📜
(๘) ๓. อปณฺณกวคฺโค
๑. ปธานสุตฺตวณฺณนา
๗๑. ตติยวคฺคสฺส ¶ ปเม อปณฺณกปฺปฏิปทนฺติ อวิรทฺธปฺปฏิปทํ. โยนิ จสฺส อารทฺธา โหตีติ การณฺจสฺส ปริปุณฺณํ โหติ. อาสวานํ ขยายาติ อรหตฺตตฺถาย. ทุติยํ อุตฺตานเมว.
๓. สปฺปุริสสุตฺตวณฺณนา
๗๓. ตติเย อวณฺโณติ อคุโณ. ปาตุ ¶ กโรตีติ กเถติ, ปากฏํ กโรติ. ปฺหาภินีโตติ ปฺหตฺถาย อภินีโต. อหาเปตฺวา อลมฺพิตฺวาติ อปริหีนํ อลมฺพิตํ กตฺวา. เอตฺถ จ อสปฺปุริโส ปาปิจฺฉตาย อตฺตโน อวณฺณํ ฉาเทติ, สปฺปุริโส ลชฺชิตาย อตฺตโน วณฺณํ. อิทานิ ยสฺมา อสปฺปุริโส หิโรตฺตปฺปรหิโต สํวาเสน อวชานาติ, สปฺปุริโส ปน หิโรตฺตปฺปสมนฺนาคโต สํวาเสนาปิ นาวชานาติ. ตสฺมา อสปฺปุริสภาวสาธกํ อธุนาคตวธุโกปมฺมํ ทสฺเสตุํ เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, วธุกาติอาทิมาห. ตตฺถ วธุกาติ สุณิสา. ติพฺพนฺติ พหลํ. เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
๔-๕. อคฺคสุตฺตทฺวยวณฺณนา
๗๔-๗๕. จตุตฺเถ สีลคฺคนฺติ อคฺคปฺปตฺตํ อุตฺตมสีลํ. เอเสว นโย สพฺพตฺถ. ปฺจเม รูปคฺคนฺติ ยํ รูปํ สมฺมสิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณาติ, อิทํ รูปคฺคํ นาม. เสเสสุปิ เอเสว นโย. ภวคฺคนฺติ เอตฺถ ปน ยสฺมึ อตฺตภาเว ิโต อรหตฺตํ ปาปุณาติ, เอตํ ภวคฺคํ นามาติ.
๖. กุสินารสุตฺตวณฺณนา
๗๖. ฉฏฺเ ¶ ¶ อุปวตฺตเนติ ปาจีนคตาย สาลปนฺติยา อุตฺตเรน นิวตฺติตฺวา ิตาย เวมชฺฌฏฺาเน. อนฺตเรน ยมกสาลานนฺติ ทฺวินฺนํ สาลรุกฺขานํ อนฺตเร. กงฺขาติ ทฺเวฬฺหกํ. วิมตีติ วินิจฺฉิตุํ อสมตฺถตา. ‘‘พุทฺโธ นุ โข น พุทฺโธ นุ โข, ธมฺโม นุ โข น ธมฺโม นุ โข, สงฺโฆ นุ โข น สงฺโฆ นุ โข, มคฺโค นุ โข น มคฺโค นุ โข, ปฏิปทา นุ โข น ปฏิปทา นุ โข’’ติ ¶ ยสฺส สํสโย อุปฺปชฺเชยฺย, ตํ โว วทามิ ปุจฺฉถ, ภิกฺขเวติ อยเมตฺถ สงฺเขปตฺโถ. สตฺถุคารเวนปิ น ปุจฺเฉยฺยาถาติ ‘‘มยํ สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิมฺห, จตฺตาโร ปจฺจยาปิ โน สตฺถุ สนฺตกาว. เต มยํ เอตฺตกํ กาลํ กงฺขํ อกตฺวา น อรหาม อชฺช ปจฺฉิเม กาเล กงฺขํ กาตุ’’นฺติ สเจ เอวํ สตฺถริ คารเวน น ปุจฺฉถ. สหายโกปิ, ภิกฺขเว, สหายกสฺส อาโรเจตูติ ตุมฺหากํ โย ยสฺส ภิกฺขุสฺส สนฺทิฏฺโ สมฺภตฺโต, โส ตสฺส อาโรเจตุ, อหํ เอกสฺส ภิกฺขุสฺส กเถสฺสามิ, ตสฺส กถํ สุตฺวา สพฺเพ นิกฺกงฺขา ภวถาติ ทสฺเสติ. เอวํ ปสนฺโนติ เอวํ สทฺทหามิ อหนฺติ อตฺโถ. าณเมวาติ นิกฺกงฺขภาวปจฺจกฺขกรณาณํเยว เอตฺถ ตถาคตสฺส, น สทฺธามตฺตนฺติ อตฺโถ. อิเมสฺหิ, อานนฺทาติ อิเมสํ อนฺโตสาณิยํ นิสินฺนานํ ปฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ. โย ปจฺฉิมโกติ โย คุณวเสน ปจฺฉิมโก, อานนฺทตฺเถรํเยว สนฺธายาห.
๗. อจินฺเตยฺยสุตฺตวณฺณนา
๗๗. สตฺตเม อจินฺเตยฺยานีติ จินฺเตตุํ อยุตฺตานิ. น จินฺเตตพฺพานีติ อจินฺเตยฺยตฺตาเยว น จินฺเตตพฺพานิ. ยานิ จินฺเตนฺโตติ ยานิ การณานิ จินฺเตนฺโต. อุมฺมาทสฺสาติ อุมฺมตฺตกภาวสฺส. วิฆาตสฺสาติ ทุกฺขสฺส. พุทฺธวิสโยติ พุทฺธานํ วิสโย, สพฺพฺุตฺาณาทีนํ พุทฺธคุณานํ ปวตฺติ จ อานุภาโว จ. ฌานวิสโยติ อภิฺาฌานวิสโย. กมฺมวิปาโกติ ¶ ทิฏฺธมฺมเวทนียาทีนํ กมฺมานํ วิปาโก. โลกจินฺตาติ ‘‘เกน นุ โข จนฺทิมสูริยา กตา, เกน มหาปถวี, เกน มหาสมุทฺโท, เกน สตฺตา อุปฺปาทิตา, เกน ปพฺพตา, เกน อมฺพตาลนาฬิเกราทโย’’ติ เอวรูปา โลกจินฺตา.
๘. ทกฺขิณสุตฺตวณฺณนา
๗๘. อฏฺเม ¶ ¶ ทกฺขิณาวิสุทฺธิโยติ ทานสงฺขาตาย ทกฺขิณาย วิสุชฺฌนการณานิ. ทายกโต วิสุชฺฌตีติ มหปฺผลภาเวน วิสุชฺฌติ, มหปฺผลา โหตีติ อตฺโถ. กลฺยาณธมฺโมติ สุจิธมฺโม. ปาปธมฺโมติ ลามกธมฺโม. ทายกโต วิสุชฺฌตีติ เอตฺถ เวสฺสนฺตรมหาราชา กเถตพฺโพ. โส หิ ชูชกพฺราหฺมณสฺส ทารเก ทตฺวา มหาปถวึ กมฺเปสิ. ปฏิคฺคาหกโต วิสุชฺฌตีติ เอตฺถ กลฺยาณีนทีมุขทฺวารวาสี เกวฏฺโฏ กเถตพฺโพ. โส กิร ทีฆสุมตฺเถรสฺส ติกฺขตฺตุํ ปิณฺฑปาตํ ทตฺวา มรณมฺเจ นิปนฺโน ‘‘อยฺยสฺส มํ ทีฆสุมตฺเถรสฺส ทินฺนปิณฺฑปาโต อุทฺธรตี’’ติ อาห. เนว ทายกโตติ เอตฺถ วฑฺฒมานวาสี ลุทฺทโก กเถตพฺโพ. โส กิร เปตทกฺขิณํ เทนฺโต เอกสฺส ทุสฺสีลสฺเสว ตโย วาเร อทาสิ. ตติยวาเร ‘‘อมนุสฺโส ทุสฺสีโล มํ วิลุมฺปตี’’ติ วิรวิ. เอกสฺส สีลวโต ภิกฺขุโน ทตฺวา ปาปิตกาเลเยวสฺส ปาปุณิ. ทายกโต เจว วิสุชฺฌติ ปฏิคฺคาหกโต จาติ เอตฺถ อสทิสทานํ กเถตพฺพนฺติ.
๙. วณิชฺชสุตฺตวณฺณนา
๗๙. นวเม ¶ ตาทิสา วาติ ตํสทิสาว ตํสริกฺขกาว. เฉทคามินี โหตีติ เฉทํ คจฺฉติ. ยํ ปตฺถิตํ, ตํ สพฺพํ นสฺสตีติ อตฺโถ. น ยถาธิปฺปายา โหตีติ ยถาชฺฌาสยา น โหติ. ปราธิปฺปายา โหตีติ ปรชฺฌาสยา อชฺฌาสยโต อธิกตรผลา โหติ. สมณํ วา พฺราหฺมณํ วาติ เอตฺถ สมิตปาปพาหิตปาปตาหิ สมณพฺราหฺมณตา เวทิตพฺพา. วทตุ, ภนฺเต, ปจฺจเยนาติ, ภนฺเต, จตุพฺพิเธน จีวราทินา ปจฺจเยน วเทยฺยาสีติ เอวํ ปวาเรติ นิมนฺเตติ. เยน ปวาเรตีติ ปริจฺฉินฺทิตฺวา ยตฺตเกน ปวาเรติ. ตํ น เทตีติ ตํ สพฺพโสว น เทติ. น ยถาธิปฺปายํ เทตีติ ยถา ตสฺส อชฺฌาสโย, เอวํ ทาตุํ น สกฺโกติ, หาเปตฺวา อปฺปกํ เทติ. ยถาธิปฺปายํ เทตีติ ยตฺตกํ โส อิจฺฉติ, ตตฺตกเมว เทติ. ปราธิปฺปายํ เทตีติ อปฺปกํ ปวาเรตฺวา อวตฺถริตฺวา พหุํ เทติ.
๑๐. กมฺโพชสุตฺตวณฺณนา
๘๐. ทสเม ¶ เนว สภายํ นิสีทตีติ วินิจฺฉยกรณตฺถํ วินิจฺฉยสภายํ เนว นิสีทติ ¶ . น กมฺมนฺตํ ปโยเชตีติ กสิวณิชฺชาทิมหากมฺมนฺตํ นปฺปโยเชติ. น กมฺโพชํ คจฺฉตีติ โภเค สมฺภรณตฺถาย กมฺโพชรฏฺํ น คจฺฉติ. เทสนามตฺตเมว เจตํ, ยํ กิฺจิ ติโรรฏฺํ น คจฺฉตีติ อตฺโถ. โกธโนติอาทีสุ โกธนตาย โกธปริยุฏฺิโต อตฺถานตฺถํ น ชานาติ, อิสฺสุกิตาย ปรสมฺปตฺตึ น สหติ, มจฺฉริตาย ¶ ธนํ ทตฺวา กิจฺจํ กาตุํ น สกฺโกติ, นิปฺปฺตาย กิจฺจํ สํวิธาตุํ น สกฺโกติ. ตสฺมา เอตานิ สภานิสีทนาทีนิ น กโรตีติ.
อปณฺณกวคฺโค ตติโย.