📜
(๒๔) ๔. กมฺมวคฺโค
๑. สํขิตฺตสุตฺตวณฺณนา
๒๓๒. จตุตฺถสฺส ¶ ปเม กณฺหนฺติ กาฬกํ ทสอกุสลกมฺมปถกมฺมํ. กณฺหวิปากนฺติ อปาเย นิพฺพตฺตนโต กาฬกวิปากํ. สุกฺกนฺติ ปณฺฑรกํ กุสลกมฺมปถกมฺมํ ¶ . สุกฺกวิปากนฺติ สคฺเค นิพฺพตฺตนโต ปณฺฑรกวิปากํ. กณฺหสุกฺกนฺติ มิสฺสกกมฺมํ. กณฺหสุกฺกวิปากนฺติ ¶ สุขทุกฺขวิปากํ. มิสฺสกกมฺมฺหิ กตฺวา อกุสเลน ติรจฺฉานโยนิยํ มงฺคลหตฺถิฏฺานาทีสุ อุปฺปนฺโน กุสเลน ปวตฺเต สุขํ เวทิยติ. กุสเลน ราชกุเลปิ นิพฺพตฺโต อกุสเลน ปวตฺเต ทุกฺขํ เวทิยติ. อกณฺหํ อสุกฺกนฺติ กมฺมกฺขยกรํ จตุมคฺคาณํ อธิปฺเปตํ. ตฺหิ ยทิ กณฺหํ ภเวยฺย, กณฺหวิปากํ ทเทยฺย. ยทิ สุกฺกํ ภเวยฺย, สุกฺกวิปากํ ทเทยฺย. อุภยวิปากสฺส ปน อปฺปทานโต อกณฺหํ อสุกฺกนฺติ อยเมตฺถ อตฺโถ.
๒. วิตฺถารสุตฺตวณฺณนา
๒๓๓. ทุติเย สพฺยาพชฺฌนฺติ สโทสํ. กายสงฺขารนฺติ กายทฺวารเจตนํ. อภิสงฺขโรตีติ อายูหติ สมฺปิณฺเฑติ. เสสทฺวเยปิ เอเสว นโย. สพฺยาพชฺฌํ โลกนฺติ สทุกฺขํ โลกํ. สพฺยาพชฺฌา ผสฺสาติ สทุกฺขา วิปากผสฺสา. สพฺยาพชฺฌํ เวทนํ เวทิยตีติ สาพาธํ วิปากเวทนํ เวทิยติ. เอกนฺตทุกฺขนฺติ เอกนฺเตเนว ทุกฺขํ, น สุขสมฺมิสฺสํ. เสยฺยถาปิ สตฺตา เนรยิกาติ เอตฺถ เสยฺยถาปีติ นิทสฺสนตฺเถ นิปาโต. เตน เกวลํ เนรยิกสตฺเต ทสฺเสติ, อฺเ ปน ตํสริกฺขกา นาม นตฺถิ. อิมินา อุปาเยน สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. เสยฺยถาปิ มนุสฺสาติอาทีสุ ปน มนุสฺสานํ ตาว กาเลน สุขา เวทนา อุปฺปชฺชติ, กาเลน ทุกฺขา เวทนา. เอกจฺเจ ¶ จ เทวาติ เอตฺถ ปน กามาวจรเทวา ทฏฺพฺพา. เตสฺหิ มเหสกฺขตรา เทวตา ทิสฺวา นิสินฺนาสนโต วุฏฺานํ, ปารุตอุตฺตราสงฺคสฺส โอตารณํ, อฺชลิปคฺคณฺหนนฺติอาทีนํ วเสน กาเลน ทุกฺขํ อุปฺปชฺชติ, ทิพฺพสมฺปตฺตึ อนุภวนฺตานํ กาเลน สุขํ. เอกจฺเจ จ วินิปาติกาติ เอตฺถ เวมานิกเปตา ทฏฺพฺพา. เต นิรนฺตรเมว เอกสฺมึ กาเล สุขํ, เอกสฺมึ กาเล ¶ ทุกฺขํ เวทิยนฺติ. นาคสุปณฺณหตฺถิอสฺสาทโย ปน มนุสฺสา วิย โวกิณฺณสุขทุกฺขาว โหนฺติ. ปหานาย ยา เจตนาติ เอตฺถ วิวฏฺฏคามินี มคฺคเจตนา เวทิตพฺพา. สา หิ กมฺมกฺขยาย สํวตฺตตีติ.
๓. โสณกายนสุตฺตวณฺณนา
๒๓๔. ตติเย ¶ สิขาโมคฺคลฺลาโนติ สีสมชฺเฌ ิตาย มหติยา สิขาย สมนฺนาคโต โมคฺคลฺลานโคตฺโต พฺราหฺมโณ. ปุริมานีติ อตีตานนฺตรทิวสโต ปฏฺาย ปุริมานิ, ทุติยาทิโต ปฏฺาย ปุริมตรานิ เวทิตพฺพานิ. โสณกายโนติ ตสฺเสว อนฺเตวาสิโก. กมฺมสจฺจายํ โภ โลโกติ โภ อยํ โลโก กมฺมสภาโว. กมฺมสมารมฺภฏฺายีติ กมฺมสมารมฺเภน ติฏฺติ. กมฺมํ อายูหนฺโตว ติฏฺติ, อนายูหนฺโต อุจฺฉิชฺชตีติ ทีเปติ. เสสํ เหฏฺา วุตฺตนยเมว.
๔-๙. สิกฺขาปทสุตฺตาทิวณฺณนา
๒๓๕. จตุตฺถาทีนิปิ อุตฺตานตฺถาเนว. มคฺคงฺเคสุ ปน ยสฺมา สติยา อุปฏฺเปตฺวา ปฺาย ปริจฺฉินฺทติ, ตสฺมา อุภยเมว กมฺมํ. เสสา องฺคาเนว โหนฺติ, โน กมฺมนฺติ ¶ วุตฺตํ. โพชฺฌงฺเคสุปิ เอเสว นโย. อภิธมฺเม ปน สพฺพมฺเปตํ อวิเสเสน เจตนาสมฺปยุตฺตกมฺมนฺเตว วณฺณิตํ.
๑๐. สมณสุตฺตวณฺณนา
๒๔๑. ทสเม อิเธวาติ อิมสฺมึเยว สาสเน. อยํ ปน นิยโม เสสปเทสุปิ เวทิตพฺโพ. ทุติยาทโยปิ หิ สมณา อิเธว, น อฺตฺถ. สฺุาติ ริตฺตา ตุจฺฉา. ปรปฺปวาทาติ จตฺตาโร สสฺสตวาทา, จตฺตาโร เอกจฺจสสฺสติกา, จตฺตาโร อนฺตานนฺติกา, จตฺตาโร อมราวิกฺเขปิกา, ทฺเว อธิจฺจสมุปฺปนฺนิกา, โสฬส สฺิวาทา, อฏฺ อสฺิวาทา, อฏฺ เนวสฺินาสฺิวาทา, สตฺต อุจฺเฉทวาทา, ปฺจ ทิฏฺธมฺมนิพฺพานวาทาติ อิเม สพฺเพปิ พฺรหฺมชาเล อาคตทฺวาสฏฺิทิฏฺิโย อิโต พาหิรานํ ปเรสํ ปวาทา ปรปฺปวาทา นาม. เต สพฺเพปิ อิเมหิ จตูหิ ผลฏฺกสมเณหิ สฺุา. น หิ เต เอตฺถ สนฺติ. น เกวลฺจ เอเตเหว สฺุา ¶ , จตูหิ ปน มคฺคฏฺกสมเณหิปิ, จตุนฺนํ มคฺคานํ อตฺถาย อารทฺธวิปสฺสเกหิปีติ ทฺวาทสหิปิ สมเณหิ สฺุา เอว. อิทเมว อตฺถํ สนฺธาย ภควตา มหาปรินิพฺพาเน (ที. นิ. ๒.๒๑๔) วุตฺตํ –
‘‘เอกูนตึโส ¶ วยสา สุภทฺท,
ยํ ปพฺพชึ กึกุสลานุเอสี;
วสฺสานิ ปฺาส สมาธิกานิ,
ยโต อหํ ปพฺพชิโต สุภทฺท;
ายสฺส ธมฺมสฺส ปเทสวตฺตี,
อิโต พหิทฺธา สมโณปิ นตฺถิ’’.
‘‘ทุติโยปิ สมโณ นตฺถิ, ตติโยปิ สมโณ นตฺถิ, จตุตฺโถปิ สมโณ นตฺถิ, สฺุา ปรปฺปวาทา สมเณหิ อฺเหี’’ติ ¶ . เอตฺถ หิ ปเทสวตฺตีติ อารทฺธวิปสฺสโก อธิปฺเปโต. ตสฺมา โสตาปตฺติมคฺคสฺส อารทฺธวิปสฺสกํ มคฺคฏฺํ ผลฏฺนฺติ ตโยปิ เอกโต กตฺวา ‘‘สมโณปิ นตฺถี’’ติ อาห, สกทาคามิมคฺคสฺส อารทฺธวิปสฺสกํ มคฺคฏฺํ ผลฏฺนฺติ ตโยปิ เอกโต กตฺวา ‘‘ทุติโยปิ สมโณ นตฺถี’’ติ อาห. อิตเรสุปิ ทฺวีสุ เอเสว นโย. เอกาทสมํ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
กมฺมวคฺโค จตุตฺโถ.