📜
(๗) ๒. ปตฺตกมฺมวคฺโค
๑. ปตฺตกมฺมสุตฺตวณฺณนา
๖๑. ทุติยสฺส ¶ ¶ ปเม อนิฏฺปฏิกฺเขเปน อิฏฺา. มเน กมนฺติ ปวิสนฺตีติ กนฺตา. มนํ อปฺปายนฺติ ปวฑฺเฒนฺตีติ มนาปา. ทุลฺลภาติ ปรมทุลฺลภา. โภคาติ ภฺุชิตพฺพา รูปาทโย วิสยา. สหธมฺเมนาติ ธมฺเมเนว สทฺธึ อุปฺปชฺชนฺตุ, มา ธมฺมูปฆาตํ กตฺวา อธมฺเมนาติ. อถวา สหธมฺเมนาติ สการเณน, เตน เตน เสนาปติเสฏฺิฏฺานาทิการเณน สทฺธึเยว อุปฺปชฺชนฺตูติ อตฺโถ. ยโสติ ปริวารสมฺปตฺติ. สห ¶ าตีภีติ าตเกหิ สทฺธึ. สห อุปชฺฌาเยหีติ สุขทุกฺเขสุ อุปนิชฺฌายิตพฺพตฺตา อุปชฺฌายสงฺขาเตหิ สนฺทิฏฺสมฺภตฺเตหิ สทฺธึ.
อกิจฺจํ กโรตีติ อกาตพฺพํ กโรติ. กิจฺจํ อปราเธตีติ กตฺตพฺพยุตฺตกํ กิจฺจํ อกโรนฺโต ตํ อปราเธติ นาม. ธํสตีติ ปตติ ปริหายติ. อภิชฺฌาวิสมโลภนฺติ อภิชฺฌาสงฺขาตํ วิสมโลภํ. ปชหตีติ นุทติ นีหรติ. มหาปฺโติ มหนฺตปฺโ. ปุถุปฺโติ ปุถุลปฺโ. อาปาตทโสติ ตํ ตํ อตฺถํ อาปาเตติ ตเมว ปสฺสติ, สุขุมมฺปิสฺส อตฺถชาตํ อาปาตํ อาคจฺฉติเยวาติ อตฺโถ.
อุฏฺานวีริยาธิคเตหีติ ¶ อุฏฺานสงฺขาเตน วีริเยน อธิคเตหิ. พาหาพลปริจิเตหีติ พาหาพเลน ปริจิเตหิ วฑฺฒิเตหิ. เสทาวกฺขิตฺเตหีติ อวกฺขิตฺตเสเทหิ, เสทํ มฺุจิตฺวา วายาเมน ปโยเคน สมธิคเตหีติ อตฺโถ. ธมฺมิเกหีติ ธมฺมยุตฺเตหิ. ธมฺมลทฺเธหีติ ทสกุสลกมฺมปถธมฺเม อโกเปตฺวา ลทฺเธหิ. ปตฺตกมฺมานีติ ยุตฺตกมฺมานิ อนุจฺฉวิกกมฺมานิ. สุเขตีติ สุขิตํ กโรติ. ปีเณตีติ ปีณิตํ พลสมฺปนฺนํ กโรติ. านคตํ โหตีติ การณคตํ โหติ. กึ ปน ตนฺติ? จตูสุ ปตฺตกมฺเมสุ เอกํ โภเคหิ กตฺตพฺพกมฺมํ โภคชาตเมว านคตํ. ปตฺตคตนฺติ ยุตฺตปฺปตฺตฏฺานคตํ. อายตนโส ปริภุตฺตนฺติ การเณเนว ปริภุตฺตํ โภคชาตํ โหติ.
ปริโยธาย ¶ สํวตฺตตีติ ปิทหิตฺวา วตฺตติ. ยถา อคฺคิอาทีหิ อุปฺปนฺนาสุ อาปทาสุ, เอวํ อาทิตฺตเคหนิพฺพาปนาทีนํ อตฺถาย ธนปริจฺจาคํ กตฺวา ตาสํ อาปทานํ มคฺคํ ปิทหติ นิวาเรติ. โสตฺถึ อตฺตานํ กโรตีติ นิรุปทฺทวํ เขมํ อตฺตานํ กโรติ. าติพลินฺติ าตกานํ พลึ. อติถิพลินฺติ อาคนฺตุกานํ พลึ. ปุพฺพเปตพลินฺติ ¶ ปรโลกคตานํ าตกานํ พลึ. ราชพลินฺติ รฺโ กตฺตพฺพยุตฺตกํ ราชพลึ. เทวตาพลินฺติ เทวตานํ กตฺตพฺพพลึ. สพฺพเมตํ เตสํ เตสํ ยถานุจฺฉวิกวเสน ทาตพฺพทานสฺส อธิวจนํ.
ขนฺติโสรจฺเจ นิวิฏฺาติ อธิวาสนกฺขนฺติยฺจ สุสีลตาย จ นิวิฏฺา. เอกมตฺตานํ ทเมนฺตีติ เอกํ อตฺตโนว อตฺตภาวํ อินฺทฺริยทเมน ทเมนฺติ. สเมนฺตีติ อตฺตโน จิตฺตํ กิเลสวูปสมเนน สเมนฺติ. ปรินิพฺพาเปนฺตีติ กิเลสปรินิพฺพาเนเนว ¶ ปรินิพฺพาเปนฺติ. อุทฺธคฺคิกนฺติอาทีสุ อุปรูปริภูมีสุ ผลทานวเสน อุทฺธมคฺคมสฺสาติ อุทฺธคฺคิกา. สคฺคสฺส หิตาติ ตตฺรุปปตฺติชนนโต โสวคฺคิกา. นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺาเน สุโขว วิปาโก อสฺสาติ สุขวิปากา. สุฏฺุ อคฺคานํ ทิพฺพวณฺณาทีนํ ทสนฺนํ วิเสสานํ นิพฺพตฺตนโต สคฺคสํวตฺตนิกา, เอวรูปํ ทกฺขิณํ ปติฏฺาเปตีติ อตฺโถ.
อริยธมฺเม ิโตติ ปฺจสีลธมฺเม ปติฏฺิโต. เปจฺจ สคฺเค ปโมทตีติ ปรโลกํ คนฺตฺวา ยตฺถ สคฺเค ปฏิสนฺธึ คณฺหาติ, ตตฺถ โมทติ. โสตาปนฺนสกทาคามิโน วา โหนฺตุ อนาคามี วา, สพฺเพสํ อยํ ปฏิปทา ลพฺภเตวาติ.
๒. อานณฺยสุตฺตวณฺณนา
๖๒. ทุติเย ¶ อธิคมนียานีติ ปตฺตพฺพานิ. กามโภคินาติ วตฺถุกาเม จ กิเลสกาเม จ ปริภฺุชนฺเตน. อตฺถิสุขาทีสุ อตฺถีติ อุปฺปชฺชนกสุขํ อตฺถิสุขํ นาม. โภเค ปริภฺุชนฺตสฺส อุปฺปชฺชนกสุขํ โภคสุขํ นาม. อนโณสฺมีติ อุปฺปชฺชนกสุขํ อานณฺยสุขํ นาม. นิทฺโทโส อนวชฺโชสฺมีติ อุปฺปชฺชนกสุขํ อนวชฺชสุขํ นาม.
ภฺุชนฺติ ภฺุชมาโน. ปฺา วิปสฺสตีติ ปฺาย วิปสฺสติ. อุโภ ภาเคติ ทฺเว โกฏฺาเส, เหฏฺิมานิ ตีณิ เอกํ โกฏฺาสํ, อนวชฺชสุขํ เอกํ โกฏฺาสนฺติ เอวํ ปฺาย ปสฺสมาโน ¶ ทฺเว โกฏฺาเส ชานาตีติ อตฺโถ. อนวชฺชสุขสฺเสตนฺติ เอตํ ติวิธมฺปิ สุขํ อนวชฺชสุขสฺส โสฬสึ กลํ นาคฺฆตีติ.
๓. พฺรหฺมสุตฺตวณฺณนา
๖๓. ตติยํ ติกนิปาเต วณฺณิตเมว. สปุพฺพเทวตานีติ ปทมตฺตเมว เอตฺถ วิเสโสติ. จตุตฺเถ สพฺพํ อุตฺตานตฺถเมว.
๕. รูปสุตฺตวณฺณนา
๖๕. ปฺจเม รูเป ปมาณํ คเหตฺวา ปสนฺโน รูปปฺปมาโณ นาม. รูปปฺปสนฺโนติ ตสฺเสว อตฺถวจนํ. โฆเส ปมาณํ คเหตฺวา ปสนฺโน โฆสปฺปมาโณ ¶ นาม. จีวรลูขปตฺตลูเขสุ ปมาณํ คเหตฺวา ปสนฺโน ลูขปฺปมาโณ นาม. ธมฺเม ปมาณํ คเหตฺวา ปสนฺโน ธมฺมปฺปมาโณ นาม. อิตรานิ เตสํเยว อตฺถวจนานิ. สพฺพสตฺเต ¶ จ ตโย โกฏฺาเส กตฺวา ทฺเว โกฏฺาสา รูปปฺปมาณา, เอโก น รูปปฺปมาโณ. ปฺจ โกฏฺาเส กตฺวา จตฺตาโร โกฏฺาสา โฆสปฺปมาณา, เอโก น โฆสปฺปมาโณ. ทส โกฏฺาเส กตฺวา นว โกฏฺาสา ลูขปฺปมาณา, เอโก น ลูขปฺปมาโณ. สตสหสฺสํ โกฏฺาเส กตฺวา ปน เอโก โกฏฺาโสว ธมฺมปฺปมาโณ, เสสา น ธมฺมปฺปมาณาติ เวทิตพฺพา.
รูเป ปมาณึสูติ เย รูปํ ทิสฺวา ปสนฺนา, เต รูเป ปมาณึสุ นาม, ปสีทึสูติ อตฺโถ. โฆเสน อนฺวคูติ โฆเสน อนุคตา, โฆสปฺปมาณํ คเหตฺวา ปสนฺนาติ อตฺโถ. ฉนฺทราควสูเปตาติ ฉนฺทสฺส จ ราคสฺส จ วสํ อุเปตา. อชฺฌตฺตฺจ น ชานาตีติ นิยกชฺฌตฺเต ตสฺส คุณํ น ชานาติ. พหิทฺธา จ น ปสฺสตีติ พหิทฺธาปิสฺส ปฏิปตฺตึ น ปสฺสติ. สมนฺตาวรโณติ สมนฺตโต อาวาริโต, สมนฺตา วา อาวรณมสฺสาติ สมนฺตาวรโณ. โฆเสน วุยฺหตีติ โฆเสน นิยติ, น คุเณน. อชฺฌตฺตฺจ น ชานาติ, พหิทฺธา จ วิปสฺสตีติ นิยกชฺฌตฺเต คุณํ น ชานาติ, พหิทฺธา ปนสฺส ปฏิปตฺตึ ปสฺสติ. พหิทฺธา ผลทสฺสาวีติ ตสฺส ปเรหิ กตํ พหิทฺธา สกฺการผลํ ปสฺสนฺโต. วินีวรณทสฺสาวีติ วิวฏทสฺสาวี. น โส โฆเสน วุยฺหตีติ โส โฆเสน น นียติ.
๖. สราคสุตฺตวณฺณนา
๖๖. ฉฏฺเ ¶ โมหชํ จาปวิทฺทสูติ โมหชํ จาปิ อวิทฺทสู อปณฺฑิตา. สวิฆาตนฺติ ¶ สทุกฺขํ. ทุขุทฺรยนฺติ อายติฺจ ทุกฺขวฑฺฒิทายกํ. อจกฺขุกาติ ปฺาจกฺขุรหิตา. ยถา ธมฺมา ตถา สนฺตาติ ยถา ราคาทโย ธมฺมา ิตา, ตถา สภาวาว หุตฺวา. น ตสฺเสวนฺติ มฺเรติ มยํ เอวํสนฺตา เอวํสภาวาติ ตสฺส น มฺเร, น มฺนฺตีติ อตฺโถ. อิมสฺมึ สุตฺเตปิ คาถาสุปิ วฏฺฏเมว กถิตํ.
๗. อหิราชสุตฺตวณฺณนา
๖๗. สตฺตเม ¶ อิมานิ จตฺตาริ อหิราชกุลานีติ อิทํ ทฏฺวิสาเนว สนฺธาย วุตฺตํ. เย หิ เกจิ ทฏฺวิสา, สพฺเพเต อิเมสํ จตุนฺนํ อหิราชกุลานํ อพฺภนฺตรคตาว โหนฺติ. อตฺตคุตฺติยาติ อตฺตโน คุตฺตตฺถาย. อตฺตรกฺขายาติ อตฺตโน รกฺขณตฺถาย. อตฺตปริตฺตายาติ อตฺตโน ปริตฺตาณตฺถาย. ปริตฺตํ นาม อนุชานามีติ อตฺโถ.
อิทานิ ยถา ตํ ปริตฺตํ กาตพฺพํ, ตํ ทสฺเสนฺโต วิรูปกฺเขหิ เมติอาทิมาห. ตตฺถ วิรูปกฺเขหีติ วิรูปกฺขนาคกุเลหิ. เสเสสุปิ เอเสว นโย. อปาทเกหีติ อปาทกสตฺเตหิ. เสเสสุปิ เอเสว นโย. สพฺเพ สตฺตาติ อิโต ปุพฺเพ เอตฺตเกน าเนน โอทิสฺสกเมตฺตํ กเถตฺวา อิทานิ อโนทิสฺสกเมตฺตํ กเถตุํ อิทมารทฺธํ. ตตฺถ สตฺตา ปาณา ภูตาติ สพฺพาเนตานิ ปุคฺคลเววจนาเนว. ภทฺรานิ ปสฺสนฺตูติ ภทฺรานิ อารมฺมณานิ ปสฺสนฺตุ. มา กฺจิ ปาปมาคมาติ กฺจิ สตฺตํ ปาปกํ ลามกํ มา อาคจฺฉตุ. อปฺปมาโณ พุทฺโธติ เอตฺถ พุทฺโธติ พุทฺธคุณา เวทิตพฺพา. เต หิ อปฺปมาณา นาม. เสสปททฺวเยปิ ¶ เอเสว นโย. ปมาณวนฺตานีติ คุณปฺปมาเณน ยุตฺตานิ. อุณฺณนาภีติ โลมสนาภิโก มกฺกฏโก. สรพูติ ฆรโคลิกา. กตา เม รกฺขา, กตา เม ปริตฺตาติ มยา เอตฺตกสฺส ชนสฺส รกฺขา จ ปริตฺตาณฺจ กตํ. ปฏิกฺกมนฺตุ ภูตานีติ สพฺเพปิ เม กตปริตฺตาณา สตฺตา อปคจฺฉนฺตุ, มา มํ วิเหยึสูติ อตฺโถ.
๘. เทวทตฺตสุตฺตวณฺณนา
๖๘. อฏฺเม ¶ อจิรปกฺกนฺเต เทวทตฺเตติ สงฺฆํ ภินฺทิตฺวา นจิรปกฺกนฺเต. ปราภวายาติ อวฑฺฒิยา วินาสาย. อสฺสตรีติ วฬวาย กุจฺฉิสฺมึ คทฺรภสฺส ชาตา. อตฺตวธาย คพฺภํ คณฺหาตีติ ตํ อสฺเสน สทฺธึ สมฺปโยเชนฺติ, สา คพฺภํ คณฺหิตฺวา กาเล สมฺปตฺเต วิชายิตุํ นสกฺโกนฺตี ปาเทหิ ภูมึ ปหรนฺตี ติฏฺติ. อถสฺสา จตฺตาโร ปาเท จตูสุ ขาณูสุ พนฺธิตฺวา กุจฺฉึ ผาเลตฺวา โปตกํ นีหรนฺติ. สา ตตฺเถว มรติ. เตเนตํ วุตฺตํ.
๙. ปธานสุตฺตวณฺณนา
๖๙. นวเม ¶ กิเลสานํ สํวรตฺถาย ปเวสนทฺวารํ ปิทหนตฺถาย ปธานํ สํวรปฺปธานํ, ปชหนตฺถาย ปธานํ ปหานปฺปธานํ, กุสลานํ ธมฺมานํ พฺรูหนตฺถาย วฑฺฒนตฺถาย ปธานํ ภาวนาปฺปธานํ, เตสํเยว อนุรกฺขณตฺถาย ปธานํ อนุรกฺขณาปฺปธานํ.
๑๐. อธมฺมิกสุตฺตวณฺณนา
๗๐. ทสเม ¶ อธมฺมิกา โหนฺตีติ โปราณกราชูหิ ปิตํ ทสภาคพลิฺเจว อปราธานุรูปฺจ ทณฺฑํ อคฺคเหตฺวา อติเรกพลิโน เจว อติเรกทณฺฑสฺส จ คหเณน อธมฺมิกา. ราชายุตฺตาติ รฺโ ชนปเทสุ กิจฺจสํวิธายกา อายุตฺตกปุริสา. พฺราหฺมณคหปติกาติ อนฺโตนครวาสิโน พฺราหฺมณคหปตโย. เนคมชานปทาติ นิคมวาสิโน เจว ชนปทวาสิโน จ. วิสมนฺติ วิสมา หุตฺวา, อสมเยน วายนฺตีติ อตฺโถ. วิสมาติ น สมา, อติถทฺธา วา อติมุทุกา วาติ อตฺโถ. อปฺชสาติ มคฺคโต อปคตา, อุมฺมคฺคคามิโน หุตฺวา วายนฺตีติ อตฺโถ. เทวตา ปริกุปิตา ภวนฺตีติ วาเตสุ หิ วิสเมสุ อปฺชเสสุ วายนฺเตสุ รุกฺขา ภิชฺชนฺติ, วิมานานิ ภิชฺชนฺติ. ตสฺมา เทวตา ปริกุปิตา ภวนฺติ, ตา เทวสฺส สมฺมา วสฺสิตุํ น เทนฺติ. เตน วุตฺตํ เทโว น สมฺมา ธารํ อนุปฺปเวจฺฉตีติ. วิสมปากานิ สสฺสานิ ภวนฺตีติ เอกสฺมึ าเน คพฺภีนิ โหนฺติ, เอกสฺมึ สฺชาตขีรานิ, เอกํ านํ ปจฺจตีติ เอวํ วิสมํ ปากานิ สสฺสานิ ภวนฺติ.
สมํ ¶ นกฺขตฺตานิ ตารกรูปานิ ปริวตฺตนฺตีติ ยถา กตฺติกปุณฺณมา กตฺติกนกฺขตฺตเมว ลภติ, มิคสิรปุณฺณมา มิคสิรนกฺขตฺตเมวาติ เอวํ ตสฺมึ ตสฺมึ ¶ มาเส สา สา ปุณฺณมา ตํ ตํ นกฺขตฺตเมว ลภติ, ตถา สมฺมา ปริวตฺตนฺติ. สมํ วาตา วายนฺตีติ อวิสมา หุตฺวา สมยสฺมึเยว วายนฺติ, ฉ มาเส อุตฺตรา วาตา, ฉ มาเสทกฺขิณาติ เอวํ เตสํ เตสํ ชนปทานํ อนุรูเป สมเย วายนฺติ. สมาติ สมปฺปวตฺติโน นาติถทฺธา นาติมุทู. ปฺชสาติ มคฺคปฺปฏิปนฺนา, มคฺเคเนว วายนฺติ, โน อมคฺเคนาติ อตฺโถ.
ชิมฺหํ ¶ คจฺฉตีติ กุฏิลํ คจฺฉติ, อติตฺถํ คณฺหาติ. เนตฺเต ชิมฺหํ คเต สตีติ นยตีติ เนตฺตา. ตสฺมึ เนตฺเต ชิมฺหํ คเต กุฏิลํ คนฺตฺวา อติตฺถํ คณฺหนฺเต อิตราปิ อติตฺถเมว คณฺหนฺตีติ อตฺโถ. เนเตติปิ ปาโ. ทุกฺขํ เสตีติ ทุกฺขํ สยติ, ทุกฺขิตํ โหตีติ อตฺโถ.
ปตฺตกมฺมวคฺโค ทุติโย.