📜
๓. อกมฺมนิยวคฺควณฺณนา
๒๑. ตติยสฺส ¶ ปเม อภาวิตนฺติ สมถวิปสฺสนาภาวนาวเสน น ภาวิตํ ตถา อภาวิตตฺตา. ตฺหิ ‘‘อวฑฺฒิต’’นฺติ วุจฺจติ ปฏิปกฺขาภิภเวน ปริพฺรูหนาภาวโต. เตนาห ภควา – ‘‘อกมฺมนิยํ โหตี’’ติ.
๒๒. ทุติเย วุตฺตวิปริยาเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพ. ปเมติ ตติยวคฺคสฺส ปมสุตฺเต. วฏฺฏวเสนาติ วิปากวฏฺฏวเสน. เตภูมกวฏฺฏนฺติ เตภูมกวิปากวฏฺฏํ. วฏฺฏปฏิลาภาย กมฺมนฺติ วิปากวฏฺฏสฺส ปฏิลาภาย อุปนิสฺสยภูตํ กมฺมํ, ตสฺส สหายภูตํ กิเลสวฏฺฏมฺปิ กมฺมคฺคหเณเนว สงฺคหิตนฺติ ทฏฺพฺพํ. วิวฏฺฏปฏิลาภาย กมฺมนฺติ วิวฏฺฏาธิคมสฺส อุปนิสฺสยภูตํ กมฺมํ. ยํ ปน จริมภวนิพฺพตฺตกํ กมฺมํ, ตํ วิวฏฺฏปฺปฏิลาภาย กมฺมํ โหติ, น โหตีติ? น โหติ วฏฺฏปาทกภาวโต. จริมภวปฏิสนฺธิ ¶ วิย ปน วิวฏฺฏูปนิสฺสโยติ สกฺกา วิฺาตุํ. น หิ กทาจิ ติเหตุกปฏิสนฺธิยา วินา วิเสสาธิคโม สมฺภวติ. อิเมสุ สุตฺเตสูติ อิเมสุ ปน ปมทุติยสุตฺเตสุ ยถากฺกมํ วฏฺฏวิวฏฺฏเมว กถิตํ.
๒๓. ตติเย อภาวิตนฺติ เอตฺถ ภาวนา นาม สมาธิภาวนา. สา ยตฺถ อาสงฺกิตพฺพา, ตํ กามาวจรปมมหากุสลจิตฺตาทิอภาวิตนฺติ อธิปฺเปตนฺติ อาห – ‘‘เทวมนุสฺสสมฺปตฺติโย’’ติอาทิ.
๒๔. จตุตฺเถ ยสฺมา จิตฺตนฺติ วิวฏฺฏวเสเนว อุปฺปนฺนจิตฺตํ อธิปฺเปตํ, ตสฺมา ชาติชราพฺยาธิมรณโสกาทิทุกฺขสฺส อนิพฺพตฺตนโต มหโต อตฺถาย สํวตฺตตีติ โยชนา เวทิตพฺพา.
๒๕-๒๖. ปฺจมฉฏฺเสุ อุปฺปนฺนนฺติ อวิคตุปฺปาทาทิขณตฺตยมฺปิ อภาวิตํ ภาวนารหิตํ อปาตุภูตเมว ปณฺฑิตสมฺมตสฺส อุปฺปนฺนกิจฺจสฺส อสาธนโต ยถา ‘‘อปุตฺโต’’ติ. โส หิ สมตฺโถ หุตฺวา ปิตุ ปุตฺตกิจฺจํ อสาเธนฺโต อปุตฺโตติ โลเก วุจฺจติ, เอวํ สมฺปทมิทํ. เตนาห – ‘‘กสฺมา’’ติอาทิ. เตสุ ธมฺเมสูติ โลกุตฺตรปาทกชฺฌานาทีสุ. เถโร ปน มตฺถกปฺปตฺตเมว ภาวิตํ จิตฺตํ ทสฺเสนฺโต ‘‘มคฺคจิตฺตเมวา’’ติ อาห.
๒๗-๒๘. สตฺตมฏฺเมสุ ¶ ปุนปฺปุนํ อกตนฺติ ภาวนาพหุลีการวเสน ปุนปฺปุนํ น กตํ. อิมานิปิ ทฺเวติ อิเมสุ ทฺวีสุ สุตฺเตสุ อาคตานิ อิมานิปิ ทฺเว จิตฺตานิ.
๒๙-๓๐. นวเม อธิวหตีติ อาเนติ. ทุกฺเขนาติ กิจฺเฉน. ทุปฺเปสนโตติ ทุกฺเขน เปเสตพฺพโต. มตฺถกปฺปตฺตํ วิปสฺสนาสุขํ ปากติกชฺฌานสุขโต สนฺตตรปณีตตรเมวาติ อาห – ‘‘ฌานสุขโต วิปสฺสนาสุข’’นฺติ. เตนาห ภควา –
‘‘สฺุาคารํ ปวิฏฺสฺส, สนฺตจิตฺตสฺส ภิกฺขุโน;
อมานุสี รติ โหติ, สมฺมา ธมฺมํ วิปสฺสโต.
‘‘ยโต ¶ ยโต สมฺมสติ, ขนฺธานํ อุทยพฺพยํ;
ลภตี ปีติปาโมชฺชํ, อมตํ ตํ วิชานต’’นฺติ. (ธ. ป. ๓๗๔);
ตฺหิ จิตฺตํ วิสฺสฏฺอินฺทวชิรสทิสํ อโมฆภาวโต.
อกมฺมนิยวคฺควณฺณนา นิฏฺิตา.