📜
๑. พาลวคฺโค
๑. ภยสุตฺตวณฺณนา
๑. ติกนิปาตสฺส ¶ ¶ ¶ ปเม ภยานีติอาทีสุ ภยนฺติ จิตฺตุตฺราโส. อุปทฺทโวติ อเนกคฺคตากาโร. อุปสคฺโคติ อุปสฏฺากาโร ตตฺถ ตตฺถ ลคฺคนากาโร.
เตสํ เอวํ นานตฺตํ เวทิตพฺพํ – ปพฺพตวิสมนิสฺสิตา โจรา ชนปทวาสีนํ เปเสนฺติ – ‘‘มยํ อสุกทิวเส นาม ตุมฺหากํ คามํ ปหริสฺสามา’’ติ. เต ตํ ปวตฺตึ สุตกาลโต ปฏฺาย ภยํ ¶ สนฺตาสํ อาปชฺชนฺติ. อยํ จิตฺตุตฺราโส นาม. ‘‘ยถา โน เต โจรา กุปิตา อนตฺถมฺปิ อาวเหยฺยุ’’นฺติ หตฺถสารํ คเหตฺวา ทฺวิปทจตุปฺปเทหิ สทฺธึ อรฺํ ปวิสิตฺวา ตตฺถ ตตฺถ ภูมิยํ นิปชฺชนฺติ ฑํสมกสาทีหิ ขชฺชมานา, คุมฺพนฺตรานิ ปวิสนฺตา ขาณุกณฺฏเก มทฺทนฺติ. เตสํ เอวํ วิจรนฺตานํ วิกฺขิตฺตภาโว อเนกคฺคตากาโร นาม. ตโต โจเรสุ ยถาวุตฺเต ทิวเส อนาคจฺฉนฺเตสุ ‘‘ตุจฺฉกสาสนํ ภวิสฺสติ, คามํ ปวิสิสฺสามา’’ติ สปริกฺขารา คามํ ปวิสนฺติ. อถ เตสํ ปวิฏฺภาวํ ตฺวา คามํ ปริวาเรตฺวา ทฺวาเร อคฺคึ ทตฺวา มนุสฺเส ฆาเตตฺวา โจรา สพฺพํ วิภวํ วิลุมฺปิตฺวา คจฺฉนฺติ. เตสุ ฆาติตาวเสสา อคฺคึ นิพฺพาเปตฺวา โกฏฺกจฺฉายาภิตฺติจฺฉายาทีสุ ตตฺถ ตตฺถ ลคฺคิตฺวา นิสีทนฺติ นฏฺํ อนุโสจมานา. อยํ อุปสฏฺากาโร ลคฺคนากาโร นาม.
นฬาคาราติ ¶ นเฬหิ ฉนฺนปฏิจฺฉนฺนอคารา. เสสสมฺภารา ปเนตฺถ รุกฺขมยา โหนฺติ. ติณาคาเรปิ เอเสว นโย. กูฏาคารานีติ กูฏสงฺคหิตานิ อคารานิ. อุลฺลิตฺตาวลิตฺตานีติ อนฺโต จ พหิ จ ลิตฺตานิ. นิวาตานีติ นิวาริตวาตปฺปเวสานิ. ผุสิตคฺคฬานีติ เฉเกหิ วฑฺฒกีหิ กตตฺตา ¶ ปิฏฺสงฺฆาฏมฺหิ สุฏฺุ ผุสิตกวาฏานิ. ปิหิตวาตปานานีติ ยุตฺตวาตปานานิ. อิมินา ปททฺวเยน กวาฏวาตปานานํ นิจฺจปิหิตตํ อกเถตฺวา สมฺปตฺติเยว กถิตา. อิจฺฉิติจฺฉิตกฺขเณ ปน ตานิ ปิธียนฺติ จ วิวรียนฺติ จ.
พาลโต อุปฺปชฺชนฺตีติ พาลเมว นิสฺสาย อุปฺปชฺชนฺติ. พาโล หิ อปณฺฑิตปุริโส รชฺชํ วา โอปรชฺชํ วา อฺํ วา ปน มหนฺตํ านํ ปตฺเถนฺโต กติปเย อตฺตนา สทิเส วิธวปุตฺเต มหาธุตฺเต คเหตฺวา ‘‘เอถ อหํ ตุมฺเห อิสฺสเร กริสฺสามี’’ติ ปพฺพตคหนาทีนิ นิสฺสาย อนฺตมนฺเต คาเม ปหรนฺโต ทามริกภาวํ ชานาเปตฺวา อนุปุพฺเพน นิคเมปิ ชนปเทปิ ปหรติ. มนุสฺสา เคหานิ ฉฑฺเฑตฺวา เขมฏฺานํ ปตฺถยมานา ปกฺกมนฺติ. เต นิสฺสาย วสนฺตา ภิกฺขูปิ ภิกฺขุนิโยปิ อตฺตโน อตฺตโน วสนฏฺานานิ ปหาย ปกฺกมนฺติ. คตคตฏฺาเน ภิกฺขาปิ เสนาสนมฺปิ ทุลฺลภํ โหติ. เอวํ จตุนฺนมฺปิ ปริสานํ ภยํ อาคตเมว โหติ. ปพฺพชฺชิเตสุปิ ทฺเว พาลา ภิกฺขู อฺมฺํ วิวาทํ ปฏฺเปตฺวา โจทนํ อารภนฺติ. อิติ โกสมฺพิวาสิกานํ วิย มหากลโห อุปฺปชฺชติ. จตุนฺนํ ปริสานํ ภยํ อาคตเมว โหตีติ เอวํ ยานิ กานิจิ ภยานิ ¶ อุปฺปชฺชนฺติ, สพฺพานิ ตานิ พาลโต อุปฺปชฺชนฺตีติ ยถานุสนฺธินา เทสนํ นิฏฺเปสิ.
๒. ลกฺขณสุตฺตวณฺณนา
๒. ทุติเย ¶ กายทฺวาราทิปวตฺตํ กมฺมํ ลกฺขณํ สฺชานนการณํ อสฺสาติ กมฺมลกฺขโณ. อปทานโสภนี ปฺาติ ยา ปฺา นาม อปทาเนน โสภติ, พาลา จ ปณฺฑิตา จ อตฺตโน อตฺตโน จริเตเนว ปากฏา โหนฺตีติ อตฺโถ. พาเลน หิ คตมคฺโค รุกฺขคจฺฉคามนิคมาทีนิ ฌาเปตฺวา คจฺฉนฺตสฺส อินฺทคฺคิโน คตมคฺโค วิย โหติ, ฌามฏฺานมตฺตเมว องฺคารมสิฉาริกาสมากุลํ ปฺายติ. ปณฺฑิเตน คตมคฺโค กุโสพฺภาทโย ปูเรตฺวา วิวิธสสฺสสมฺปทํ อาวหมาเนน จตุทีปิกเมเฆน คตมคฺโค วิย โหติ. ยถา เตน คตมคฺเค อุทกปูรานิ เจว วิวิธสสฺสผลาผลานิ จ ตานิ ตานิ านานิ ปฺายนฺติ, เอวํ ปณฺฑิเตน คตมคฺเค สมฺปตฺติโยว ปฺายนฺติ โน วิปตฺติโยติ. เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมว.
๓. จินฺตีสุตฺตวณฺณนา
๓. ตติเย ¶ พาลลกฺขณานีติ ‘‘พาโล อย’’นฺติ เอเตหิ ลกฺขียติ ายตีติ พาลลกฺขณานิ. ตาเนวสฺส สฺชานนการณานีติ พาลนิมิตฺตานิ. พาลาปทานานีติ พาลสฺส อปทานานิ. ทุจฺจินฺติตจินฺตีติ จินฺตยนฺโต อภิชฺฌาพฺยาปาทมิจฺฉาทสฺสนวเสน ทุจฺจินฺติตเมว จินฺเตติ. ทุพฺภาสิตภาสีติ ภาสมาโนปิ มุสาวาทาทิเภทํ ทุพฺภาสิตเมว ภาสติ. ทุกฺกฏกมฺมการีติ กโรนฺโตปิ ปาณาติปาตาทิวเสน ทุกฺกฏกมฺมเมว กโรติ. ปณฺฑิตลกฺขณานีติอาทิ วุตฺตานุสาเรเนว เวทิตพฺพํ. สุจินฺติตจินฺตีติอาทีนิ เจตฺถ มโนสุจริตาทีนํ วเสน โยเชตพฺพานิ.
๔. อจฺจยสุตฺตวณฺณนา
๔. จตุตฺเถ ¶ อจฺจยํ อจฺจยโต น ปสฺสตีติ อตฺตโน อปราธํ อปราธโต น ปสฺสติ. อจฺจยโต ทิสฺวา ยถาธมฺมํ นปฺปฏิกโรตีติ ‘‘อปรทฺธํ มยา’’ติ ตฺวาปิ โย ธมฺโม, ตํ น กโรติ, ทณฺฑกมฺมํ อาหริตฺวา อจฺจยํ น เทเสติ นกฺขมาเปติ. อจฺจยํ เทเสนฺตสฺส ยถาธมฺมํ นปฺปฏิคฺคณฺหาตีติ ปรสฺส ‘‘วิรทฺธํ มยา’’ติ ตฺวา ทณฺฑกมฺมํ อาหริตฺวา ขมาเปนฺตสฺส นกฺขมติ. สุกฺกปกฺโข วุตฺตปฏิปกฺขโต เวทิตพฺโพ.
๕. อโยนิโสสุตฺตวณฺณนา
๕. ปฺจเม ¶ อโยนิโส ปฺหํ กตฺตา โหตีติ ‘‘กติ นุ โข, อุทายิ, อนุสฺสติฏฺานานี’’ติ วุตฺเต ‘‘ปุพฺเพนิวาโส อนุสฺสติฏฺานํ ภวิสฺสตี’’ติ จินฺเตตฺวา ลาฬุทายิตฺเถโร วิย อนุปายจินฺตาย อปฺหเมว ปฺหนฺติ กตฺตา โหติ. อโยนิโส ปฺหํ วิสฺสชฺเชตา โหตีติ เอวํ จินฺติตํ ปน ปฺหํ วิสฺสชฺเชนฺโตปิ ‘‘อิธ, ภนฺเต, ภิกฺขุ อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ. เสยฺยถิทํ, เอกมฺปิ ชาติ’’นฺติอาทินา นเยน โสเยว เถโร วิย อโยนิโส วิสฺสชฺเชตา โหติ, อปฺหเมว ปฺหนฺติ กเถติ. ปริมณฺฑเลหิ ปทพฺยฺชเนหีติ เอตฺถ ปทเมว อตฺถสฺส พฺยฺชนโต ปทพฺยฺชนํ. ตํ อกฺขรปาริปูรึ กตฺวา ทสวิธํ พฺยฺชนพุทฺธึ อปริหาเปตฺวา ¶ วุตฺตํ ปริมณฺฑลํ นาม โหติ, เอวรูเปหิ ปทพฺยฺชเนหีติ อตฺโถ. สิลิฏฺเหีติ ปทสิลิฏฺตาย สิลิฏฺเหิ. อุปคเตหีติ อตฺถฺจ การณฺจ อุปคเตหิ. นาพฺภนุโมทิตาติ เอวํ โยนิโส สพฺพํ การณสมฺปนฺนํ กตฺวาปิ วิสฺสชฺชิตํ ปรสฺส ปฺหํ นาภินุโมทติ นาภินนฺทติ สาริปุตฺตตฺเถรสฺส ปฺหํ ลาฬุทายิตฺเถโร วิย. ยถาห –
‘‘อฏฺานํ โข เอตํ, อาวุโส สาริปุตฺต, อนวกาโส, ยํ โส อติกฺกมฺเมว กพฬีการาหารภกฺขานํ เทวานํ สหพฺยตํ อฺตรํ ¶ มโนมยํ กายํ อุปปนฺโน สฺาเวทยิตนิโรธํ สมาปชฺเชยฺยาปิ วุฏฺเหยฺยาปิ, นตฺเถตํ าน’’นฺติ (อ. นิ. ๕.๑๖๖).
โยนิโส ปฺหํ กตฺตาติอาทีสุ อานนฺทตฺเถโร วิย โยนิโสว ปฺหํ จินฺเตตฺวา โยนิโส วิสฺสชฺชิตา โหติ. เถโร หิ ‘‘กติ นุ โข, อานนฺท, อนุสฺสติฏฺานานี’’ติ ปุจฺฉิโต ‘‘อยํ ปฺโห ภวิสฺสตี’’ติ โยนิโส จินฺเตตฺวา โยนิโส วิสฺสชฺเชนฺโต อาห – ‘‘อิธ, ภนฺเต, ภิกฺขุ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… จตุตฺถชฺฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ. อิทํ, ภนฺเต, อนุสฺสติฏฺานํ เอวํภาวิตํ เอวํพหุลีกตํ ทิฏฺธมฺมสุขวิหาราย สํวตฺตตี’’ติ. อพฺภนุโมทิตา โหตีติ ตถาคโต วิย โยนิโส อพฺภนุโมทิตา โหติ. ตถาคโต หิ อานนฺทตฺเถเรน ปฺเห วิสฺสชฺชิเต ‘‘สาธุ สาธุ, อานนฺท, เตน หิ ตฺวํ, อานนฺท, อิมมฺปิ ฉฏฺํ อนุสฺสติฏฺานํ ธาเรหิ. อิธานนฺท, ภิกฺขุ สโตว อภิกฺกมติ สโตว ปฏิกฺกมตี’’ติอาทิมาห. ฉฏฺาทีนิ อุตฺตานตฺถาเนว.
๙. ขตสุตฺตวณฺณนา
๙. นวเม ¶ สุกฺกปกฺโข ปุพฺพภาเค ทสหิปิ กุสลกมฺมปเถหิ ปริจฺฉินฺโน, อุปริ ยาว อรหตฺตมคฺคา ลพฺภติ. พหฺุจ ปฺุํ ปสวตีติ เอตฺถ โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกปฺุํ กถิตํ.
๑๐. มลสุตฺตวณฺณนา
๑๐. ทสเม ทุสฺสีลภาโว ทุสฺสีลฺยํ, ทุสฺสีลฺยเมว มลํ ทุสฺสีลฺยมลํ. เกนฏฺเน มลนฺติ? อนุทหนฏฺเน ทุคฺคนฺธฏฺเน กิลิฏฺกรณฏฺเน จ. ตฺหิ นิรยาทีสุ อปาเยสุ อนุทหตีติ อนุทหนฏฺเนปิ มลํ. เตน สมนฺนาคโต ¶ ปุคฺคโล มาตาปิตูนมฺปิ สนฺติเก ภิกฺขุสงฺฆสฺสาปิ อนฺตเร โพธิเจติยฏฺาเนสุปิ ชิคุจฺฉนีโย โหติ, สพฺพทิสาสุ จสฺส ‘‘เอวรูปํ กิร เตน ปาปกมฺมํ กต’’นฺติ อวณฺณคนฺโธ วายตีติ ทุคฺคนฺธฏฺเนปิ มลํ. เตน จ สมนฺนาคโต ปุคฺคโล คตคตฏฺาเน อุปตาปฺเจว ลภติ, กายกมฺมาทีนิ จสฺส อสุจีนิ โหนฺติ อปภสฺสรานีติ ¶ กิลิฏฺกรณฏฺเนปิ มลํ. อปิจ ตํ เทวมนุสฺสสมฺปตฺติโย เจว นิพฺพานสมฺปตฺติฺจ มิลาเปตีติ มิลาปนฏฺเนปิ มลนฺติ เวทิตพฺพํ. อิสฺสามลมจฺเฉรมเลสุปิ เอเสว นโย.
พาลวคฺโค ปโม.