📜

(๑๑) ๑. วลาหกวคฺโค

๑. ปมวลาหกสุตฺตํ

๑๐๑. เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ภิกฺขโว’’ติ. ‘‘ภทนฺเต’’ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ. ภควา เอตทโวจ –

‘‘จตฺตาโรเม, ภิกฺขเว, วลาหกา. กตเม จตฺตาโร? คชฺชิตา โน วสฺสิตา, วสฺสิตา โน คชฺชิตา, เนว คชฺชิตา โน วสฺสิตา, คชฺชิตา จ วสฺสิตา จ. อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร วลาหกา. เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร วลาหกูปมา [ปุ. ป. ๑๕๗] ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ. กตเม จตฺตาโร? คชฺชิตา โน วสฺสิตา, วสฺสิตา โน คชฺชิตา, เนว คชฺชิตา โน วสฺสิตา, คชฺชิตา จ วสฺสิตา จ.

‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล คชฺชิตา โหติ โน วสฺสิตา? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล ภาสิตา โหติ, โน กตฺตา. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล คชฺชิตา โหติ, โน วสฺสิตา. เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, วลาหโก คชฺชิตา, โน วสฺสิตา; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ.

‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล วสฺสิตา โหติ, โน คชฺชิตา? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล กตฺตา โหติ, โน ภาสิตา. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล วสฺสิตา โหติ, โน คชฺชิตา. เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, วลาหโก วสฺสิตา, โน คชฺชิตา; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว , อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ.

‘‘กถฺจ , ภิกฺขเว, ปุคฺคโล เนว คชฺชิตา โหติ, โน วสฺสิตา? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล เนว ภาสิตา โหติ, โน กตฺตา. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล เนว คชฺชิตา โหติ, โน วสฺสิตา. เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, วลาหโก เนว คชฺชิตา [เนว คชฺชิตา โหติ (ก.)], โน วสฺสิตา; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ.

‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล คชฺชิตา จ โหติ วสฺสิตา จ? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล ภาสิตา จ โหติ กตฺตา จ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล คชฺชิตา จ โหติ วสฺสิตา จ. เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, วลาหโก คชฺชิตา จ [คชฺชิตา จ โหติ (ก.)] วสฺสิตา จ; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ. อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร วลาหกูปมา ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิ’’นฺติ. ปมํ.

๒. ทุติยวลาหกสุตฺตํ

๑๐๒. ‘‘จตฺตาโรเม , ภิกฺขเว, วลาหกา. กตเม จตฺตาโร? คชฺชิตา โน วสฺสิตา, วสฺสิตา โน คชฺชิตา, เนว คชฺชิตา โน วสฺสิตา คชฺชิตา จ วสฺสิตา จ. อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร วลาหกา. เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร วลาหกูปมา ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ. กตเม จตฺตาโร? คชฺชิตา โน วสฺสิตา, วสฺสิตา โน คชฺชิตา, เนว คชฺชิตา โน วสฺสิตา, คชฺชิตา จ วสฺสิตา จ.

‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล คชฺชิตา โหติ, โน วสฺสิตา? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล ธมฺมํ ปริยาปุณาติ – สุตฺตํ, เคยฺยํ, เวยฺยากรณํ, คาถํ, อุทานํ, อิติวุตฺตกํ, ชาตกํ, อพฺภุตธมฺมํ, เวทลฺลํ. โส ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ, ‘อยํ ทุกฺขสมุทโย’ติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ, ‘อยํ ทุกฺขนิโรโธ’ติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ, ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล คชฺชิตา โหติ, โน วสฺสิตา. เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, วลาหโก คชฺชิตา, โน วสฺสิตา; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ.

‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล วสฺสิตา โหติ, โน คชฺชิตา? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล ธมฺมํ น ปริยาปุณาติ – สุตฺตํ, เคยฺยํ, เวยฺยากรณํ, คาถํ, อุทานํ, อิติวุตฺตกํ, ชาตกํ, อพฺภุตธมฺมํ, เวทลฺลํ. โส ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ…เป… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล วสฺสิตา โหติ, โน คชฺชิตา. เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, วลาหโก วสฺสิตา, โน คชฺชิตา; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ.

‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล เนว คชฺชิตา โหติ, โน วสฺสิตา? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล เนว ธมฺมํ ปริยาปุณาติ – สุตฺตํ, เคยฺยํ, เวยฺยากรณํ, คาถํ, อุทานํ, อิติวุตฺตกํ, ชาตกํ, อพฺภุตธมฺมํ, เวทลฺลํ. โส ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ…เป… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล เนว คชฺชิตา โหติ, โน วสฺสิตา. เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, วลาหโก เนว คชฺชิตา, โน วสฺสิตา; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ.

‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล คชฺชิตา จ โหติ วสฺสิตา จ ? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล ธมฺมํ ปริยาปุณาติ – สุตฺตํ, เคยฺยํ, เวยฺยากรณํ, คาถํ, อุทานํ, อิติวุตฺตกํ, ชาตกํ, อพฺภุตธมฺมํ, เวทลฺลํ. โส ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ…เป… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล คชฺชิตา จ โหติ วสฺสิตา จ. เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, วลาหโก คชฺชิตา จ วสฺสิตา จ; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ. อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร วลาหกูปมา ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิ’’นฺติ. ทุติยํ.

๓. กุมฺภสุตฺตํ

๑๐๓. ‘‘จตฺตาโรเม, ภิกฺขเว, กุมฺภา. กตเม จตฺตาโร? ตุจฺโฉ ปิหิโต, ปูโร วิวโฏ, ตุจฺโฉ วิวโฏ, ปูโร ปิหิโต – อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร กุมฺภา. เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว , จตฺตาโร กุมฺภูปมา [ปุ. ป. ๑๖๐] ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ. กตเม จตฺตาโร? ตุจฺโฉ ปิหิโต, ปูโร วิวโฏ, ตุจฺโฉ วิวโฏ, ปูโร ปิหิโต.

‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ตุจฺโฉ โหติ ปิหิโต? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส ปาสาทิกํ โหติ อภิกฺกนฺตํ ปฏิกฺกนฺตํ อาโลกิตํ วิโลกิตํ สมิฺชิตํ ปสาริตํ สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารณํ. โส ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ…เป… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ตุจฺโฉ โหติ ปิหิโต . เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, กุมฺโภ ตุจฺโฉ ปิหิโต; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ.

‘‘กถฺจ , ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ปูโร โหติ วิวโฏ? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส น ปาสาทิกํ โหติ อภิกฺกนฺตํ ปฏิกฺกนฺตํ อาโลกิตํ วิโลกิตํ สมิฺชิตํ ปสาริตํ สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารณํ. โส ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ…เป… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ปูโร โหติ วิวโฏ. เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, กุมฺโภ ปูโร วิวโฏ; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ.

‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ตุจฺโฉ โหติ วิวโฏ? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส น ปาสาทิกํ โหติ อภิกฺกนฺตํ ปฏิกฺกนฺตํ อาโลกิตํ วิโลกิตํ สมิฺชิตํ ปสาริตํ สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารณํ. โส ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ…เป… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ตุจฺโฉ โหติ วิวโฏ. เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, กุมฺโภ ตุจฺโฉ วิวโฏ; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ.

‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ปูโร โหติ ปิหิโต? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส ปาสาทิกํ โหติ อภิกฺกนฺตํ ปฏิกฺกนฺตํ อาโลกิตํ วิโลกิตํ สมิฺชิตํ ปสาริตํ สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารณํ. โส ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ…เป… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ปูโร โหติ ปิหิโต. เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, กุมฺโภ ปูโร ปิหิโต; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ. อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร กุมฺภูปมา ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิ’’นฺติ. ตติยํ.

๔. อุทกรหทสุตฺตํ

๑๐๔. ‘‘จตฺตาโรเม, ภิกฺขเว, อุทกรหทา. กตเม จตฺตาโร? อุตฺตาโน คมฺภีโรภาโส, คมฺภีโร อุตฺตาโนภาโส, อุตฺตาโน อุตฺตาโนภาโส, คมฺภีโร คมฺภีโรภาโส – อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร อุทกรหทา. เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร อุทกรหทูปมา [ปุ. ป. ๑๖๑] ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ. กตเม จตฺตาโร? อุตฺตาโน คมฺภีโรภาโส , คมฺภีโร อุตฺตาโนภาโส, อุตฺตาโน อุตฺตาโนภาโส, คมฺภีโร คมฺภีโรภาโส.

‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อุตฺตาโน โหติ คมฺภีโรภาโส? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส ปาสาทิกํ โหติ อภิกฺกนฺตํ ปฏิกฺกนฺตํ อาโลกิตํ วิโลกิตํ สมิฺชิตํ ปสาริตํ สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารณํ. โส ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ…เป… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อุตฺตาโน โหติ คมฺภีโรภาโส. เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, อุทกรหโท อุตฺตาโน คมฺภีโรภาโส; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ.

‘‘กถฺจ , ภิกฺขเว, ปุคฺคโล คมฺภีโร โหติ อุตฺตาโนภาโส? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส น ปาสาทิกํ โหติ อภิกฺกนฺตํ ปฏิกฺกนฺตํ อาโลกิตํ วิโลกิตํ สมิฺชิตํ ปสาริตํ สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารณํ. โส ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ…เป… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล คมฺภีโร โหติ อุตฺตาโนภาโส. เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, อุทกรหโท คมฺภีโร อุตฺตาโนภาโส; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ.

‘‘กถฺจ , ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อุตฺตาโน โหติ อุตฺตาโนภาโส? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส น ปาสาทิกํ โหติ อภิกฺกนฺตํ ปฏิกฺกนฺตํ อาโลกิตํ วิโลกิตํ สมิฺชิตํ ปสาริตํ สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารณํ. โส ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ…เป… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อุตฺตาโน โหติ อุตฺตาโนภาโส. เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, อุทกรหโท อุตฺตาโน อุตฺตาโนภาโส; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ.

‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล คมฺภีโร โหติ คมฺภีโรภาโส? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส ปาสาทิกํ โหติ อภิกฺกนฺตํ ปฏิกฺกนฺตํ อาโลกิตํ วิโลกิตํ สมิฺชิตํ ปสาริตํ สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารณํ. โส ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ…เป… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล คมฺภีโร โหติ คมฺภีโรภาโส. เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, อุทกรหโท คมฺภีโร คมฺภีโรภาโส; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ. อิเม โข , ภิกฺขเว, จตฺตาโร อุทกรหทูปมา ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิ’’นฺติ. จตุตฺถํ.

๕. อมฺพสุตฺตํ

๑๐๕. ‘‘จตฺตาริมานิ, ภิกฺขเว, อมฺพานิ. กตมานิ จตฺตาริ? อามํ ปกฺกวณฺณิ [ปกฺกวณฺณี (ปุ. ป. ๑๕๙)], ปกฺกํ อามวณฺณิ [อามวณฺณี (สี. สฺยา. กํ. ปี.)], อามํ อามวณฺณิ, ปกฺกํ ปกฺกวณฺณิ – อิมานิ โข, ภิกฺขเว, จตฺตาริ อมฺพานิ. เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร อมฺพูปมา [ปกฺกวณฺณี (ปุ. ป. ๑๕๙)] ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ. กตเม จตฺตาโร? อาโม ปกฺกวณฺณี, ปกฺโก อามวณฺณี, อาโม อามวณฺณี, ปกฺโก ปกฺกวณฺณี.

‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อาโม โหติ ปกฺกวณฺณี? อิธ , ภิกฺขเว, เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส ปาสาทิกํ โหติ อภิกฺกนฺตํ ปฏิกฺกนฺตํ อาโลกิตํ วิโลกิตํ สมิฺชิตํ ปสาริตํ สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารณํ. โส ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ…เป… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อาโม โหติ ปกฺกวณฺณี. เสยฺยถาปิ ตํ, ภิกฺขเว, อมฺพํ อามํ ปกฺกวณฺณิ; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ.

‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ปกฺโก โหติ อามวณฺณี? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส น ปาสาทิกํ โหติ อภิกฺกนฺตํ ปฏิกฺกนฺตํ อาโลกิตํ วิโลกิตํ สมิฺชิตํ ปสาริตํ สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารณํ. โส ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ…เป… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ปกฺโก โหติ อามวณฺณี. เสยฺยถาปิ ตํ, ภิกฺขเว, อมฺพํ ปกฺกํ อามวณฺณิ; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ.

‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อาโม โหติ อามวณฺณี? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส น ปาสาทิกํ โหติ อภิกฺกนฺตํ ปฏิกฺกนฺตํ อาโลกิตํ วิโลกิตํ สมิฺชิตํ ปสาริตํ สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารณํ. โส ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ…เป… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อาโม โหติ อามวณฺณี . เสยฺยถาปิ ตํ, ภิกฺขเว, อมฺพํ อามํ อามวณฺณิ; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ.

‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ปกฺโก โหติ ปกฺกวณฺณี? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส ปาสาทิกํ โหติ อภิกฺกนฺตํ ปฏิกฺกนฺตํ อาโลกิตํ วิโลกิตํ สมิฺชิตํ ปสาริตํ สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารณํ. โส ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ…เป… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ปกฺโก โหติ ปกฺกวณฺณี. เสยฺยถาปิ ตํ, ภิกฺขเว, อมฺพํ ปกฺกํ ปกฺกวณฺณิ; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ. อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร อมฺพูปมา ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิ’’นฺติ. ปฺจมํ.

๖. ทุติยอมฺพสุตฺตํ

(ฉฏฺํ อุตฺตานตฺถเมวาติ อฏฺกถายํ ทสฺสิตํ, ปาฬิโปตฺถเกสุ ปน กตฺถจิปิ น ทิสฺสติ.) [( ) ‘‘ฉฏฺํ อุกฺกานตฺถเมวา’’ติ อฏฺกถายํ ทสฺสิตํ, ปาฬิโปตฺถเกสุ ปน กตฺถจิปิ น ทิสฺสติ. ‘‘… อามํ ปกฺโกภาสํ, ปกฺกํ อาโมภาส’’นฺติอาทินา ปาโ ภเวยฺย]

๗. มูสิกสุตฺตํ

๑๐๗. ‘‘จตสฺโส อิมา, ภิกฺขเว, มูสิกา. กตมา จตสฺโส? คาธํ กตฺตา โน วสิตา, วสิตา โน คาธํ กตฺตา, เนว คาธํ กตฺตา โน วสิตา, คาธํ กตฺตา จ วสิตา จ – อิมา โข, ภิกฺขเว, จตสฺโส มูสิกา. เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร มูสิกูปมา ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ. กตเม จตฺตาโร? คาธํ กตฺตา โน วสิตา, วสิตา โน คาธํ กตฺตา, เนว คาธํ กตฺตา โน วสิตา, คาธํ กตฺตา จ วสิตา จ.

‘‘กถฺจ , ภิกฺขเว, ปุคฺคโล คาธํ กตฺตา โหติ โน วสิตา? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล ธมฺมํ ปริยาปุณาติ – สุตฺตํ, เคยฺยํ, เวยฺยากรณํ, คาถํ, อุทานํ, อิติวุตฺตกํ, ชาตกํ, อพฺภุตธมฺมํ, เวทลฺลํ. โส ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ…เป… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล คาธํ กตฺตา โหติ, โน วสิตา. เสยฺยถาปิ สา , ภิกฺขเว, มูสิกา คาธํ กตฺตา, โน วสิตา; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ.

‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล วสิตา โหติ, โน คาธํ กตฺตา? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล ธมฺมํ น ปริยาปุณาติ – สุตฺตํ, เคยฺยํ, เวยฺยากรณํ, คาถํ , อุทานํ, อิติวุตฺตกํ, ชาตกํ, อพฺภุตธมฺมํ, เวทลฺลํ. โส ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ…เป… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล วสิตา โหติ, โน คาธํ กตฺตา. เสยฺยถาปิ สา, ภิกฺขเว, มูสิกา วสิตา โหติ, โน คาธํ กตฺตา; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ, ปุคฺคลํ วทามิ.

‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล เนว คาธํ กตฺตา โหติ โน วสิตา? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล ธมฺมํ น ปริยาปุณาติ – สุตฺตํ, เคยฺยํ, เวยฺยากรณํ, คาถํ, อุทานํ, อิติวุตฺตกํ, ชาตกํ, อพฺภุตธมฺมํ, เวทลฺลํ. โส ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ…เป… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ. เอวํ โข, ภิกฺขเว , ปุคฺคโล เนว คาธํ กตฺตา โหติ, โน วสิตา. เสยฺยถาปิ สา, ภิกฺขเว, มูสิกา เนว คาธํ กตฺตา โหติ, โน วสิตา; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ.

‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล คาธํ กตฺตา จ โหติ วสิตา จ? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล ธมฺมํ ปริยาปุณาติ – สุตฺตํ, เคยฺยํ, เวยฺยากรณํ, คาถํ, อุทานํ, อิติวุตฺตกํ, ชาตกํ, อพฺภุตธมฺมํ, เวทลฺลํ. โส ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ…เป… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล คาธํ กตฺตา จ โหติ วสิตา จ. เสยฺยถาปิ สา, ภิกฺขเว, มูสิกา คาธํ กตฺตา จ โหติ วสิตา จ; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ. อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร มูสิกูปมา ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิ’’นฺติ. สตฺตมํ.

๘. พลีพทฺทสุตฺตํ

๑๐๘. ‘‘จตฺตาโรเม, ภิกฺขเว, พลีพทฺทา [พลิวทฺทา (สี. สฺยา. กํ. ปี.), พลิพทฺธา (ก.) ปุ. ป. ๑๖๒]. กตเม จตฺตาโร? สควจณฺโฑ โน ปรควจณฺโฑ, ปรควจณฺโฑ โน สควจณฺโฑ, สควจณฺโฑ จ ปรควจณฺโฑ จ, เนว สควจณฺโฑ โน ปรควจณฺโฑ – อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร พลีพทฺทา. เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร พลีพทฺทูปมา ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ. กตเม จตฺตาโร? สควจณฺโฑ โน ปรควจณฺโฑ, ปรควจณฺโฑ โน สควจณฺโฑ, สควจณฺโฑ จ ปรควจณฺโฑ จ, เนว สควจณฺโฑ โน ปรควจณฺโฑ.

‘‘กถฺจ , ภิกฺขเว, ปุคฺคโล สควจณฺโฑ โหติ, โน ปรควจณฺโฑ? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล สกปริสํ อุพฺเพเชตา โหติ, โน ปรปริสํ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล สควจณฺโฑ โหติ, โน ปรควจณฺโฑ. เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, พลีพทฺโท สควจณฺโฑ, โน ปรควจณฺโฑ; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ.

‘‘กถฺจ , ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ปรควจณฺโฑ โหติ, โน สควจณฺโฑ? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล ปรปริสํ อุพฺเพเชตา โหติ, โน สกปริสํ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ปรควจณฺโฑ โหติ, โน สควจณฺโฑ. เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, พลีพทฺโท ปรควจณฺโฑ, โน สควจณฺโฑ; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ.

‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล สควจณฺโฑ จ โหติ ปรควจณฺโฑ จ? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล สกปริสํ อุพฺเพเชตา โหติ ปรปริสฺจ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล สควจณฺโฑ จ โหติ ปรควจณฺโฑ จ. เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, พลีพทฺโท สควจณฺโฑ จ ปรควจณฺโฑ จ; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ.

‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล เนว สควจณฺโฑ โหติ โน ปรควจณฺโฑ? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล เนว สกปริสํ อุพฺเพเชตา โหติ, โน ปรปริสฺจ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล เนว สควจณฺโฑ โหติ, โน ปรควจณฺโฑ. เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, พลีพทฺโท เนว สควจณฺโฑ, โน ปรควจณฺโฑ; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ. อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร พลีพทฺทูปมา ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิ’’นฺติ. อฏฺมํ.

๙. รุกฺขสุตฺตํ

๑๐๙. ‘‘จตฺตาโรเม, ภิกฺขเว, รุกฺขา. กตเม จตฺตาโร? เผคฺคุ เผคฺคุปริวาโร, เผคฺคุ สารปริวาโร, สาโร เผคฺคุปริวาโร, สาโร สารปริวาโร – อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร รุกฺขา. เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร รุกฺขูปมา ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ. กตเม จตฺตาโร? เผคฺคุ เผคฺคุปริวาโร, เผคฺคุ สารปริวาโร, สาโร เผคฺคุปริวาโร, สาโร สารปริวาโร.

‘‘กถฺจ , ภิกฺขเว, ปุคฺคโล เผคฺคุ โหติ เผคฺคุปริวาโร? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล ทุสฺสีโล โหติ ปาปธมฺโม; ปริสาปิสฺส โหติ ทุสฺสีลา ปาปธมฺมา. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล เผคฺคุ โหติ เผคฺคุปริวาโร. เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, รุกฺโข เผคฺคุ เผคฺคุปริวาโร; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ.

‘‘กถฺจ , ภิกฺขเว, ปุคฺคโล เผคฺคุ โหติ สารปริวาโร? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล ทุสฺสีโล โหติ ปาปธมฺโม; ปริสา จ ขฺวสฺส โหติ สีลวตี กลฺยาณธมฺมา. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล เผคฺคุ โหติ สารปริวาโร. เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, รุกฺโข เผคฺคุ สารปริวาโร; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ.

‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล สาโร โหติ เผคฺคุปริวาโร? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล สีลวา โหติ กลฺยาณธมฺโม; ปริสา จ ขฺวสฺส โหติ ทุสฺสีลา ปาปธมฺมา. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล สาโร โหติ เผคฺคุปริวาโร. เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, รุกฺโข สาโร เผคฺคุปริวาโร; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ.

‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล สาโร โหติ สารปริวาโร? อิธ ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล สีลวา โหติ กลฺยาณธมฺโม; ปริสาปิสฺส โหติ สีลวตี กลฺยาณธมฺมา. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล สาโร โหติ สารปริวาโร. เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, รุกฺโข สาโร สารปริวาโร; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ. อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร รุกฺขูปมา ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิ’’นฺติ [ปุ. ป. ๑๗๐]. นวมํ.

๑๐. อาสีวิสสุตฺตํ

๑๑๐. ‘‘จตฺตาโรเม, ภิกฺขเว, อาสีวิสา [อาสิวิสา (ก.) ปุ. ป. ๑๖๓]. กตเม จตฺตาโร? อาคตวิโส น โฆรวิโส, โฆรวิโส น อาคตวิโส, อาคตวิโส จ โฆรวิโส จ, เนวาคตวิโส น โฆรวิโส – อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร อาสีวิสา. เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร อาสีวิสูปมา ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ. กตเม จตฺตาโร? อาคตวิโส น โฆรวิโส, โฆรวิโส น อาคตวิโส , อาคตวิโส จ โฆรวิโส จ, เนวาคตวิโส น โฆรวิโส.

‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อาคตวิโส โหติ, น โฆรวิโส? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล อภิณฺหํ กุชฺฌติ. โส จ ขฺวสฺส โกโธ [โกโป (ก.) ปุ. ป. ๑๖๓] น ทีฆรตฺตํ อนุเสติ. เอวํ โข , ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อาคตวิโส โหติ, น โฆรวิโส. เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, อาสีวิโส อาคตวิโส, น โฆรวิโส; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ.

‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล โฆรวิโส โหติ, น อาคตวิโส? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล น เหว โข อภิณฺหํ กุชฺฌติ. โส จ ขฺวสฺส โกโธ ทีฆรตฺตํ อนุเสติ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล โฆรวิโส โหติ, น อาคตวิโส. เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, อาสีวิโส โฆรวิโส, น อาคตวิโส; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ.

‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อาคตวิโส จ โหติ โฆรวิโส จ? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล อภิณฺหํ กุชฺฌติ. โส จ ขฺวสฺส โกโธ ทีฆรตฺตํ อนุเสติ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อาคตวิโส จ โหติ โฆรวิโส จ. เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, อาสีวิโส อาคตวิโส จ โฆรวิโส จ; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ.

‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล เนวาคตวิโส โหติ น โฆรวิโส? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล น เหว โข อภิณฺหํ กุชฺฌติ. โส จ ขฺวสฺส โกโธ น ทีฆรตฺตํ อนุเสติ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล เนวาคตวิโส โหติ, น โฆรวิโส. เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, อาสีวิโส เนวาคตวิโส น โฆรวิโส; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ. อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร อาสีวิสูปมา ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิ’’นฺติ. ทสมํ.

วลาหกวคฺโค ปโม.

ตสฺสุทฺทานํ –

ทฺเว วลาหา กุมฺภ-อุทก, รหทา ทฺเว โหนฺติ อมฺพานิ;

มูสิกา พลีพทฺทา รุกฺขา, อาสีวิเสน เต ทสาติ.