📜
(๖) ๑. ปุคฺคลวคฺควณฺณนา
๕๓. ทุติยปณฺณาสกสฺส ¶ ¶ ปเม จกฺกวตฺตินา สทฺธึ คหิตตฺตา ‘‘โลกานุกมฺปายา’’ติ น วุตฺตํ. เอตฺถ จ จกฺกวตฺติโน อุปฺปตฺติยา ทฺเว สมฺปตฺติโย ลภนฺติ, พุทฺธานํ อุปฺปตฺติยา ติสฺโสปิ.
๕๔. ทุติเย อจฺฉริยมนุสฺสาติ อาจิณฺณมนุสฺสา อพฺภุตมนุสฺสา.
๕๕. ตติเย พหุโน ชนสฺส อนุตปฺปา โหตีติ มหาชนสฺส อนุตาปการี โหติ. ตตฺถ จกฺกวตฺติโน กาลกิริยา เอกจกฺกวาเฬ เทวมนุสฺสานํ อนุตาปํ กโรติ, ตถาคตสฺส กาลกิริยา ทสสุ จกฺกวาฬสหสฺเสสุ.
๕๖. จตุตฺเถ ถูปารหาติ ถูปสฺส ยุตฺตา อนุจฺฉวิกา. จกฺกวตฺติโน หิ เจติยํ ปฏิชคฺคิตฺวา ทฺเว สมฺปตฺติโย ลภนฺติ, พุทฺธานํ เจติยํ ปฏิชคฺคิตฺวา ติสฺโสปิ.
๕๗. ปฺจเม พุทฺธาติ อตฺตโน อานุภาเวน จตฺตาริ สจฺจานิ พุทฺธา.
๕๘. ฉฏฺเ ผลนฺติยาติ สทฺทํ กโรนฺติยา. น สนฺตสนฺตีติ น ภายนฺติ. ตตฺถ ขีณาสโว อตฺตโน สกฺกายทิฏฺิยา ปหีนตฺตา น ภายติ, หตฺถาชานีโย สกฺกายทิฏฺิยา พลวตฺตาติ. สตฺตมฏฺเมสุปิ ¶ เอเสว นโย.
๖๑. นวเม กึปุริสาติ กินฺนรา. มานุสึ วาจํ น ภาสนฺตีติ มนุสฺสกถํ น กเถนฺติ. ธมฺมาโสกสฺส กิร เอกํ กินฺนรํ อาเนตฺวา ทสฺเสสุํ. โส ‘‘กถาเปถ น’’นฺติ อาห. กินฺนโร กเถตุํ ¶ น อิจฺฉติ. เอโก ปุริโส ‘‘อหเมตํ กถาเปสฺสามี’’ติ เหฏฺาปาสาทํ โอตาเรตฺวา ทฺเว ขาณุเก โกฏฺเฏตฺวา อุกฺขลึ อาโรเปสิ. สา อุภโตปสฺเสหิ ปตติ. ตํ ทิสฺวา กินฺนโร ‘‘กึ อฺํ เอกํ ขาณุกํ โกฏฺเฏตุํ ¶ น วฏฺฏตี’’ติ เอตฺตกเมว อาห. ปุน อปรภาเค ทฺเว กินฺนเร อาเนตฺวา ทสฺเสสุํ. ราชา ‘‘กถาเปถ เน’’ติ อาห. เต กเถตุํ น อิจฺฉึสุ. เอโก ปุริโส ‘‘อหเมเต กถาเปสฺสามี’’ติ เต คเหตฺวา อนฺตราปณํ อคมาสิ. ตตฺเถโก อมฺพปกฺกฺจ มจฺเฉ จ อทฺทส, เอโก กพิฏฺผลฺจ อมฺพิลิกาผลฺจ. ตตฺถ ปุริโม ‘‘มหาวิสํ มนุสฺสา ขาทนฺติ, กถํ เต กิลาสิโน น โหนฺตี’’ติ อาห. อิตโร ‘‘กถํ อิเม เอตํ นิสฺสาย กุฏฺิโน น โหนฺตี’’ติ อาห. เอวํ มานุสึ วาจํ กเถตุํ สกฺโกนฺตาปิ ทฺเว อตฺเถ สมฺปสฺสมานา น กเถนฺตีติ.
๖๒. ทสเม อปฺปฏิวาโนติ อนุกณฺิโต อปจฺโจสกฺกิโต.
๖๓. เอกาทสเม อสนฺตสนฺนิวาสนฺติ อสปฺปุริสานํ สนฺนิวาสํ. น วเทยฺยาติ โอวาเทน วา อนุสาสนิยา วา น วเทยฺย, มา วทตูติ อตฺโถ. เถรมฺปาหํ น วเทยฺยนฺติ อหมฺปิ เถรํ ภิกฺขุํ โอวาทานุสาสนิวเสน น วเทยฺยํ. อหิตานุกมฺปีติ อหิตํ อิจฺฉมาโน. โน หิตานุกมฺปีติ หิตํ อนิจฺฉมาโน. โนติ นํ วเทยฺยนฺติ ‘‘อหํ ตว วจนํ น กริสฺส’’นฺติ นํ วเทยฺยํ. วิเหเยฺยนฺติ วจนสฺส อกรเณน วิเหเยฺยํ. ปสฺสมฺปิสฺส ¶ นปฺปฏิกเรยฺยนฺติ ปสฺสนฺโตปิ ชานนฺโตปิ อหํ ตสฺส วจนํ น กเรยฺยํ. อิมินา อุปาเยน สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. สุกฺกปกฺเข ปน สาธูติ นํ วเทยฺยนฺติ ‘‘สาธุ ภทฺทกํ สุกถิตํ ตยา’’ติ ตสฺส กถํ อภินนฺทนฺโต นํ วเทยฺยนฺติ อตฺโถ.
๖๔. ทฺวาทสเม อุภโต วจีสํสาโรติ ทฺวีสุปิ ปกฺเขสุ อฺมฺํ อกฺโกสนปจฺจกฺโกสนวเสน สํสรมานา วาจา วจีสํสาโร. ทิฏฺิปฬาโสติ ทิฏฺึ นิสฺสาย อุปฺปชฺชนโก ยุคคฺคาหลกฺขโณ ปฬาโส ทิฏฺิปฬาโส นาม. เจตโส อาฆาโตติ โกโป. โส หิ จิตฺตํ อาฆาเตนฺโต อุปฺปชฺชติ. อปฺปจฺจโยติ อตุฏฺากาโร, โทมนสฺสนฺติ อตฺโถ. อนภิรทฺธีติ โกโปเยว. โส หิ อนภิราธนวเสน อนภิรทฺธีติ วุจฺจติ. อชฺฌตฺตํ อวูปสนฺตํ โหตีติ สพฺพมฺเปตํ นิยกชฺฌตฺตสงฺขาเต ¶ อตฺตโน จิตฺเต จ สทฺธิวิหาริกอนฺเตวาสิกสงฺขาตาย ¶ อตฺตโน ปริสาย จ อวูปสนฺตํ โหติ. ตสฺเมตนฺติ ตสฺมึ เอตํ. เสสํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพนฺติ.
ปุคฺคลวคฺโค ปโม.