📜
๕. ปริสวคฺโค
๔๓. ‘‘ทฺเวมา ¶ ¶ , ภิกฺขเว, ปริสา. กตมา ทฺเว? อุตฺตานา จ ปริสา ¶ คมฺภีรา จ ปริสา. กตมา จ, ภิกฺขเว, อุตฺตานา ปริสา? อิธ, ภิกฺขเว, ยสฺสํ ปริสายํ ภิกฺขู อุทฺธตา โหนฺติ อุนฺนฬา จปลา มุขรา วิกิณฺณวาจา มุฏฺสฺสตี อสมฺปชานา อสมาหิตา วิพฺภนฺตจิตฺตา ปากตินฺทฺริยา. อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อุตฺตานา ปริสา.
‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, คมฺภีรา ปริสา? อิธ, ภิกฺขเว, ยสฺสํ ปริสายํ ภิกฺขู อนุทฺธตา โหนฺติ อนุนฺนฬา อจปลา อมุขรา อวิกิณฺณวาจา อุปฏฺิตสฺสตี สมฺปชานา สมาหิตา เอกคฺคจิตฺตา สํวุตินฺทฺริยา. อยํ วุจฺจติ ¶ , ภิกฺขเว, คมฺภีรา ปริสา. อิมา โข, ภิกฺขเว, ทฺเว ปริสา. เอตทคฺคํ, ภิกฺขเว, อิมาสํ ทฺวินฺนํ ปริสานํ ยทิทํ คมฺภีรา ปริสา’’ติ.
๔๔. ‘‘ทฺเวมา, ภิกฺขเว, ปริสา. กตมา ทฺเว? วคฺคา จ ปริสา สมคฺคา จ ปริสา. กตมา จ, ภิกฺขเว, วคฺคา ปริสา? อิธ, ภิกฺขเว, ยสฺสํ ปริสายํ ภิกฺขู ภณฺฑนชาตา กลหชาตา วิวาทาปนฺนา อฺมฺํ มุขสตฺตีหิ วิตุทนฺตา วิหรนฺติ. อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, วคฺคา ปริสา.
‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, สมคฺคา ปริสา? อิธ, ภิกฺขเว, ยสฺสํ ปริสายํ ภิกฺขู สมคฺคา สมฺโมทมานา อวิวทมานา ขีโรทกีภูตา อฺมฺํ ปิยจกฺขูหิ สมฺปสฺสนฺตา วิหรนฺติ. อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, สมคฺคา ปริสา. อิมา โข, ภิกฺขเว, ทฺเว ปริสา. เอตทคฺคํ, ภิกฺขเว, อิมาสํ ทฺวินฺนํ ปริสานํ ยทิทํ สมคฺคา ปริสา’’ติ.
๔๕. ‘‘ทฺเวมา, ภิกฺขเว, ปริสา. กตมา ทฺเว? อนคฺควตี จ ปริสา อคฺควตี จ ปริสา. กตมา ¶ จ, ภิกฺขเว, อนคฺควตี ปริสา? อิธ ¶ , ภิกฺขเว, ยสฺสํ ปริสายํ เถรา ภิกฺขู พาหุลิกา [พาหุลฺลิกา (สฺยา. กํ. ก.) ฏีกา โอโลเกตพฺพา] โหนฺติ สาถลิกา, โอกฺกมเน ปุพฺพงฺคมา, ปวิเวเก นิกฺขิตฺตธุรา, น วีริยํ ¶ อารภนฺติ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยาย. เตสํ ปจฺฉิมา ชนตา ทิฏฺานุคตึ อาปชฺชติ. สาปิ โหติ พาหุลิกา สาถลิกา, โอกฺกมเน ปุพฺพงฺคมา, ปวิเวเก นิกฺขิตฺตธุรา, น วีริยํ อารภติ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยาย. อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อนคฺควตี ปริสา.
‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, อคฺควตี ปริสา? อิธ, ภิกฺขเว, ยสฺสํ ปริสายํ เถรา ภิกฺขู น พาหุลิกา โหนฺติ น สาถลิกา, โอกฺกมเน นิกฺขิตฺตธุรา, ปวิเวเก ปุพฺพงฺคมา, วีริยํ อารภนฺติ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยาย. เตสํ ปจฺฉิมา ชนตา ทิฏฺานุคตึ อาปชฺชติ. สาปิ โหติ น พาหุลิกา น สาถลิกา, โอกฺกมเน นิกฺขิตฺตธุรา, ปวิเวเก ปุพฺพงฺคมา, วีริยํ อารภติ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยาย. อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อคฺควตี ปริสา. อิมา โข, ภิกฺขเว, ทฺเว ¶ ปริสา. เอตทคฺคํ, ภิกฺขเว, อิมาสํ ทฺวินฺนํ ปริสานํ ยทิทํ อคฺควตี ปริสา’’ติ.
๔๖. ‘‘ทฺเวมา, ภิกฺขเว, ปริสา. กตมา ทฺเว? อนริยา จ ปริสา อริยา จ ปริสา. กตมา จ, ภิกฺขเว, อนริยา ปริสา? อิธ, ภิกฺขเว, ยสฺสํ ปริสายํ ภิกฺขู ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานนฺติ, ‘อยํ ทุกฺขสมุทโย’ติ ยถาภูตํ นปฺปชานนฺติ, ‘อยํ ทุกฺขนิโรโธ’ติ ยถาภูตํ นปฺปชานนฺติ ¶ , ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ นปฺปชานนฺติ. อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อนริยา ปริสา.
‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, อริยา ปริสา? อิธ, ภิกฺขเว, ยสฺสํ ปริสายํ ภิกฺขู ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ ปชานนฺติ, ‘อยํ ทุกฺขสมุทโย’ติ ยถาภูตํ ปชานนฺติ, ‘อยํ ทุกฺขนิโรโธ’ติ ยถาภูตํ ปชานนฺติ ¶ , ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ ปชานนฺติ. อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อริยา ปริสา. อิมา โข, ภิกฺขเว, ทฺเว ปริสา. เอตทคฺคํ, ภิกฺขเว, อิมาสํ ทฺวินฺนํ ปริสานํ ยทิทํ อริยา ปริสา’’ติ.
๔๗. ‘‘ทฺเวมา, ภิกฺขเว, ปริสา. กตมา ทฺเว? ปริสากสโฏ จ ปริสามณฺโฑ จ. กตโม ¶ จ, ภิกฺขเว, ปริสากสโฏ? อิธ, ภิกฺขเว, ยสฺสํ ปริสายํ ภิกฺขู ฉนฺทาคตึ คจฺฉนฺติ, โทสาคตึ คจฺฉนฺติ, โมหาคตึ คจฺฉนฺติ, ภยาคตึ คจฺฉนฺติ. อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ปริสากสโฏ.
‘‘กตโม จ, ภิกฺขเว, ปริสามณฺโฑ? อิธ, ภิกฺขเว, ยสฺสํ ปริสายํ ภิกฺขู น ฉนฺทาคตึ คจฺฉนฺติ, น โทสาคตึ คจฺฉนฺติ, น โมหาคตึ คจฺฉนฺติ, น ภยาคตึ คจฺฉนฺติ. อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ปริสามณฺโฑ. อิมา โข, ภิกฺขเว, ทฺเว ปริสา. เอตทคฺคํ, ภิกฺขเว, อิมาสํ ทฺวินฺนํ ปริสานํ ยทิทํ ปริสามณฺโฑ’’ติ.
๔๘. ‘‘ทฺเวมา, ภิกฺขเว, ปริสา. กตมา ทฺเว? โอกฺกาจิตวินีตา ปริสา โนปฏิปุจฺฉาวินีตา, ปฏิปุจฺฉาวินีตา ปริสา โนโอกฺกาจิตวินีตา. กตมา จ, ภิกฺขเว, โอกฺกาจิตวินีตา ปริสา โนปฏิปุจฺฉาวินีตา? อิธ, ภิกฺขเว, ยสฺสํ ปริสายํ ภิกฺขู เย เต สุตฺตนฺตา ตถาคตภาสิตา คมฺภีรา ¶ คมฺภีรตฺถา ¶ โลกุตฺตรา สฺุตาปฏิสํยุตฺตา เตสุ ภฺมาเนสุ น สุสฺสูสนฺติ น โสตํ โอทหนฺติ น อฺา จิตฺตํ อุปฏฺเปนฺติ น จ เต ธมฺเม อุคฺคเหตพฺพํ ปริยาปุณิตพฺพํ มฺนฺติ. เย ปน เต สุตฺตนฺตา กวิตา [กวิกตา (สพฺพตฺถ) ฏีกา โอโลเกตพฺพา] กาเวยฺยา จิตฺตกฺขรา จิตฺตพฺยฺชนา พาหิรกา สาวกภาสิตา เตสุ ภฺมาเนสุ สุสฺสูสนฺติ โสตํ โอทหนฺติ อฺา จิตฺตํ อุปฏฺเปนฺติ, เต ธมฺเม อุคฺคเหตพฺพํ ปริยาปุณิตพฺพํ มฺนฺติ, เต จ ตํ ธมฺมํ ปริยาปุณิตฺวา น เจว อฺมฺํ ปฏิปุจฺฉนฺติ น จ ปฏิวิจรนฺติ ¶ – ‘อิทํ กถํ, อิมสฺส โก อตฺโถ’ติ? เต อวิวฏฺเจว น วิวรนฺติ, อนุตฺตานีกตฺจ น อุตฺตานีกโรนฺติ, อเนกวิหิเตสุ จ กงฺขาานิเยสุ ธมฺเมสุ กงฺขํ น ปฏิวิโนเทนฺติ. อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, โอกฺกาจิตวินีตา ปริสา โน ปฏิปุจฺฉาวินีตา.
‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, ปฏิปุจฺฉาวินีตา ปริสา โนโอกฺกาจิตวินีตา? อิธ, ภิกฺขเว, ยสฺสํ ปริสายํ ภิกฺขู เย เต สุตฺตนฺตา กวิตา กาเวยฺยา จิตฺตกฺขรา จิตฺตพฺยฺชนา พาหิรกา สาวกภาสิตา เตสุ ภฺมาเนสุ น สุสฺสูสนฺติ น โสตํ โอทหนฺติ น อฺา จิตฺตํ อุปฏฺเปนฺติ, น จ เต ธมฺเม อุคฺคเหตพฺพํ ปริยาปุณิตพฺพํ มฺนฺติ. เย ปน เต สุตฺตนฺตา ตถาคตภาสิตา คมฺภีรา คมฺภีรตฺถา โลกุตฺตรา สฺุตาปฏิสํยุตฺตา เตสุ ภฺมาเนสุ สุสฺสูสนฺติ โสตํ โอทหนฺติ อฺา จิตฺตํ อุปฏฺเปนฺติ, เต จ ธมฺเม อุคฺคเหตพฺพํ ปริยาปุณิตพฺพํ ¶ มฺนฺติ. เต ตํ ธมฺมํ ปริยาปุณิตฺวา อฺมฺํ ปฏิปุจฺฉนฺติ ปฏิวิจรนฺติ – ‘อิทํ กถํ, อิมสฺส โก อตฺโถ’ติ? เต อวิวฏฺเจว ¶ วิวรนฺติ, อนุตฺตานีกตฺจ อุตฺตานีกโรนฺติ, อเนกวิหิเตสุ จ กงฺขาานิเยสุ ธมฺเมสุ กงฺขํ ปฏิวิโนเทนฺติ. อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ปฏิปุจฺฉาวินีตา ปริสา โนโอกฺกาจิตวินีตา. อิมา โข, ภิกฺขเว, ทฺเว ปริสา. เอตทคฺคํ, ภิกฺขเว, อิมาสํ ทฺวินฺนํ ปริสานํ ยทิทํ ปฏิปุจฺฉาวินีตา ปริสา โนโอกฺกาจิตวินีตา’’ติ.
๔๙. ‘‘ทฺเวมา, ภิกฺขเว, ปริสา. กตมา ทฺเว? อามิสครุ ปริสา โน สทฺธมฺมครุ, สทฺธมฺมครุ ปริสา โน อามิสครุ. กตมา จ, ภิกฺขเว, อามิสครุ ปริสา โน สทฺธมฺมครุ? อิธ, ภิกฺขเว, ยสฺสํ ปริสายํ ภิกฺขู คิหีนํ โอทาตวสนานํ สมฺมุขา อฺมฺสฺส วณฺณํ ภาสนฺติ – ‘อสุโก ภิกฺขุ อุภโตภาควิมุตฺโต, อสุโก ปฺาวิมุตฺโต ¶ , อสุโก กายสกฺขี ¶ , อสุโก ทิฏฺิปฺปตฺโต, อสุโก สทฺธาวิมุตฺโต, อสุโก ธมฺมานุสารี, อสุโก สทฺธานุสารี, อสุโก สีลวา กลฺยาณธมฺโม, อสุโก ทุสฺสีโล ปาปธมฺโม’ติ. เต เตน ลาภํ ลภนฺติ. เต ตํ ลาภํ ลภิตฺวา คถิตา [คธิตา (ก.)] มุจฺฉิตา อชฺโฌปนฺนา [อชฺโฌสานา (ก.), อนชฺโฌปนฺนา (สี. สฺยา. ก.) ติกนิปาเต กุสินารวคฺเค ปมสุตฺตฏีกา โอโลเกตพฺพา] อนาทีนวทสฺสาวิโน อนิสฺสรณปฺา ปริภฺุชนฺติ. อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อามิสครุ ปริสา โน สทฺธมฺมครุ.
‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, สทฺธมฺมครุ ปริสา โนอามิสครุ? อิธ, ภิกฺขเว, ยสฺสํ ปริสายํ ภิกฺขู คิหีนํ โอทาตวสนานํ สมฺมุขา อฺมฺสฺส วณฺณํ น ภาสนฺติ – ‘อสุโก ภิกฺขุ อุภโตภาควิมุตฺโต, อสุโก ปฺาวิมุตฺโต, อสุโก กายสกฺขี, อสุโก ทิฏฺิปฺปตฺโต, อสุโก สทฺธาวิมุตฺโต, อสุโก ธมฺมานุสฺสารี, อสุโก สทฺธานุสารี, อสุโก สีลวา กลฺยาณธมฺโม, อสุโก ทุสฺสีโล ปาปธมฺโม’ติ. เต ¶ เตน ลาภํ ลภนฺติ. เต ตํ ลาภํ ลภิตฺวา อคถิตา อมุจฺฉิตา อนชฺโฌสนฺนา อาทีนวทสฺสาวิโน นิสฺสรณปฺา ปริภฺุชนฺติ. อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, สทฺธมฺมครุ ปริสา โนอามิสครุ. อิมา โข, ภิกฺขเว, ทฺเว ปริสา. เอตทคฺคํ, ภิกฺขเว, อิมาสํ ทฺวินฺนํ ปริสานํ ยทิทํ สทฺธมฺมครุ ปริสา โนอามิสครู’’ติ.
๕๐. ‘‘ทฺเวมา, ภิกฺขเว, ปริสา. กตมา ทฺเว? วิสมา จ ปริสา สมา จ ปริสา. กตมา ¶ จ, ภิกฺขเว, วิสมา ปริสา? อิธ, ภิกฺขเว, ยสฺสํ ปริสายํ อธมฺมกมฺมานิ ปวตฺตนฺติ ธมฺมกมฺมานิ นปฺปวตฺตนฺติ ¶ , อวินยกมฺมานิ ปวตฺตนฺติ วินยกมฺมานิ นปฺปวตฺตนฺติ, อธมฺมกมฺมานิ ทิปฺปนฺติ ธมฺมกมฺมานิ น ทิปฺปนฺติ, อวินยกมฺมานิ ทิปฺปนฺติ วินยกมฺมานิ น ทิปฺปนฺติ. อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, วิสมา ปริสา. ( ) [(วิสมตฺตา ภิกฺขเว ปริสาย อธมฺมกมฺมานิ ปวตฺตนฺติ… วินยกมฺมานิ น ทิปฺปนฺติ.) (สี. ปี.)]
‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, สมา ปริสา? อิธ, ภิกฺขเว, ยสฺสํ ปริสายํ ธมฺมกมฺมานิ ปวตฺตนฺติ อธมฺมกมฺมานิ นปฺปวตฺตนฺติ, วินยกมฺมานิ ปวตฺตนฺติ ¶ อวินยกมฺมานิ นปฺปวตฺตนฺติ, ธมฺมกมฺมานิ ทิปฺปนฺติ อธมฺมกมฺมานิ น ทิปฺปนฺติ, วินยกมฺมานิ ทิปฺปนฺติ อวินยกมฺมานิ น ทิปฺปนฺติ. อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, สมา ¶ ปริสา. ( ) [(สมตฺตา ภิกฺขเว ปริสาย ธมฺมกมฺมานิ ปวตฺตนฺติ… อวินยกมฺมานิ น ทิปฺปนฺติ.) (สี. ปี.)] อิมา โข, ภิกฺขเว, ทฺเว ปริสา. เอตทคฺคํ, ภิกฺขเว, อิมาสํ ทฺวินฺนํ ปริสานํ ยทิทํ สมา ปริสา’’ติ.
๕๑. ‘‘ทฺเวมา, ภิกฺขเว, ปริสา. กตมา ทฺเว? อธมฺมิกา จ ปริสา ธมฺมิกา จ ปริสา…เป… อิมา โข, ภิกฺขเว, ทฺเว ปริสา. เอตทคฺคํ, ภิกฺขเว, อิมาสํ ทฺวินฺนํ ปริสานํ ยทิทํ ธมฺมิกา ปริสา’’ติ.
๕๒. ‘‘ทฺเวมา, ภิกฺขเว, ปริสา. กตมา ทฺเว? อธมฺมวาทินี จ ปริสา ธมฺมวาทินี จ ปริสา. กตมา จ, ภิกฺขเว, อธมฺมวาทินี ปริสา? อิธ, ภิกฺขเว, ยสฺสํ ปริสายํ ภิกฺขู อธิกรณํ อาทิยนฺติ ธมฺมิกํ วา อธมฺมิกํ วา. เต ตํ อธิกรณํ อาทิยิตฺวา น เจว อฺมฺํ สฺาเปนฺติ น จ สฺตฺตึ อุปคจฺฉนฺติ, น จ นิชฺฌาเปนฺติ น จ นิชฺฌตฺตึ อุปคจฺฉนฺติ. เต อสฺตฺติพลา อนิชฺฌตฺติพลา อปฺปฏินิสฺสคฺคมนฺติโน ¶ ตเมว อธิกรณํ ถามสา ปรามาสา [ปรามสฺส (สี. ปี.)] อภินิวิสฺส โวหรนฺติ – ‘อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺ’นฺติ. อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อธมฺมวาทินี ปริสา.
‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, ธมฺมวาทินี ปริสา? อิธ, ภิกฺขเว, ยสฺสํ ปริสายํ ภิกฺขู อธิกรณํ อาทิยนฺติ ธมฺมิกํ วา อธมฺมิกํ วา. เต ตํ อธิกรณํ อาทิยิตฺวา อฺมฺํ สฺาเปนฺติ เจว สฺตฺติฺจ ¶ อุปคจฺฉนฺติ, นิชฺฌาเปนฺติ เจว นิชฺฌตฺติฺจ อุปคจฺฉนฺติ. เต สฺตฺติพลา นิชฺฌตฺติพลา ปฏินิสฺสคฺคมนฺติโน, น ตเมว อธิกรณํ ถามสา ปรามาสา อภินิวิสฺส โวหรนฺติ – ‘อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺ’นฺติ. อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ธมฺมวาทินี ¶ ปริสา. อิมา โข, ภิกฺขเว, ทฺเว ปริสา. เอตทคฺคํ, ภิกฺขเว, อิมาสํ ทฺวินฺนํ ปริสานํ ยทิทํ ธมฺมวาทินี ปริสา’’ติ.
ปริสวคฺโค ปฺจโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
อุตฺตานา วคฺคา อคฺควตี, อริยา กสโฏ จ ปฺจโม;
โอกฺกาจิตอามิสฺเจว, วิสมา อธมฺมาธมฺมิเยน จาติ.
ปโม ปณฺณาสโก สมตฺโต.
๒. ทุติยปณฺณาสกํ