, นินฺโน เยน โปโณ เยน ปพฺภาโร’’ติ. ‘‘เอวเมว โข, มหานาม, อิเมหิ จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อริยสาวโก นิพฺพานนินฺโน โหติ นิพฺพานโปโณ นิพฺพานปพฺภาโร’’ติ. ทุติยํ.
๓. โคธสกฺกสุตฺตํ
๑๐๑๙. กปิลวตฺถุนิทานํ ¶ . อถ โข มหานาโม สกฺโก เยน โคธา สกฺโก เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา โคธํ สกฺกํ เอตทโวจ – ‘‘กติหิ ¶ [กตีหิ (ปี. ก.) รูปสิทฺธิ โอโลเกตพฺพา] ตฺวํ, โคเธ, ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ โสตาปนฺนปุคฺคลํ อาชานาสิ อวินิปาตธมฺมํ นิยตํ สมฺโพธิปรายณ’’นฺติ?
‘‘ตีหิ ขฺวาหํ, มหานาม, ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ โสตาปนฺนปุคฺคลํ อาชานามิ อวินิปาตธมฺมํ นิยตํ สมฺโพธิปรายณํ. กตเมหิ ตีหิ? อิธ, มหานาม, อริยสาวโก พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. ธมฺเม…เป… สงฺเฆ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – สุปฺปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ…เป… อนุตฺตรํ ปฺุกฺเขตฺตํ โลกสฺสาติ. อิเมหิ ขฺวาหํ, มหานาม, ตีหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ โสตาปนฺนปุคฺคลํ อาชานามิ อวินิปาตธมฺมํ นิยตํ สมฺโพธิปรายณํ.
‘‘ตฺวํ ปน, มหานาม, กติหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ โสตาปนฺนปุคฺคลํ ¶ อาชานาสิ อวินิปาตธมฺมํ นิยตํ สมฺโพธิปรายณ’’นฺติ? ‘‘จตูหิ ขฺวาหํ, โคเธ, ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ โสตาปนฺนปุคฺคลํ อาชานามิ อวินิปาตธมฺมํ นิยตํ สมฺโพธิปรายณํ. กตเมหิ จตูหิ? อิธ, โคเธ, อริยสาวโก พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต โหติ อขณฺเฑหิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกหิ. อิเมหิ ขฺวาหํ, โคเธ, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ โสตาปนฺนปุคฺคลํ อาชานามิ อวินิปาตธมฺมํ นิยตํ สมฺโพธิปรายณ’’นฺติ.
‘‘อาคเมหิ ตฺวํ, มหานาม, อาคเมหิ ตฺวํ, มหานาม! ภควาว เอตํ ชาเนยฺย เอเตหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ วา อสมนฺนาคตํ วา’’ติ. ‘‘อายาม, โคเธ, เยน ภควา เตนุปสงฺกเมยฺยาม; อุปสงฺกมิตฺวา ¶ ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสฺสามา’’ติ. อถ ¶ โข มหานาโม สกฺโก โคธา จ สกฺโก เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข มหานาโม สกฺโก ภควนฺตํ เอตทโวจ –
‘‘อิธาหํ ¶ , ภนฺเต, เยน โคธา สกฺโก เตนุปสงฺกมึ; อุปสงฺกมิตฺวา โคธํ สกฺกํ เอตทโวจํ – ‘กติหิ ตฺวํ, โคเธ, ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ โสตาปนฺนปุคฺคลํ อาชานาสิ อวินิปาตธมฺมํ นิยตํ สมฺโพธิปรายณํ’? เอวํ ¶ วุตฺเต, ภนฺเต, โคธา สกฺโก มํ เอตทโวจ –
‘‘ตีหิ ขฺวาหํ, มหานาม, ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ โสตาปนฺนปุคฺคลํ อาชานามิ อวินิปาตธมฺมํ นิยตํ สมฺโพธิปรายณํ. กตเมหิ ตีหิ? อิธ, มหานาม, อริยสาวโก พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. ธมฺเม…เป… สงฺเฆ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – สุปฺปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ…เป… อนุตฺตรํ ปฺุกฺเขตฺตํ โลกสฺสาติ. อิเมหิ ขฺวาหํ, มหานาม, ตีหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ โสตาปนฺนปุคฺคลํ อาชานามิ อวินิปาตธมฺมํ นิยตํ สมฺโพธิปรายณํ. ตฺวํ ปน, มหานาม, กตเมหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ โสตาปนฺนปุคฺคลํ อาชานาสิ อวินิปาตธมฺมํ นิยตํ สมฺโพธิปรายณ’’นฺติ?
‘‘เอวํ วุตฺตาหํ, ภนฺเต, โคธํ สกฺกํ เอตทโวจํ – ‘จตูหิ ขฺวาหํ, โคเธ, ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ โสตาปนฺนปุคฺคลํ อาชานามิ อวินิปาตธมฺมํ นิยตํ สมฺโพธิปรายณํ. กตเมหิ จตูหิ? อิธ, โคเธ, อริยสาวโก พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต โหติ อขณฺเฑหิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกหิ. อิเมหิ ขฺวาหํ, โคเธ, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ โสตาปนฺนปุคฺคลํ อาชานามิ อวินิปาตธมฺมํ นิยตํ สมฺโพธิปรายณ’’’นฺติ.
‘‘เอวํ ¶ วุตฺเต, ภนฺเต, โคธา สกฺโก มํ เอตทโวจ – ‘อาคเมหิ ตฺวํ, มหานาม, อาคเมหิ ตฺวํ, มหานาม! ภควาว เอตํ ชาเนยฺย เอเตหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ วา อสมนฺนาคตํ วา’’’ติ. ‘‘อิธ ¶ , ภนฺเต, โกจิเทว ธมฺโม สมุปฺปาโท อุปฺปชฺเชยฺย, เอกโต อสฺส ภควา เอกโต ภิกฺขุสงฺโฆ ¶ จ. เยเนว ภควา เตเนวาหํ อสฺสํ. เอวํ ปสนฺนํ มํ, ภนฺเต, ภควา ธาเรตุ. อิธ, ภนฺเต, โกจิเทว ธมฺโม สมุปฺปาโท อุปฺปชฺเชยฺย, เอกโต อสฺส ภควา เอกโต ภิกฺขุสงฺโฆ ภิกฺขุนิสงฺโฆ จ. เยเนว ภควา เตเนวาหํ อสฺสํ. เอวํ ปสนฺนํ มํ, ภนฺเต, ภควา ธาเรตุ. อิธ, ภนฺเต, โกจิเทว ธมฺโม สมุปฺปาโท อุปฺปชฺเชยฺย, เอกโต อสฺส ภควา เอกโต ภิกฺขุสงฺโฆ ¶ ภิกฺขุนิสงฺโฆ จ อุปาสกา จ. เยเนว ภควา เตเนวาหํ อสฺสํ. เอวํ ปสนฺนํ มํ, ภนฺเต, ภควา ธาเรตุ. อิธ, ภนฺเต, โกจิเทว ธมฺโม สมุปฺปาโท อุปฺปชฺเชยฺย, เอกโต อสฺส ภควา เอกโต ภิกฺขุสงฺโฆ ภิกฺขุนิสงฺโฆ อุปาสกา อุปาสิกาโย จ. เยเนว ภควา เตเนวาหํ อสฺสํ. เอวํ ปสนฺนํ มํ, ภนฺเต, ภควา ธาเรตุ. อิธ, ภนฺเต, โกจิเทว ธมฺโม สมุปฺปาโท อุปฺปชฺเชยฺย, เอกโต อสฺส ภควา เอกโต ภิกฺขุสงฺโฆ ภิกฺขุนิสงฺโฆ อุปาสกา อุปาสิกาโย สเทวโก จ โลโก สมารโก สพฺรหฺมโก สสฺสมณพฺราหฺมณี ¶ ปชา สเทวมนุสฺสา. เยเนว ภควา เตเนวาหํ อสฺสํ. เอวํ ปสนฺนํ มํ, ภนฺเต, ภควา ธาเรตู’’ติ. ‘‘เอวํวาที ตฺวํ, โคเธ, มหานามํ สกฺกํ กึ วเทสี’’ติ? ‘‘เอวํวาทาหํ, ภนฺเต, มหานามํ สกฺกํ น กิฺจิ วทามิ, อฺตฺร กลฺยาณา อฺตฺร กุสลา’’ติ. ตติยํ.
๔. ปมสรณานิสกฺกสุตฺตํ
๑๐๒๐. กปิลวตฺถุนิทานํ ¶ . เตน โข ปน สมเยน สรณานิ [สรกานิ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] สกฺโก กาลงฺกโต โหติ. โส ภควตา พฺยากโต – ‘‘โสตาปนฺโน อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ’’ติ. ตตฺร สุทํ สมฺพหุลา สกฺกา สงฺคมฺม สมาคมฺม อุชฺฌายนฺติ ขียนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘อจฺฉริยํ วต, โภ, อพฺภุตํ วต, โภ! เอตฺถ ทานิ โก น โสตาปนฺโน ภวิสฺสติ! ยตฺร หิ นาม สรณานิ สกฺโก กาลงฺกโต; โส ภควตา พฺยากโต – ‘โสตาปนฺโน อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ’ติ. สรณานิ สกฺโก สิกฺขาทุพฺพลฺยมาปาทิ, มชฺชปานํ อปายี’’ติ.
อถ โข มหานาโม สกฺโก เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข มหานาโม สกฺโก ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อิธ, ภนฺเต, สรณานิ สกฺโก กาลงฺกโต. โส ภควตา พฺยากโต – ‘โสตาปนฺโน อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ’ติ. ตตฺร สุทํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา สกฺกา สงฺคมฺม สมาคมฺม อุชฺฌายนฺติ ขียนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘อจฺฉริยํ ¶ วต โภ, อพฺภุตํ วต โภ! เอตฺถ ทานิ ¶ โก น โสตปนฺโน ภวิสฺสติ! ยตฺร หิ นาม สรณานิ สกฺโก กาลงฺกโต; โส ภควตา พฺยากโต ¶ – ‘โสตาปนฺโน อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ’ติ. สรณานิ สกฺโก สิกฺขาทุพฺพลฺยมาปาทิ, มชฺชปานํ อปายี’’ติ.
‘‘โย โส, มหานาม, ทีฆรตฺตํ อุปาสโก พุทฺธํ สรณํ คโต ธมฺมํ สรณํ คโต สงฺฆํ สรณํ คโต, โส กถํ วินิปาตํ คจฺเฉยฺย! ยฺหิ ตํ, มหานาม, สมฺมา วทมาโน วเทยฺย – ‘ทีฆรตฺตํ อุปาสโก พุทฺธํ สรณํ คโต ธมฺมํ สรณํ คโต สงฺฆํ สรณํ คโต’ติ, สรณานิ สกฺกํ สมฺมา วทมาโน วเทยฺย. สรณานิ ¶ , มหานาม, สกฺโก ทีฆรตฺตํ อุปาสโก พุทฺธํ สรณํ คโต ธมฺมํ สรณํ คโต สงฺฆํ สรณํ คโต. โส กถํ วินิปาตํ คจฺเฉยฺย!
‘‘อิธ, มหานาม, เอกจฺโจ ปุคฺคโล พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… หาสปฺโ ชวนปฺโ วิมุตฺติยา จ สมนฺนาคโต. โส อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ. อยมฺปิ โข, มหานาม, ปุคฺคโล ปริมุตฺโต นิรยา ปริมุตฺโต ติรจฺฉานโยนิยา ปริมุตฺโต เปตฺติวิสยา ปริมุตฺโต อปายทุคฺคติวินิปาตา.
‘‘อิธ ปน, มหานาม, เอกจฺโจ ปุคฺคโล พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน ¶ สมนฺนาคโต โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… หาสปฺโ ชวนปฺโ น จ วิมุตฺติยา สมนฺนาคโต. โส ปฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา โอปปาติโก โหติ ตตฺถ ปรินิพฺพายี อนาวตฺติธมฺโม ตสฺมา [อสฺมา (สฺยา. กํ. ปี. ก.)] โลกา. อยมฺปิ โข, มหานาม, ปุคฺคโล ปริมุตฺโต นิรยา ปริมุตฺโต ติรจฺฉานโยนิยา ปริมุตฺโต เปตฺติวิสยา ปริมุตฺโต อปายทุคฺคติวินิปาตา.
‘‘อิธ ¶ ปน, มหานาม, เอกจฺโจ ปุคฺคโล พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… น หาสปฺโ น ชวนปฺโ น จ วิมุตฺติยา สมนฺนาคโต. โส ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา ราคโทสโมหานํ ตนุตฺตา สกทาคามี โหติ, สกิเทว อิมํ โลกํ อาคนฺตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ ¶ กโรติ ¶ . อยมฺปิ โข, มหานาม, ปุคฺคโล ปริมุตฺโต นิรยา ปริมุตฺโต ติรจฺฉานโยนิยา ปริมุตฺโต เปตฺติวิสยา ปริมุตฺโต อปายทุคฺคติวินิปาตา.
‘‘อิธ ปน, มหานาม, เอกจฺโจ ปุคฺคโล พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ; ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… น หาสปฺโ น ชวนปฺโ น จ วิมุตฺติยา สมนฺนาคโต. โส ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา โสตาปนฺโน โหติ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณติ ¶ . อยมฺปิ โข, มหานาม, ปุคฺคโล ปริมุตฺโต นิรยา ปริมุตฺโต ติรจฺฉานโยนิยา ปริมุตฺโต เปตฺติวิสยา ปริมุตฺโต อปายทุคฺคติวินิปาตา.
‘‘อิธ ปน, มหานาม, เอกจฺโจ ปุคฺคโล น เหว โข พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ… น ธมฺเม…เป… น สงฺเฆ…เป… น หาสปฺโ น ชวนปฺโ น จ วิมุตฺติยา สมนฺนาคโต. อปิ จสฺส อิเม ธมฺมา โหนฺติ – สทฺธินฺทฺริยํ, วีริยินฺทฺริยํ, สตินฺทฺริยํ, สมาธินฺทฺริยํ, ปฺินฺทฺริยํ. ตถาคตปฺปเวทิตา จสฺส ธมฺมา ปฺาย มตฺตโส นิชฺฌานํ ขมนฺติ. อยมฺปิ โข, มหานาม, ปุคฺคโล อคนฺตา นิรยํ อคนฺตา ติรจฺฉานโยนึ อคนฺตา เปตฺติวิสยํ อคนฺตา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ.
‘‘อิธ ปน, มหานาม, เอกจฺโจ ปุคฺคโล น เหว โข พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ… น ธมฺเม…เป… น สงฺเฆ…เป… น หาสปฺโ น ชวนปฺโ น จ วิมุตฺติยา สมนฺนาคโต, อปิ จสฺส อิเม ธมฺมา โหนฺติ สทฺธินฺทฺริยํ…เป… ปฺินฺทฺริยํ. ตถาคเต จสฺส สทฺธามตฺตํ โหติ เปมมตฺตํ. อยมฺปิ โข, มหานาม, ปุคฺคโล อคนฺตา นิรยํ อคนฺตา ติรจฺฉานโยนึ อคนฺตา เปตฺติวิสยํ อคนฺตา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ. อิเม เจปิ, มหานาม, มหาสาลา สุภาสิตํ ทุพฺภาสิตํ อาชาเนยฺยุํ, อิเม จาหํ [อิเมวาหํ (สฺยา. กํ.), อิเมสาหํ (ก.)] มหาสาเล พฺยากเรยฺยํ – ‘โสตาปนฺนา อวินิปาตธมฺมา ¶ นิยตา สมฺโพธิปรายณา’ติ; กิมงฺคํ [กิมงฺค (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] ปน สรณานึ สกฺกํ. สรณานิ, มหานาม, สกฺโก มรณกาเล สิกฺขํ สมาทิยี’’ติ. จตุตฺถํ.
๕. ทุติยสรณานิสกฺกสุตฺตํ
๑๐๒๑. กปิลวตฺถุนิทานํ ¶ ¶ ¶ . เตน โข ปน สมเยน สรณานิ สกฺโก กาลงฺกโต โหติ. โส ภควตา พฺยากโต – ‘‘โสตาปนฺโน อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ’’ติ. ตตฺร สุทํ สมฺพหุลา สกฺกา สงฺคมฺม สมาคมฺม อุชฺฌายนฺติ ขียนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘อจฺฉริยํ วต, โภ, อพฺภุตํ วต, โภ! เอตฺถ ทานิ โก น โสตาปนฺโน ภวิสฺสติ! ยตฺร หิ นาม สรณานิ สกฺโก กาลงฺกโต. โส ภควตา พฺยากโต – ‘โสตาปนฺโน อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ’ติ. สรณานิ สกฺโก สิกฺขาย อปริปูรการี อโหสี’’ติ. อถ โข มหานาโม สกฺโก เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข มหานาโม สกฺโก ภควนฺตํ เอตทโวจ –
‘‘อิธ, ภนฺเต, สรณานิ สกฺโก กาลงฺกโต. โส ภควตา พฺยากโต – ‘โสตาปนฺโน อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ’ติ. ตตฺร สุทํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา สกฺกา สงฺคมฺม สมาคมฺม อุชฺฌายนฺติ ขียนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘อจฺฉริยํ วต, โภ, อพฺภุตํ วต, โภ! เอตฺถ ทานิ โก น โสตาปนฺโน ภวิสฺสติ! ยตฺร หิ นาม สรณานิ สกฺโก กาลงฺกโต. โส ภควตา พฺยากโต – โสตาปนฺโน อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณติ. สรณานิ สกฺโก สิกฺขาย อปริปูรการี อโหสี’’’ติ.
‘‘โย ¶ โส, มหานาม, ทีฆรตฺตํ อุปาสโก พุทฺธํ สรณํ คโต ธมฺมํ สรณํ คโต สงฺฆํ สรณํ คโต, โส กถํ วินิปาตํ คจฺเฉยฺย! ยฺหิ ตํ, มหานาม, สมฺมา วทมาโน วเทยฺย – ‘ทีฆรตฺตํ อุปาสโก พุทฺธํ สรณํ คโต ธมฺมํ สรณํ คโต สงฺฆํ สรณํ คโต’, สรณานึ สกฺกํ สมฺมา วทมาโน วเทยฺย. สรณานิ, มหานาม, สกฺโก ทีฆรตฺตํ อุปาสโก พุทฺธํ สรณํ คโต ธมฺมํ สรณํ คโต สงฺฆํ สรณํ คโต, โส กถํ วินิปาตํ คจฺเฉยฺย!
‘‘อิธ, มหานาม, เอกจฺโจ ปุคฺคโล พุทฺเธ เอกนฺตคโต โหติ อภิปฺปสนฺโน – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… หาสปฺโ ชวนปฺโ วิมุตฺติยา จ สมนฺนาคโต ¶ . โส อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ. อยมฺปิ โข, มหานาม ¶ , ปุคฺคโล ปริมุตฺโต นิรยา ปริมุตฺโต ติรจฺฉานโยนิยา ปริมุตฺโต เปตฺติวิสยา ปริมุตฺโต อปายทุคฺคติวินิปาตา.
‘‘อิธ ปน, มหานาม, เอกจฺโจ ปุคฺคโล พุทฺเธ เอกนฺตคโต โหติ อภิปฺปสนฺโน – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… หาสปฺโ ชวนปฺโ น จ วิมุตฺติยา สมนฺนาคโต. โส ปฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา อนฺตราปรินิพฺพายี โหติ, อุปหจฺจปรินิพฺพายี โหติ, อสงฺขารปรินิพฺพายี โหติ, สสงฺขารปรินิพฺพายี โหติ, อุทฺธํโสโต โหติ ¶ อกนิฏฺคามี. อยมฺปิ โข, มหานาม, ปุคฺคโล ปริมุตฺโต นิรยา ปริมุตฺโต ติรจฺฉานโยนิยา ปริมุตฺโต เปตฺติวิสยา ปริมุตฺโต อปายทุคฺคติวินิปาตา.
‘‘อิธ ปน, มหานาม, เอกจฺโจ ปุคฺคโล พุทฺเธ เอกนฺตคโต โหติ อภิปฺปสนฺโน – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… น หาสปฺโ น ชวนปฺโ น จ วิมุตฺติยา สมนฺนาคโต. โส ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา ราคโทสโมหานํ ตนุตฺตา สกทาคามี โหติ, สกิเทว อิมํ โลกํ อาคนฺตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรติ. อยมฺปิ โข, มหานาม ¶ , ปุคฺคโล ปริมุตฺโต นิรยา ปริมุตฺโต ติรจฺฉานโยนิยา ปริมุตฺโต เปตฺติวิสยา ปริมุตฺโต อปายทุคฺคติวินิปาตา.
‘‘อิธ ปน, มหานาม, เอกจฺโจ ปุคฺคโล พุทฺเธ เอกนฺตคโต โหติ อภิปฺปสนฺโน – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… น หาสปฺโ น ชวนปฺโ น จ วิมุตฺติยา สมนฺนาคโต. โส ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา โสตาปนฺโน โหติ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ. อยมฺปิ โข, มหานาม, ปุคฺคโล ปริมุตฺโต นิรยา ปริมุตฺโต ติรจฺฉานโยนิยา ปริมุตฺโต เปตฺติวิสยา ปริมุตฺโต อปายทุคฺคติวินิปาตา.
‘‘อิธ ปน, มหานาม, เอกจฺโจ ปุคฺคโล น เหว โข พุทฺเธ เอกนฺตคโต โหติ อภิปฺปสนฺโน…เป… น ธมฺเม…เป… น สงฺเฆ…เป… น ¶ หาสปฺโ น ชวนปฺโ น จ วิมุตฺติยา สมนฺนาคโต; อปิ จสฺส อิเม ธมฺมา โหนฺติ – สทฺธินฺทฺริยํ ¶ …เป… ปฺินฺทฺริยํ. ตถาคตปฺปเวทิตา ¶ จสฺส ธมฺมา ปฺาย มตฺตโส นิชฺฌานํ ขมนฺติ. อยมฺปิ โข, มหานาม, ปุคฺคโล อคนฺตา นิรยํ อคนฺตา ติรจฺฉานโยนึ อคนฺตา เปตฺติวิสยํ อคนฺตา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ.
‘‘อิธ ปน, มหานาม, เอกจฺโจ ปุคฺคโล น เหว โข พุทฺเธ เอกนฺตคโต โหติ อภิปฺปสนฺโน… น ธมฺเม…เป… น สงฺเฆ…เป… น หาสปฺโ น ชวนปฺโ น จ วิมุตฺติยา สมนฺนาคโต; อปิ จสฺส อิเม ธมฺมา โหนฺติ – สทฺธินฺทฺริยํ…เป… ปฺินฺทฺริยํ. ตถาคเต จสฺส สทฺธามตฺตํ โหติ เปมมตฺตํ. อยมฺปิ โข, มหานาม, ปุคฺคโล อคนฺตา นิรยํ อคนฺตา ติรจฺฉานโยนึ อคนฺตา เปตฺติวิสยํ อคนฺตา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ.
‘‘เสยฺยถาปิ, มหานาม, ทุกฺเขตฺตํ ทุพฺภูมํ อวิหตขาณุกํ, พีชานิ จสฺสุ ขณฺฑานิ ปูตีนิ วาตาตปหตานิ อสาราทานิ อสุขสยิตานิ [อสุขาปสฺสยิตานิ (ก.)], เทโว จ น สมฺมา [เทโว ปน สมฺมา (สฺยา. กํ.), เทโว น สมฺมา (ก.) ที. นิ. ๒.๔๓๘] ธารํ อนุปฺปเวจฺเฉยฺย. อปิ นุ ตานิ พีชานิ วุทฺธึ วิรูฬฺหึ เวปุลฺลํ อาปชฺเชยฺยุ’’นฺติ? ‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’. ‘‘เอวเมว โข, มหานาม, อิธ ธมฺโม ทุรกฺขาโต [ทฺวากฺขาโต (ปี. ก.)] โหติ ทุปฺปเวทิโต อนิยฺยานิโก อนุปสมสํวตฺตนิโก อสมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิโต – อิทมหํ ทุกฺเขตฺตสฺมึ วทามิ. ตสฺมิฺจ ¶ ธมฺเม สาวโก วิหรติ ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน ¶ สามีจิปฺปฏิปนฺโน อนุธมฺมจารี – อิทมหํ ทุพฺพีชสฺมึ วทามิ’’.
‘‘เสยฺยถาปิ, มหานาม, สุเขตฺตํ สุภูมํ สุวิหตขาณุกํ, พีชานิ จสฺสุ อขณฺฑานิ อปูตีนิ อวาตาตปหตานิ สาราทานิ สุขสยิตานิ; เทโว จ [เทโว จสฺส (สฺยา. กํ. ก.)] สมฺมา ธารํ อนุปฺปเวจฺเฉยฺย. อปิ นุ ตานิ พีชานิ วุทฺธึ วิรูฬฺหึ เวปุลฺลํ อาปชฺเชยฺยุ’’นฺติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’. ‘‘เอวเมว โข, มหานาม, อิธ ธมฺโม สฺวากฺขาโต โหติ สุปฺปเวทิโต นิยฺยานิโก อุปสมสํวตฺตนิโก สมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิโต – อิทมหํ สุเขตฺตสฺมึ วทามิ. ตสฺมิฺจ ธมฺเม สาวโก วิหรติ ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน สามีจิปฺปฏิปนฺโน อนุธมฺมจารี – อิทมหํ สุพีชสฺมึ วทามิ. กิมงฺคํ ปน สรณานึ สกฺกํ! สรณานิ, มหานาม, สกฺโก มรณกาเล สิกฺขาย ปริปูรการี อโหสี’’ติ. ปฺจมํ.
๖. ปมอนาถปิณฺฑิกสุตฺตํ
๑๐๒๒. สาวตฺถินิทานํ ¶ ¶ . เตน โข ปน สมเยน อนาถปิณฺฑิโก คหปติ อาพาธิโก โหติ ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโน. อถ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ อฺตรํ ปุริสํ อามนฺเตสิ – ‘‘เอหิ ตฺวํ, อมฺโภ ปุริส, เยนายสฺมา สาริปุตฺโต เตนุปสงฺกม; อุปสงฺกมิตฺวา มม วจเนน อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ปาเท สิรสา วนฺท – ‘อนาถปิณฺฑิโก, ภนฺเต, คหปติ อาพาธิโก ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโน. โส อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ปาเท สิรสา วนฺทตี’ติ. เอวฺจ วเทหิ – ‘สาธุ กิร, ภนฺเต, อายสฺมา สาริปุตฺโต เยน อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมตุ อนุกมฺปํ อุปาทายา’’’ติ.
‘‘เอวํ ¶ , ภนฺเต’’ติ โข โส ¶ ปุริโส อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติสฺส ปฏิสฺสุตฺวา เยนายสฺมา สาริปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ปุริโส อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ เอตทโวจ –
‘‘อนาถปิณฺฑิโก, ภนฺเต, คหปติ อาพาธิโก ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโน. โส อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ปาเท สิรสา วนฺทติ. เอวฺจ วทติ – ‘สาธุ กิร, ภนฺเต, อายสฺมา สาริปุตฺโต เยน อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมตุ อนุกมฺปํ อุปาทายา’’’ติ. อธิวาเสสิ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต ตุณฺหีภาเวน.
อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย อายสฺมตา อานนฺเทน ปจฺฉาสมเณน เยน อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ. นิสชฺช โข อายสฺมา สาริปุตฺโต อนาถปิณฺฑิกํ คหปตึ เอตทโวจ – ‘‘กจฺจิ เต, คหปติ, ขมนียํ กจฺจิ ยาปนียํ? กจฺจิ ทุกฺขา เวทนา ปฏิกฺกมนฺติ, โน อภิกฺกมนฺติ; ปฏิกฺกโมสานํ ปฺายติ, โน อภิกฺกโม’’ติ? ‘‘น เม, ภนฺเต, ขมนียํ, น ยาปนียํ. พาฬฺหา เม ทุกฺขา เวทนา อภิกฺกมนฺติ, โน ปฏิกฺกมนฺติ; อภิกฺกโมสานํ ปฺายติ, โน ปฏิกฺกโม’’ติ.
‘‘ยถารูเปน โข, คหปติ, พุทฺเธ อปฺปสาเทน สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ¶ ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ ¶ ตถารูโป เต พุทฺเธ อปฺปสาโท นตฺถิ. อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาโท – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. ตฺจ ปน เต พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาทํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต านโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺย.
‘‘ยถารูเปน โข, คหปติ, ธมฺเม อปฺปสาเทน สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา ¶ อปายํ ทุคฺคตึ ¶ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ, ตถารูโป เต ธมฺเม อปฺปสาโท นตฺถิ. อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, ธมฺเม อเวจฺจปฺปสาโท – สฺวากฺขาโต ภควตา ธมฺโม…เป… ปจฺจตฺตํ เวทิตพฺโพ วิฺูหีติ. ตฺจ ปน เต ธมฺเม อเวจฺจปฺปสาทํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต านโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺย.
‘‘ยถารูเปน โข, คหปติ, สงฺเฆ อปฺปสาเทน สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ, ตถารูโป เต สงฺเฆ อปฺปสาโท นตฺถิ. อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, สงฺเฆ อเวจฺจปฺปสาโท – สุปฺปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ…เป… อนุตฺตรํ ปฺุกฺเขตฺตํ โลกสฺสาติ. ตฺจ ปน เต สงฺเฆ อเวจฺจปฺปสาทํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต านโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺย.
‘‘ยถารูเปน โข, คหปติ, ทุสฺสีลฺเยน สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ, ตถารูปํ เต ทุสฺสีลฺยํ นตฺถิ. อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, อริยกนฺตานิ สีลานิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิกานิ. ตานิ จ ปน เต อริยกนฺตานิ สีลานิ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต านโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺย.
‘‘ยถารูปาย โข, คหปติ, มิจฺฉาทิฏฺิยา สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน ¶ กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ, ตถารูปา เต มิจฺฉาทิฏฺิ นตฺถิ. อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, สมฺมาทิฏฺิ. ตฺจ ปน เต สมฺมาทิฏฺึ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต านโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺย.
‘‘ยถารูเปน โข, คหปติ, มิจฺฉาสงฺกปฺเปน สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ¶ ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ ¶ , ตถารูโป เต มิจฺฉาสงฺกปฺโป นตฺถิ. อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, สมฺมาสงฺกปฺโป. ตฺจ ปน เต สมฺมาสงฺกปฺปํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต านโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺย.
‘‘ยถารูปาย ¶ โข, คหปติ, มิจฺฉาวาจาย สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ, ตถารูปา เต มิจฺฉาวาจา นตฺถิ. อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, สมฺมาวาจา. ตฺจ ปน เต สมฺมาวาจํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต านโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺย.
‘‘ยถารูเปน โข, คหปติ, มิจฺฉากมฺมนฺเตน สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ, ตถารูโป เต มิจฺฉากมฺมนฺโต นตฺถิ. อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, สมฺมากมฺมนฺโต. ตฺจ ปน เต สมฺมากมฺมนฺตํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต านโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺย.
‘‘ยถารูเปน ¶ โข, คหปติ, มิจฺฉาอาชีเวน สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ, ตถารูโป เต มิจฺฉาอาชีโว นตฺถิ. อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, สมฺมาอาชีโว. ตฺจ ปน เต สมฺมาอาชีวํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต านโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺย.
‘‘ยถารูเปน โข, คหปติ, มิจฺฉาวายาเมน สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ, ตถารูโป เต มิจฺฉาวายาโม นตฺถิ. อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, สมฺมาวายาโม. ตฺจ ปน เต สมฺมาวายามํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต านโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺย.
‘‘ยถารูปาย โข, คหปติ, มิจฺฉาสติยา สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ, ตถารูปา เต มิจฺฉาสติ นตฺถิ. อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, สมฺมาสติ. ตฺจ ปน เต สมฺมาสตึ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต านโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺย.
‘‘ยถารูเปน ¶ โข, คหปติ, มิจฺฉาสมาธินา สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ ¶ , ตถารูโป เต มิจฺฉาสมาธิ นตฺถิ. อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, สมฺมาสมาธิ. ตฺจ ปน เต สมฺมาสมาธึ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต านโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺย.
‘‘ยถารูเปน ¶ ¶ โข, คหปติ, มิจฺฉาาเณน สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ, ตถารูปํ เต มิจฺฉาาณํ นตฺถิ. อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, สมฺมาาณํ. ตฺจ ปน เต สมฺมาาณํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต านโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺย.
‘‘ยถารูปาย โข, คหปติ, มิจฺฉาวิมุตฺติยา สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ, ตถารูปา เต มิจฺฉาวิมุตฺติ นตฺถิ. อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, สมฺมาวิมุตฺติ. ตฺจ ปน เต สมฺมาวิมุตฺตึ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต านโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺยา’’ติ.
อถ โข อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติสฺส านโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺภึสุ. อถ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ อายสฺมนฺตฺจ สาริปุตฺตํ อายสฺมนฺตฺจ อานนฺทํ สเกเนว ถาลิปาเกน ปริวิสิ. อถ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ ภุตฺตาวึ โอนีตปตฺตปาณึ อฺตรํ นีจาสนํ คเหตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ ¶ นิสินฺนํ โข อนาถปิณฺฑิกํ คหปตึ อายสฺมา สาริปุตฺโต อิมาหิ คาถาหิ อนุโมทิ –
‘‘ยสฺส สทฺธา ตถาคเต, อจลา สุปฺปติฏฺิตา;
สีลฺจ ยสฺส กลฺยาณํ, อริยกนฺตํ ปสํสิตํ.
‘‘สงฺเฆ ปสาโท ยสฺสตฺถิ, อุชุภูตฺจ ทสฺสนํ;
อทลิทฺโทติ [อทฬิทฺโทติ (สี. สฺยา. กํ.)] ตํ อาหุ, อโมฆํ ตสฺส ชีวิตํ.
‘‘ตสฺมา ¶ สทฺธฺจ สีลฺจ, ปสาทํ ธมฺมทสฺสนํ;
อนุยฺุเชถ เมธาวี, สรํ พุทฺธานสาสน’’นฺติ.
อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต อนาถปิณฺฑิกํ คหปตึ อิมาหิ คาถาหิ อนุโมทิตฺวา อุฏฺายาสนา ปกฺกามิ.
อถ ¶ ¶ โข อายสฺมา อานนฺโท เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘หนฺท! กุโต นุ ตฺวํ, อานนฺท, อาคจฺฉสิ ทิวาทิวสฺสา’’ติ? ‘‘อายสฺมตา, ภนฺเต, สาริปุตฺเตน อนาถปิณฺฑิโก คหปติ อิมินา จ อิมินา จ โอวาเทน โอวทิโต’’ติ. ‘‘ปณฺฑิโต, อานนฺท, สาริปุตฺโต; มหาปฺโ, อานนฺท, สาริปุตฺโต, ยตฺร หิ นาม จตฺตาริ โสตาปตฺติยงฺคานิ ทสหากาเรหิ วิภชิสฺสตี’’ติ. ฉฏฺํ.
๗. ทุติยอนาถปิณฺฑิกสุตฺตํ
๑๐๒๓. สาวตฺถินิทานํ. เตน โข ปน สมเยน อนาถปิณฺฑิโก คหปติ อาพาธิโก โหติ ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโน. อถ โข อนาถปิณฺฑิโก ¶ คหปติ อฺตรํ ปุริสํ อามนฺเตสิ – ‘‘เอหิ ตฺวํ, อมฺโภ ปุริส, เยนายสฺมา อานนฺโท เตนุปสงฺกม; อุปสงฺกมิตฺวา มม วจเนน อายสฺมโต อานนฺทสฺส ปาเท สิรสา วนฺท – ‘อนาถปิณฺฑิโก, ภนฺเต, คหปติ อาพาธิโก ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโน. โส อายสฺมโต อานนฺทสฺส ปาเท สิรสา วนฺทตี’ติ. เอวฺจ วเทหิ – ‘สาธุ กิร, ภนฺเต, อายสฺมา อานนฺโท เยน อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมตุ อนุกมฺปํ อุปาทายา’’’ติ.
‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ โข โส ปุริโส อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติสฺส ปฏิสฺสุตฺวา เยนายสฺมา อานนฺโท เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ปุริโส อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ – ‘‘อนาถปิณฺฑิโก, ภนฺเต, คหปติ อาพาธิโก ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโน. โส อายสฺมโต อานนฺทสฺส ปาเท สิรสา วนฺทติ. เอวฺจ วทติ – ‘สาธุ กิร, ภนฺเต, อายสฺมา อานนฺโท เยน อนาถปิณฺฑิกสฺส ¶ คหปติสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมตุ อนุกมฺปํ อุปาทายา’’’ติ. อธิวาเสสิ โข อายสฺมา อานนฺโท ตุณฺหีภาเวน.
อถ โข อายสฺมา อานนฺโท ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ. นิสชฺช โข อายสฺมา อานนฺโท อนาถปิณฺฑิกํ ¶ คหปตึ เอตทโวจ – ‘‘กจฺจิ เต, คหปติ, ขมนียํ, กจฺจิ ยาปนียํ? กจฺจิ ทุกฺขา ¶ เวทนา ปฏิกฺกมนฺติ, โน อภิกฺกมนฺติ; ปฏิกฺกโมสานํ ปฺายติ, โน อภิกฺกโม’’ติ? ‘‘น เม, ภนฺเต, ขมนียํ น ยาปนียํ. พาฬฺหา เม ทุกฺขา เวทนา อภิกฺกมนฺติ, โน ปฏิกฺกมนฺติ; อภิกฺกโมสานํ ปฺายติ, โน ปฏิกฺกโม’’ติ.
‘‘จตูหิ ¶ โข, คหปติ, ธมฺเมหิ สมนฺนาคตสฺส อสฺสุตวโต ปุถุชฺชนสฺส โหติ อุตฺตาโส, โหติ ฉมฺภิตตฺตํ, โหติ สมฺปรายิกํ มรณภยํ. กตเมหิ จตูหิ? อิธ, คหปติ, อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน พุทฺเธ อปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ. ตฺจ ปนสฺส พุทฺเธ อปฺปสาทํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต โหติ อุตฺตาโส, โหติ ฉมฺภิตตฺตํ, โหติ สมฺปรายิกํ มรณภยํ.
‘‘ปุน จปรํ, คหปติ, อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน ธมฺเม อปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ. ตฺจ ปนสฺส ธมฺเม อปฺปสาทํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต โหติ อุตฺตาโส, โหติ ฉมฺภิตตฺตํ, โหติ สมฺปรายิกํ มรณภยํ.
‘‘ปุน จปรํ, คหปติ, อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน สงฺเฆ อปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ. ตฺจ ปนสฺส สงฺเฆ อปฺปสาทํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต โหติ อุตฺตาโส, โหติ ฉมฺภิตตฺตํ, โหติ สมฺปรายิกํ มรณภยํ.
‘‘ปุน จปรํ, คหปติ, อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน ทุสฺสีลฺเยน สมนฺนาคโต โหติ. ตฺจ ปนสฺส ทุสฺสีลฺยํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต โหติ อุตฺตาโส, โหติ ฉมฺภิตตฺตํ, โหติ สมฺปรายิกํ มรณภยํ. อิเมหิ โข, คหปติ, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตสฺส อสฺสุตวโต ¶ ปุถุชฺชนสฺส โหติ อุตฺตาโส, โหติ ฉมฺภิตตฺตํ, โหติ สมฺปรายิกํ มรณภยํ.
‘‘จตูหิ ¶ โข, คหปติ, ธมฺเมหิ สมนฺนาคตสฺส สุตวโต อริยสาวกสฺส น โหติ อุตฺตาโส, น โหติ ฉมฺภิตตฺตํ, น โหติ สมฺปรายิกํ มรณภยํ. กตเมหิ จตูหิ? อิธ, คหปติ, สุตวา อริยสาวโก พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. ตฺจ ปนสฺส พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาทํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต น โหติ อุตฺตาโส, น โหติ ฉมฺภิตตฺตํ, น โหติ สมฺปรายิกํ มรณภยํ.
‘‘ปุน จปรํ, คหปติ, สุตวา อริยสาวโก ธมฺเม อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – สฺวากฺขาโต ภควตา ธมฺโม…เป… ปจฺจตฺตํ เวทิตพฺโพ ¶ วิฺูหีติ. ตฺจ ปนสฺส ธมฺเม อเวจฺจปฺปสาทํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต น โหติ อุตฺตาโส, น โหติ ฉมฺภิตตฺตํ, น โหติ สมฺปรายิกํ มรณภยํ.
‘‘ปุน จปรํ, คหปติ, สุตวา อริยสาวโก สงฺเฆ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – สุปฺปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ…เป… อนุตฺตรํ ปฺุกฺเขตฺตํ โลกสฺสาติ. ตฺจ ปนสฺส สงฺเฆ อเวจฺจปฺปสาทํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต น โหติ อุตฺตาโส, น โหติ ฉมฺภิตตฺตํ, น โหติ สมฺปรายิกํ มรณภยํ.
‘‘ปุน จปรํ, คหปติ, สุตวา อริยสาวโก อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต โหติ อขณฺเฑหิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกหิ. ตานิ จ ปนสฺส อริยกนฺตานิ สีลานิ ¶ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต น ¶ โหติ อุตฺตาโส, น โหติ ฉมฺภิตตฺตํ, น โหติ สมฺปรายิกํ มรณภยํ. อิเมหิ โข, คหปติ, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตสฺส สุตวโต อริยสาวกสฺส น โหติ อุตฺตาโส, น โหติ ฉมฺภิตตฺตํ, น โหติ สมฺปรายิกํ มรณภย’’นฺติ.
‘‘นาหํ, ภนฺเต อานนฺท, ภายามิ. กฺยาหํ ภายิสฺสามิ! อหฺหิ, ภนฺเต, พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหมิ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. ธมฺเม…เป… สงฺเฆ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหมิ – สุปฺปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ…เป… อนุตฺตรํ ปฺุกฺเขตฺตํ โลกสฺสาติ. ยานิ จิมานิ, ภนฺเต, ภควตา คิหิสามีจิกานิ สิกฺขาปทานิ เทสิตานิ, นาหํ เตสํ กิฺจิ อตฺตนิ ขณฺฑํ สมนุปสฺสามี’’ติ ¶ . ‘‘ลาภา เต, คหปติ, สุลทฺธํ เต, คหปติ! โสตาปตฺติผลํ ตยา, คหปติ, พฺยากต’’นฺติ. สตฺตมํ.
๘. ปมภยเวรูปสนฺตสุตฺตํ
๑๐๒๔. สาวตฺถินิทานํ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อนาถปิณฺฑิกํ คหปตึ ภควา เอตทโวจ – ‘‘ยโต โข, คหปติ, อริยสาวกสฺส ปฺจ ภยานิ เวรานิ วูปสนฺตานิ จ โหนฺติ, จตูหิ จ โสตาปตฺติยงฺเคหิ สมนฺนาคโต โหติ, อริโย จสฺส าโย ปฺาย สุทิฏฺโ โหติ สุปฺปฏิวิทฺโธ, โส อากงฺขมาโน อตฺตนาว อตฺตานํ พฺยากเรยฺย – ‘ขีณนิรโยมฺหิ ขีณติรจฺฉานโยนิ ¶ [ขีณติรจฺฉานโยนิโย (สพฺพตฺถ)] ขีณเปตฺติวิสโย ขีณาปายทุคฺคติวินิปาโต; โสตาปนฺโนหมสฺมิ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ’’’.
‘‘กตมานิ ¶ ปฺจ ภยานิ เวรานิ วูปสนฺตานิ โหนฺติ? ยํ, คหปติ, ปาณาติปาตี ปาณาติปาตปฺปจฺจยา ทิฏฺธมฺมิกมฺปิ ภยํ เวรํ ปสวติ, สมฺปรายิกมฺปิ ภยํ ¶ เวรํ ปสวติ, เจตสิกมฺปิ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวทิยติ. ปาณาติปาตา ปฏิวิรตสฺส เอวํ ตํ ภยํ เวรํ วูปสนฺตํ โหติ. ยํ, คหปติ, อทินฺนาทายี…เป… ยํ, คหปติ, กาเมสุมิจฺฉาจารี…เป… ยํ, คหปติ, มุสาวาที…เป… ยํ, คหปติ, สุราเมรยมชฺชปฺปมาทฏฺายี สุราเมรยมชฺชปฺปมาทฏฺานปฺปจฺจยา ทิฏฺธมฺมิกมฺปิ ภยํ เวรํ ปสวติ, สมฺปรายิกมฺปิ ภยํ เวรํ ปสวติ, เจตสิกมฺปิ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวทิยติ. สุราเมรยมชฺชปฺปมาทฏฺานา ปฏิวิรตสฺส เอวํ ตํ ภยํ เวรํ วูปสนฺตํ โหติ. อิมานิ ปฺจ ภยานิ เวรานิ วูปสนฺตานิ โหนฺติ.
‘‘กตเมหิ จตูหิ โสตาปตฺติยงฺเคหิ สมนฺนาคโต โหติ? อิธ, คหปติ, อริยสาวโก พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต โหติ อขณฺเฑหิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกหิ. อิเมหิ จตูหิ โสตาปตฺติยงฺเคหิ สมนฺนาคโต โหติ.
‘‘กตโม จสฺส อริโย าโย ปฺาย สุทิฏฺโ โหติ สุปฺปฏิวิทฺโธ? อิธ, คหปติ, อริยสาวโก ¶ ปฏิจฺจสมุปฺปาทฺเว สาธุกํ โยนิโส มนสิ กโรติ – อิติ อิมสฺมึ สติ อิทํ โหติ, อิมสฺสุปฺปาทา ¶ อิทํ อุปฺปชฺชติ; อิติ อิมสฺมึ อสติ อิทํ น โหติ, อิมสฺส นิโรธา อิทํ นิรุชฺฌติ; ยทิทํ อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา, สงฺขารปจฺจยา วิฺาณํ…เป… เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติ. อวิชฺชาย ตฺเวว อเสสวิราคนิโรธา สงฺขารนิโรโธ…เป… ผสฺสนิโรธา เวทนานิโรโธ, เวทนานิโรธา ตณฺหานิโรโธ… เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส นิโรโธ โหติ. อยมสฺส ¶ อริโย าโย ปฺาย สุทิฏฺโ โหติ สุปฺปฏิวิทฺโธ.
‘‘ยโต โข, คหปติ, อริยสาวกสฺส อิมานิ ปฺจ ภยานิ เวรานิ วูปสนฺตานิ โหนฺติ, อิเมหิ จตูหิ โสตาปตฺติยงฺเคหิ สมนฺนาคโต โหติ, อยฺจสฺส อริโย าโย ปฺาย สุทิฏฺโ โหติ สุปฺปฏิวิทฺโธ ¶ . โส อากงฺขมาโน อตฺตนาว อตฺตานํ พฺยากเรยฺย – ‘ขีณนิรโยมฺหิ ขีณติรจฺฉานโยนิ ขีณเปตฺติวิสโย ขีณาปายทุคฺคติวินิปาโต; โสตาปนฺโนหมสฺมิ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ’’’ติ. อฏฺมํ.
๙. ทุติยภยเวรูปสนฺตสุตฺตํ
๑๐๒๕. สาวตฺถินิทานํ…เป… ‘‘ยโต โข, ภิกฺขเว, อริยสาวกสฺส อิมานิ ปฺจ ภยานิ เวรานิ วูปสนฺตานิ โหนฺติ, อิเมหิ จตูหิ โสตาปตฺติยงฺเคหิ สมนฺนาคโต โหติ, อยฺจสฺส อริโย าโย ปฺาย สุทิฏฺโ โหติ สุปฺปฏิวิทฺโธ; โส อากงฺขมาโน อตฺตนาว อตฺตานํ พฺยากเรยฺย – ‘ขีณนิรโยมฺหิ ขีณติรจฺฉานโยนิ ขีณเปตฺติวิสโย ขีณาปายทุคฺคติวินิปาโต; โสตาปนฺโนหมสฺมิ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ’’’ติ. นวมํ.
๑๐. นนฺทกลิจฺฉวิสุตฺตํ
๑๐๒๖. เอกํ ¶ สมยํ ภควา เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายํ. อถ โข นนฺทโก ลิจฺฉวิมหามตฺโต เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข นนฺทกํ ลิจฺฉวิมหามตฺตํ ภควา เอตทโวจ –
‘‘จตูหิ ¶ โข, นนฺทก, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อริยสาวโก โสตาปนฺโน ¶ โหติ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ. กตเมหิ จตูหิ? อิธ, นนฺทก, อริยสาวโก พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต โหติ อขณฺเฑหิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกหิ. อิเมหิ โข, นนฺทก, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อริยสาวโก โสตาปนฺโน โหติ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ.
‘‘อิเมหิ จ ปน, นนฺทก, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อริยสาวโก อายุนา สํยุตฺโต โหติ ทิพฺเพนปิ มานุเสนปิ; วณฺเณน สํยุตฺโต โหติ ทิพฺเพนปิ มานุเสนปิ; สุเขน สํยุตฺโต โหติ ทิพฺเพนปิ มานุเสนปิ; ยเสน สํยุตฺโต โหติ ทิพฺเพนปิ มานุเสนปิ; อาธิปเตยฺเยน สํยุตฺโต โหติ ทิพฺเพนปิ มานุเสนปิ. ตํ โข ปนาหํ, นนฺทก ¶ , นาฺสฺส สมณสฺส วา พฺราหฺมณสฺส วา สุตฺวา วทามิ. อปิ จ ยเทว มยา สามํ าตํ สามํ ทิฏฺํ สามํ วิทิตํ, ตเทวาหํ วทามี’’ติ.
เอวํ ¶ วุตฺเต อฺตโร ปุริโส นนฺทกํ ลิจฺฉวิมหามตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘นหานกาโล, ภนฺเต’’ติ. ‘‘อลํ ทานิ, ภเณ, เอเตน พาหิเรน นหาเนน. อลมิทํ อชฺฌตฺตํ นหานํ ภวิสฺสติ, ยทิทํ – ภควติ ปสาโท’’ติ. ทสมํ.
สรณานิวคฺโค ตติโย.
ตสฺสุทฺทานํ –
มหานาเมน ทฺเว วุตฺตา, โคธา จ สรณา ทุเว;
ทุเว อนาถปิณฺฑิกา, ทุเว เวรภเยน จ;
ลิจฺฉวี ทสโม วุตฺโต, วคฺโค เตน ปวุจฺจตีติ.
๔. ปฺุาภิสนฺทวคฺโค
๑. ปมปฺุาภิสนฺทสุตฺตํ
๑๐๒๗. สาวตฺถินิทานํ ¶ ¶ ¶ . ‘‘จตฺตาโรเม, ภิกฺขเว, ปฺุาภิสนฺทา กุสลาภิสนฺทา สุขสฺสาหารา. กตเม จตฺตาโร? อิธ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. อยํ ปโม ปฺุาภิสนฺโท กุสลาภิสนฺโท สุขสฺสาหาโร.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก ธมฺเม อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – สฺวากฺขาโต ภควตา ธมฺโม…เป… ปจฺจตฺตํ เวทิตพฺโพ วิฺูหีติ. อยํ ทุติโย ปฺุาภิสนฺโท กุสลาภิสนฺโท สุขสฺสาหาโร.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก สงฺเฆ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – สุปฺปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ…เป… อนุตฺตรํ ปฺุกฺเขตฺตํ โลกสฺสาติ. อยํ ตติโย ปฺุาภิสนฺโท กุสลาภิสนฺโท สุขสฺสาหาโร.
‘‘ปุน ¶ จปรํ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต โหติ อขณฺเฑหิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกหิ. อยํ จตุตฺโถ ปฺุาภิสนฺโท กุสลาภิสนฺโท สุขสฺสาหาโร. อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร ปฺุาภิสนฺทา กุสลาภิสนฺทา สุขสฺสาหารา’’ติ. ปมํ.
๒. ทุติยปฺุาภิสนฺทสุตฺตํ
๑๐๒๘. ‘‘จตฺตาโรเม, ภิกฺขเว, ปฺุาภิสนฺทา กุสลาภิสนฺทา สุขสฺสาหารา. กตเม จตฺตาโร? อิธ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – อิติปิ โส ¶ ภควา…เป… ¶ สตฺถา เทวมนุสฺสานํ ¶ พุทฺโธ ภควาติ. อยํ ปโม ปฺุาภิสนฺโท กุสลาภิสนฺโท สุขสฺสาหาโร.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป….
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก วิคตมลมจฺเฉเรน เจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ มุตฺตจาโค ปยตปาณิ โวสฺสคฺครโต ยาจโยโค ทานสํวิภาครโต. อยํ จตุตฺโถ ปฺุาภิสนฺโท กุสลาภิสนฺโท สุขสฺสาหาโร. อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร ปฺุาภิสนฺทา กุสลาภิสนฺทา สุขสฺสาหารา’’ติ. ทุติยํ.
๓. ตติยปฺุาภิสนฺทสุตฺตํ
๑๐๒๙. ‘‘จตฺตาโรเม, ภิกฺขเว, ปฺุาภิสนฺทา กุสลาภิสนฺทา สุขสฺสาหารา. กตเม จตฺตาโร? อิธ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. อยํ ปโม ปฺุาภิสนฺโท กุสลาภิสนฺโท สุขสฺสาหาโร.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป….
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก ปฺวา โหติ อุทยตฺถคามินิยา ปฺาย สมนฺนาคโต อริยาย นิพฺเพธิกาย สมฺมา ทุกฺขกฺขยคามินิยา. อยํ จตุตฺโถ ปฺุาภิสนฺโท กุสลาภิสนฺโท สุขสฺสาหาโร. อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร ปฺุาภิสนฺทา กุสลาภิสนฺทา สุขสฺสาหารา’’ติ. ตติยํ.
๔. ปมเทวปทสุตฺตํ
๑๐๓๐. สาวตฺถินิทานํ ¶ . จตฺตาริมานิ, ภิกฺขเว, เทวานํ เทวปทานิ อวิสุทฺธานํ สตฺตานํ วิสุทฺธิยา อปริโยทาตานํ สตฺตานํ ปริโยทปนาย.
กตมานิ ¶ จตฺตาริ? อิธ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ¶ ภควาติ. อิทํ ปมํ เทวานํ เทวปทํ อวิสุทฺธานํ สตฺตานํ วิสุทฺธิยา อปริโยทาตานํ สตฺตานํ ปริโยทปนาย.
‘‘ปุน ¶ จปรํ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป….
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต โหติ อขณฺเฑหิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกหิ. อิทํ จตุตฺถํ เทวานํ เทวปทํ อวิสุทฺธานํ สตฺตานํ วิสุทฺธิยา อปริโยทาตานํ สตฺตานํ ปริโยทปนาย. อิมานิ โข, ภิกฺขเว, จตฺตาริ เทวานํ เทวปทานิ อวิสุทฺธานํ สตฺตานํ วิสุทฺธิยา อปริโยทาตานํ สตฺตานํ ปริโยทปนายา’’ติ. จตุตฺถํ.
๕. ทุติยเทวปทสุตฺตํ
๑๐๓๑. ‘‘จตฺตาริมานิ, ภิกฺขเว, เทวานํ เทวปทานิ อวิสุทฺธานํ สตฺตานํ วิสุทฺธิยา อปริโยทาตานํ สตฺตานํ ปริโยทปนาย.
‘‘กตมานิ จตฺตาริ? อิธ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. โส อิติ ปฏิสฺจิกฺขติ – ‘กึ นุ โข เทวานํ เทวปท’นฺติ? โส เอวํ ปชานาติ – ‘อพฺยาพชฺฌปรเม ขฺวาหํ เอตรหิ เทเว ¶ สุณามิ. น จ โข ปนาหํ กิฺจิ พฺยาพาเธมิ ตสํ วา ถาวรํ วา. อทฺธาหํ เทวปทธมฺมสมนฺนาคโต วิหรามี’’’ติ. อิทํ ปมํ เทวานํ เทวปทํ อวิสุทฺธานํ สตฺตานํ วิสุทฺธิยา อปริโยทาตานํ สตฺตานํ ปริโยทปนาย.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป….
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต โหติ อขณฺเฑหิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกหิ. โส อิติ ปฏิสฺจิกฺขติ – ‘กึ นุ โข เทวานํ เทวปท’นฺติ ¶ ? โส เอวํ ปชานาติ – ‘อพฺยาพชฺฌปรเม ¶ ขฺวาหํ เอตรหิ เทเว สุณามิ. น โข ปนาหํ กิฺจิ พฺยาพาเธมิ ตสํ วา ถาวรํ วา. อทฺธาหํ เทวปทธมฺมสมนฺนาคโต วิหรามี’ติ. อิทํ จตุตฺถํ ¶ เทวานํ เทวปทํ อวิสุทฺธานํ สตฺตานํ วิสุทฺธิยา อปริโยทาตานํ สตฺตานํ ปริโยทปนาย. อิมานิ โข, ภิกฺขเว, จตฺตาริ เทวานํ เทวปทานิ อวิสุทฺธานํ สตฺตานํ วิสุทฺธิยา อปริโยทาตานํ สตฺตานํ ปริโยทปนายา’’ติ. ปฺจมํ.
๖. เทวสภาคสุตฺตํ
๑๐๓๒. ‘‘จตูหิ, ภิกฺขเว, ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ อตฺตมนา เทวา สภาคตํ กเถนฺติ. กตเมหิ จตูหิ? อิธ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. ยา ตา เทวตา พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคตา อิโต จุตา ตตฺรูปปนฺนา ตาสํ เอวํ โหติ – ‘ยถารูเปน โข มยํ พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคตา ตโต จุตา อิธูปปนฺนา, อริยสาวโกปิ ตถารูเปน พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต เอหีติ เทวานํ สนฺติเก’’’ติ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต โหติ อขณฺเฑหิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกหิ. ยา ตา เทวตา อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคตา อิโต จุตา ตตฺรูปปนฺนา ตาสํ เอวํ โหติ – ‘ยถารูเปหิ โข มยํ อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคตา ตโต จุตา อิธูปปนฺนา, อริยสาวโกปิ ตถารูเปหิ อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต เอหีติ เทวานํ สนฺติเก’ติ. อิเมหิ ¶ โข, ภิกฺขเว, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ อตฺตมนา เทวา สภาคตํ กเถนฺตี’’ติ. ฉฏฺํ.
๗. มหานามสุตฺตํ
๑๐๓๓. เอกํ ¶ สมยํ ภควา สกฺเกสุ วิหรติ กปิลวตฺถุสฺมึ นิคฺโรธาราเม. อถ โข มหานาโม สกฺโก เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข มหานาโม สกฺโก ภควนฺตํ เอตทโวจ –
‘‘กิตฺตาวตา ¶ นุ โข, ภนฺเต, อุปาสโก โหตี’’ติ? ‘‘ยโต โข, มหานาม, พุทฺธํ สรณํ คโต โหติ, ธมฺมํ สรณํ คโต โหติ, สงฺฆํ ¶ สรณํ คโต โหติ – เอตฺตาวตา โข, มหานาม, อุปาสโก โหตี’’ติ.
‘‘กิตฺตาวตา ปน, ภนฺเต, อุปาสโก สีลสมฺปนฺโน โหตี’’ติ? ‘‘ยโต โข, มหานาม, อุปาสโก ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ, อทินฺนาทานา ปฏิวิรโต โหติ, กาเมสุมิจฺฉาจารา ปฏิวิรโต โหติ, มุสาวาทา ปฏิวิรโต โหติ, สุราเมรยมชฺชปฺปมาทฏฺานา ปฏิวิรโต โหติ, – เอตฺตาวตา โข, มหานาม, อุปาสโก สีลสมฺปนฺโน โหตี’’ติ.
‘‘กิตฺตาวตา ปน, ภนฺเต, อุปาสโก สทฺธาสมฺปนฺโน โหตี’’ติ? ‘‘อิธ, มหานาม, อุปาสโก สทฺโธ โหติ, สทฺทหติ ตถาคตสฺส โพธึ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. เอตฺตาวตา โข, มหานาม, อุปาสโก สทฺธาสมฺปนฺโน โหตี’’ติ.
‘‘กิตฺตาวตา ปน, ภนฺเต, อุปาสโก จาคสมฺปนฺโน โหตี’’ติ? ‘‘อิธ, มหานาม, อุปาสโก วิคตมลมจฺเฉเรน เจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ มุตฺตจาโค ¶ ปยตปาณิ โวสฺสคฺครโต ยาจโยโค ทานสํวิภาครโต – เอตฺตาวตา โข, มหานาม, อุปาสโก จาคสมฺปนฺโน โหตี’’ติ.
‘‘กิตฺตาวตา ปน, ภนฺเต, อุปาสโก ปฺาสมฺปนฺโน โหตี’’ติ? ‘‘อิธ, มหานาม, อุปาสโก ปฺวา โหติ อุทยตฺถคามินิยา ปฺาย สมนฺนาคโต อริยาย นิพฺเพธิกาย สมฺมา ทุกฺขกฺขยคามินิยา – เอตฺตาวตา โข, มหานาม, อุปาสโก ปฺาสมฺปนฺโน โหตี’’ติ. สตฺตมํ.
๘. วสฺสสุตฺตํ
๑๐๓๔. ‘‘เสยฺยถาปิ ¶ , ภิกฺขเว, อุปริปพฺพเต ถุลฺลผุสิตเก เทเว วสฺสนฺเต ตํ อุทกํ ยถานินฺนํ ปวตฺตมานํ ปพฺพตกนฺทรปทรสาขา ปริปูเรติ, ปพฺพตกนฺทรปทรสาขา ปริปูรา กุโสพฺเภ ปริปูเรนฺติ, กุโสพฺภา ปริปูรา มหาโสพฺเภ ปริปูเรนฺติ, มหาโสพฺภา ปริปูรา กุนฺนทิโย ปริปูเรนฺติ, กุนฺนทิโย ปริปูรา มหานทิโย ปริปูเรนฺติ, มหานทิโย ปริปูรา มหาสมุทฺทํ [มหาสมุทฺทสาครํ (สพฺพตฺถ) สํ. นิ. ๔.๗๐] ปริปูเรนฺติ; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, อริยสาวกสฺส โย จ พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาโท, โย จ ธมฺเม ¶ อเวจฺจปฺปสาโท, โย จ สงฺเฆ ¶ อเวจฺจปฺปสาโท, ยานิ จ อริยกนฺตานิ สีลานิ – อิเม ธมฺมา สนฺทมานา ปารํ คนฺตฺวา อาสวานํ ขยาย สํวตฺตนฺตี’’ติ. อฏฺมํ.
๙. กาฬิโคธสุตฺตํ
๑๐๓๕. เอกํ สมยํ ภควา สกฺเกสุ วิหรติ กปิลวตฺถุสฺมึ นิคฺโรธาราเม. อถ โข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน กาฬิโคธาย สากิยานิยา นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ. อถ โข กาฬิโคธา สากิยานี ¶ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข กาฬิโคธํ สากิยานึ ภควา เอตทโวจ –
‘‘จตูหิ โข, โคเธ, ธมฺเมหิ สมนฺนาคตา อริยสาวิกา โสตาปนฺนา โหติ อวินิปาตธมฺมา นิยตา สมฺโพธิปรายณา. กตเมหิ จตูหิ? อิธ, โคเธ, อริยสาวิกา พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคตา โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… วิคตมลมจฺเฉเรน ¶ เจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ มุตฺตจาคา ปยตปาณินี [ปยตปาณี (สพฺพตฺถ) ๓.๓๐ โมคฺคลฺลานสุตฺตํ โอโลเกตพฺพํ] โวสฺสคฺครตา ยาจโยคา ทานสํวิภาครตา. อิเมหิ โข, โคเธ, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตา อริยสาวิกา โสตาปนฺนา โหติ อวินิปาตธมฺมา นิยตา สมฺโพธิปรายณา’’ติ.
‘‘ยานิมานิ, ภนฺเต, ภควตา จตฺตาริ โสตาปตฺติยงฺคานิ เทสิตานิ, สํวิชฺชนฺเต เต ธมฺมา มยิ, อหฺจ เตสุ ธมฺเมสุ สนฺทิสฺสามิ. อหฺหิ, ภนฺเต, พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคตา – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… ยํ โข ปน กิฺจิ กุเล เทยฺยธมฺมํ สพฺพํ ตํ อปฺปฏิวิภตฺตํ สีลวนฺเตหิ กลฺยาณธมฺเมหี’’ติ. ‘‘ลาภา เต, โคเธ, สุลทฺธํ เต, โคเธ! โสตาปตฺติผลํ ตยา, โคเธ, พฺยากต’’นฺติ. นวมํ.
๑๐. นนฺทิยสกฺกสุตฺตํ
๑๐๓๖. เอกํ ¶ สมยํ ภควา สกฺเกสุ วิหรติ กปิลวตฺถุสฺมึ นิคฺโรธาราเม. อถ โข นนฺทิโย สกฺโก เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ¶ ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข ¶ นนฺทิโย สกฺโก ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ยสฺเสว นุ โข, ภนฺเต, อริยสาวกสฺส จตฺตาริ โสตาปตฺติยงฺคานิ สพฺเพน สพฺพํ สพฺพถา สพฺพํ นตฺถิ สฺเวว นุ โข, ภนฺเต, อริยสาวโก ปมาทวิหารี’’ติ.
‘‘‘ยสฺส โข, นนฺทิย, จตฺตาริ โสตาปตฺติยงฺคานิ สพฺเพน สพฺพํ สพฺพถา สพฺพํ นตฺถิ ตมหํ พาหิโร ปุถุชฺชนปกฺเข ิโต’ติ วทามิ. อปิ จ, นนฺทิย, ยถา อริยสาวโก ปมาทวิหารี เจว โหติ, อปฺปมาทวิหารี จ ตํ สุณาหิ, สาธุกํ มนสิ กโรหิ; ภาสิสฺสามี’’ติ. ‘‘เอวํ ¶ , ภนฺเต’’ติ โข นนฺทิโย สกฺโก ภควโต ปจฺจสฺโสสิ. ภควา เอตทโวจ –
‘‘กถฺจ, นนฺทิย, อริยสาวโก ปมาทวิหารี โหติ? อิธ นนฺทิย, อริยสาวโก พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. โส เตน พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สนฺตุฏฺโ น อุตฺตริ วายมติ ทิวา ปวิเวกาย, รตฺตึ ปฏิสลฺลานาย. ตสฺส เอวํ ปมตฺตสฺส วิหรโต ปาโมชฺชํ น โหติ. ปาโมชฺเช อสติ, ปีติ น โหติ. ปีติยา อสติ, ปสฺสทฺธิ น โหติ. ปสฺสทฺธิยา อสติ, ทุกฺขํ วิหรติ. ทุกฺขิโน จิตฺตํ น สมาธิยติ. อสมาหิเต จิตฺเต ธมฺมา น ปาตุภวนฺติ. ธมฺมานํ อปาตุภาวา ปมาทวิหารี ตฺเวว สงฺขฺยํ คจฺฉติ.
‘‘ปุน จปรํ, นนฺทิย, อริยสาวโก ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต โหติ ¶ อขณฺเฑหิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกหิ. โส เตหิ อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สนฺตุฏฺโ น อุตฺตริ วายมติ ทิวา ปวิเวกาย รตฺตึ ปฏิสลฺลานาย. ตสฺส เอวํ ปมตฺตสฺส วิหรโต ปาโมชฺชํ น โหติ. ปาโมชฺเช อสติ, ปีติ น โหติ. ปีติยา อสติ, ปสฺสทฺธิ น โหติ. ปสฺสทฺธิยา อสติ, ทุกฺขํ วิหรติ. ทุกฺขิโน จิตฺตํ น สมาธิยติ ¶ . อสมาหิเต จิตฺเต ธมฺมา น ปาตุภวนฺติ. ธมฺมานํ อปาตุภาวา ปมาทวิหารี ตฺเวว สงฺขฺยํ คจฺฉติ. เอวํ โข, นนฺทิย, อริยสาวโก ปมาทวิหารี โหติ.
‘‘กถฺจ, นนฺทิย, อริยสาวโก อปฺปมาทวิหารี โหติ? อิธ, นนฺทิย, อริยสาวโก พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. โส เตน พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน อสนฺตุฏฺโ อุตฺตริ วายมติ ทิวา ปวิเวกาย รตฺตึ ปฏิสลฺลานาย. ตสฺส เอวํ อปฺปมตฺตสฺส วิหรโต ปาโมชฺชํ ชายติ. ปมุทิตสฺส ¶ ปีติ ชายติ. ปีติมนสฺส กาโย ปสฺสมฺภติ. ปสฺสทฺธกาโย สุขํ เวทิยติ. สุขิโน จิตฺตํ สมาธิยติ. สมาหิเต จิตฺเต ธมฺมา ปาตุภวนฺติ. ธมฺมานํ ปาตุภาวา อปฺปมาทวิหารี ตฺเวว สงฺขฺยํ คจฺฉติ ¶ .
‘‘ปุน จปรํ, นนฺทิย, อริยสาวโก ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต โหติ อขณฺเฑหิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกหิ. โส เตหิ อริยกนฺเตหิ สีเลหิ อสนฺตุฏฺโ อุตฺตริ วายมติ ทิวา ปวิเวกาย รตฺตึ ปฏิสลฺลานาย ¶ . ตสฺส เอวํ อปฺปมตฺตสฺส วิหรโต ปาโมชฺชํ ชายติ. ปมุทิตสฺส ปีติ ชายติ. ปีติมนสฺส กาโย ปสฺสมฺภติ. ปสฺสทฺธกาโย สุขํ เวทิยติ. สุขิโน จิตฺตํ สมาธิยติ. สมาหิเต จิตฺเต ธมฺมา ปาตุภวนฺติ. ธมฺมานํ ปาตุภาวา อปฺปมาทวิหารี ตฺเวว สงฺขฺยํ คจฺฉติ. เอวํ โข, นนฺทิย, อริยสาวโก อปฺปมาทวิหารี โหตี’’ติ. ทสมํ.
ปฺุาภิสนฺทวคฺโค จตุตฺโถ.
ตสฺสุทฺทานํ –
อภิสนฺทา ตโย วุตฺตา, ทุเว เทวปทานิ จ;
สภาคตํ มหานาโม, วสฺสํ กาฬี จ นนฺทิยาติ.
๕. สคาถกปฺุาภิสนฺทวคฺโค
๑. ปมอภิสนฺทสุตฺตํ
๑๐๓๗. ‘‘จตฺตาโรเม ¶ ¶ , ภิกฺขเว, ปฺุาภิสนฺทา, กุสลาภิสนฺทา, สุขสฺสาหารา. กตเม จตฺตาโร? อิธ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. อยํ ปโม ปฺุาภิสนฺโท, กุสลาภิสนฺโท, สุขสฺสาหาโร.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป….
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต โหติ อขณฺเฑหิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกหิ. อยํ จตุตฺโถ ¶ ปฺุาภิสนฺโท, กุสลาภิสนฺโท, สุขสฺสาหาโร. อิเม โข, ภิกฺขเว ¶ , จตฺตาโร ปฺุาภิสนฺทา, กุสลาภิสนฺทา, สุขสฺสาหารา.
‘‘อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, จตูหิ ปฺุาภิสนฺเทหิ กุสลาภิสนฺเทหิ สมนฺนาคตสฺส อริยสาวกสฺส น สุกรํ ปฺุสฺส ปมาณํ คเณตุํ – ‘เอตฺตโก ปฺุาภิสนฺโท, กุสลาภิสนฺโท, สุขสฺสาหาโร’ติ. อถ โข อสงฺขฺเยยฺโย อปฺปเมยฺโย มหาปฺุกฺขนฺโธ ตฺเวว สงฺขฺยํ คจฺฉติ.
‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, มหาสมุทฺเท น สุกรํ อุทกสฺส ปมาณํ คเณตุํ – ‘เอตฺตกานิ อุทกาฬฺหกานี’ติ วา ‘เอตฺตกานิ อุทกาฬฺหกสตานี’ติ วา ‘เอตฺตกานิ อุทกาฬฺหกสหสฺสานี’ติ วา ‘เอตฺตกานิ อุทกาฬฺหกสตสหสฺสานี’ติ วาติ. อถ โข อสงฺขฺเยยฺโย ¶ อปฺปเมยฺโย มหาอุทกกฺขนฺโธ ตฺเวว สงฺขฺยํ คจฺฉติ. เอวเมว โข, ภิกฺขเว, อิเมหิ จตูหิ ปฺุาภิสนฺเทหิ กุสลาภิสนฺเทหิ สมนฺนาคตสฺส อริยสาวกสฺส น สุกรํ ปฺุสฺส ปมาณํ คเณตุํ – ‘เอตฺตโก ปฺุาภิสนฺโท, กุสลาภิสนฺโท, สุขสฺสาหาโร’ติ. อถ โข อสงฺขฺเยยฺโย อปฺปเมยฺโย มหาปฺุกฺขนฺโธ ตฺเวว สงฺขฺยํ คจฺฉตี’’ติ.
อิทมโวจ ¶ ภควา. อิทํ วตฺวาน สุคโต อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา –
‘‘มโหทธึ อปริมิตํ มหาสรํ,
พหุเภรวํ รตนคณานมาลยํ;
นชฺโช ยถา นรคณสงฺฆเสวิตา,
ปุถู สวนฺตี อุปยนฺติ สาครํ.
‘‘เอวํ นรํ อนฺนปานวตฺถททํ,
เสยฺยานิ ปจฺจตฺถรณสฺส [สชฺชตฺถรณสฺส (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] ทายกํ;
ปฺุสฺส ธารา อุปยนฺติ ปณฺฑิตํ,
นชฺโช ยถา วาริวหาว สาคร’’นฺติ. ปมํ;
๒. ทุติยอภิสนฺทสุตฺตํ
๑๐๓๘. ‘‘จตฺตาโรเม ¶ ¶ , ภิกฺขเว, ปฺุาภิสนฺทา, กุสลาภิสนฺทา, สุขสฺสาหารา. กตเม จตฺตาโร? อิธ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. อยํ ปโม ปฺุาภิสนฺโท กุสลาภิสนฺโท สุขสฺสาหาโร.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป….
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก วิคตมลมจฺเฉเรน เจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ มุตฺตจาโค ปยตปาณิ โวสฺสคฺครโต ยาจโยโค ทานสํวิภาครโต. อยํ จตุตฺโถ ปฺุาภิสนฺโท กุสลาภิสนฺโท สุขสฺสาหาโร ¶ . อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร ปฺุาภิสนฺทา, กุสลาภิสนฺทา, สุขสฺสาหารา.
‘‘อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, จตูหิ ปฺุาภิสนฺเทหิ กุสลาภิสนฺเทหิ สมนฺนาคตสฺส อริยสาวกสฺส น สุกรํ ปฺุสฺส ปมาณํ คเณตุํ – ‘เอตฺตโก ปฺุาภิสนฺโท, กุสลาภิสนฺโท ¶ , สุขสฺสาหาโร’ติ. อถ โข อสงฺขฺเยยฺโย อปฺปเมยฺโย มหาปฺุกฺขนฺโธ ตฺเวว สงฺขฺยํ คจฺฉติ.
‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, ยตฺถิมา มหานทิโย สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ, เสยฺยถิทํ – คงฺคา, ยมุนา, อจิรวตี, สรภู, มหี, ตตฺถ น สุกรํ อุทกสฺส ปมาณํ คเณตุํ – ‘เอตฺตกานิ อุทกาฬฺหกานี’ติ วา ‘เอตฺตกานิ อุทกาฬฺหกสตานี’ติ วา ‘เอตฺตกานิ อุทกาฬฺหกสหสฺสานี’ติ วา ‘เอตฺตกานิ อุทกาฬฺหกสตสหสฺสานี’ติ วาติ. อถ โข อสงฺขฺเยยฺโย อปฺปเมยฺโย มหาอุทกกฺขนฺโธ ตฺเวว สงฺขฺยํ คจฺฉติ. เอวเมว โข, ภิกฺขเว, อิเมหิ จตูหิ ปฺุาภิสนฺเทหิ กุสลาภิสนฺเทหิ สมนฺนาคตสฺส อริยสาวกสฺส น สุกรํ ปฺุสฺส ปมาณํ คเณตุํ – ‘เอตฺตโก ปฺุาภิสนฺโท, กุสลาภิสนฺโท, สุขสฺสาหาโร’ติ. อถ โข อสงฺขฺเยยฺโย อปฺปเมยฺโย มหาปฺุกฺขนฺโธ ตฺเวว สงฺขฺยํ คจฺฉตี’’ติ. อิทมโวจ ภควา…เป… สตฺถา –
‘‘มโหทธึ อปริมิตํ มหาสรํ,
พหุเภรวํ รตนคณานมาลยํ;
นชฺโช ยถา นรคณสงฺฆเสวิตา,
ปุถู สวนฺตี อุปยนฺติ สาครํ.
‘‘เอวํ ¶ ¶ นรํ อนฺนปานวตฺถททํ,
เสยฺยานิ ปจฺจตฺถรณสฺส ทายกํ;
ปฺุสฺส ธารา อุปยนฺติ ปณฺฑิตํ,
นชฺโช ยถา วาริวหาว สาคร’’นฺติ. ทุติยํ;
๓. ตติยอภิสนฺทสุตฺตํ
๑๐๓๙. ‘‘จตฺตาโรเม, ภิกฺขเว, ปฺุาภิสนฺทา, กุสลาภิสนฺทา, สุขสฺสาหารา. กตเม จตฺตาโร? อิธ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. อยํ ปโม ปฺุาภิสนฺโท, กุสลาภิสนฺโท, สุขสฺสาหาโร.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป….
‘‘ปุน ¶ จปรํ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก ปฺวา โหติ อุทยตฺถคามินิยา ปฺาย สมนฺนาคโต ¶ อริยาย นิพฺเพธิกาย สมฺมา ทุกฺขกฺขยคามินิยา. อยํ จตุตฺโถ ปฺุาภิสนฺโท กุสลาภิสนฺโท สุขสฺสาหาโร. อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร ปฺุาภิสนฺทา กุสลาภิสนฺทา สุขสฺสาหารา.
‘‘อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, จตูหิ ปฺุาภิสนฺเทหิ กุสลาภิสนฺเทหิ สมนฺนาคตสฺส อริยสาวกสฺส น สุกรํ ปฺุสฺส ปมาณํ คเณตุํ – ‘เอตฺตโก ปฺุาภิสนฺโท, กุสลาภิสนฺโท, สุขสฺสาหาโร’ติ. อถ โข อสงฺขฺเยยฺโย อปฺปเมยฺโย มหาปฺุกฺขนฺโธ ตฺเวว สงฺขฺยํ คจฺฉตี’’ติ. อิทมโวจ ภควา…เป… สตฺถา –
‘‘โย ปฺุกาโม กุสเล ปติฏฺิโต,
ภาเวติ มคฺคํ อมตสฺส ปตฺติยา;
โส ธมฺมสาราธิคโม ขเย รโต,
น เวธติ มจฺจุราชาคมนสฺมิ’’นฺติ [มจฺจุราชาคมิสฺสตีติ (สี. ปี.), มจฺจุชรากมฺปิสฺมินฺติ (ก.)]. ตติยํ;
๔. ปมมหทฺธนสุตฺตํ
๑๐๔๐. ‘‘จตูหิ ¶ , ภิกฺขเว, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อริยสาวโก ‘อฑฺโฒ มหทฺธโน ¶ มหาโภโค’ติ [มหาโภโค มหายโสติ (สฺยา. ปี. ก.)] วุจฺจติ.
‘‘กตเมหิ จตูหิ? อิธ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ; ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต โหติ อขณฺเฑหิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกหิ. อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อริยสาวโก ‘อฑฺโฒ มหทฺธโน มหาโภโค’ติ วุจฺจตี’’ติ. จตุตฺถํ.
๕. ทุติยมหทฺธนสุตฺตํ
๑๐๔๑. ‘‘จตูหิ ¶ , ภิกฺขเว, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อริยสาวโก ‘อฑฺโฒ มหทฺธโน มหาโภโค มหายโส’ติ วุจฺจติ.
‘‘กตเมหิ จตูหิ? อิธ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต โหติ อขณฺเฑหิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกหิ. อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อริยสาวโก ‘อฑฺโฒ มหทฺธโน มหาโภโค มหายโส’ติ วุจฺจตี’’ติ. ปฺจมํ.
๖. สุทฺธกสุตฺตํ
๑๐๔๒. ‘‘จตูหิ ¶ , ภิกฺขเว, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อริยสาวโก โสตาปนฺโน โหติ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ.
‘‘กตเมหิ จตูหิ? อิธ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต โหติ อขณฺเฑหิ ¶ …เป… สมาธิสํวตฺตนิเกหิ. อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อริยสาวโก โสตาปนฺโน โหติ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ’’ติ. ฉฏฺํ.
๗. นนฺทิยสุตฺตํ
๑๐๔๓. กปิลวตฺถุนิทานํ ¶ . เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข นนฺทิยํ สกฺกํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘จตูหิ โข, นนฺทิย, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อริยสาวโก โสตาปนฺโน โหติ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ’’.
‘‘กตเมหิ ¶ จตูหิ? อิธ, นนฺทิย, อริยสาวโก พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต โหติ อขณฺเฑหิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกหิ. อิเมหิ โข, นนฺทิย, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อริยสาวโก โสตาปนฺโน โหติ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ’’ติ. สตฺตมํ.
๘. ภทฺทิยสุตฺตํ
๑๐๔๔. กปิลวตฺถุนิทานํ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข ภทฺทิยํ สกฺกํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘จตูหิ โข, ภทฺทิย, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อริยสาวโก โสตาปนฺโน โหติ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ.
‘‘กตเมหิ จตูหิ? อิธ, ภทฺทิย, อริยสาวโก พุทฺเธ…เป… ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต โหติ อขณฺเฑหิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกหิ. อิเมหิ โข, ภทฺทิย, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อริยสาวโก โสตาปนฺโน โหติ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ’’ติ. อฏฺมํ.
๙. มหานามสุตฺตํ
๑๐๔๕. กปิลวตฺถุนิทานํ ¶ ¶ . เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข มหานามํ สกฺกํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘จตูหิ โข, มหานาม, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อริยสาวโก โสตาปนฺโน โหติ…เป… สมฺโพธิปรายโณ’’.
‘‘กตเมหิ จตูหิ? อิธ, มหานาม, อริยสาวโก พุทฺเธ…เป… ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต โหติ อขณฺเฑหิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกหิ. อิเมหิ โข, มหานาม, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อริยสาวโก โสตาปนฺโน โหติ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ’’ติ. นวมํ.
๑๐. องฺคสุตฺตํ
๑๐๔๖. ‘‘จตฺตาริมานิ ¶ ¶ , ภิกฺขเว, โสตาปตฺติยงฺคานิ. กตมานิ จตฺตาริ? สปฺปุริสสํเสโว, สทฺธมฺมสฺสวนํ, โยนิโสมนสิกาโร, ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปตฺติ – อิมานิ โข, ภิกฺขเว, จตฺตาริ โสตาปตฺติยงฺคานี’’ติ. ทสมํ.
สคาถกปฺุาภิสนฺทวคฺโค ปฺจโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
อภิสนฺทา ตโย วุตฺตา, ทุเว มหทฺธเนน จ;
สุทฺธํ นนฺทิยํ ภทฺทิยํ, มหานามงฺเคน เต ทสาติ.
๖. สปฺปฺวคฺโค
๑. สคาถกสุตฺตํ
๑๐๔๗. ‘‘จตูหิ ¶ , ภิกฺขเว, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อริยสาวโก โสตาปนฺโน โหติ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ.
‘‘กตเมหิ จตูหิ? อิธ ¶ , ภิกฺขเว, อริยสาวโก พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต โหติ อขณฺเฑหิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกหิ. อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อริยสาวโก โสตาปนฺโน โหติ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ’’ติ. อิทมโวจ ภควา. อิทํ วตฺวาน สุคโต อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา –
‘‘ยสฺส ¶ สทฺธา ตถาคเต, อจลา สุปฺปติฏฺิตา;
สีลฺจ ยสฺส กลฺยาณํ, อริยกนฺตํ ปสํสิตํ.
‘‘สงฺเฆ ปสาโท ยสฺสตฺถิ, อุชุภูตฺจ ทสฺสนํ;
อทลิทฺโทติ ตํ อาหุ, อโมฆํ ตสฺส ชีวิตํ.
‘‘ตสฺมา สทฺธฺจ สีลฺจ, ปสาทํ ธมฺมทสฺสนํ;
อนุยฺุเชถ เมธาวี, สรํ พุทฺธานสาสน’’นฺติ. ปมํ;
๒. วสฺสํวุตฺถสุตฺตํ
๑๐๔๘. เอกํ ¶ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สาวตฺถิยํ วสฺสํวุตฺโถ กปิลวตฺถุํ อนุปฺปตฺโต โหติ เกนจิเทว กรณีเยน. อสฺโสสุํ โข กาปิลวตฺถวา สกฺยา – ‘‘อฺตโร กิร ภิกฺขุ ¶ สาวตฺถิยํ วสฺสํวุตฺโถ กปิลวตฺถุํ อนุปฺปตฺโต’’ติ.
อถ โข กาปิลวตฺถวา สกฺยา เยน โส ภิกฺขุ เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข กาปิลวตฺถวา สกฺยา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจุํ – ‘‘กจฺจิ, ภนฺเต, ภควา อโรโค เจว พลวา จา’’ติ? ‘‘อโรโค จาวุโส, ภควา พลวา จา’’ติ. ‘‘กจฺจิ ¶ ปน, ภนฺเต, สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานา อโรคา เจว พลวนฺโต จา’’ติ? ‘‘สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานาปิ โข, อาวุโส, อโรคา เจว พลวนฺโต จา’’ติ. ‘‘กจฺจิ ปน, ภนฺเต, ภิกฺขุสงฺโฆ อโรโค จ พลวา จา’’ติ. ‘‘ภิกฺขุสงฺโฆปิ โข, อาวุโส, อโรโค จ พลวา จา’’ติ. ‘‘อตฺถิ ปน เต, ภนฺเต, กิฺจิ อิมินา อนฺตรวสฺเสน ภควโต สมฺมุขา สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิต’’นฺติ? ‘‘สมฺมุขา เมตํ, อาวุโส, ภควโต สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ – ‘อปฺปกา เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู เย อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรนฺติ. อถ โข เอเตว พหุตรา ภิกฺขู เย ปฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา โอปปาติกา ตตฺถ ปรินิพฺพายิโน อนาวตฺติธมฺมา ตสฺมา โลกา’’’ติ.
‘‘อปรมฺปิ ¶ โข เม, อาวุโส, ภควโต สมฺมุขา สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ – ‘อปฺปกา เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู เย ปฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา โอปปาติกา ตตฺถ ปรินิพฺพายิโน อนาวตฺติธมฺมา ตสฺมา โลกา. อถ โข เอเตว พหุตรา ภิกฺขู ¶ เย ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา ราคโทสโมหานํ ตนุตฺตา สกทาคามิโน, สกิเทว อิมํ โลกํ อาคนฺตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสนฺตี’’’ติ.
‘‘อปรมฺปิ โข เม, อาวุโส, ภควโต สมฺมุขา สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ – ‘อปฺปกา เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู เย ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา ราคโทสโมหานํ ตนุตฺตา สกทาคามิโน, สกิเทว อิมํ โลกํ อาคนฺตฺวา ¶ ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสนฺติ. อถ โข เอเตว พหุตรา ภิกฺขู เย ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา โสตาปนฺนา อวินิปาตธมฺมา นิยตา สมฺโพธิปรายณา’’’ติ. ทุติยํ.
๓. ธมฺมทินฺนสุตฺตํ
๑๐๔๙. เอกํ สมยํ ภควา พาราณสิยํ วิหรติ อิสิปตเน มิคทาเย. อถ ¶ โข ธมฺมทินฺโน อุปาสโก ปฺจหิ อุปาสกสเตหิ สทฺธึ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข ธมฺมทินฺโน อุปาสโก ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘โอวทตุ โน, ภนฺเต, ภควา; อนุสาสตุ โน, ภนฺเต, ภควา ยํ อมฺหากํ อสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา’’ติ.
‘‘ตสฺมาติห โว, ธมฺมทินฺนํ, เอวํ สิกฺขิตพฺพํ – ‘เย เต สุตฺตนฺตา ตถาคตภาสิตา คมฺภีรา คมฺภีรตฺถา โลกุตฺตรา สฺุตปฏิสํยุตฺตา เต กาเลน กาลํ อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสามา’ติ. เอวฺหิ โว, ธมฺมทินฺน, สิกฺขิตพฺพ’’นฺติ. ‘‘น โข เนตํ, ภนฺเต, สุกรํ อมฺเหหิ ปุตฺตสมฺพาธสยนํ อชฺฌาวสนฺเตหิ กาสิกจนฺทนํ ปจฺจนุโภนฺเตหิ มาลาคนฺธวิเลปนํ ธารยนฺเตหิ ชาตรูปรชตํ สาทิยนฺเตหิ – เย เต สุตฺตนฺตา ตถาคตภาสิตา คมฺภีรา ¶ คมฺภีรตฺถา โลกุตฺตรา สฺุตปฏิสํยุตฺตา เต กาเลน กาลํ อุปสมฺปชฺช วิหริตุํ. เตสํ โน, ภนฺเต, ภควา อมฺหากํ ปฺจสุ สิกฺขาปเทสุ ิตานํ อุตฺตริธมฺมํ เทเสตู’’ติ.
‘‘ตสฺมาติห ¶ โว, ธมฺมทินฺน, เอวํ สิกฺขิตพฺพํ – ‘พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคตา ภวิสฺสาม – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคตา ภวิสฺสาม อขณฺเฑหิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกหี’ติ. เอวฺหิ โว, ธมฺมทินฺน, สิกฺขิตพฺพ’’นฺติ.
‘‘ยานิมานิ, ภนฺเต, ภควตา จตฺตาริ โสตาปตฺติยงฺคานิ เทสิตานิ, สํวิชฺชนฺเต เต ธมฺมา อมฺเหสุ, มยฺจ เตสุ ธมฺเมสุ สนฺทิสฺสาม. มยฺหิ ภนฺเต, พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคตา – อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ¶ ภควาติ. ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคตา อขณฺเฑหิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิเกหี’’ติ. ‘‘ลาภา โว ¶ , ธมฺมทินฺน, สุลทฺธํ โว, ธมฺมทินฺน! โสตาปตฺติผลํ ตุมฺเหหิ พฺยากต’’นฺติ. ตติยํ.
๔. คิลานสุตฺตํ
๑๐๕๐. เอกํ สมยํ ภควา สกฺเกสุ วิหรติ กปิลวตฺถุสฺมึ นิคฺโรธาราเม. เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา ภิกฺขู ภควโต จีวรกมฺมํ กโรนฺติ – ‘‘นิฏฺิตจีวโร ภควา เตมาสจฺจเยน จาริกํ ปกฺกมิสฺสตี’’ติ. อสฺโสสิ โข มหานาโม สกฺโก – ‘‘สมฺพหุลา กิร ภิกฺขู ภควโต จีวรกมฺมํ กโรนฺติ – ‘นิฏฺิตจีวโร ภควา เตมาสจฺจเยน จาริกํ ปกฺกมิสฺสตี’’’ติ ¶ . อถ โข มหานาโม สกฺโก เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข มหานาโม สกฺโก ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘สุตเมตํ, ภนฺเต – ‘สมฺพหุลา กิร ภิกฺขู ภควโต จีวรกมฺมํ กโรนฺติ – นิฏฺิตจีวโร ภควา เตมาสจฺจเยน จาริกํ ปกฺกมิสฺสตี’ติ. น โข เนตํ [น โข เต เอตํ (สี. ปี.)], ภนฺเต, ภควโต สมฺมุขา สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ สปฺปฺเน อุปาสเกน สปฺปฺโ อุปาสโก อาพาธิโก ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโน โอวทิตพฺโพ’’ติ.
‘‘สปฺปฺเน มหานาม, อุปาสเกน สปฺปฺโ อุปาสโก อาพาธิโก ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโน จตูหิ อสฺสาสนีเยหิ ธมฺเมหิ อสฺสาเสตพฺโพ – ‘อสฺสาสตายสฺมา – อตฺถายสฺมโต พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาโท อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ ¶ . อสฺสาสตายสฺมา – อตฺถายสฺมโต ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… อริยกนฺตานิ สีลานิ อขณฺฑานิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิกานี’’’ติ.
‘‘สปฺปฺเน ¶ , มหานาม, อุปาสเกน สปฺปฺโ อุปาสโก อาพาธิโก ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโน อิเมหิ จตูหิ อสฺสาสนีเยหิ ธมฺเมหิ อสฺสาเสตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘อตฺถายสฺมโต มาตาปิตูสุ อเปกฺขา’ติ? โส เจ เอวํ วเทยฺย – ‘อตฺถิ เม มาตาปิตูสุ อเปกฺขา’ติ, โส เอวมสฺส วจนีโย – ‘อายสฺมา โข มาริโส มรณธมฺโม. สเจ ปายสฺมา มาตาปิตูสุ อเปกฺขํ กริสฺสติ, มริสฺสเตว; โน เจ ¶ ปายสฺมา ¶ มาตาปิตูสุ อเปกฺขํ กริสฺสติ, มริสฺสเตว. สาธายสฺมา, ยา เต มาตาปิตูสุ อเปกฺขา ตํ ปชหา’’’ติ.
‘‘โส เจ เอวํ วเทยฺย – ‘ยา เม มาตาปิตูสุ อเปกฺขา สา ปหีนา’ติ, โส เอวมสฺส วจนีโย – ‘อตฺถิ ปนายสฺมโต ปุตฺตทาเรสุ อเปกฺขา’ติ? โส เจ เอวํ วเทยฺย – ‘อตฺถิ เม ปุตฺตทาเรสุ อเปกฺขา’ติ, โส เอวมสฺส วจนีโย – ‘อายสฺมา โข มาริโส มรณธมฺโม. สเจ ปายสฺมา ปุตฺตทาเรสุ อเปกฺขํ กริสฺสติ, มริสฺสเตว; โน เจ ปายสฺมา ปุตฺตทาเรสุ อเปกฺขํ กริสฺสติ, มริสฺสเตว. สาธายสฺมา, ยา เต ปุตฺตทาเรสุ อเปกฺขา ตํ ปชหา’’’ติ.
‘‘โส เจ เอวํ วเทยฺย – ‘ยา เม ปุตฺตทาเรสุ อเปกฺขา สา ปหีนา’ติ, โส เอวมสฺส วจนีโย – ‘อตฺถิ ปนายสฺมโต มานุสเกสุ ปฺจสุ กามคุเณสุ อเปกฺขา’ติ? โส เจ เอวํ วเทยฺย – ‘อตฺถิ เม มานุสเกสุ ปฺจสุ กามคุเณสุ อเปกฺขา’ติ, โส เอวมสฺส วจนีโย – ‘มานุสเกหิ โข, อาวุโส, กาเมหิ ทิพฺพา กามา อภิกฺกนฺตตรา จ ปณีตตรา จ. สาธายสฺมา, มานุสเกหิ กาเมหิ จิตฺตํ วุฏฺาเปตฺวา จาตุมหาราชิเกสุ [จาตุมฺมหาราชิเกสุ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] เทเวสุ จิตฺตํ อธิโมเจหี’’’ติ.
‘‘โส เจ เอวํ วเทยฺย – ‘มานุสเกหิ เม กาเมหิ จิตฺตํ วุฏฺิตํ, จาตุมหาราชิเกสุ เทเวสุ จิตฺตํ อธิโมจิต’นฺติ, โส เอวมสฺส วจนีโย – ‘จาตุมหาราชิเกหิ โข, อาวุโส ¶ , เทเวหิ ตาวตึสา เทวา อภิกฺกนฺตตรา จ ปณีตตรา จ. สาธายสฺมา, จาตุมหาราชิเกหิ ¶ เทเวหิ จิตฺตํ วุฏฺาเปตฺวา ตาวตึเสสุ เทเวสุ จิตฺตํ อธิโมเจหี’’’ติ.
‘‘โส ¶ เจ เอวํ วเทยฺย – ‘จาตุมหาราชิเกหิ เม เทเวหิ จิตฺตํ วุฏฺิตํ, ตาวตึเสสุ เทเวสุ จิตฺตํ อธิโมจิต’นฺติ, โส เอวมสฺส วจนีโย – ‘ตาวตึเสหิ โข, อาวุโส, เทเวหิ ยามา เทวา…เป… ตุสิตา เทวา…เป… นิมฺมานรตี เทวา…เป… ปรนิมฺมิตวสวตฺตี เทวา…เป… ปรนิมฺมิตวสวตฺตีหิ โข, อาวุโส, เทเวหิ พฺรหฺมโลโก อภิกฺกนฺตตโร จ ปณีตตโร จ. สาธายสฺมา, ปรนิมฺมิตวสวตฺตีหิ เทเวหิ จิตฺตํ วุฏฺาเปตฺวา พฺรหฺมโลเก จิตฺตํ อธิโมเจหี’ติ. โส ¶ เจ เอวํ วเทยฺย – ‘ปรนิมฺมิตวสวตฺตีหิ เม เทเวหิ จิตฺตํ วุฏฺิตํ, พฺรหฺมโลเก จิตฺตํ อธิโมจิต’นฺติ, โส เอวมสฺส วจนีโย – ‘พฺรหฺมโลโกปิ โข, อาวุโส, อนิจฺโจ อทฺธุโว สกฺกายปริยาปนฺโน. สาธายสฺมา, พฺรหฺมโลกา จิตฺตํ วุฏฺาเปตฺวา สกฺกายนิโรเธ จิตฺตํ อุปสํหราหี’’’ติ.
‘‘โส เจ เอวํ วเทยฺย – ‘พฺรหฺมโลกา เม จิตฺตํ วุฏฺิตํ, สกฺกายนิโรเธ จิตฺตํ อุปสํหรามี’ติ; เอวํ วิมุตฺตจิตฺตสฺส โข, มหานาม, อุปาสกสฺส อาสวา [วสฺสสต (สี. สฺยา.)] วิมุตฺตจิตฺเตน ภิกฺขุนา น กิฺจิ นานากรณํ วทามิ, ยทิทํ – วิมุตฺติยา วิมุตฺต’’นฺติ. จตุตฺถํ.
๕. โสตาปตฺติผลสุตฺตํ
๑๐๕๑. ‘‘จตฺตาโรเม, ภิกฺขเว, ธมฺมา ภาวิตา พหุลีกตา โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย สํวตฺตนฺติ. กตเม จตฺตาโร? สปฺปุริสสํเสโว ¶ , สทฺธมฺมสฺสวนํ ¶ , โยนิโสมนสิกาโร, ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปตฺติ – อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร ธมฺมา ภาวิตา พหุลีกตา โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย สํวตฺตนฺตี’’ติ. ปฺจมํ.
๖. สกทาคามิผลสุตฺตํ
๑๐๕๒. ‘‘จตฺตาโรเม, ภิกฺขเว, ธมฺมา ภาวิตา พหุลีกตา สกทาคามิผลสจฺฉิกิริยาย สํวตฺตนฺติ. กตเม จตฺตาโร? …เป… สํวตฺตนฺตี’’ติ. ฉฏฺํ.
๗. อนาคามิผลสุตฺตํ
๑๐๕๓. …เป… ¶ อนาคามิผลสจฺฉิกิริยาย…เป… สํวตฺตนฺตี’’ติ. สตฺตมํ.
๘. อรหตฺตผลสุตฺตํ
๑๐๕๔. …เป… อรหตฺตผลสจฺฉิกิริยาย…เป… สํวตฺตนฺตี’’ติ. อฏฺมํ.
๙. ปฺาปฏิลาภสุตฺตํ
๑๐๕๕. …เป… ปฺาปฏิลาภาย…เป… สํวตฺตนฺตี’’ติ. นวมํ.
๑๐. ปฺาวุทฺธิสุตฺตํ
๑๐๕๖. …เป… ปฺาวุทฺธิยา ¶ …เป… สํวตฺตนฺตี’’ติ. ทสมํ.
๑๑. ปฺาเวปุลฺลสุตฺตํ
๑๐๕๗. …เป…. ปฺาเวปุลฺลาย…เป… สํวตฺตนฺตี’’ติ. เอกาทสมํ.
สปฺปฺวคฺโค ฉฏฺโ.
ตสฺสุทฺทานํ –
สคาถกํ ¶ วสฺสํวุตฺถํ, ธมฺมทินฺนฺจ คิลานํ;
จตุโร ผลา ปฏิลาโภ, วุทฺธิ เวปุลฺลตาย จาติ.
๗. มหาปฺวคฺโค
๑. มหาปฺาสุตฺตํ
๑๐๕๘. ‘‘จตฺตาโรเม, ภิกฺขเว, ธมฺมา ภาวิตา พหุลีกตา มหาปฺตาย ¶ สํวตฺตนฺติ. กตเม จตฺตาโร? สปฺปุริสสํเสโว, สทฺธมฺมสฺสวนํ, โยนิโสมนสิกาโร, ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปตฺติ – อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร ธมฺมา ภาวิตา พหุลีกตา มหาปฺตา ¶ สํวตฺตนฺตี’’ติ. ปมํ.
๒. ปุถุปฺาสุตฺตํ
๑๐๕๙. … ปุถุปฺตา สํวตฺตนฺตี’’ติ. ทุติยํ.
๓. วิปุลปฺาสุตฺตํ
๑๐๖๐. … วิปุลปฺตา สํวตฺตนฺตี’’ติ. ตติยํ.
๔. คมฺภีรปฺาสุตฺตํ
๑๐๖๑. … คมฺภีรปฺตา สํวตฺตนฺตี’’ติ. จตุตฺถํ.
๕. อปฺปมตฺตปฺาสุตฺตํ
๑๐๖๒. … ¶ อปฺปมตฺตปฺตา ¶ สํวตฺตนฺตี’’ติ. ปฺจมํ.
๖. ภูริปฺาสุตฺตํ
๑๐๖๓. … ภูริปฺตา สํวตฺตนฺตี’’ติ. ฉฏฺํ.
๗. ปฺาพาหุลฺลสุตฺตํ
๑๐๖๔. … ปฺาพาหุลฺลา สํวตฺตนฺตี’’ติ. สตฺตมํ.
๘. สีฆปฺาสุตฺตํ
๑๐๖๕. … สีฆปฺตา สํวตฺตนฺตี’’ติ. อฏฺมํ.
๙. ลหุปฺาสุตฺตํ
๑๐๖๖. … ลหุปฺตา สํวตฺตนฺตี’’ติ. นวมํ.
๑๐. หาสปฺาสุตฺตํ
๑๐๖๗. … หาสปฺตา สํวตฺตนฺตี’’ติ. ทสมํ.
๑๑. ชวนปฺาสุตฺตํ
๑๐๖๘. … ชวนปฺตา ¶ สํวตฺตนฺตี’’ติ. เอกาทสมํ.
๑๒. ติกฺขปฺาสุตฺตํ
๑๐๖๙. … ¶ ติกฺขปฺตา สํวตฺตนฺตี’’ติ. ทฺวาทสมํ.
๑๓. นิพฺเพธิกปฺาสุตฺตํ
๑๐๗๐. … นิพฺเพธิกปฺตา สํวตฺตนฺติ. กตเม จตฺตาโร? สปฺปุริสสํเสโว, สทฺธมฺมสฺสวนํ, โยนิโสมนสิกาโร, ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปตฺติ – อิเม ¶ โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร ธมฺมา ภาวิตา พหุลีกตา นิพฺเพธิกปฺตาย สํวตฺตนฺตี’’ติ. เตรสมํ.
มหาปฺวคฺโค สตฺตโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
มหา ¶ ปุถุ วิปุล-คมฺภีรํ, อปฺปมตฺต-ภูริ-พาหุลฺลํ;
สีฆ-ลหุ-หาส-ชวน, ติกฺข-นิพฺเพธิกาย จาติ.
โสตาปตฺติสํยุตฺตํ เอกาทสมํ.