📜
๘. อนุรุทฺธสํยุตฺตํ
๑. รโหคตวคฺโค
๑. ปมรโหคตสุตฺตํ
๘๙๙. เอวํ ¶ ¶ ¶ ¶ เม สุตํ – เอกํ สมยํ อายสฺมา อนุรุทฺโธ สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. อถ โข อายสฺมโต อนุรุทฺธสฺส รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ – ‘‘เยสํ เกสฺจิ จตฺตาโร สติปฏฺานา วิรทฺธา, วิรทฺโธ เตสํ อริโย มคฺโค สมฺมา ทุกฺขกฺขยคามี. เยสํ เกสฺจิ จตฺตาโร สติปฏฺานา อารทฺธา, อารทฺโธ เตสํ อริโย มคฺโค สมฺมา ทุกฺขกฺขยคามี’’ติ.
อถ โข อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน อายสฺมโต อนุรุทฺธสฺส เจตสา เจโตปริวิตกฺกมฺาย – เสยฺยถาปิ นาม พลวา ปุริโส สมิฺชิตํ วา พาหํ ปสาเรยฺย, ปสาริตํ วา พาหํ สมิฺเชยฺย, เอวเมว – อายสฺมโต อนุรุทฺธสฺส สมฺมุเข ปาตุรโหสิ. อถ โข อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน อายสฺมนฺตํ อนุรุทฺธํ เอตทโวจ – ‘‘กิตฺตาวตา นุ โข, อาวุโส อนุรุทฺธ, ภิกฺขุโน จตฺตาโร สติปฏฺานา อารทฺธา โหนฺตี’’ติ?
‘‘อิธาวุโส, ภิกฺขุ อชฺฌตฺตํ กาเย สมุทยธมฺมานุปสฺสี วิหรติ, อชฺฌตฺตํ กาเย วยธมฺมานุปสฺสี วิหรติ, อชฺฌตฺตํ กาเย ¶ สมุทยวยธมฺมานุปสฺสี วิหรติ ¶ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา, วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ. พหิทฺธา กาเย สมุทยธมฺมานุปสฺสี วิหรติ, พหิทฺธา กาเย วยธมฺมานุปสฺสี วิหรติ, พหิทฺธา กาเย สมุทยวยธมฺมานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา, วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ. อชฺฌตฺตพหิทฺธา กาเย สมุทยธมฺมานุปสฺสี วิหรติ, อชฺฌตฺตพหิทฺธา กาเย วยธมฺมานุปสฺสี วิหรติ, อชฺฌตฺตพหิทฺธา ¶ กาเย สมุทยวยธมฺมานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา, วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ.
‘‘โส ¶ สเจ อากงฺขติ – ‘อปฺปฏิกูเล ปฏิกูลสฺี วิหเรยฺย’นฺติ, ปฏิกูลสฺี ตตฺถ วิหรติ; สเจ อากงฺขติ – ‘ปฏิกูเล อปฺปฏิกูลสฺี วิหเรยฺย’นฺติ, อปฺปฏิกูลสฺี ตตฺถ วิหรติ; สเจ อากงฺขติ – ‘อปฺปฏิกูเล จ ปฏิกูเล จ ปฏิกูลสฺี วิหเรยฺย’นฺติ, ปฏิกูลสฺี ตตฺถ วิหรติ; สเจ อากงฺขติ – ‘ปฏิกูเล จ อปฺปฏิกูเล จ อปฺปฏิกูลสฺี วิหเรยฺย’นฺติ, อปฺปฏิกูลสฺี ตตฺถ วิหรติ; สเจ อากงฺขติ – ‘อปฺปฏิกูลฺจ ปฏิกูลฺจ ตทุภยํ อภินิวชฺเชตฺวา อุเปกฺขโก วิหเรยฺยํ สโต สมฺปชาโน’ติ, อุเปกฺขโก ตตฺถ วิหรติ สโต สมฺปชาโน.
‘‘อชฺฌตฺตํ เวทนาสุ สมุทยธมฺมานุปสฺสี วิหรติ, อชฺฌตฺตํ เวทนาสุ วยธมฺมานุปสฺสี วิหรติ, อชฺฌตฺตํ เวทนาสุ สมุทยวยธมฺมานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา, วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ ¶ . พหิทฺธา เวทนาสุ สมุทยธมฺมานุปสฺสี วิหรติ, พหิทฺธา เวทนาสุ วยธมฺมานุปสฺสี วิหรติ, พหิทฺธา เวทนาสุ สมุทยวยธมฺมานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา, วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ. อชฺฌตฺตพหิทฺธา เวทนาสุ สมุทยธมฺมานุปสฺสี วิหรติ, อชฺฌตฺตพหิทฺธา เวทนาสุ วยธมฺมานุปสฺสี วิหรติ, อชฺฌตฺตพหิทฺธา เวทนาสุ สมุทยวยธมฺมานุปสฺสี ¶ วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา, วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ.
‘‘โส สเจ อากงฺขติ – ‘อปฺปฏิกูเล ปฏิกูลสฺี วิหเรยฺย’นฺติ, ปฏิกูลสฺี ตตฺถ วิหรติ; สเจ อากงฺขติ – ‘ปฏิกูเล อปฺปฏิกูลสฺี วิหเรยฺย’นฺติ, อปฺปฏิกูลสฺี ตตฺถ วิหรติ; สเจ อากงฺขติ – ‘อปฺปฏิกูเล จ ปฏิกูเล จ ปฏิกูลสฺี วิหเรยฺย’นฺติ, ปฏิกูลสฺี ตตฺถ วิหรติ; สเจ อากงฺขติ – ‘ปฏิกูเล จ อปฺปฏิกูเล จ อปฺปฏิกูลสฺี วิหเรยฺย’นฺติ, อปฺปฏิกูลสฺี ตตฺถ วิหรติ; สเจ อากงฺขติ – ‘อปฺปฏิกูลฺจ ปฏิกูลฺจ ตทุภยํ อภินิวชฺเชตฺวา อุเปกฺขโก วิหเรยฺยํ สโต สมฺปชาโน’ติ, อุเปกฺขโก ตตฺถ วิหรติ สโต สมฺปชาโน.
‘‘อชฺฌตฺตํ จิตฺเต…เป… พหิทฺธา จิตฺเต…เป… อชฺฌตฺตพหิทฺธา จิตฺเต สมุทยธมฺมานุปสฺสี ¶ วิหรติ… อชฺฌตฺตพหิทฺธา จิตฺเต วยธมฺมานุปสฺสี วิหรติ… อชฺฌตฺตพหิทฺธา จิตฺเต สมุทยวยธมฺมานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี…เป… อภิชฺฌาโทมนสฺสํ.
‘‘โส ¶ สเจ อากงฺขติ – ‘อปฺปฏิกูเล ปฏิกูลสฺี วิหเรยฺย’นฺติ ¶ , ปฏิกูลสฺี ตตฺถ วิหรติ…เป… อุเปกฺขโก ตตฺถ วิหรติ สโต สมฺปชาโน.
‘‘อชฺฌตฺตํ ธมฺเมสุ…เป… พหิทฺธา ธมฺเมสุ…เป… อชฺฌตฺตพหิทฺธา ธมฺเมสุ สมุทยธมฺมานุปสฺสี วิหรติ… อชฺฌตฺตพหิทฺธา ธมฺเมสุ วยธมฺมานุปสฺสี วิหรติ… อชฺฌตฺตพหิทฺธา ธมฺเมสุ สมุทยวยธมฺมานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา, วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ.
‘‘โส สเจ อากงฺขติ – ‘อปฺปฏิกูเล ปฏิกูลสฺี วิหเรยฺย’นฺติ, ปฏิกูลสฺี ตตฺถ วิหรติ…เป… อุเปกฺขโก ตตฺถ วิหรติ สโต สมฺปชาโน. เอตฺตาวตา โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน จตฺตาโร สติปฏฺานา อารทฺธา โหนฺตี’’ติ. ปมํ.
๒. ทุติยรโหคตสุตฺตํ
๙๐๐. สาวตฺถินิทานํ. อถ โข อายสฺมโต อนุรุทฺธสฺส รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ – ‘‘เยสํ เกสฺจิ จตฺตาโร สติปฏฺานา วิรทฺธา, วิรทฺโธ เตสํ อริโย มคฺโค สมฺมา ทุกฺขกฺขยคามี; เยสํ เกสฺจิ จตฺตาโร สติปฏฺานา อารทฺธา, อารทฺโธ เตสํ อริโย มคฺโค สมฺมา ทุกฺขกฺขยคามี’’ติ.
อถ โข อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน อายสฺมโต อนุรุทฺธสฺส เจตสา เจโตปริวิตกฺกมฺาย – เสยฺยถาปิ นาม ¶ พลวา ปุริโส สมิฺชิตํ วา พาหํ ปสาเรยฺย ¶ , ปสาริตํ วา พาหํ สมิฺเชยฺย, เอวเมว – อายสฺมโต อนุรุทฺธสฺส สมฺมุเข ปาตุรโหสิ.
อถ โข อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน อายสฺมนฺตํ อนุรุทฺธํ เอตทโวจ – ‘‘กิตฺตาวตา นุ โข, อาวุโส อนุรุทฺธ, ภิกฺขุโน จตฺตาโร สติปฏฺานา อารทฺธา โหนฺตี’’ติ?
‘‘อิธาวุโส ¶ , ภิกฺขุ อชฺฌตฺตํ กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา, วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ. พหิทฺธา กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ…เป… อชฺฌตฺตพหิทฺธา กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา, วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ.
‘‘อชฺฌตฺตํ เวทนาสุ เวทนานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา, วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ. พหิทฺธา เวทนาสุ เวทนานุปสฺสี ¶ วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา, วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ. อชฺฌตฺตพหิทฺธา เวทนาสุ เวทนานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา, วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ.
‘‘อชฺฌตฺตํ จิตฺเต…เป… พหิทฺธา จิตฺเต…เป… อชฺฌตฺตพหิทฺธา จิตฺเต จิตฺตานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา, วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ.
‘‘อชฺฌตฺตํ ธมฺเมสุ…เป… พหิทฺธา ธมฺเมสุ…เป… อชฺฌตฺตพหิทฺธา ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา, วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ. เอตฺตาวตา โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน ¶ จตฺตาโร สติปฏฺานา อารทฺธา โหนฺตี’’ติ. ทุติยํ.
๓. สุตนุสุตฺตํ
๙๐๑. เอกํ สมยํ อายสฺมา อนุรุทฺโธ สาวตฺถิยํ วิหรติ สุตนุตีเร. อถ โข สมฺพหุลา ภิกฺขู เยนายสฺมา อนุรุทฺโธ เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา อนุรุทฺเธน สทฺธึ สมฺโมทึสุ. สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. เอกมนฺตํ ¶ นิสินฺนา โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อนุรุทฺธํ เอตทโวจุํ – ‘‘กตเมสํ อายสฺมา อนุรุทฺโธ ธมฺมานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา มหาภิฺตํ ปตฺโต’’ติ?
‘‘จตุนฺนํ ขฺวาหํ, อาวุโส, สติปฏฺานานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา มหาภิฺตํ ปตฺโต. กตเมสํ จตุนฺนํ? อิธาหํ, อาวุโส, กาเย กายานุปสฺสี วิหรามิ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา, วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ; เวทนาสุ…เป… ¶ จิตฺเต…เป… ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรามิ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา, วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ – อิเมสํ ขฺวาหํ, อาวุโส, จตุนฺนํ สติปฏฺานานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา มหาภิฺตํ ปตฺโต. อิเมสฺจ ปนาหํ, อาวุโส, จตุนฺนํ สติปฏฺานานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา หีนํ ธมฺมํ หีนโต อพฺภฺาสึ, มชฺฌิมํ ธมฺมํ มชฺฌิมโต อพฺภฺาสึ, ปณีตํ ธมฺมํ ปณีตโต อพฺภฺาสิ’’นฺติ. ตติยํ.
๔. ปมกณฺฑกีสุตฺตํ
๙๐๒. เอกํ สมยํ อายสฺมา จ อนุรุทฺโธ อายสฺมา จ สาริปุตฺโต อายสฺมา จ มหาโมคฺคลฺลาโน สาเกเต วิหรนฺติ กณฺฑกีวเน ¶ . อถ ¶ โข อายสฺมา จ สาริปุตฺโต อายสฺมา จ มหาโมคฺคลฺลาโน สายนฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺิตา เยนายสฺมา อนุรุทฺโธ เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา อนุรุทฺเธน สทฺธึ สมฺโมทึสุ. สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา สาริปุตฺโต อายสฺมนฺตํ อนุรุทฺธํ เอตทโวจ – ‘‘เสเขนาวุโส อนุรุทฺธ, ภิกฺขุนา กตเม ธมฺมา อุปสมฺปชฺช วิหาตพฺพา’’ติ?
‘‘เสเขนาวุโส สาริปุตฺต, ภิกฺขุนา จตฺตาโร สติปฏฺานา อุปสมฺปชฺช วิหาตพฺพา. กตเม จตฺตาโร? อิธาวุโส, ภิกฺขุ กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา, วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ; เวทนาสุ ¶ …เป… จิตฺเต…เป… ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา, วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ – เสเขนาวุโส สาริปุตฺต, ภิกฺขุนา อิเม จตฺตาโร สติปฏฺานา อุปสมฺปชฺช วิหาตพฺพา’’ติ. จตุตฺถํ.
๕. ทุติยกณฺฑกีสุตฺตํ
๙๐๓. สาเกตนิทานํ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา สาริปุตฺโต อายสฺมนฺตํ อนุรุทฺธํ ¶ เอตทโวจ – ‘‘อเสเขนาวุโส อนุรุทฺธ, ภิกฺขุนา กตเม ธมฺมา อุปสมฺปชฺช วิหาตพฺพา’’ติ? ‘‘อเสเขนาวุโส สาริปุตฺต, ภิกฺขุนา จตฺตาโร สติปฏฺานา อุปสมฺปชฺช วิหาตพฺพา. กตเม จตฺตาโร? อิธาวุโส, ภิกฺขุ กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา, วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ ¶ ; เวทนาสุ…เป… จิตฺเต…เป… ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา, วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ – อเสเขนาวุโส สาริปุตฺต, ภิกฺขุนา อิเม จตฺตาโร สติปฏฺานา อุปสมฺปชฺช วิหาตพฺพา’’ติ. ปฺจมํ.
๖. ตติยกณฺฑกีสุตฺตํ
๙๐๔. สาเกตนิทานํ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา สาริปุตฺโต อายสฺมนฺตํ อนุรุทฺธํ เอตทโวจ – ‘‘กตเมสํ อายสฺมา อนุรุทฺโธ ธมฺมานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา มหาภิฺตํ ปตฺโต’’ติ? ‘‘จตุนฺนํ ขฺวาหํ, อาวุโส, สติปฏฺานานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา มหาภิฺตํ ปตฺโต ¶ . กตเมสํ จตุนฺนํ? อิธาหํ, อาวุโส, กาเย กายานุปสฺสี วิหรามิ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา, วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ; เวทนาสุ…เป… จิตฺเต…เป… ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรามิ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา, วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ – อิเมสํ ขฺวาหํ, อาวุโส, จตุนฺนํ สติปฏฺานานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา มหาภิฺตํ ปตฺโต. อิเมสฺจ ปนาหํ, อาวุโส, จตุนฺนํ สติปฏฺานานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา สหสฺสํ โลกํ อภิชานามี’’ติ. ฉฏฺํ.
๗. ตณฺหกฺขยสุตฺตํ
๙๐๕. สาวตฺถินิทานํ ¶ . ตตฺร โข อายสฺมา อนุรุทฺโธ ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อาวุโส ภิกฺขโว’’ติ. ‘‘อาวุโส’’ติ โข เต ภิกฺขู อายสฺมโต อนุรุทฺธสฺส ปจฺจสฺโสสุํ. อายสฺมา อนุรุทฺโธ เอตทโวจ –
‘‘จตฺตาโรเม ¶ , อาวุโส, สติปฏฺานา ภาวิตา พหุลีกตา ตณฺหกฺขยาย สํวตฺตนฺติ. กตเม จตฺตาโร? อิธาวุโส, ภิกฺขุ กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ…เป… ¶ เวทนาสุ…เป… จิตฺเต…เป… ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา, วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ – อิเม โข, อาวุโส, จตฺตาโร สติปฏฺานา ภาวิตา พหุลีกตา ตณฺหกฺขยาย สํวตฺตนฺตี’’ติ. สตฺตมํ.
๘. สลฬาคารสุตฺตํ
๙๐๖. เอกํ สมยํ อายสฺมา อนุรุทฺโธ สาวตฺถิยํ วิหรติ สลฬาคาเร. ตตฺร โข อายสฺมา อนุรุทฺโธ ภิกฺขู อามนฺเตสิ…เป… เอตทโวจ – ‘‘เสยฺยถาปิ, อาวุโส, คงฺคา นที ปาจีนนินฺนา ปาจีนโปณา ปาจีนปพฺภารา. อถ มหาชนกาโย อาคจฺเฉยฺย กุทฺทาลปิฏกํ [กุทฺทาลปิฏกํ (พหูสุ)] อาทาย – ‘มยํ อิมํ คงฺคานทึ ปจฺฉานินฺนํ กริสฺสาม ปจฺฉาโปณํ ปจฺฉาปพฺภาร’นฺติ. ตํ กึ มฺถาวุโส, อปิ นุ โส มหาชนกาโย คงฺคานทึ ปจฺฉานินฺนํ กเรยฺย ปจฺฉาโปณํ ปจฺฉาปพฺภาร’’นฺติ? ‘‘โน เหตํ, อาวุโส’’. ‘‘ตํ กิสฺส เหตุ’’? ‘‘คงฺคา, อาวุโส, นที ปาจีนนินฺนา ปาจีนโปณา ปาจีนปพฺภารา. สา น สุกรา ปจฺฉานินฺนํ กาตุํ ปจฺฉาโปณํ ปจฺฉาปพฺภารํ. ยาวเทว จ ปน โส มหาชนกาโย กิลมถสฺส วิฆาตสฺส ภาคี อสฺสา’’ติ.
‘‘เอวเมว ¶ โข, อาวุโส, ภิกฺขุํ จตฺตาโร สติปฏฺาเน ภาเวนฺตํ จตฺตาโร สติปฏฺาเน พหุลีกโรนฺตํ ราชาโน วา ราชมหามตฺตา วา มิตฺตา วา อมจฺจา วา าตี วา สาโลหิตา วา ¶ โภเคหิ อภิหฏฺุํ ปวาเรยฺยุํ – ‘เอหมฺโภ ปุริส, กึ เต อิเม กาสาวา อนุทหนฺติ? กึ มุณฺโฑ กปาลมนุสฺจรสิ? เอหิ หีนายาวตฺติตฺวา โภเค จ ภฺุชสฺสุ ปฺุานิ จ กโรหี’’’ติ.
‘‘โส วต, อาวุโส, ภิกฺขุ จตฺตาโร สติปฏฺาเน ¶ ภาเวนฺโต จตฺตาโร สติปฏฺาเน พหุลีกโรนฺโต สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺติสฺสตีติ – เนตํ านํ วิชฺชติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ยฺหิ ตํ, อาวุโส, จิตฺตํ ทีฆรตฺตํ วิเวกนินฺนํ วิเวกโปณํ วิเวกปพฺภารํ ตํ วต หีนายาวตฺติสฺสตีติ ¶ – เนตํ านํ วิชฺชติ. กถฺจาวุโส, ภิกฺขุ จตฺตาโร สติปฏฺาเน ภาเวติ, จตฺตาโร สติปฏฺาเน พหุลีกโรตีติ? อิธาวุโส, ภิกฺขุ กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ…เป… เวทนาสุ…เป… จิตฺเต…เป… ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา, วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ. เอวํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ จตฺตาโร สติปฏฺาเน ภาเวติ, จตฺตาโร สติปฏฺาเน พหุลีกโรตี’’ติ. อฏฺมํ.
๙. อมฺพปาลิวนสุตฺตํ
๙๐๗. เอกํ สมยํ อายสฺมา จ อนุรุทฺโธ อายสฺมา จ สาริปุตฺโต เวสาลิยํ วิหรนฺติ อมฺพปาลิวเน. อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต สายนฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺิโต…เป… เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา สาริปุตฺโต อายสฺมนฺตํ อนุรุทฺธํ เอตทโวจ –
‘‘วิปฺปสนฺนานิ โข เต, อาวุโส อนุรุทฺธ, อินฺทฺริยานิ, ปริสุทฺโธ มุขวณฺโณ ปริโยทาโต. กตเมนายสฺมา อนุรุทฺโธ วิหาเรน เอตรหิ พหุลํ วิหรตี’’ติ? ‘‘จตูสุ ขฺวาหํ, อาวุโส, สติปฏฺาเนสุ สุปฺปติฏฺิตจิตฺโต เอตรหิ พหุลํ วิหรามิ. กตเมสุ จตูสุ? อิธาหํ, อาวุโส, กาเย กายานุปสฺสี ¶ วิหรามิ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา, วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ; เวทนาสุ…เป… จิตฺเต…เป… ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรามิ อาตาปี ¶ สมฺปชาโน ¶ สติมา, วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ – อิเมสุ ขฺวาหํ, อาวุโส, จตูสุ สติปฏฺาเนสุ สุปฺปติฏฺิตจิตฺโต เอตรหิ พหุลํ วิหรามิ. โย โส, อาวุโส, ภิกฺขุ อรหํ ขีณาสโว วุสิตวา กตกรณีโย โอหิตภาโร อนุปฺปตฺตสทตฺโถ ปริกฺขีณภวสํโยชโน สมฺมทฺา วิมุตฺโต, โส อิเมสุ จตูสุ สติปฏฺาเนสุ สุปฺปติฏฺิตจิตฺโต พหุลํ วิหรตี’’ติ.
‘‘ลาภา วต โน, อาวุโส, สุลทฺธํ วต โน, อาวุโส! เย มยํ อายสฺมโต อนุรุทฺธสฺส สมฺมุขาว อสฺสุมฺห อาสภึ วาจํ ภาสมานสฺสา’’ติ. นวมํ.
๑๐. พาฬฺหคิลานสุตฺตํ
๙๐๘. เอกํ ¶ สมยํ อายสฺมา อนุรุทฺโธ สาวตฺถิยํ วิหรติ อนฺธวนสฺมึ อาพาธิโก ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโน. อถ โข สมฺพหุลา ภิกฺขู เยนายสฺมา อนุรุทฺโธ เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อนุรุทฺธํ เอตทโวจุํ –
‘‘กตเมนายสฺมโต อนุรุทฺธสฺส วิหาเรน วิหรโต อุปฺปนฺนา สารีริกา ทุกฺขา เวทนา จิตฺตํ น ปริยาทาย ติฏฺนฺตี’’ติ? ‘‘จตูสุ โข เม, อาวุโส, สติปฏฺาเนสุ สุปฺปติฏฺิตจิตฺตสฺส วิหรโต อุปฺปนฺนา สารีริกา ทุกฺขา เวทนา จิตฺตํ น ปริยาทาย ติฏฺนฺติ. กตเมสุ จตูสุ? อิธาหํ, อาวุโส, กาเย กายานุปสฺสี วิหรามิ…เป… เวทนาสุ…เป… จิตฺเต…เป… ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรามิ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา, วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ – อิเมสุ ¶ โข เม, อาวุโส, จตูสุ สติปฏฺาเนสุ สุปฺปติฏฺิตจิตฺตสฺส วิหรโต อุปฺปนฺนา สารีริกา ทุกฺขา เวทนา จิตฺตํ น ปริยาทาย ติฏฺนฺตี’’ติ. ทสมํ.
รโหคตวคฺโค ปโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
รโหคเตน ¶ ทฺเว วุตฺตา, สุตนุ กณฺฑกี ตโย;
ตณฺหกฺขยสลฬาคารํ, อมฺพปาลิ จ คิลานนฺติ.
๒. ทุติยวคฺโค
๑. กปฺปสหสฺสสุตฺตํ
๙๐๙. เอกํ ¶ ¶ สมยํ อายสฺมา อนุรุทฺโธ สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. อถ โข สมฺพหุลา ภิกฺขู เยนายสฺมา อนุรุทฺโธ เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา ¶ อนุรุทฺเธน สทฺธึ…เป… เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อนุรุทฺธํ เอตทโวจุํ –
‘‘กตเมสํ อายสฺมา อนุรุทฺโธ ธมฺมานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา มหาภิฺตํ ปตฺโต’’ติ? ‘‘จตุนฺนํ ขฺวาหํ, อาวุโส, สติปฏฺานานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา มหาภิฺตํ ปตฺโต. กตเมสํ จตุนฺนํ? อิธาหํ, อาวุโส, กาเย กายานุปสฺสี วิหรามิ…เป… เวทนาสุ…เป… จิตฺเต…เป… ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรามิ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา, วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ – อิเมสํ ขฺวาหํ, อาวุโส, จตุนฺนํ สติปฏฺานานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา มหาภิฺตํ ปตฺโต. อิเมสฺจ ปนาหํ, อาวุโส, จตุนฺนํ สติปฏฺานานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา กปฺปสหสฺสํ อนุสฺสรามี’’ติ. ปมํ.
๒. อิทฺธิวิธสุตฺตํ
๙๑๐. ‘‘อิเมสฺจ ปนาหํ, อาวุโส, จตุนฺนํ สติปฏฺานานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภมิ – เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหมิ…เป… ยาว พฺรหฺมโลกาปิ กาเยน วสํ วตฺเตมี’’ติ. ทุติยํ.
๓. ทิพฺพโสตสุตฺตํ
๙๑๑. ‘‘อิเมสฺจ ¶ ¶ ปนาหํ, อาวุโส, จตุนฺนํ สติปฏฺานานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา ทิพฺพาย โสตธาตุยา วิสุทฺธาย อติกฺกนฺตมานุสิกาย อุโภ สทฺเท สุณามิ ทิพฺเพ จ มานุเส จ เย ทูเร สนฺติเก จา’’ติ. ตติยํ.
๔. เจโตปริยสุตฺตํ
๙๑๒. ‘‘อิเมสฺจ ปนาหํ, อาวุโส, จตุนฺนํ สติปฏฺานานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา ปรสตฺตานํ ปรปุคฺคลานํ เจตสา เจโต ปริจฺจ ปชานามิ ¶ – สราคํ วา จิตฺตํ ‘สราคํ ¶ จิตฺต’นฺติ ปชานามิ…เป… อวิมุตฺตํ วา จิตฺตํ ‘อวิมุตฺตํ จิตฺต’นฺติ ปชานามี’’ติ. จตุตฺถํ.
๕. านสุตฺตํ
๙๑๓. ‘‘อิเมสฺจ ปนาหํ, อาวุโส, จตุนฺนํ สติปฏฺานานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา านฺจ านโต อฏฺานฺจ อฏฺานโต ยถาภูตํ ปชานามี’’ติ. ปฺจมํ.
๖. กมฺมสมาทานสุตฺตํ
๙๑๔. ‘‘อิเมสฺจ ปนาหํ, อาวุโส, จตุนฺนํ สติปฏฺานานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนานํ กมฺมสมาทานานํ านโส เหตุโส วิปากํ ยถาภูตํ ปชานามี’’ติ. ฉฏฺํ.
๗. สพฺพตฺถคามินิสุตฺตํ
๙๑๕. ‘‘อิเมสฺจ ปนาหํ, อาวุโส, จตุนฺนํ สติปฏฺานานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา สพฺพตฺถคามินิปฺปฏิปทํ ยถาภูตํ ปชานามี’’ติ. สตฺตมํ.
๘. นานาธาตุสุตฺตํ
๙๑๖. ‘‘อิเมสฺจ ปนาหํ, อาวุโส, จตุนฺนํ สติปฏฺานานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา อเนกธาตุนานาธาตุโลกํ ยถาภูตํ ปชานามี’’ติ. อฏฺมํ.
๙. นานาธิมุตฺติสุตฺตํ
๙๑๗. ‘‘อิเมสฺจ ¶ ¶ ปนาหํ, อาวุโส, จตุนฺนํ สติปฏฺานานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา สตฺตานํ นานาธิมุตฺติกตํ ยถาภูตํ ปชานามี’’ติ. นวมํ.
๑๐. อินฺทฺริยปโรปริยตฺตสุตฺตํ
๙๑๘. ‘‘อิเมสฺจ ¶ ปนาหํ, อาวุโส, จตุนฺนํ สติปฏฺานานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา ปรสตฺตานํ ปรปุคฺคลานํ อินฺทฺริยปโรปริยตฺตํ ยถาภูตํ ปชานามี’’ติ. ทสมํ.
๑๑. ฌานาทิสุตฺตํ
๙๑๙. ‘‘อิเมสฺจ ¶ ปนาหํ, อาวุโส, จตุนฺนํ สติปฏฺานานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา ฌานวิโมกฺขสมาธิสมาปตฺตีนํ สํกิเลสํ โวทานํ วุฏฺานํ ยถาภูตํ ปชานามี’’ติ. เอกาทสมํ.
๑๒. ปุพฺเพนิวาสสุตฺตํ
๙๒๐. ‘‘อิเมสฺจ ปนาหํ, อาวุโส, จตุนฺนํ สติปฏฺานานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรามิ, เสยฺยถิทํ – เอกมฺปิ ชาตึ ทฺเวปิ ชาติโย…เป… อิติ สาการํ สอุทฺเทสํ อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรามี’’ติ. ทฺวาทสมํ.
๑๓. ทิพฺพจกฺขุสุตฺตํ
๙๒๑. ‘‘อิเมสฺจ ปนาหํ, อาวุโส, จตุนฺนํ สติปฏฺานานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน สตฺเต ปสฺสามิ จวมาเน อุปปชฺชมาเน…เป… อิติ ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานามี’’ติ. เตรสมํ.
๑๔. อาสวกฺขยสุตฺตํ
๙๒๒. ‘‘อิเมสฺจ ปนาหํ, อาวุโส, จตุนฺนํ สติปฏฺานานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเ ¶ ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรามี’’ติ. จุทฺทสมํ.
ทุติโย วคฺโค.
ตสฺสุทฺทานํ –
มหาภิฺํ ¶ ¶ อิทฺธิ ทิพฺพํ, เจโตปริยํ านํ กมฺมํ;
สพฺพตฺถธาตุธิมุตฺติ, อินฺทฺริยํ ฌานํ ติสฺโส วิชฺชาติ.
อนุรุทฺธสํยุตฺตํ อฏฺมํ.