📜
๗. อิทฺธิปาทสํยุตฺตํ
๑. จาปาลวคฺโค
๑. อปารสุตฺตํ
๘๑๓. ‘‘จตฺตาโรเม ¶ ¶ ¶ ¶ ภิกฺขเว, อิทฺธิปาทา ภาวิตา พหุลีกตา อปารา ปารํ คมนาย สํวตฺตนฺติ. กตเม จตฺตาโร? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ, วีริยสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ, จิตฺตสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ, วีมํสาสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ. อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร อิทฺธิปาทา ภาวิตา พหุลีกตา อปารา ปารํ คมนาย สํวตฺตนฺตี’’ติ. ปมํ.
๒. วิรทฺธสุตฺตํ
๘๑๔. ‘‘เยสํ เกสฺจิ, ภิกฺขเว, จตฺตาโร อิทฺธิปาทา วิรทฺธา, วิรทฺโธ เตสํ อริโย มคฺโค สมฺมา ทุกฺขกฺขยคามี. เยสํ เกสฺจิ, ภิกฺขเว, จตฺตาโร อิทฺธิปาทา อารทฺธา, อารทฺโธ เตสํ อริโย มคฺโค สมฺมา ทุกฺขกฺขยคามี. กตเม จตฺตาโร? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ, วีริยสมาธิ…เป… จิตฺตสมาธิ…เป… วีมํสาสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ. เยสํ ¶ เกสฺจิ, ภิกฺขเว, อิเม จตฺตาโร อิทฺธิปาทา วิรทฺธา, วิรทฺโธ เตสํ อริโย มคฺโค สมฺมา ทุกฺขกฺขยคามี. เยสํ เกสฺจิ, ภิกฺขเว, อิเม จตฺตาโร อิทฺธิปาทา อารทฺธา, อารทฺโธ เตสํ อริโย ¶ มคฺโค สมฺมา ทุกฺขกฺขยคามี’’ติ. ทุติยํ.
๓. อริยสุตฺตํ
๘๑๕. ‘‘จตฺตาโรเม ¶ , ภิกฺขเว, อิทฺธิปาทา ภาวิตา พหุลีกตา อริยา นิยฺยานิกา นิยฺยนฺติ ตกฺกรสฺส สมฺมา ทุกฺขกฺขยาย. กตเม จตฺตาโร? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ, วีริยสมาธิ…เป… จิตฺตสมาธิ…เป… อิทฺธิปาทํ ภาเวติ, วีมํสาสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ. อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร อิทฺธิปาทา ภาวิตา ¶ พหุลีกตา อริยา นิยฺยานิกา นิยฺยนฺติ ตกฺกรสฺส สมฺมา ทุกฺขกฺขยายา’’ติ. ตติยํ.
๔. นิพฺพิทาสุตฺตํ
๘๑๖. ‘‘จตฺตาโรเม, ภิกฺขเว, อิทฺธิปาทา ภาวิตา พหุลีกตา เอกนฺตนิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย อุปสมาย อภิฺาย สมฺโพธาย นิพฺพานาย สํวตฺตนฺติ. กตเม จตฺตาโร? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ, วีริยสมาธิ…เป… จิตฺตสมาธิ…เป… วีมํสาสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ. อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร อิทฺธิปาทา ภาวิตา พหุลีกตา เอกนฺตนิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย อุปสมาย อภิฺาย สมฺโพธาย นิพฺพานาย สํวตฺตนฺตี’’ติ. จตุตฺถํ.
๕. อิทฺธิปเทสสุตฺตํ
๘๑๗. ‘‘เย หิ เกจิ, ภิกฺขเว, อตีตมทฺธานํ สมณา วา พฺราหฺมณา วา อิทฺธิปเทสํ อภินิปฺผาเทสุํ สพฺเพ เต จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา. เย หิ เกจิ ¶ , ภิกฺขเว, อนาคตมทฺธานํ สมณา วา พฺราหฺมณา วา อิทฺธิปเทสํ อภินิปฺผาเทสฺสนฺติ สพฺเพ เต ¶ จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา. เย หิ เกจิ, ภิกฺขเว, เอตรหิ สมณา วา พฺราหฺมณา วา อิทฺธิปเทสํ อภินิปฺผาเทนฺติ สพฺเพ เต จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา.
‘‘กตเมสํ ¶ จตุนฺนํ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ, วีริยสมาธิ…เป… จิตฺตสมาธิ…เป… วีมํสาสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ. เย หิ เกจิ, ภิกฺขเว, อตีตมทฺธานํ สมณา วา พฺราหฺมณา วา อิทฺธิปเทสํ อภินิปฺผาเทสุํ, สพฺเพ เต อิเมสํเยว จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา. เย หิ เกจิ, ภิกฺขเว, อนาคตมทฺธานํ สมณา วา พฺราหฺมณา วา อิทฺธิปเทสํ อภินิปฺผาเทสฺสนฺติ, สพฺเพ เต อิเมสํเยว จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา. เย หิ เกจิ, ภิกฺขเว, เอตรหิ สมณา วา พฺราหฺมณา วา อิทฺธิปเทสํ อภินิปฺผาเทนฺติ, สพฺเพ เต อิเมสํเยว จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา’’ติ. ปฺจมํ.
๖. สมตฺตสุตฺตํ
๘๑๘. ‘‘เย ¶ หิ เกจิ, ภิกฺขเว, อตีตมทฺธานํ สมณา วา พฺราหฺมณา วา สมตฺตํ อิทฺธึ อภินิปฺผาเทสุํ, สพฺเพ เต จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา. เย หิ เกจิ, ภิกฺขเว, อนาคตมทฺธานํ สมณา วา พฺราหฺมณา วา สมตฺตํ อิทฺธึ อภินิปฺผาเทสฺสนฺติ, สพฺเพ เต จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา. เย หิ เกจิ, ภิกฺขเว, เอตรหิ สมณา วา พฺราหฺมณา วา สมตฺตํ อิทฺธึ อภินิปฺผาเทนฺติ ¶ , สพฺเพ เต จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา.
‘‘กตเมสํ จตุนฺนํ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ, วีริยสมาธิ…เป… จิตฺตสมาธิ…เป… วีมํสาสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ. เย หิ เกจิ, ภิกฺขเว, อตีตมทฺธานํ สมณา วา พฺราหฺมณา วา สมตฺตํ อิทฺธึ อภินิปฺผาเทสุํ, สพฺเพ เต อิเมสํเยว จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา. เย หิ เกจิ, ภิกฺขเว, อนาคตมทฺธานํ สมณา วา พฺราหฺมณา วา สมตฺตํ อิทฺธึ อภินิปฺผาเทสฺสนฺติ, สพฺเพ เต อิเมสํเยว จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา. เย หิ เกจิ, ภิกฺขเว, เอตรหิ สมณา วา พฺราหฺมณา วา สมตฺตํ อิทฺธึ อภินิปฺผาเทนฺติ, สพฺเพ เต อิเมสํเยว จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา’’ติ. ฉฏฺํ.
๗. ภิกฺขุสุตฺตํ
๘๑๙. ‘‘เย ¶ ¶ หิ เกจิ, ภิกฺขเว, อตีตมทฺธานํ ภิกฺขู อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรึสุ, สพฺเพ เต จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา. เย หิ เกจิ, ภิกฺขเว, อนาคตมทฺธานํ ภิกฺขู อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสนฺติ, สพฺเพ เต จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา. เย หิ เกจิ, ภิกฺขเว, เอตรหิ ภิกฺขู อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ¶ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรนฺติ, สพฺเพ เต จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา.
‘‘กตเมสํ ¶ จตุนฺนํ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ, วีริยสมาธิ…เป… จิตฺตสมาธิ…เป… วีมํสาสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ. เย หิ เกจิ, ภิกฺขเว, อตีตมทฺธานํ ภิกฺขู อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรึสุ สพฺเพ เต อิเมสํเยว จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา. เย หิ เกจิ, ภิกฺขเว, อนาคตมทฺธานํ ภิกฺขู อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสนฺติ, สพฺเพ เต อิเมสํเยว จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา. เย หิ เกจิ, ภิกฺขเว, เอตรหิ ภิกฺขู อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรนฺติ, สพฺเพ เต อิเมสํเยว จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา’’ติ. สตฺตมํ.
๘. พุทฺธสุตฺตํ
๘๒๐. ‘‘จตฺตาโรเม, ภิกฺขเว, อิทฺธิปาทา. กตเม จตฺตาโร? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ, วีริยสมาธิ…เป… จิตฺตสมาธิ …เป… วีมํสาสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ. อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร อิทฺธิปาทา ¶ . อิเมสํ ¶ โข, ภิกฺขเว, จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา ตถาคโต ‘อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ’ติ วุจฺจตี’’ติ. อฏฺมํ.
๙. าณสุตฺตํ
๘๒๑. ‘‘‘อยํ ¶ ฉนฺทสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคโต อิทฺธิปาโท’ติ เม ภิกฺขเว, ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ, าณํ อุทปาทิ, ปฺา อุทปาทิ, วิชฺชา อุทปาทิ, อาโลโก อุทปาทิ. ‘โส โข ปนายํ ฉนฺทสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคโต อิทฺธิปาโท ภาเวตพฺโพ’ติ เม, ภิกฺขเว…เป… ‘ภาวิโต’ติ เม, ภิกฺขเว, ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ, าณํ อุทปาทิ, ปฺา อุทปาทิ, วิชฺชา อุทปาทิ, อาโลโก อุทปาทิ.
‘‘‘อยํ ¶ วีริยสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคโต อิทฺธิปาโท’ติ เม, ภิกฺขเว, ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ, าณํ อุทปาทิ, ปฺา อุทปาทิ, วิชฺชา อุทปาทิ, อาโลโก อุทปาทิ. ‘โส โข ปนายํ วีริยสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคโต อิทฺธิปาโท ภาเวตพฺโพ’ติ เม, ภิกฺขเว…เป… ‘ภาวิโต’ติ เม, ภิกฺขเว, ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ, าณํ อุทปาทิ, ปฺา อุทปาทิ, วิชฺชา อุทปาทิ, อาโลโก อุทปาทิ.
‘‘‘อยํ จิตฺตสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคโต อิทฺธิปาโท’ติ เม, ภิกฺขเว, ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ, าณํ อุทปาทิ, ปฺา อุทปาทิ, วิชฺชา อุทปาทิ, อาโลโก อุทปาทิ. ‘โส โข ปนายํ จิตฺตสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคโต อิทฺธิปาโท ภาเวตพฺโพ’ติ ¶ เม, ภิกฺขเว…เป… ‘ภาวิโต’ติ เม, ภิกฺขเว, ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ, าณํ อุทปาทิ, ปฺา อุทปาทิ, วิชฺชา อุทปาทิ, อาโลโก อุทปาทิ.
‘‘‘อยํ วีมํสาสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคโต อิทฺธิปาโท’ติ เม, ภิกฺขเว, ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ, าณํ อุทปาทิ, ปฺา อุทปาทิ, วิชฺชา อุทปาทิ, อาโลโก อุทปาทิ. ‘โส โข ปนายํ วีมํสาสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคโต อิทฺธิปาโท ภาเวตพฺโพ’ติ เม, ภิกฺขเว…เป… ‘ภาวิโต’ติ เม, ภิกฺขเว, ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ จกฺขุํ ¶ อุทปาทิ, าณํ อุทปาทิ, ปฺา อุทปาทิ, วิชฺชา อุทปาทิ, อาโลโก อุทปาที’’ติ. นวมํ.
๑๐. เจติยสุตฺตํ
๘๒๒. เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายํ. อถ ¶ โข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เวสาลึ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. เวสาลิยํ ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อามนฺเตสิ – ‘‘คณฺหาหิ, อานนฺท, นิสีทนํ. เยน จาปาลํ เจติยํ [ปาวาลเจติยํ (สฺยา. กํ.)] เตนุปสงฺกมิสฺสาม ทิวาวิหารายา’’ติ. ‘‘เอวํ ภนฺเต’’ติ โข อายสฺมา อานนฺโท ภควโต ปฏิสฺสุตฺวา นิสีทนํ อาทาย ภควนฺตํ ปิฏฺิโต ปิฏฺิโต อนุพนฺธิ. อถ โข ภควา เยน จาปาลํ เจติยํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ¶ ¶ ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ. อายสฺมาปิ โข อานนฺโท ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ ภควา เอตทโวจ –
‘‘รมณียา, อานนฺท, เวสาลี, รมณียํ อุเทนํ เจติยํ, รมณียํ โคตมกํ เจติยํ, รมณียํ สตฺตมฺพํ เจติยํ, รมณียํ พหุปุตฺตํ เจติยํ [พหุปุตฺตกเจติยํ (สฺยา. กํ. ปี. ก.)], รมณียํ สารนฺททํ เจติยํ [อานนฺทเจติยํ (ก.), สานนฺทรํ (ก.)], รมณียํ จาปาลํ เจติยํ. ยสฺส กสฺสจิ, อานนฺท, จตฺตาโร อิทฺธิปาทา ภาวิตา พหุลีกตา ยานีกตา วตฺถุกตา อนุฏฺิตา ปริจิตา สุสมารทฺธา, โส อากงฺขมาโน กปฺปํ วา ติฏฺเยฺย กปฺปาวเสสํ วา. ตถาคตสฺส โข, อานนฺท, จตฺตาโร อิทฺธิปาทา ภาวิตา พหุลีกตา ยานีกตา วตฺถุกตา อนุฏฺิตา ปริจิตา สุสมารทฺธา. อากงฺขมาโน, อานนฺท, ตถาคโต กปฺปํ วา ติฏฺเยฺย กปฺปาวเสสํ วา’’ติ.
เอวมฺปิ โข อายสฺมา อานนฺโท ภควตา โอฬาริเก นิมิตฺเต กยิรมาเน โอฬาริเก โอภาเส กยิรมาเน นาสกฺขิ ปฏิวิชฺฌิตุํ; น ภควนฺตํ ยาจิ – ‘‘ติฏฺตุ, ภนฺเต, ภควา กปฺปํ, ติฏฺตุ สุคโต กปฺปํ [สุคโต กปฺปาวเสสํ (ปี. ก.) ที. นิ. ๒.๑๖๗] พหุชนหิตาย พหุชนสุขาย โลกานุกมฺปาย อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสาน’’นฺติ ยถา ตํ มาเรน ปริยุฏฺิตจิตฺโต.
ทุติยมฺปิ ¶ โข ภควา…เป… ตติยมฺปิ ¶ โข ภควา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อามนฺเตสิ – ‘‘รมณียา, อานนฺท, เวสาลี, รมณียํ อุเทนํ เจติยํ, รมณียํ โคตมกํ เจติยํ, รมณียํ สตฺตมฺพํ เจติยํ, รมณียํ ¶ พหุปุตฺตํ เจติยํ, รมณียํ สารนฺททํ เจติยํ, รมณียํ จาปาลํ เจติยํ. ยสฺส กสฺสจิ, อานนฺท, จตฺตาโร อิทฺธิปาทา ภาวิตา พหุลีกตา ยานีกตา วตฺถุกตา อนุฏฺิตา ปริจิตา สุสมารทฺธา, โส อากงฺขมาโน กปฺปํ วา ติฏฺเยฺย กปฺปาวเสสํ วา. ตถาคตสฺส โข, อานนฺท, จตฺตาโร อิทฺธิปาทา ภาวิตา พหุลีกตา ยานีกตา วตฺถุกตา อนุฏฺิตา ปริจิตา สุสมารทฺธา. อากงฺขมาโน, อานนฺท, ตถาคโต กปฺปํ วา ติฏฺเยฺย กปฺปาวเสสํ วา’’ติ.
เอวมฺปิ ¶ โข อายสฺมา อานนฺโท ภควตา โอฬาริเก นิมิตฺเต กยิรมาเน โอฬาริเก โอภาเส กยิรมาเน นาสกฺขิ ปฏิวิชฺฌิตุํ; น ภควนฺตํ ยาจิ – ‘‘ติฏฺตุ, ภนฺเต, ภควา กปฺปํ, ติฏฺตุ สุคโต กปฺปํ พหุชนหิตาย พหุชนสุขาย โลกานุกมฺปาย อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสาน’’นฺติ ยถา ตํ มาเรน ปริยุฏฺิตจิตฺโต.
อถ โข ภควา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อามนฺเตสิ – ‘‘คจฺฉ โข ตฺวํ, อานนฺท, ยสฺส ทานิ กาลํ มฺสี’’ติ. ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ โข อายสฺมา อานนฺโท ภควโต ปฏิสฺสุตฺวา อุฏฺายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา อวิทูเร อฺตรสฺมึ รุกฺขมูเล นิสีทิ. อถ โข มาโร ปาปิมา, อจิรปกฺกนฺเต อายสฺมนฺเต อานนฺเท, เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ปรินิพฺพาตุ ¶ ทานิ, ภนฺเต, ภควา, ปรินิพฺพาตุ ทานิ สุคโต [ปรินิพฺพาตุ สุคโต (สี. สฺยา. กํ.) เอวมุปริปิ]! ปรินิพฺพานกาโล ทานิ, ภนฺเต, ภควโต. ภาสิตา โข ปเนสา, ภนฺเต, ภควตา วาจา – ‘น ตาวาหํ, ปาปิม ¶ , ปรินิพฺพายิสฺสามิ ยาว เม ภิกฺขู น สาวกา ภวิสฺสนฺติ วิยตฺตา วินีตา วิสารทา พหุสฺสุตา ธมฺมธรา ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺนา สามีจิปฺปฏิปนฺนา อนุธมฺมจาริโน, สกํ อาจริยกํ อุคฺคเหตฺวา อาจิกฺขิสฺสนฺติ เทเสสฺสนฺติ ปฺเปสฺสนฺติ ปฏฺเปสฺสนฺติ วิวริสฺสนฺติ วิภชิสฺสนฺติ อุตฺตานีกริสฺสนฺติ [อุตฺตานึ กริสฺสนฺติ (ก.), อุตฺตานิกริสฺสนฺติ (ปี.)], อุปฺปนฺนํ ปรปฺปวาทํ สหธมฺเมน สุนิคฺคหิตํ นิคฺคเหตฺวา สปฺปาฏิหาริยํ ธมฺมํ เทเสสฺสนฺตี’’’ติ.
สนฺติ โข ปน, ภนฺเต, เอตรหิ ภิกฺขู ภควโต สาวกา วิยตฺตา วินีตา วิสารทา พหุสฺสุตา ธมฺมธรา ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺนา สามีจิปฺปฏิปนฺนา อนุธมฺมจาริโน, สกํ อาจริยกํ อุคฺคเหตฺวา ¶ อาจิกฺขนฺติ เทเสนฺติ ปฺเปนฺติ ปฏฺเปนฺติ วิวรนฺติ วิภชนฺติ อุตฺตานีกโรนฺติ, อุปฺปนฺนํ ปรปฺปวาทํ สหธมฺเมน สุนิคฺคหิตํ นิคฺคเหตฺวา สปฺปาฏิหาริยํ ธมฺมํ เทเสนฺติ. ปรินิพฺพาตุ ทานิ, ภนฺเต, ภควา, ปรินิพฺพาตุ ทานิ, สุคโต! ปรินิพฺพานกาโล ทานิ, ภนฺเต, ภควโต.
‘‘ภาสิตา โข ปเนสา, ภนฺเต, ภควตา วาจา – ‘น ตาวาหํ, ปาปิม, ปรินิพฺพายิสฺสามิ ยาว เม ภิกฺขุนิโย น สาวิกา ภวิสฺสนฺติ วิยตฺตา วินีตา ¶ วิสารทา พหุสฺสุตา ธมฺมธรา ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺนา สามีจิปฺปฏิปนฺนา อนุธมฺมจารินิโย, สกํ อาจริยกํ อุคฺคเหตฺวา อาจิกฺขิสฺสนฺติ เทเสสฺสนฺติ ปฺเปสฺสนฺติ ปฏฺเปสฺสนฺติ วิวริสฺสนฺติ วิภชิสฺสนฺติ ¶ อุตฺตานีกริสฺสนฺติ, อุปฺปนฺนํ ปรปฺปวาทํ สหธมฺเมน สุนิคฺคหิตํ นิคฺคเหตฺวา สปฺปาฏิหาริยํ ธมฺมํ เทเสสฺสนฺตี’’’ติ.
‘‘สนฺติ โข ปน, ภนฺเต, เอตรหิ ภิกฺขุนิโย ภควโต สาวิกา วิยตฺตา วินีตา วิสารทา พหุสฺสุตา ธมฺมธรา ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺนา สามีจิปฺปฏิปนฺนา อนุธมฺมจารินิโย, สกํ อาจริยกํ อุคฺคเหตฺวา อาจิกฺขนฺติ เทเสนฺติ ปฺเปนฺติ ปฏฺเปนฺติ วิวรนฺติ วิภชนฺติ อุตฺตานีกโรนฺติ, อุปฺปนฺนํ ปรปฺปวาทํ สหธมฺเมน สุนิคฺคหิตํ นิคฺคเหตฺวา สปฺปาฏิหาริยํ ธมฺมํ เทเสนฺติ. ปรินิพฺพาตุ ทานิ, ภนฺเต, ภควา, ปรินิพฺพาตุ ทานิ, สุคโต! ปรินิพฺพานกาโล ทานิ, ภนฺเต, ภควโต.
‘‘ภาสิตา โข ปเนสา, ภนฺเต, ภควตา วาจา – ‘น ตาวาหํ, ปาปิม, ปรินิพฺพายิสฺสามิ ยาว เม อุปาสกา…เป… ยาว เม อุปาสิกา น สาวิกา ภวิสฺสนฺติ วิยตฺตา วินีตา วิสารทา พหุสฺสุตา ธมฺมธรา ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺนา สามีจิปฺปฏิปนฺนา อนุธมฺมจารินิโย, สกํ อาจริยกํ อุคฺคเหตฺวา อาจิกฺขิสฺสนฺติ เทเสสฺสนฺติ ปฺเปสฺสนฺติ ปฏฺเปสฺสนฺติ วิวริสฺสนฺติ วิภชิสฺสนฺติ อุตฺตานีกริสฺสนฺติ, อุปฺปนฺนํ ปรปฺปวาทํ สหธมฺเมน สุนิคฺคหิตํ นิคฺคเหตฺวา สปฺปาฏิหาริยํ ธมฺมํ เทเสสฺสนฺตี’’’ติ.
‘‘สนฺติ โข ปน, ภนฺเต, เอตรหิ อุปาสกา…เป… อุปาสิกา ภควโต สาวิกา วิยตฺตา วินีตา วิสารทา พหุสฺสุตา ธมฺมธรา ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺนา ¶ สามีจิปฺปฏิปนฺนา อนุธมฺมจารินิโย ¶ , สกํ อาจริยกํ อุคฺคเหตฺวา อาจิกฺขนฺติ เทเสนฺติ ปฺเปนฺติ ปฏฺเปนฺติ วิวรนฺติ วิภชนฺติ ¶ อุตฺตานีกโรนฺติ, อุปฺปนฺนํ ปรปฺปวาทํ สหธมฺเมน สุนิคฺคหิตํ นิคฺคเหตฺวา สปฺปาฏิหาริยํ ธมฺมํ เทเสนฺติ. ปรินิพฺพาตุ ทานิ, ภนฺเต, ภควา, ปรินิพฺพาตุ ทานิ, สุคโต! ปรินิพฺพานกาโล ทานิ, ภนฺเต, ภควโต.
‘‘ภาสิตา โข ปเนสา, ภนฺเต, ภควตา วาจา – ‘น ตาวาหํ, ปาปิม, ปรินิพฺพายิสฺสามิ ยาว เม อิทํ พฺรหฺมจริยํ น อิทฺธฺเจว ภวิสฺสติ ผีตฺจ วิตฺถาริตํ พาหุชฺํ ปุถุภูตํ ยาว เทวมนุสฺเสหิ สุปฺปกาสิต’นฺติ. ตยิทํ, ภนฺเต, ภควโต พฺรหฺมจริยํ อิทฺธฺเจว ผีตฺจ วิตฺถาริตํ พาหุชฺํ ปุถุภูตํ ¶ ยาว เทวมนุสฺเสหิ สุปฺปกาสิตํ. ปรินิพฺพาตุ ทานิ, ภนฺเต, ภควา, ปรินิพฺพาตุ ทานิ สุคโต. ปรินิพฺพานกาโล ทานิ, ภนฺเต, ภควโต’’ติ.
เอวํ วุตฺเต ภควา มารํ ปาปิมนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อปฺโปสฺสุกฺโก ตฺวํ, ปาปิม, โหหิ. น จิรํ [นจิรสฺเสว (ก.)] ตถาคตสฺส ปรินิพฺพานํ ภวิสฺสติ. อิโต ติณฺณํ มาสานํ อจฺจเยน ตถาคโต ปรินิพฺพายิสฺสตี’’ติ. อถ โข ภควา จาปาเล เจติเย สโต สมฺปชาโน อายุสงฺขารํ โอสฺสชิ. โอสฺสฏฺเ จ [โอสชฺเช ปน (ก.)] ภควตา อายุสงฺขาเร มหาภูมิจาโล อโหสิ ภึสนโก โลมหํโส, เทวทุนฺทุภิโย [เทวทุทฺรภิโย (ก.)] จ ผลึสุ. อถ โข ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ –
‘‘ตุลมตุลฺจ ¶ ¶ สมฺภวํ, ภวสงฺขารมวสฺสชิ มุนิ;
อชฺฌตฺตรโต สมาหิโต, อภินฺทิ กวจมิวตฺตสมฺภว’’นฺติ. ทสมํ;
จาปาลวคฺโค ปโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
อปาราปิ วิรทฺโธ จ, อริยา นิพฺพิทาปิ จ;
ปเทสํ สมตฺตํ ภิกฺขุ, พุทฺธํ าณฺจ เจติยนฺติ.
๒. ปาสาทกมฺปนวคฺโค
๑. ปุพฺพสุตฺตํ
๘๒๓. สาวตฺถินิทานํ ¶ ¶ . ‘‘ปุพฺเพว เม, ภิกฺขเว, สมฺโพธา อนภิสมฺพุทฺธสฺส โพธิสตฺตสฺเสว สโต เอตทโหสิ – ‘โก นุ โข เหตุ, โก ปจฺจโย อิทฺธิปาทภาวนายา’ติ? ตสฺส มยฺหํ, ภิกฺขเว, เอตทโหสิ – ‘อิธ ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ – อิติ เม ฉนฺโท น จ อติลีโน ภวิสฺสติ, น จ อติปฺปคฺคหิโต ภวิสฺสติ, น จ อชฺฌตฺตํ สํขิตฺโต ภวิสฺสติ, น จ พหิทฺธา วิกฺขิตฺโต ภวิสฺสติ. ปจฺฉาปุเรสฺี จ วิหรติ – ยถา ปุเร ตถา ปจฺฉา, ยถา ปจฺฉา ตถา ปุเร; ยถา ¶ อโธ ตถา อุทฺธํ, ยถา อุทฺธํ ตถา อโธ; ยถา ทิวา ตถา รตฺตึ, ยถา รตฺตึ ตถา ทิวา. อิติ วิวเฏน เจตสา อปริโยนทฺเธน สปฺปภาสํ จิตฺตํ ภาเวติ’’’.
‘‘วีริยสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ ¶ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ – อิติ เม วีริยํ น จ อติลีนํ ภวิสฺสติ, น จ อติปฺปคฺคหิตํ ภวิสฺสติ, น จ อชฺฌตฺตํ สํขิตฺตํ ภวิสฺสติ, น จ พหิทฺธา วิกฺขิตฺตํ ภวิสฺสติ. ปจฺฉาปุเรสฺี จ วิหรติ – ยถา ปุเร ตถา ปจฺฉา, ยถา ปจฺฉา ตถา ปุเร; ยถา อโธ ตถา อุทฺธํ, ยถา อุทฺธํ ตถา อโธ; ยถา ทิวา ตถา รตฺตึ, ยถา รตฺตึ ตถา ทิวา. อิติ วิวเฏน เจตสา อปริโยนทฺเธน สปฺปภาสํ จิตฺตํ ภาเวติ.
‘‘จิตฺตสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ ¶ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ – อิติ เม จิตฺตํ น จ อติลีนํ ภวิสฺสติ, น จ อติปฺปคฺคหิตํ ภวิสฺสติ, น จ อชฺฌตฺตํ สํขิตฺตํ ภวิสฺสติ, น จ พหิทฺธา วิกฺขิตฺตํ ภวิสฺสติ. ปจฺฉาปุเรสฺี จ วิหรติ – ยถา ปุเร ตถา ปจฺฉา, ยถา ปจฺฉา ตถา ปุเร; ยถา อโธ ตถา อุทฺธํ, ยถา อุทฺธํ ตถา อโธ; ยถา ทิวา ตถา รตฺตึ, ยถา รตฺตึ ตถา ทิวา. อิติ วิวเฏน เจตสา อปริโยนทฺเธน สปฺปภาสํ จิตฺตํ ภาเวติ.
‘‘วีมํสาสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ – อิติ เม วีมํสา น จ อติลีนา ภวิสฺสติ, น จ อติปฺปคฺคหิตา ภวิสฺสติ, น จ อชฺฌตฺตํ สํขิตฺตา ภวิสฺสติ ¶ , น จ พหิทฺธา วิกฺขิตฺตา ภวิสฺสติ. ปจฺฉาปุเรสฺี จ วิหรติ – ยถา ปุเร ตถา ปจฺฉา, ยถา ปจฺฉา ตถา ปุเร; ยถา อโธ ตถา อุทฺธํ, ยถา อุทฺธํ ตถา อโธ; ยถา ทิวา ตถา รตฺตึ, ยถา รตฺตึ ตถา ทิวา. อิติ วิวเฏน เจตสา อปริโยนทฺเธน สปฺปภาสํ จิตฺตํ ภาเวติ.
‘‘เอวํ ภาวิเตสุ โข, ภิกฺขุ, จตูสุ อิทฺธิปาเทสุ เอวํ พหุลีกเตสุ, อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภติ – เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหติ, พหุธาปิ หุตฺวา เอโก โหติ; อาวิภาวํ, ติโรภาวํ; ติโรกุฏฺฏํ ติโรปาการํ ติโรปพฺพตํ อสชฺชมาโน คจฺฉติ, เสยฺยถาปิ อากาเส; ปถวิยาปิ อุมฺมุชฺชนิมุชฺชํ กโรติ, เสยฺยถาปิ อุทเก; อุทเกปิ อภิชฺชมาเน ¶ [อภิชฺชมาโน (สี. ปี. ก.)] คจฺฉติ, เสยฺยถาปิ ปถวิยํ; อากาเสปิ ปลฺลงฺเกน ¶ กมติ, เสยฺยถาปิ ¶ ปกฺขี สกุโณ; อิเมปิ จนฺทิมสูริเย เอวํมหิทฺธิเก เอวํมหานุภาเว ปาณินา ปริมสติ [ปรามสติ (สี. สฺยา. กํ.)] ปริมชฺชติ; ยาว พฺรหฺมโลกาปิ กาเยน วสํ วตฺเตติ.
‘‘เอวํ ภาวิเตสุ โข, ภิกฺขุ, จตูสุ อิทฺธิปาเทสุ เอวํ พหุลีกเตสุ ทิพฺพาย โสตธาตุยา วิสุทฺธาย อติกฺกนฺตมานุสิกาย อุโภ สทฺเท สุณาติ – ทิพฺเพ จ มานุเส จ, ทูเร สนฺติเก จาติ.
‘‘เอวํ ภาวิเตสุ โข, ภิกฺขุ, จตูสุ อิทฺธิปาเทสุ เอวํ พหุลีกเตสุ, ปรสตฺตานํ ปรปุคฺคลานํ เจตสา เจโต ปริจฺจ ปชานาติ. สราคํ วา จิตฺตํ ‘สราคํ จิตฺต’นฺติ ปชานาติ; วีตราคํ วา จิตฺตํ ‘วีตราคํ จิตฺต’นฺติ ปชานาติ; สโทสํ วา จิตฺตํ ‘สโทสํ จิตฺต’นฺติ ปชานาติ; วีตโทสํ วา จิตฺตํ ‘วีตโทสํ จิตฺต’นฺติ ปชานาติ; สโมหํ วา จิตฺตํ ‘สโมหํ จิตฺต’นฺติ ปชานาติ; วีตโมหํ วา จิตฺตํ ‘วีตโมหํ จิตฺต’นฺติ ปชานาติ; สํขิตฺตํ วา จิตฺตํ ‘สํขิตฺตํ จิตฺต’นฺติ ปชานาติ; วิกฺขิตฺตํ วา จิตฺตํ ‘วิกฺขิตฺตํ จิตฺต’นฺติ ปชานาติ; มหคฺคตํ วา จิตฺตํ ‘มหคฺคตํ จิตฺต’นฺติ ปชานาติ; อมหคฺคตํ วา จิตฺตํ ‘อมหคฺคตํ จิตฺต’นฺติ ปชานาติ; สอุตฺตรํ วา จิตฺตํ ‘สอุตฺตรํ จิตฺต’นฺติ ปชานาติ; อนุตฺตรํ วา จิตฺตํ ‘อนุตฺตรํ จิตฺต’นฺติ ปชานาติ; สมาหิตํ วา จิตฺตํ ‘สมาหิตํ จิตฺต’นฺติ ปชานาติ; อสมาหิตํ วา จิตฺตํ ‘อสมาหิตํ จิตฺต’นฺติ ปชานาติ; วิมุตฺตํ วา จิตฺตํ ‘วิมุตฺตํ จิตฺต’นฺติ ปชานาติ; อวิมุตฺตํ วา จิตฺตํ ‘อวิมุตฺตํ จิตฺต’นฺติ ปชานาติ’’.
‘‘เอวํ ¶ ¶ ภาวิเตสุ โข, ภิกฺขุ, จตูสุ อิทฺธิปาเทสุ เอวํ พหุลีกเตสุ, อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ, เสยฺยถิทํ – เอกมฺปิ ชาตึ ทฺเวปิ ชาติโย ติสฺโสปิ ชาติโย จตสฺโสปิ ชาติโย ปฺจปิ ชาติโย ทสปิ ชาติโย วีสมฺปิ ชาติโย ตึสมฺปิ ชาติโย จตฺตาลีสมฺปิ ชาติโย ปฺาสมฺปิ ¶ ชาติโย ชาติสตมฺปิ ชาติสหสฺสมฺปิ ชาติสตสหสฺสมฺปิ อเนเกปิ สํวฏฺฏกปฺเป อเนเกปิ วิวฏฺฏกปฺเป อเนเกปิ สํวฏฺฏวิวฏฺฏกปฺเป – ‘อมุตฺราสึ เอวํนาโม เอวํโคตฺโต เอวํวณฺโณ เอวมาหาโร เอวํสุขทุกฺขปฺปฏิสํเวที เอวมายุปริยนฺโต, โส ตโต จุโต อมุตฺร อุทปาทึ [อุปฺปาทึ (สี.)]; ตตฺราปาสึ เอวํนาโม ¶ เอวํโคตฺโต เอวํวณฺโณ เอวมาหาโร เอวํสุขทุกฺขปฺปฏิสํเวที เอวมายุปริยนฺโต, โส ตโต จุโต อิธูปปนฺโน’ติ. อิติ สาการํ สอุทฺเทสํ อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ.
‘‘เอวํ ภาวิเตสุ โข ภิกฺขุ, จตูสุ อิทฺธิปาเทสุ เอวํ พหุลีกเตสุ, ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน สตฺเต ปสฺสติ จวมาเน อุปปชฺชมาเน หีเน ปณีเต สุวณฺเณ ทุพฺพณฺเณ, สุคเต ทุคฺคเต ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานาติ – ‘อิเม วต, โภนฺโต, สตฺตา กายทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา วจีทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา มโนทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา อริยานํ อุปวาทกา มิจฺฉาทิฏฺิกา มิจฺฉาทิฏฺิกมฺมสมาทานา; เต กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปนฺนา. อิเม วา ปน, โภนฺโต, สตฺตา กายสุจริเตน สมนฺนาคตา วจีสุจริเตน สมนฺนาคตา มโนสุจริเตน สมนฺนาคตา อริยานํ ¶ อนุปวาทกา สมฺมาทิฏฺิกา สมฺมาทิฏฺิกมฺมสมาทานา; เต กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปนฺนา’ติ. อิติ ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน สตฺเต ปสฺสติ จวมาเน อุปปชฺชมาเน หีเน ปณีเต สุวณฺเณ ทุพฺพณฺเณ, สุคเต ทุคฺคเต ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานาติ.
‘‘เอวํ ภาวิเตสุ โข, ภิกฺขุ, จตูสุ อิทฺธิปาเทสุ เอวํ พหุลีกเตสุ, อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรตี’’ติ. ปมํ.
๒. มหปฺผลสุตฺตํ
๘๒๔. ‘‘จตฺตาโรเม ¶ , ภิกฺขเว, อิทฺธิปาทา ภาวิตา พหุลีกตา มหปฺผลา โหนฺติ มหานิสํสา. กถํ ภาวิตา จ, ภิกฺขเว, จตฺตาโร อิทฺธิปาทา กถํ พหุลีกตา มหปฺผลา โหนฺติ ¶ มหานิสํสา? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ – ‘อิติ เม ฉนฺโท น จ อติลีโน ภวิสฺสติ, น จ อติปฺปคฺคหิโต ภวิสฺสติ, น จ อชฺฌตฺตํ สํขิตฺโต ภวิสฺสติ, น จ พหิทฺธา วิกฺขิตฺโต ภวิสฺสติ’. ปจฺฉาปุเรสฺี จ วิหรติ – ยถา ปุเร ตถา ปจฺฉา, ยถา ปจฺฉา ตถา ปุเร; ยถา อโธ ตถา อุทฺธํ, ยถา อุทฺธํ ตถา อโธ; ยถา ทิวา ตถา รตฺตึ, ยถา รตฺตึ ตถา ¶ ทิวา. อิติ วิวเฏน เจตสา อปริโยนทฺเธน สปฺปภาสํ จิตฺตํ ภาเวติ.
‘‘วีริยสมาธิ…เป… จิตฺตสมาธิ…เป… วีมํสาสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ – ‘อิติ เม วีมํสา น จ อติลีนา ภวิสฺสติ, น จ อติปฺปคฺคหิตา ¶ ภวิสฺสติ, น จ อชฺฌตฺตํ สํขิตฺตา ภวิสฺสติ, น จ พหิทฺธา วิกฺขิตฺตา ภวิสฺสติ’. ปจฺฉาปุเรสฺี จ วิหรติ – ยถา ปุเร ตถา ปจฺฉา, ยถา ปจฺฉา ตถา ปุเร; ยถา อโธ ตถา อุทฺธํ, ยถา อุทฺธํ ตถา อโธ; ยถา ทิวา ตถา รตฺตึ, ยถา รตฺตึ ตถา ทิวา. อิติ วิวเฏน เจตสา อปริโยนทฺเธน สปฺปภาสํ จิตฺตํ ภาเวติ. เอวํ ภาวิตา โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร อิทฺธิปาทา เอวํ พหุลีกตา มหปฺผลา โหนฺติ มหานิสํสา.
‘‘เอวํ ภาวิเตสุ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ จตูสุ อิทฺธิปาเทสุ เอวํ พหุลีกเตสุ อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภติ – เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหติ…เป… ยาว พฺรหฺมโลกาปิ กาเยน วสํ วตฺเตติ…เป….
‘‘เอวํ ¶ ภาวิเตสุ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ จตูสุ อิทฺธิปาเทสุ เอวํ พหุลีกเตสุ, อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรตี’’ติ. ทุติยํ.
๓. ฉนฺทสมาธิสุตฺตํ
๘๒๕. ‘‘ฉนฺทํ เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ นิสฺสาย ลภติ สมาธึ, ลภติ จิตฺตสฺส เอกคฺคตํ – อยํ วุจฺจติ ฉนฺทสมาธิ. โส อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ. อุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ ¶ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ. อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ. อุปฺปนฺนานํ ¶ กุสลานํ ธมฺมานํ ิติยา อสมฺโมสาย ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย ภาวนาย ปาริปูริยา ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ. อิเม วุจฺจนฺติ ‘ปธานสงฺขารา’ติ. อิติ อยฺจ ฉนฺโท, อยฺจ ฉนฺทสมาธิ, อิเม จ ปธานสงฺขารา – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ‘ฉนฺทสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคโต อิทฺธิปาโท’’’.
‘‘วีริยํ ¶ เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ นิสฺสาย ลภติ สมาธึ, ลภติ จิตฺตสฺส เอกคฺคตํ – อยํ วุจฺจติ ‘วีริยสมาธิ’. โส อนุปฺปนฺนานํ…เป… อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ิติยา อสมฺโมสาย ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย ภาวนาย ปาริปูริยา ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ. อิเม วุจฺจนฺติ ‘ปธานสงฺขารา’ติ. อิติ อิทฺจ วีริยํ, อยฺจ วีริยสมาธิ, อิเม จ ปธานสงฺขารา – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ‘วีริยสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคโต อิทฺธิปาโท’’’.
‘‘จิตฺตํ ¶ เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ นิสฺสาย ลภติ สมาธึ, ลภติ จิตฺตสฺส เอกคฺคตํ – อยํ วุจฺจติ ‘จิตฺตสมาธิ’. โส อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ…เป… อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ิติยา อสมฺโมสาย ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย ภาวนาย ปาริปูริยา ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ. อิเม วุจฺจนฺติ ‘ปธานสงฺขารา’ติ. อิติ อิทฺจ จิตฺตํ, อยฺจ จิตฺตสมาธิ, อิเม จ ปธานสงฺขารา – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ‘จิตฺตสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคโต ¶ อิทฺธิปาโท’’’.
‘‘วีมํสํ เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ นิสฺสาย ลภติ สมาธึ, ลภติ จิตฺตสฺส เอกคฺคตํ – อยํ วุจฺจติ ‘วีมํสาสมาธิ’. โส อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ…เป… อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ิติยา อสมฺโมสาย ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย ภาวนาย ปาริปูริยา ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ. อิเม วุจฺจนฺติ ‘ปธานสงฺขารา’ติ ¶ . อิติ อยฺจ วีมํสา, อยฺจ วีมํสาสมาธิ, อิเม จ ปธานสงฺขารา – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ‘วีมํสาสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคโต อิทฺธิปาโท’’’ติ. ตติยํ.
๔. โมคฺคลฺลานสุตฺตํ
๘๒๖. เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ ปุพฺพาราเม มิคารมาตุปาสาเท. เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา ภิกฺขู เหฏฺามิคารมาตุปาสาเท วิหรนฺติ อุทฺธตา อุนฺนฬา จปลา มุขรา วิกิณฺณวาจา มุฏฺสฺสติโน อสมฺปชานา อสมาหิตา ภนฺตจิตฺตา [วิพฺภนฺตจิตฺตา (สี. สฺยา. กํ.)] ปากตินฺทฺริยา.
อถ ¶ โข ภควา อายสฺมนฺตํ มหาโมคฺคลฺลานํ อามนฺเตสิ – ‘‘เอเต โข, โมคฺคลฺลาน, สพฺรหฺมจาริโน เหฏฺามิคารมาตุปาสาเท ¶ วิหรนฺติ อุทฺธตา อุนฺนฬา จปลา มุขรา วิกิณฺณวาจา มุฏฺสฺสติโน อสมฺปชานา อสมาหิตา ภนฺตจิตฺตา ปากตินฺทฺริยา. คจฺฉ, โมคฺคลฺลาน, เต ภิกฺขู สํเวเชหี’’ติ.
‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ โข อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ¶ ภควโต ปฏิสฺสุตฺวา ตถารูปํ อิทฺธาภิสงฺขารํ อภิสงฺขาเรสิ [อภิสงฺขเรสิ (สฺยา. ปี. ก.)] ยถา ปาทงฺคุฏฺเกน มิคารมาตุปาสาทํ สงฺกมฺเปสิ สมฺปกมฺเปสิ สมฺปจาเลสิ. อถ โข เต ภิกฺขู สํวิคฺคา โลมหฏฺชาตา เอกมนฺตํ อฏฺํสุ – ‘‘อจฺฉริยํ วต, โภ, อพฺภุตํ วต, โภ! นิวาตฺจ วต อยฺจ มิคารมาตุปาสาโท คมฺภีรเนโม สุนิขาโต อจโล อสมฺปกมฺปี, อถ จ ปน สงฺกมฺปิโต สมฺปกมฺปิโต สมฺปจาลิโต’’ติ!
อถ โข ภควา เยน เต ภิกฺขู เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา เต ภิกฺขู ภควา เอตทโวจ – ‘‘กึ นุ ตุมฺเห, ภิกฺขเว, สํวิคฺคา โลมหฏฺชาตา เอกมนฺตํ ิตา’’ติ? ‘‘อจฺฉริยํ, ภนฺเต, อพฺภุตํ ภนฺเต! นิวาตฺจ วต อยฺจ มิคารมาตุปาสาโท คมฺภีรเนโม สุนิขาโต อจโล อสมฺปกมฺปี, อถ จ ปน สงฺกมฺปิโต สมฺปกมฺปิโต สมฺปจาลิโต’’ติ! ‘‘ตุมฺเหว โข, ภิกฺขเว, สํเวเชตุกาเมน โมคฺคลฺลาเนน ภิกฺขุนา ปาทงฺคุฏฺเกน มิคารมาตุปาสาโท, สงฺกมฺปิโต สมฺปกมฺปิโต สมฺปจาลิโต. ตํ กึ มฺถ, ภิกฺขเว, กตเมสํ ธมฺมานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา โมคฺคลฺลาโน ภิกฺขุ เอวํมหิทฺธิโก เอวํมหานุภาโว’’ติ ¶ ? ‘‘ภควํมูลกา โน, ภนฺเต, ธมฺมา, ภควํเนตฺติกา ภควํปฏิสรณา. สาธุ วต, ภนฺเต, ภควนฺตํเยว ปฏิภาตุ เอตสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ. ภควโต สุตฺวา ภิกฺขู ธาเรสฺสนฺตี’’ติ.
‘‘เตน ¶ หิ, ภิกฺขเว, สุณาถ. จตุนฺนํ โข, ภิกฺขเว, อิทฺธิปาทานํ ¶ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา โมคฺคลฺลาโน ภิกฺขุ เอวํมหิทฺธิโก เอวํมหานุภาโว. กตเมสํ จตุนฺนํ? อิธ, ภิกฺขเว, โมคฺคลฺลาโน ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ, วีริยสมาธิ…เป… จิตฺตสมาธิ…เป… วีมํสาสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ – ‘อิติ เม วีมํสา น จ ¶ อติลีนา ภวิสฺสติ, น จ อติปฺปคฺคหิตา ภวิสฺสติ; น จ อชฺฌตฺตํ สํขิตฺตา ภวิสฺสติ, น จ พหิทฺธา วิกฺขิตฺตา ภวิสฺสติ’. ปจฺฉาปุเรสฺี จ วิหรติ – ยถา ปุเร ตถา ปจฺฉา, ยถา ปจฺฉา ตถา ปุเร; ยถา อโธ ตถา อุทฺธํ ยถา อุทฺธํ ตถา อโธ; ยถา ทิวา ตถา รตฺตึ, ยถา รตฺตึ ตถา ทิวา. อิติ วิวเฏน เจตสา อปริโยนทฺเธน สปฺปภาสํ จิตฺตํ ภาเวติ. อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา โมคฺคลฺลาโน ภิกฺขุ เอวํมหิทฺธิโก เอวํมหานุภาโว. อิเมสฺจ ปน, ภิกฺขเว, จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา โมคฺคลฺลาโน ภิกฺขุ อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภติ…เป… ยาว พฺรหฺมโลกาปิ กาเยน วสํ วตฺเตติ…เป… อิเมสฺจ ปน, ภิกฺขเว, จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา โมคฺคลฺลาโน ภิกฺขุ อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรตี’’ติ. จตุตฺถํ.
๕. อุณฺณาภพฺราหฺมณสุตฺตํ
๘๒๗. เอวํ ¶ เม สุตํ – เอกํ สมยํ อายสฺมา อานนฺโท โกสมฺพิยํ วิหรติ โฆสิตาราเม. อถ ¶ โข อุณฺณาโภ พฺราหฺมโณ เยนายสฺมา อานนฺโท เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา อานนฺเทน สทฺธึ สมฺโมทิ. สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อุณฺณาโภ พฺราหฺมโณ อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ – ‘‘กิมตฺถิยํ นุ โข, โภ อานนฺท, สมเณ โคตเม พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’’ติ? ‘‘ฉนฺทปฺปหานตฺถํ โข, พฺราหฺมณ, ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’’ติ.
‘‘อตฺถิ ¶ ปน, โภ อานนฺท, มคฺโค อตฺถิ ปฏิปทา เอตสฺส ฉนฺทสฺส ปหานายา’’ติ? ‘‘อตฺถิ โข, พฺราหฺมณ, มคฺโค อตฺถิ ปฏิปทา เอตสฺส ฉนฺทสฺส ปหานายา’’ติ.
‘‘กตโม ปน, โภ อานนฺท, มคฺโค กตมา ปฏิปทา เอตสฺส ฉนฺทสฺส ปหานายา’’ติ? ‘‘อิธ, พฺราหฺมณ, ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ, วีริยสมาธิ…เป… จิตฺตสมาธิ…เป… วีมํสาสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ – อยํ โข, พฺราหฺมณ, มคฺโค อยํ ปฏิปทา เอตสฺส ฉนฺทสฺส ปหานายา’’ติ.
‘‘เอวํ ¶ สนฺเต, โภ อานนฺท, สนฺตกํ โหติ โน อสนฺตกํ. ฉนฺเทเนว ฉนฺทํ ปชหิสฺสตีติ – เนตํ านํ วิชฺชติ’’. ‘‘เตน หิ, พฺราหฺมณ, ตฺเเวตฺถ ปฏิปุจฺฉิสฺสามิ. ยถา เต ขเมยฺย ตถา ตํ พฺยากเรยฺยาสิ. ตํ ¶ กึ มฺสิ, พฺราหฺมณ, อโหสิ เต ปุพฺเพ ฉนฺโท ‘อารามํ คมิสฺสามี’ติ? ตสฺส เต อารามคตสฺส โย ตชฺโช ฉนฺโท โส ปฏิปฺปสฺสทฺโธ’’ติ? ‘‘เอวํ ¶ , โภ’’. ‘‘อโหสิ เต ปุพฺเพ วีริยํ ‘อารามํ คมิสฺสามี’ติ? ตสฺส เต อารามคตสฺส ยํ ตชฺชํ วีริยํ ตํ ปฏิปฺปสฺสทฺธ’’นฺติ? ‘‘เอวํ, โภ’’. ‘‘อโหสิ เต ปุพฺเพ จิตฺตํ ‘อารามํ คมิสฺสามี’ติ? ตสฺส เต อารามคตสฺส ยํ ตชฺชํ จิตฺตํ ตํ ปฏิปฺปสฺสทฺธ’’นฺติ? ‘‘เอวํ, โภ’’. ‘‘อโหสิ เต ปุพฺเพ วีมํสา ‘อารามํ คมิสฺสามี’ติ? ตสฺส เต อารามคตสฺส ยา ตชฺชา วีมํสา สา ปฏิปฺปสฺสทฺธา’’ติ? ‘‘เอวํ, โภ’’.
‘‘เอวเมว โข, พฺราหฺมณ, โย โส ภิกฺขุ อรหํ ขีณาสโว วุสิตวา กตกรณีโย โอหิตภาโร อนุปฺปตฺตสทตฺโถ ปริกฺขีณภวสํโยชโน สมฺมทฺา วิมุตฺโต, ตสฺส โย ปุพฺเพ ฉนฺโท อโหสิ อรหตฺตปฺปตฺติยา, อรหตฺตปฺปตฺเต [อรหตฺเต ปตฺเต (สี. สฺยา. กํ.)] โย ตชฺโช ฉนฺโท โส ปฏิปฺปสฺสทฺโธ; ยํ ปุพฺเพ วีริยํ อโหสิ อรหตฺตปฺปตฺติยา, อรหตฺตปฺปตฺเต ยํ ตชฺชํ วีริยํ ตํ ปฏิปฺปสฺสทฺธํ; ยํ ปุพฺเพ จิตฺตํ อโหสิ อรหตฺตปฺปตฺติยา, อรหตฺตปฺปตฺเต ยํ ตชฺชํ จิตฺตํ ตํ ปฏิปฺปสฺสทฺธํ; ยา ปุพฺเพ วีมํสา อโหสิ อรหตฺตปฺปตฺติยา, อรหตฺตปฺปตฺเต ยา ตชฺชา วีมํสา สา ปฏิปฺปสฺสทฺธา. ตํ กึ มฺสิ, พฺราหฺมณ, อิติ เอวํ สนฺเต, สนฺตกํ วา โหติ โน อสนฺตกํ วา’’ติ?
‘‘อทฺธา, โภ อานนฺท, เอวํ สนฺเต, สนฺตกํ โหติ ¶ โน อสนฺตกํ. อภิกฺกนฺตํ, โภ อานนฺท, อภิกฺกนฺตํ, โภ อานนฺท! เสยฺยถาปิ, โภ อานนฺท, นิกฺกุชฺชิตํ วา อุกฺกุชฺเชยฺย, ปฏิจฺฉนฺนํ ¶ วา วิวเรยฺย, มูฬฺหสฺส วา มคฺคํ อาจิกฺเขยฺย, อนฺธกาเร วา เตลปชฺโชตํ ธาเรยฺย – จกฺขุมนฺโต รูปานิ ทกฺขนฺตีติ; เอวเมวํ โภตา อานนฺเทน อเนกปริยาเยน ธมฺโม ปกาสิโต. เอสาหํ, โภ อานนฺท, ตํ ภวนฺตํ โคตมํ สรณํ คจฺฉามิ ธมฺมฺจ ภิกฺขุสงฺฆฺจ. อุปาสกํ มํ ภวํ อานนฺโท ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณํ คต’’นฺติ. ปฺจมํ.
๖. ปมสมณพฺราหฺมณสุตฺตํ
๘๒๘. ‘‘เย ¶ หิ เกจิ, ภิกฺขเว, อตีตมทฺธานํ สมณา วา พฺราหฺมณา วา มหิทฺธิกา อเหสุํ มหานุภาวา, สพฺเพ เต จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา. เย หิ เกจิ, ภิกฺขเว, อนาคตมทฺธานํ สมณา วา พฺราหฺมณา วา มหิทฺธิกา ภวิสฺสนฺติ มหานุภาวา, สพฺเพ เต จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา. เย หิ เกจิ, ภิกฺขเว, เอตรหิ สมณา วา พฺราหฺมณา วา มหิทฺธิกา มหานุภาวา, สพฺเพ เต จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา.
‘‘กตเมสํ จตุนฺนํ? อิธ ¶ , ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ, วีริยสมาธิ…เป… จิตฺตสมาธิ…เป… วีมํสาสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ. เย หิ เกจิ, ภิกฺขเว, อตีตมทฺธานํ สมณา วา พฺราหฺมณา วา ¶ มหิทฺธิกา อเหสุํ มหานุภาวา, สพฺเพ เต อิเมสํเยว จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา. เย หิ เกจิ, ภิกฺขเว, อนาคตมทฺธานํ สมณา วา พฺราหฺมณา วา มหิทฺธิกา ภวิสฺสนฺติ มหานุภาวา, สพฺเพ เต อิเมสํเยว จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา. เย หิ เกจิ, ภิกฺขเว, เอตรหิ สมณา วา พฺราหฺมณา วา มหิทฺธิกา มหานุภาวา, สพฺเพ เต อิเมสํเยว จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา’’ติ. ฉฏฺํ.
๗. ทุติยสมณพฺราหฺมณสุตฺตํ
๘๒๙. ‘‘เย หิ เกจิ, ภิกฺขเว, อตีตมทฺธานํ สมณา วา พฺราหฺมณา วา อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภสุํ – เอโกปิ หุตฺวา พหุธา อเหสุํ, พหุธาปิ หุตฺวา เอโก อเหสุํ; อาวิภาวํ, ติโรภาวํ; ติโรกุฏฺฏํ ติโรปาการํ ติโรปพฺพตํ อสชฺชมานา อคมํสุ, เสยฺยถาปิ ¶ อากาเส; ปถวิยาปิ อุมฺมุชฺชนิมุชฺชํ อกํสุ, เสยฺยถาปิ อุทเก; อุทเกปิ อภิชฺชมาเน [อภิชฺชมานา (สี. ปี. ก.)] อคมํสุ, เสยฺยถาปิ ปถวิยํ; อากาเสปิ ปลฺลงฺเกน กมึสุ, เสยฺยถาปิ ปกฺขี สกุโณ; อิเมปิ จนฺทิมสูริเย เอวํมหิทฺธิเก เอวํมหานุภาเว ปาณินา ปริมสึสุ [ปรามสึสุ (สฺยา. กํ. ก.)] ปริมชฺชึสุ; ยาว พฺรหฺมโลกาปิ กาเยน วสํ วตฺเตสุํ, สพฺเพ เต จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา.
‘‘เย ¶ หิ เกจิ, ภิกฺขเว, อนาคตมทฺธานํ สมณา วา พฺราหฺมณา วา อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภสฺสนฺติ – เอโกปิ หุตฺวา พหุธา ภวิสฺสนฺติ, พหุธาปิ หุตฺวา เอโก ภวิสฺสนฺติ; อาวิภาวํ, ติโรภาวํ; ติโรกุฏฺฏํ ติโรปาการํ ติโรปพฺพตํ อสชฺชมานา คมิสฺสนฺติ ¶ , เสยฺยถาปิ อากาเส; ปถวิยาปิ อุมฺมุชฺชนิมุชฺชํ กริสฺสนฺติ, เสยฺยถาปิ ¶ อุทเก; อุทเกปิ อภิชฺชมาเน คมิสฺสนฺติ, เสยฺยถาปิ ปถวิยํ; อากาเสปิ ปลฺลงฺเกน กมิสฺสนฺติ, เสยฺยถาปิ ปกฺขี สกุโณ; อิเมปิ จนฺทิมสูริเย เอวํมหิทฺธิเก เอวํมหานุภาเว ปาณินา ปริมสิสฺสนฺติ ปริมชฺชิสฺสนฺติ; ยาว พฺรหฺมโลกาปิ กาเยน วสํ วตฺติสฺสนฺติ, สพฺเพ เต จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา.
‘‘เย หิ เกจิ, ภิกฺขเว, เอตรหิ สมณา วา พฺราหฺมณา วา อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภนฺติ – เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหนฺติ, พหุธาปิ หุตฺวา เอโก โหนฺติ; อาวิภาวํ, ติโรภาวํ; ติโรกุฏฺฏํ ติโรปาการํ ติโรปพฺพตํ อสชฺชมานา คจฺฉนฺติ, เสยฺยถาปิ อากาเส; ปถวิยาปิ อุมฺมุชฺชนิมุชฺชํ กโรนฺติ, เสยฺยถาปิ อุทเก; อุทเกปิ อภิชฺชมาเน คจฺฉนฺติ, เสยฺยถาปิ ปถวิยํ; อากาเสปิ ปลฺลงฺเกน กมนฺติ, เสยฺยถาปิ ปกฺขี สกุโณ; อิเมปิ จนฺทิมสูริเย เอวํมหิทฺธิเก เอวํมหานุภาเว ปาณินา ปริมสนฺติ [ปรามสนฺติ (สฺยา. กํ.)] ปริมชฺชนฺติ; ยาว พฺรหฺมโลกาปิ กาเยน วสํ วตฺเตนฺติ, สพฺเพ เต จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตาติ.
‘‘กตเมสํ จตุนฺนํ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ, วีริยสมาธิ…เป… จิตฺตสมาธิ…เป… วีมํสาสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ. เย หิ เกจิ, ภิกฺขเว, อตีตมทฺธานํ สมณา วา พฺราหฺมณา วา อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภสุํ – เอโกปิ หุตฺวา พหุธา อเหสุํ…เป… ¶ ยาว พฺรหฺมโลกาปิ กาเยน วสํ วตฺเตสุํ, สพฺเพ เต อิเมสํเยว จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา.
‘‘เย ¶ หิ เกจิ, ภิกฺขเว, อนาคตมทฺธานํ สมณา วา พฺราหฺมณา วา อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภสฺสนฺติ – เอโกปิ หุตฺวา พหุธา ภวิสฺสนฺติ…เป… ยาว พฺรหฺมโลกาปิ กาเยน วสํ วตฺติสฺสนฺติ, สพฺเพ เต อิเมสํเยว จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา.
‘‘เย ¶ หิ เกจิ ภิกฺขเว เอตรหิ สมณา วา พฺราหฺมณา วา อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภนฺติ – เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหนฺติ…เป… ยาว พฺรหฺมโลกาปิ กาเยน วสํ วตฺเตนฺติ, สพฺเพ เต อิเมสํเยว จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา’’ติ. สตฺตมํ.
๘. ภิกฺขุสุตฺตํ
๘๓๐. ‘‘จตุนฺนํ, ภิกฺขเว, อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา ภิกฺขุ อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ.
‘‘กตเมสํ จตุนฺนํ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ, วีริยสมาธิ…เป… จิตฺตสมาธิ…เป… วีมํสาสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ. อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา ภิกฺขุ อาสวานํ ขยา ¶ อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรตี’’ติ. อฏฺมํ.
๙. อิทฺธาทิเทสนาสุตฺตํ
๘๓๑. ‘‘อิทฺธึ โว, ภิกฺขเว, เทเสสฺสามิ อิทฺธิปาทฺจ อิทฺธิปาทภาวนฺจ ¶ อิทฺธิปาทภาวนาคามินิฺจ ปฏิปทํ. ตํ สุณาถ.
‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, อิทฺธิ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภติ – เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหติ, พหุธาปิ หุตฺวา เอโก โหติ…เป… ยาว พฺรหฺมโลกาปิ กาเยน วสํ วตฺเตติ – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อิทฺธิ.
‘‘กตโม ¶ จ, ภิกฺขเว, อิทฺธิปาโท? โย โส, ภิกฺขเว, มคฺโค ยา ปฏิปทา อิทฺธิลาภาย อิทฺธิปฏิลาภาย สํวตฺตติ – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อิทฺธิปาโท.
‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, อิทฺธิปาทภาวนา? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ, วีริยสมาธิ…เป… จิตฺตสมาธิ …เป… วีมํสาสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อิทฺธิปาทภาวนา.
‘‘กตมา ¶ จ, ภิกฺขเว, อิทฺธิปาทภาวนาคามินี ปฏิปทา? อยเมว อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโค, เสยฺยถิทํ – สมฺมาทิฏฺิ, สมฺมาสงฺกปฺโป, สมฺมาวาจา, สมฺมากมฺมนฺโต, สมฺมาอาชีโว, สมฺมาวายาโม, สมฺมาสติ, สมฺมาสมาธิ – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อิทฺธิปาทภาวนาคามินี ปฏิปทา’’ติ. นวมํ.
๑๐. วิภงฺคสุตฺตํ
๘๓๒. ‘‘จตฺตาโรเม, ภิกฺขเว, อิทฺธิปาทา ภาวิตา พหุลีกตา มหปฺผลา โหนฺติ มหานิสํสา’’.
‘‘กถํ ภาวิตา จ, ภิกฺขเว, จตฺตาโร อิทฺธิปาทา กถํ พหุลีกตา มหปฺผลา โหนฺติ มหานิสํสา? อิธ, ภิกฺขเว ¶ , ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ – ‘อิติ เม ฉนฺโท น ¶ จ อติลีโน ภวิสฺสติ, น จ อติปฺปคฺคหิโต ภวิสฺสติ, น จ อชฺฌตฺตํ สํขิตฺโต ภวิสฺสติ, น จ พหิทฺธา วิกฺขิตฺโต ภวิสฺสติ’. ปจฺฉาปุเรสฺี จ วิหรติ – ‘ยถา ปุเร ตถา ปจฺฉา, ยถา ปจฺฉา ¶ ตถา ปุเร; ยถา อโธ ตถา อุทฺธํ, ยถา อุทฺธํ ตถา อโธ; ยถา ทิวา ตถา รตฺตึ ยถา รตฺตึ ตถา ทิวา’. อิติ วิวเฏน เจตสา อปริโยนทฺเธน สปฺปภาสํ จิตฺตํ ภาเวติ. วีริยสมาธิ…เป… จิตฺตสมาธิ…เป… วีมํสาสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ – ‘อิติ เม วีมํสา น จ อติลีนา ภวิสฺสติ, น จ อติปฺปคฺคหิตา ภวิสฺสติ, น จ อชฺฌตฺตํ สํขิตฺตา ภวิสฺสติ, น จ พหิทฺธา วิกฺขิตฺตา ภวิสฺสติ’. ปจฺฉาปุเรสฺี จ วิหรติ – ‘ยถา ปุเร ตถา ปจฺฉา, ยถา ปจฺฉา ตถา ปุเร; ยถา อโธ ตถา อุทฺธํ, ยถา อุทฺธํ ตถา อโธ; ยถา ทิวา ตถา รตฺตึ, ยถา รตฺตึ ตถา ทิวา’. อิติ วิวเฏน เจตสา อปริโยนทฺเธน สปฺปภาสํ จิตฺตํ ภาเวติ.
‘‘กตโม จ, ภิกฺขเว, อติลีโน ฉนฺโท? โย, ภิกฺขเว, ฉนฺโท โกสชฺชสหคโต โกสชฺชสมฺปยุตฺโต – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อติลีโน ฉนฺโท.
‘‘กตโม จ, ภิกฺขเว, อติปฺปคฺคหิโต ฉนฺโท? โย, ภิกฺขเว, ฉนฺโท อุทฺธจฺจสหคโต อุทฺธจฺจสมฺปยุตฺโต – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อติปฺปคฺคหิโต ฉนฺโท.
‘‘กตโม ¶ ¶ จ, ภิกฺขเว, อชฺฌตฺตํ สํขิตฺโต ฉนฺโท? โย, ภิกฺขเว, ฉนฺโท ถินมิทฺธสหคโต ถินมิทฺธสมฺปยุตฺโต – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อชฺฌตฺตํ สํขิตฺโต ฉนฺโท.
‘‘กตโม จ, ภิกฺขเว, พหิทฺธา วิกฺขิตฺโต ฉนฺโท? โย, ภิกฺขเว, ฉนฺโท พหิทฺธา ปฺจ กามคุเณ อารพฺภ อนุวิกฺขิตฺโต อนุวิสโฏ – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, พหิทฺธา วิกฺขิตฺโต ฉนฺโท.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปจฺฉาปุเรสฺี จ วิหรติ – ยถา ปุเร ตถา ปจฺฉา, ยถา ปจฺฉา ตถา ปุเร? อิธ ¶ , ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ปจฺฉาปุเรสฺา สุคฺคหิตา โหติ สุมนสิกตา สูปธาริตา สุปฺปฏิวิทฺธา ปฺาย. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปจฺฉาปุเรสฺี จ วิหรติ – ยถา ปุเร ตถา ปจฺฉา, ยถา ปจฺฉา ตถา ปุเร.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ยถา อโธ ตถา อุทฺธํ, ยถา อุทฺธํ ตถา อโธ วิหรติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อิมเมว กายํ อุทฺธํ ปาทตลา อโธ เกสมตฺถกา ตจปริยนฺตํ ปูรํ นานปฺปการสฺส อสุจิโน ปจฺจเวกฺขติ – ‘อตฺถิ อิมสฺมึ กาเย เกสา โลมา นขา ทนฺตา ตโจ มํสํ นฺหารุ อฏฺิ อฏฺิมิฺชํ วกฺกํ หทยํ ยกนํ กิโลมกํ ปิหกํ ปปฺผาสํ อนฺตํ อนฺตคุณํ อุทริยํ กรีสํ ปิตฺตํ เสมฺหํ ปุพฺโพ โลหิตํ เสโท เมโท อสฺสุ วสา เขโฬ สิงฺฆาณิกา ลสิกา มุตฺต’นฺติ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ยถา อโธ ตถา อุทฺธํ, ยถา อุทฺธํ ตถา อโธ วิหรติ.
‘‘กถฺจ ¶ ¶ , ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ยถา ทิวา ตถา รตฺตึ, ยถา รตฺตึ ตถา ทิวา วิหรติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เยหิ อากาเรหิ เยหิ ลิงฺเคหิ เยหิ นิมิตฺเตหิ ทิวา ฉนฺทสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ, โส เตหิ อากาเรหิ เตหิ ลิงฺเคหิ เตหิ นิมิตฺเตหิ รตฺตึ ฉนฺทสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ; เยหิ วา ปน อากาเรหิ เยหิ ลิงฺเคหิ เยหิ นิมิตฺเตหิ รตฺตึ ฉนฺทสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ, โส เตหิ อากาเรหิ เตหิ ลิงฺเคหิ เตหิ นิมิตฺเตหิ ทิวา ฉนฺทสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ยถา ทิวา ตถา รตฺตึ, ยถา รตฺตึ ตถา ทิวา วิหรติ.
‘‘กถฺจ ¶ , ภิกฺขเว, ภิกฺขุ วิวเฏน เจตสา อปริโยนทฺเธน สปฺปภาสํ จิตฺตํ ภาเวติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน อาโลกสฺา สุคฺคหิตา โหติ ทิวาสฺา สฺวาธิฏฺิตา. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ วิวเฏน เจตสา อปริโยนทฺเธน สปฺปภาสํ จิตฺตํ ภาเวติ.
‘‘กตมฺจ ¶ , ภิกฺขเว, อติลีนํ วีริยํ? ยํ, ภิกฺขเว, วีริยํ โกสชฺชสหคตํ โกสชฺชสมฺปยุตฺตํ – อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อติลีนํ วีริยํ.
‘‘กตมฺจ, ภิกฺขเว, อติปฺปคฺคหิตํ วีริยํ? ยํ, ภิกฺขเว, วีริยํ อุทฺธจฺจสหคตํ อุทฺธจฺจสมฺปยุตฺตํ – อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อติปฺปคฺคหิตํ วีริยํ.
‘‘กตมฺจ, ภิกฺขเว, อชฺฌตฺตํ สํขิตฺตํ วีริยํ? ยํ, ภิกฺขเว, วีริยํ ¶ ถินมิทฺธสหคตํ ถินมิทฺธสมฺปยุตฺตํ – อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อชฺฌตฺตํ สํขิตฺตํ วีริยํ.
‘‘กตมฺจ, ภิกฺขเว, พหิทฺธา วิกฺขิตฺตํ วีริยํ? ยํ, ภิกฺขเว, วีริยํ พหิทฺธา ปฺจ กามคุเณ อารพฺภ อนุวิกฺขิตฺตํ อนุวิสฏํ – อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, พหิทฺธา วิกฺขิตฺตํ วีริยํ…เป….
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ วิวเฏน เจตสา อปริโยนทฺเธน สปฺปภาสํ จิตฺตํ ภาเวติ ¶ ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน อาโลกสฺา สุคฺคหิตา โหติ ทิวาสฺา สฺวาธิฏฺิตา. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ วิวเฏน เจตสา อปริโยนทฺเธน สปฺปภาสํ จิตฺตํ ภาเวติ.
‘‘กตมฺจ, ภิกฺขเว, อติลีนํ จิตฺตํ? ยํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ โกสชฺชสหคตํ โกสชฺชสมฺปยุตฺตํ – อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อติลีนํ จิตฺตํ.
‘‘กตมฺจ, ภิกฺขเว, อติปฺปคฺคหิตํ จิตฺตํ? ยํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ อุทฺธจฺจสหคตํ อุทฺธจฺจสมฺปยุตฺตํ – อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อติปฺปคฺคหิตํ จิตฺตํ.
‘‘กตมฺจ, ภิกฺขเว, อชฺฌตฺตํ สํขิตฺตํ จิตฺตํ? ยํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ ถินมิทฺธสหคตํ ถินมิทฺธสมฺปยุตฺตํ – อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อชฺฌตฺตํ สํขิตฺตํ จิตฺตํ.
‘‘กตมฺจ ¶ , ภิกฺขเว, พหิทฺธา วิกฺขิตฺตํ จิตฺตํ? ยํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ พหิทฺธา ปฺจ กามคุเณ อารพฺภ อนุวิกฺขิตฺตํ อนุวิสฏํ – อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, พหิทฺธา วิกฺขิตฺตํ จิตฺตํ…เป… เอวํ ¶ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ วิวเฏน เจตสา อปริโยนทฺเธน สปฺปภาสํ จิตฺตํ ภาเวติ.
‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, อติลีนา วีมํสา? ยา, ภิกฺขเว, วีมํสา โกสชฺชสหคตา โกสชฺชสมฺปยุตฺตา – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อติลีนา วีมํสา.
‘‘กตมา ¶ จ, ภิกฺขเว, อติปฺปคฺคหิตา วีมํสา? ยา, ภิกฺขเว, วีมํสา อุทฺธจฺจสหคตา อุทฺธจฺจสมฺปยุตฺตา – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อติปฺปคฺคหิตา วีมํสา.
‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, อชฺฌตฺตํ สํขิตฺตา วีมํสา? ยา, ภิกฺขเว, วีมํสา ถินมิทฺธสหคตา ถินมิทฺธสมฺปยุตฺตา – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อชฺฌตฺตํ สํขิตฺตา วีมํสา.
‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, พหิทฺธา วิกฺขิตฺตา วีมํสา? ยา, ภิกฺขเว, วีมํสา พหิทฺธา ปฺจ กามคุเณ อารพฺภ อนุวิกฺขิตฺตา อนุวิสฏา – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, พหิทฺธา ¶ วิกฺขิตฺตา วีมํสา…เป… เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ วิวเฏน เจตสา อปริโยนทฺเธน สปฺปภาสํ จิตฺตํ ภาเวติ. เอวํ ภาวิตา โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร อิทฺธิปาทา เอวํ พหุลีกตา มหปฺผลา โหนฺติ มหานิสํสา.
‘‘เอวํ ภาวิเตสุ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ จตูสุ อิทฺธิปาเทสุ เอวํ พหุลีกเตสุ, อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภติ – เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหติ, พหุธาปิ หุตฺวา เอโก โหติ…เป… ยาว พฺรหฺมโลกาปิ ¶ กาเยน วสํ วตฺเตติ. เอวํ ภาวิเตสุ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ จตูสุ อิทฺธิปาเทสุ เอวํ พหุลีกเตสุ, อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ¶ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรตี’’ติ. ทสมํ.
ปาสาทกมฺปนวคฺโค ทุติโย.
ตสฺสุทฺทานํ –
ปุพฺพํ มหปฺผลํ ฉนฺทํ, โมคฺคลฺลานฺจ อุณฺณาภํ;
ทฺเว สมณพฺราหฺมณา ภิกฺขุ, เทสนา วิภงฺเคน จาติ.
๓. อโยคุฬวคฺโค
๑. มคฺคสุตฺตํ
๘๓๓. สาวตฺถินิทานํ ¶ . ‘‘ปุพฺเพว เม, ภิกฺขเว, สมฺโพธา อนภิสมฺพุทฺธสฺส โพธิสตฺตสฺเสว สโต เอตทโหสิ – ‘โก นุ โข มคฺโค, กา ปฏิปทา อิทฺธิปาทภาวนายา’ติ ¶ ? ตสฺส มยฺหํ, ภิกฺขเว, เอตทโหสิ – ‘อิธ ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ – อิติ เม ฉนฺโท น จ อติลีโน ภวิสฺสติ, น จ อติปฺปคฺคหิโต ภวิสฺสติ, น จ อชฺฌตฺตํ สํขิตฺโต ภวิสฺสติ, น จ พหิทฺธา วิกฺขิตฺโต ภวิสฺสติ. ปจฺฉาปุเรสฺี จ วิหรติ – ยถา ปุเร ตถา ปจฺฉา, ยถา ปจฺฉา ตถา ปุเร; ยถา อโธ ตถา อุทฺธํ, ยถา อุทฺธํ ตถา อโธ; ยถา ทิวา ตถา รตฺตึ, ยถา รตฺตึ ตถา ทิวา. อิติ วิวเฏน เจตสา อปริโยนทฺเธน สปฺปภาสํ จิตฺตํ ภาเวติ ¶ . วีริยสมาธิ…เป… จิตฺตสมาธิ…เป… วีมํสาสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ – อิติ เม วีมํสา น จ อติลีนา ภวิสฺสติ, น จ อติปฺปคฺคหิตา ภวิสฺสติ, น จ อชฺฌตฺตํ สํขิตฺตา ภวิสฺสติ, น จ พหิทฺธา วิกฺขิตฺตา ภวิสฺสติ. ปจฺฉาปุเรสฺี จ วิหรติ – ยถา ปุเร ตถา ปจฺฉา, ยถา ปจฺฉา ตถา ปุเร; ยถา อโธ ตถา อุทฺธํ, ยถา อุทฺธํ ตถา อโธ; ยถา ทิวา ตถา รตฺตึ ยถา รตฺตึ ตถา ทิวา’ – อิติ วิวเฏน เจตสา อปริโยนทฺเธน สปฺปภาสํ จิตฺตํ ภาเวติ.
‘‘เอวํ ¶ ภาวิเตสุ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ จตูสุ อิทฺธิปาเทสุ เอวํ ¶ พหุลีกเตสุ อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภติ – เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหติ, พหุธาปิ หุตฺวา เอโก โหติ…เป… ยาว พฺรหฺมโลกาปิ กาเยน วสํ วตฺเตติ. เอวํ ภาวิเตสุ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ จตูสุ อิทฺธิปาเทสุ เอวํ พหุลีกเตสุ, อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรตี’’ติ. ปมํ.
(ฉปิ อภิฺาโย วิตฺถาเรตพฺพา).
๒. อโยคุฬสุตฺตํ
๘๓๔. สาวตฺถินิทานํ. อถ โข อายสฺมา อานนฺโท เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อภิชานาติ นุ โข, ภนฺเต, ภควา อิทฺธิยา มโนมเยน กาเยน พฺรหฺมโลกํ อุปสงฺกมิตา’’ติ? ‘‘อภิชานามิ ขฺวาหํ, อานนฺท, อิทฺธิยา มโนมเยน กาเยน พฺรหฺมโลกํ อุปสงฺกมิตา’’ติ. ‘‘อภิชานาติ ปน, ภนฺเต, ภควา อิมินา จาตุมหาภูติเกน กาเยน อิทฺธิยา พฺรหฺมโลกํ อุปสงฺกมิตา’’ติ ¶ ? ‘‘อภิชานามิ ขฺวาหํ, อานนฺท, อิมินา จาตุมหาภูติเกน [จาตุมฺมหาภูติเกน (สี. สฺยา. กํ.)] กาเยน อิทฺธิยา พฺรหฺมโลกํ อุปสงฺกมิตา’’ติ.
‘‘ยฺจ โข, โอมาติ, ภนฺเต, ภควา อิทฺธิยา มโนมเยน กาเยน พฺรหฺมโลกํ อุปสงฺกมิตุํ, ยฺจ ¶ โข อภิชานาติ, ภนฺเต, ภควา อิมินา จาตุมหาภูติเกน กาเยน อิทฺธิยา พฺรหฺมโลกํ อุปสงฺกมิตา ¶ , ตยิทํ, ภนฺเต, ภควโต อจฺฉริยฺเจว อพฺภุตฺจา’’ติ. ‘‘อจฺฉริยา ¶ เจว, อานนฺท, ตถาคตา อจฺฉริยธมฺมสมนฺนาคตา จ, อพฺภุตา เจว, อานนฺท, ตถาคตา อพฺภุตธมฺมสมนฺนาคตา จ’’.
‘‘ยสฺมึ, อานนฺท, สมเย ตถาคโต กายมฺปิ จิตฺเต สโมทหติ [สมาทหติ (สี. สฺยา. ปี.)] จิตฺตมฺปิ กาเย สโมทหติ, สุขสฺฺจ ลหุสฺฺจ กาเย โอกฺกมิตฺวา วิหรติ; ตสฺมึ, อานนฺท, สมเย ตถาคตสฺส กาโย ลหุตโร เจว โหติ มุทุตโร จ กมฺมนิยตโร จ ปภสฺสรตโร จ.
‘‘เสยฺยถาปิ, อานนฺท, อโยคุโฬ ทิวสํ สนฺตตฺโต ลหุตโร เจว โหติ มุทุตโร จ กมฺมนิยตโร จ ปภสฺสรตโร จ; เอวเมว โข, อานนฺท, ยสฺมึ สมเย ตถาคโต กายมฺปิ จิตฺเต สโมทหติ, จิตฺตมฺปิ กาเย สโมทหติ, สุขสฺฺจ ลหุสฺฺจ กาเย โอกฺกมิตฺวา วิหรติ; ตสฺมึ, อานนฺท, สมเย ตถาคตสฺส กาโย ลหุตโร เจว โหติ มุทุตโร จ กมฺมนิยตโร จ ปภสฺสรตโร จ.
‘‘ยสฺมึ, อานนฺท, สมเย ตถาคโต กายมฺปิ จิตฺเต สโมทหติ, จิตฺตมฺปิ กาเย สโมทหติ, สุขสฺฺจ ลหุสฺฺจ กาเย โอกฺกมิตฺวา วิหรติ; ตสฺมึ, อานนฺท, สมเย ตถาคตสฺส กาโย อปฺปกสิเรเนว ปถวิยา เวหาสํ อพฺภุคฺคจฺฉติ, โส อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภติ – เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหติ, พหุธาปิ หุตฺวา เอโก โหติ…เป… ยาว พฺรหฺมโลกาปิ กาเยน วสํ วตฺเตติ.
‘‘เสยฺยถาปิ ¶ ¶ , อานนฺท, ตูลปิจุ วา กปฺปาสปิจุ วา ลหุโก วาตูปาทาโน อปฺปกสิเรเนว ปถวิยา เวหาสํ อพฺภุคฺคจฺฉติ; เอวเมว โข, อานนฺท, ยสฺมึ สมเย ตถาคโต กายมฺปิ จิตฺเต สโมทหติ, จิตฺตมฺปิ ¶ กาเย สโมทหติ, สุขสฺฺจ ลหุสฺฺจ กาเย โอกฺกมิตฺวา วิหรติ; ตสฺมึ, อานนฺท, สมเย ตถาคตสฺส กาโย อปฺปกสิเรเนว ปถวิยา เวหาสํ อพฺภุคฺคจฺฉติ, โส อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภติ – เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหติ…เป… ยาว พฺรหฺมโลกาปิ กาเยน วสํ วตฺเตตี’’ติ. ทุติยํ.
๓. ภิกฺขุสุตฺตํ
๘๓๕. ‘‘จตฺตาโรเม ¶ , ภิกฺขเว, อิทฺธิปาทา. กตเม จตฺตาโร? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ, วีริยสมาธิ…เป… จิตฺตสมาธิ …เป… วีมํสาสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ – อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร อิทฺธิปาทา. อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา ภิกฺขุ อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรตี’’ติ. ตติยํ.
๔. สุทฺธิกสุตฺตํ
๘๓๖. ‘‘จตฺตาโรเม, ภิกฺขเว, อิทฺธิปาทา. กตเม จตฺตาโร? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ, วีริยสมาธิ…เป… จิตฺตสมาธิ…เป… วีมํสาสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ ¶ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ – อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร อิทฺธิปาทา’’ติ. จตุตฺถํ.
๕. ปมผลสุตฺตํ
๘๓๗. ‘‘จตฺตาโรเม ¶ , ภิกฺขเว, อิทฺธิปาทา. กตเม จตฺตาโร? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ, วีริยสมาธิ…เป… จิตฺตสมาธิ …เป… วีมํสาสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ – อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร อิทฺธิปาทา. อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา ภิกฺขุนา ทฺวินฺนํ ผลานํ อฺตรํ ผลํ ปาฏิกงฺขํ – ทิฏฺเว ธมฺเม อฺา, สติ วา อุปาทิเสเส อนาคามิตา’’ติ. ปฺจมํ.
๖. ทุติยผลสุตฺตํ
๘๓๘. ‘‘จตฺตาโรเม ¶ , ภิกฺขเว, อิทฺธิปาทา. กตเม จตฺตาโร? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ ¶ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ, วีริยสมาธิ…เป… จิตฺตสมาธิ …เป… วีมํสาสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ – อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร อิทฺธิปาทา. อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา สตฺต ผลา สตฺตานิสํสา ปาฏิกงฺขา.
‘‘กตเม สตฺต ผลา สตฺตานิสํสา? ทิฏฺเว ธมฺเม ปฏิกจฺจ [ปฏิคจฺจ (สี.), ปฏิหจฺจ (ปี.)] อฺํ อาราเธติ โน เจ ทิฏฺเว ธมฺเม ปฏิกจฺจ อฺํ อาราเธติ; อถ มรณกาเล อฺํ อาราเธติ, โน เจ ทิฏฺเว ธมฺเม ปฏิกจฺจ อฺํ อาราเธติ, โน เจ มรณกาเล อฺํ อาราเธติ; อถ ปฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา อนฺตราปรินิพฺพายี โหติ, อุปหจฺจปรินิพฺพายี โหติ, อสงฺขารปรินิพฺพายี โหติ, สสงฺขารปรินิพฺพายี โหติ, อุทฺธํโสโต โหติ อกนิฏฺคามี. อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา อิเม สตฺต ผลา สตฺตานิสํสา ปาฏิกงฺขา’’ติ. ฉฏฺํ.
๗. ปมอานนฺทสุตฺตํ
๘๓๙. สาวตฺถินิทานํ. อถ โข อายสฺมา อานนฺโท เยน ภควา ¶ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ –
‘‘กตมา นุ โข, ภนฺเต ¶ , อิทฺธิ, กตโม อิทฺธิปาโท, กตมา อิทฺธิปาทภาวนา, กตมา อิทฺธิปาทภาวนาคามินี ปฏิปทา’’ติ? ‘‘อิธานนฺท, ภิกฺขุ อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภติ – เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหติ, พหุธาปิ หุตฺวา เอโก โหติ…เป… ยาว พฺรหฺมโลกาปิ กาเยน วสํ วตฺเตติ – อยํ วุจฺจตานนฺท, อิทฺธิ’’.
‘‘กตโม จานนฺท, อิทฺธิปาโท? โย, อานนฺท, มคฺโค ยา ปฏิปทา อิทฺธิลาภาย อิทฺธิปฏิลาภาย สํวตฺตติ – อยํ วุจฺจตานนฺท, อิทฺธิปาโท.
‘‘กตมา ¶ จานนฺท, อิทฺธิปาทภาวนา? อิธานนฺท, ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ¶ ภาเวติ, วีริยสมาธิ…เป… จิตฺตสมาธิ…เป… วีมํสาสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ – อยํ วุจฺจตานนฺท, อิทฺธิปาทภาวนา.
‘‘กตมา จานนฺท, อิทฺธิปาทภาวนาคามินี ปฏิปทา? อยเมว อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโค, เสยฺยถิทํ – สมฺมาทิฏฺิ…เป… สมฺมาสมาธิ – อยํ วุจฺจตานนฺท, อิทฺธิปาทภาวนาคามินี ปฏิปทา’’ติ. สตฺตมํ.
๘. ทุติยอานนฺทสุตฺตํ
๘๔๐. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘กตมา นุ โข, อานนฺท, อิทฺธิ, กตโม อิทฺธิปาโท, กตมา ¶ อิทฺธิปาทภาวนา, กตมา อิทฺธิปาทภาวนาคามินี ปฏิปทา’’ติ? ภควํมูลกา โน, ภนฺเต, ธมฺมา ภควํเนตฺติกา…เป….
‘‘อิธานนฺท, ภิกฺขุ อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภติ – เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหติ…เป… ยาว พฺรหฺมโลกาปิ กาเยน วสํ วตฺเตติ – อยํ วุจฺจตานนฺท, อิทฺธิ.
‘‘กตโม จานนฺท, อิทฺธิปาโท? โย, อานนฺท, มคฺโค ยา ปฏิปทา อิทฺธิลาภาย อิทฺธิปฏิลาภาย สํวตฺตติ – อยํ วุจฺจตานนฺท, อิทฺธิปาโท.
‘‘กตมา จานนฺท, อิทฺธิปาทภาวนา? อิธานนฺท, ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ, วีริยสมาธิ…เป… จิตฺตสมาธิ…เป… วีมํสาสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ – อยํ วุจฺจตานนฺท, อิทฺธิปาทภาวนา.
‘‘กตมา จานนฺท, อิทฺธิปาทภาวนาคามินี ปฏิปทา? อยเมว อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโค, เสยฺยถิทํ – สมฺมาทิฏฺิ…เป… สมฺมาสมาธิ – อยํ วุจฺจตานนฺท, อิทฺธิปาทภาวนาคามินี ปฏิปทา’’ติ. อฏฺมํ.
๙. ปมภิกฺขุสุตฺตํ
๘๔๑. อถ ¶ ¶ โข สมฺพหุลา ภิกฺขู เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข ¶ เต ภิกฺขู ภควนฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘กตมา นุ โข, ภนฺเต, อิทฺธิ, กตโม อิทฺธิปาโท, กตมา อิทฺธิปาทภาวนา, กตมา อิทฺธิปาทภาวนาคามินี ¶ ปฏิปทา’’ติ?
‘‘อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภติ – เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหติ…เป… ยาว พฺรหฺมโลกาปิ กาเยน วสํ วตฺเตติ – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อิทฺธิ.
‘‘กตโม จ, ภิกฺขเว, อิทฺธิปาโท? โย, ภิกฺขเว, มคฺโค, ยา ปฏิปทา อิทฺธิลาภาย อิทฺธิปฏิลาภาย สํวตฺตติ – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อิทฺธิปาโท.
‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, อิทฺธิปาทภาวนา? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ, วีริยสมาธิ…เป… จิตฺตสมาธิ…เป… วีมํสาสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อิทฺธิปาทภาวนา.
‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, อิทฺธิปาทภาวนาคามินี ปฏิปทา? อยเมว อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโค, เสยฺยถิทํ – สมฺมาทิฏฺิ…เป… สมฺมาสมาธิ – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อิทฺธิปาทภาวนาคามินี ปฏิปทา’’ติ. นวมํ.
๑๐. ทุติยภิกฺขุสุตฺตํ
๘๔๒. อถ โข สมฺพหุลา ภิกฺขู เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ…เป… เอกมนฺตํ นิสินฺเน โข เต ภิกฺขู ภควา เอตทโวจ – ‘‘กตมา นุ โข, ภิกฺขเว, อิทฺธิ, กตโม อิทฺธิปาโท, กตมา อิทฺธิปาทภาวนา, กตมา อิทฺธิปาทภาวนาคามินี ปฏิปทา’’ติ? ภควํมูลกา โน, ภนฺเต, ธมฺมา ภควํเนตฺติกา…เป….
‘‘กตมา ¶ ¶ จ, ภิกฺขเว, อิทฺธิ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภติ – เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหติ…เป… ยาว พฺรหฺมโลกาปิ กาเยน วสํ วตฺเตติ – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อิทฺธิ.
‘‘กตโม จ, ภิกฺขเว, อิทฺธิปาโท? โย, ภิกฺขเว, มคฺโค, ยา ปฏิปทา อิทฺธิลาภาย อิทฺธิปฏิลาภาย สํวตฺตติ – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อิทฺธิปาโท.
‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, อิทฺธิปาทภาวนา? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ, วีริยสมาธิ…เป… จิตฺตสมาธิ…เป… วีมํสาสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ ¶ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อิทฺธิปาทภาวนา.
‘‘กตมา ¶ จ, ภิกฺขเว, อิทฺธิปาทภาวนาคามินี ปฏิปทา? อยเมว อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโค, เสยฺยถิทํ – สมฺมาทิฏฺิ…เป… สมฺมาสมาธิ. อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อิทฺธิปาทภาวนาคามินี ปฏิปทา’’ติ. ทสมํ.
๑๑. โมคฺคลฺลานสุตฺตํ
๘๔๓. ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ตํ กึ มฺถ, ภิกฺขเว, กตเมสํ ธมฺมานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา โมคฺคลฺลาโน ภิกฺขุ เอวํมหิทฺธิโก เอวํมหานุภาโว’’ติ? ภควํมูลกา โน, ภนฺเต, ธมฺมา ภควํเนตฺติกา…เป… ‘‘จตุนฺนํ โข, ภิกฺขเว, อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา ¶ โมคฺคลฺลาโน ภิกฺขุ เอวํมหิทฺธิโก เอวํมหานุภาโว’’.
‘‘กตเมสํ จตุนฺนํ? อิธ, ภิกฺขเว, โมคฺคลฺลาโน ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ – ‘อิติ เม ฉนฺโท น จ อติลีโน ภวิสฺสติ, น จ อติปฺปคฺคหิโต ภวิสฺสติ, น จ อชฺฌตฺตํ สํขิตฺโต ภวิสฺสติ, น จ พหิทฺธา วิกฺขิตฺโต ภวิสฺสติ’. ปจฺฉาปุเรสฺี จ วิหรติ – ‘ยถา ปุเร ตถา ปจฺฉา, ยถา ปจฺฉา ตถา ปุเร; ยถา อโธ ตถา อุทฺธํ, ยถา อุทฺธํ ตถา อโธ; ยถา ทิวา ตถา รตฺตึ, ยถา รตฺตึ ตถา ทิวา’. อิติ ¶ วิวเฏน เจตสา อปริโยนทฺเธน สปฺปภาสํ จิตฺตํ ภาเวติ. วีริยสมาธิ…เป… จิตฺตสมาธิ…เป… วีมํสาสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ – ‘อิติ เม วีมํสา น จ อติลีนา ภวิสฺสติ, น จ อติปฺปคฺคหิตา ภวิสฺสติ, น จ อชฺฌตฺตํ สํขิตฺตา ภวิสฺสติ, น จ พหิทฺธา วิกฺขิตฺตา ภวิสฺสติ’…เป… อิติ วิวเฏน เจตสา อปริโยนทฺเธน สปฺปภาสํ จิตฺตํ ภาเวติ. อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา โมคฺคลฺลาโน ภิกฺขุ เอวํมหิทฺธิโก เอวํมหานุภาโว.
‘‘อิเมสฺจ ปน, ภิกฺขเว, จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา โมคฺคลาโน ภิกฺขุ เอวํ อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภติ – เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหติ, พหุธาปิ หุตฺวา เอโก โหติ…เป… ยาว ¶ พฺรหฺมโลกาปิ กาเยน วสํ วตฺเตติ. อิเมสฺจ ¶ ปน, ภิกฺขเว, จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา ¶ โมคฺคลฺลาโน ภิกฺขุ อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรตี’’ติ. เอกาทสมํ.
๑๒. ตถาคตสุตฺตํ
๘๔๔. ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ตํ กึ มฺถ, ภิกฺขเว, กตเมสํ ธมฺมานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา ตถาคโต เอวํมหิทฺธิโก เอวํมหานุภาโว’’ติ? ภควํมูลกา โน, ภนฺเต, ธมฺมา…เป… ‘‘จตุนฺนํ โข, ภิกฺขเว, อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา ตถาคโต เอวํมหิทฺธิโก เอวํมหานุภาโว’’.
‘‘กตเมสํ จตุนฺนํ? อิธ, ภิกฺขเว, ตถาคโต ฉนฺทสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ – ‘อิติ เม ฉนฺโท น จ อติลีโน ภวิสฺสติ, น จ อติปฺปคฺคหิโต ภวิสฺสติ, น จ อชฺฌตฺตํ สํขิตฺโต ภวิสฺสติ, น จ พหิทฺธา วิกฺขิตฺโต ภวิสฺสติ’. ปจฺฉาปุเรสฺี จ วิหรติ – ‘ยถา ปุเร ตถา ปจฺฉา, ยถา ปจฺฉา ตถา ปุเร; ยถา อโธ ตถา อุทฺธํ, ยถา อุทฺธํ ตถา อโธ; ยถา ทิวา ตถา รตฺตึ, ยถา รตฺตึ ตถา ทิวา’. อิติ วิวเฏน เจตสา อปริโยนทฺเธน สปฺปภาสํ จิตฺตํ ภาเวติ. วีริยสมาธิ…เป… จิตฺตสมาธิ…เป… วีมํสาสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ – ‘อิติ เม วีมํสา ¶ น จ อติลีนา ภวิสฺสติ, น จ อติปคฺคหิตา ภวิสฺสติ, น จ อชฺฌตฺตํ สํขิตฺตา ภวิสฺสติ, น จ พหิทฺธา วิกฺขิตฺตา ภวิสฺสติ’. ปจฺฉาปุเรสฺี จ วิหรติ – ‘ยถา ปุเร ตถา ปจฺฉา, ยถา ปจฺฉา ตถา ปุเร; ยถา อโธ ตถา อุทฺธํ, ยถา อุทฺธํ ตถา อโธ; ยถา ทิวา ตถา รตฺตึ, ยถา รตฺตึ ตถา ทิวา’. อิติ วิวเฏน เจตสา อปริโยนทฺเธน สปฺปภาสํ จิตฺตํ ภาเวติ. อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา ตถาคโต เอวํมหิทฺธิโก ¶ เอวํมหานุภาโว.
‘‘อิเมสฺจ ปน, ภิกฺขเว, จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา ตถาคโต อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภติ – เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหติ…เป… ¶ ยาว พฺรหฺมโลกาปิ กาเยน วสํ วตฺเตติ. อิเมสฺจ ปน, ภิกฺขเว, จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา ตถาคโต อาสวานํ ¶ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรตี’’ติ. ทฺวาทสมํ.
(ฉปิ อภิฺาโย วิตฺถาเรตพฺพา).
อโยคุฬวคฺโค ตติโย.
ตสฺสุทฺทานํ –
มคฺโค อโยคุโฬ ภิกฺขุ, สุทฺธิกฺจาปิ ทฺเว ผลา;
ทฺเว จานนฺทา ทุเว ภิกฺขู, โมคฺคลฺลาโน ตถาคโตติ.
๔. คงฺคาเปยฺยาลวคฺโค
๑-๑๒. คงฺคานทีอาทิสุตฺตทฺวาทสกํ
๘๔๕-๘๕๖. ‘‘เสยฺยถาปิ ¶ , ภิกฺขเว, คงฺคา นที ปาจีนนินฺนา ปาจีนโปณา ปาจีนปพฺภารา; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ จตฺตาโร อิทฺธิปาเท ภาเวนฺโต จตฺตาโร อิทฺธิปาเท พหุลีกโรนฺโต ¶ นิพฺพานนินฺโน โหติ นิพฺพานโปโณ นิพฺพานปพฺภาโร. กถฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ จตฺตาโร อิทฺธิปาเท ภาเวนฺโต จตฺตาโร อิทฺธิปาเท พหุลีกโรนฺโต นิพฺพานนินฺโน โหติ นิพฺพานโปโณ นิพฺพานปพฺภาโร? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ, วีริยสมาธิ…เป… จิตฺตสมาธิ…เป… วีมํสาสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ.
‘‘เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ จตฺตาโร อิทฺธิปาเท ¶ ภาเวนฺโต จตฺตาโร อิทฺธิปาเท พหุลีกโรนฺโต นิพฺพานนินฺโน โหติ นิพฺพานโปโณ นิพฺพานปพฺภาโร’’ติ. ทฺวาทสมํ.
คงฺคาเปยฺยาลวคฺโค จตุตฺโถ.
ตสฺสุทฺทานํ –
ฉ ปาจีนโต นินฺนา, ฉ นินฺนา จ สมุทฺทโต;
ทฺเวเต ฉ ทฺวาทส โหนฺติ, วคฺโค เตน ปวุจฺจตีติ.
อปฺปมาทวคฺโค วิตฺถาเรตพฺโพ.
ตสฺสุทฺทานํ –
ตถาคตํ ¶ ปทํ กูฏํ, มูลํ สาโร จ วสฺสิกํ;
ราชา จนฺทิมสูริยา, วตฺเถน ทสมํ ปทนฺติ.
พลกรณียวคฺโค ¶ วิตฺถาเรตพฺโพ.
ตสฺสุทฺทานํ –
พลํ พีชฺจ นาโค จ, รุกฺโข กุมฺเภน สูกิยา;
อากาเสน จ ทฺเว เมฆา, นาวา อาคนฺตุกา นทีติ.
เอสนาวคฺโค วิตฺถาเรตพฺโพ.
ตสฺสุทฺทานํ –
เอสนา ¶ วิธา อาสโว, ภโว จ ทุกฺขตา ติสฺโส;
ขิลํ มลฺจ นีโฆ จ, เวทนา ตณฺหา ตสินา จาติ.
๘. โอฆวคฺโค
๑-๑๐. โอฆาทิสุตฺตทสกํ
๘๘๙-๘๙๘. ‘‘ปฺจิมานิ, ภิกฺขเว, อุทฺธมฺภาคิยานิ สํโยชนานิ. กตมานิ ปฺจ ¶ ? รูปราโค, อรูปราโค, มาโน, อุทฺธจฺจํ, อวิชฺชา – อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจุทฺธมฺภาคิยานิ สํโยชนานิ. อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, ปฺจนฺนํ อุทฺธมฺภาคิยานํ สํโยชนานํ อภิฺาย ปริฺาย ปริกฺขยาย ปหานาย จตฺตาโร อิทฺธิปาทา ภาเวตพฺพา. กตเม จตฺตาโร? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ ¶ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ, วีริยสมาธิ…เป… จิตฺตสมาธิ ¶ …เป… วีมํสาสมาธิปฺปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ. อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, ปฺจนฺนํ อุทฺธมฺภาคิยานํ สํโยชนานํ อภิฺาย ปริฺาย ปริกฺขยาย ปหานาย อิเม จตฺตาโร อิทฺธิปาทา ภาเวตพฺพา’’ติ.
(ยถา ¶ มคฺคสํยุตฺตํ ตถา วิตฺถาเรตพฺพํ).
โอฆวคฺโค อฏฺโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
โอโฆ โยโค อุปาทานํ, คนฺถา อนุสเยน จ;
กามคุณา นีวรณา, ขนฺธา โอรุทฺธมฺภาคิยาติ.
อิทฺธิปาทสํยุตฺตํ สตฺตมํ.