📜
(๒๖) ๖. อภิฺาวคฺโค
๑. อภิฺาสุตฺตํ
๒๕๔. ‘‘จตฺตาโรเม ¶ ¶ , ภิกฺขเว, ธมฺมา. กตเม จตฺตาโร? อตฺถิ, ภิกฺขเว, ธมฺมา อภิฺา ปริฺเยฺยา; อตฺถิ, ภิกฺขเว ¶ , ธมฺมา อภิฺา ปหาตพฺพา; อตฺถิ, ภิกฺขเว, ธมฺมา อภิฺา ภาเวตพฺพา; อตฺถิ, ภิกฺขเว, ธมฺมา อภิฺา สจฺฉิกาตพฺพา.
‘‘กตเม จ, ภิกฺขเว, ธมฺมา อภิฺา ปริฺเยฺยา? ปฺจุปาทานกฺขนฺธา [ปฺจุปาทานกฺขนฺธาติสฺส วจนียํ (ก.)] – อิเม วุจฺจนฺติ, ภิกฺขเว ¶ , ธมฺมา อภิฺา ปริฺเยฺยา.
‘‘กตเม จ, ภิกฺขเว, ธมฺมา อภิฺา ปหาตพฺพา? อวิชฺชา จ ภวตณฺหา จ – อิเม วุจฺจนฺติ, ภิกฺขเว, ธมฺมา อภิฺา ปหาตพฺพา.
‘‘กตเม จ, ภิกฺขเว, ธมฺมา อภิฺา ภาเวตพฺพา? สมโถ จ วิปสฺสนา จ – อิเม วุจฺจนฺติ, ภิกฺขเว, ธมฺมา อภิฺา ภาเวตพฺพา.
‘‘กตเม จ, ภิกฺขเว, ธมฺมา อภิฺา สจฺฉิกาตพฺพา? วิชฺชา จ วิมุตฺติ จ – อิเม วุจฺจนฺติ, ภิกฺขเว, ธมฺมา อภิฺา สจฺฉิกาตพฺพา. อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร ธมฺมา’’ติ. ปมํ.
๒. ปริเยสนาสุตฺตํ
๒๕๕. ‘‘จตสฺโส อิมา, ภิกฺขเว, อนริยปริเยสนา. กตมา จตสฺโส? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ อตฺตนา ชราธมฺโม สมาโน ชราธมฺมํเยว ปริเยสติ; อตฺตนา พฺยาธิธมฺโม สมาโน พฺยาธิธมฺมํเยว ปริเยสติ; อตฺตนา มรณธมฺโม สมาโน มรณธมฺมํเยว ปริเยสติ; อตฺตนา ¶ สํกิเลสธมฺโม สมาโน สํกิเลสธมฺมํเยว ปริเยสติ. อิมา โข, ภิกฺขเว, จตสฺโส อนริยปริเยสนา.
‘‘จตสฺโส อิมา, ภิกฺขเว, อริยปริเยสนา. กตมา จตสฺโส? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ อตฺตนา ชราธมฺโม สมาโน ชราธมฺเม อาทีนวํ วิทิตฺวา อชรํ อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ นิพฺพานํ ปริเยสติ; อตฺตนา พฺยาธิธมฺโม สมาโน พฺยาธิธมฺเม อาทีนวํ วิทิตฺวา อพฺยาธึ อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ ¶ นิพฺพานํ ปริเยสติ; อตฺตนา มรณธมฺโม สมาโน มรณธมฺเม อาทีนวํ วิทิตฺวา อมตํ อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ นิพฺพานํ ปริเยสติ; อตฺตนา สํกิเลสธมฺโม สมาโน สํกิเลสธมฺเม อาทีนวํ ¶ วิทิตฺวา อสํกิลิฏฺํ อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ นิพฺพานํ ปริเยสติ. อิมา โข, ภิกฺขเว ¶ , จตสฺโส อริยปริเยสนา’’ติ. ทุติยํ.
๓. สงฺคหวตฺถุสุตฺตํ
๒๕๖. ‘‘จตฺตาริมานิ, ภิกฺขเว, สงฺคหวตฺถูนิ. กตมานิ จตฺตาริ? ทานํ, เปยฺยวชฺชํ [ปิยวาจา (ก.) อ. นิ. ๔.๓๒ ปสฺสิตพฺพํ], อตฺถจริยา, สมานตฺตตา – อิมานิ โข, ภิกฺขเว, จตฺตาริ สงฺคหวตฺถูนี’’ติ.
๔. มาลุกฺยปุตฺตสุตฺตํ
๒๕๗. อถ โข อายสฺมา มาลุกฺยปุตฺโต [มาลุงฺกฺยปุตฺโต (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา มาลุกฺยปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ –
‘‘สาธุ เม, ภนฺเต, ภควา สํขิตฺเตน ธมฺมํ เทเสตุ, ยมหํ ภควโต ธมฺมํ สุตฺวา เอโก วูปกฏฺโ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหเรยฺย’’นฺติ. ‘‘เอตฺถ อิทานิ, มาลุกฺยปุตฺต, กึ ทหเร ภิกฺขู วกฺขาม; ยตฺร หิ นาม ตฺวํ ชิณฺโณ วุทฺโธ มหลฺลโก ตถาคตสฺส สํขิตฺเตน โอวาทํ ยาจสี’’ติ! ‘‘เทเสตุ เม, ภนฺเต, ภควา สํขิตฺเตน ธมฺมํ; เทเสตุ สุคโต สํขิตฺเตน ธมฺมํ. อปฺเปว นามาหํ ภควโต ภาสิตสฺส อตฺถํ อาชาเนยฺยํ; อปฺเปว นามาหํ ภควโต ภาสิตสฺส ทายาโท [ภควโต สาวโก (ก.)] อสฺส’’นฺติ.
‘‘จตฺตาโรเม ¶ , มาลุกฺยปุตฺต, ตณฺหุปฺปาทา ยตฺถ ภิกฺขุโน ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ. กตเม จตฺตาโร? จีวรเหตุ วา, มาลุกฺยปุตฺต, ภิกฺขุโน ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ. ปิณฺฑปาตเหตุ วา, มาลุกฺยปุตฺต, ภิกฺขุโน ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ. เสนาสนเหตุ วา, มาลุกฺยปุตฺต, ภิกฺขุโน ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ. อิติภวาภวเหตุ วา, มาลุกฺยปุตฺต, ภิกฺขุโน ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ. อิเม ¶ โข, มาลุกฺยปุตฺต, จตฺตาโร ตณฺหุปฺปาทา ยตฺถ ภิกฺขุโน ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ. ยโต ¶ โข, มาลุกฺยปุตฺต ¶ , ภิกฺขุโน ตณฺหา ปหีนา โหติ อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวํกตา อายตึ อนุปฺปาทธมฺมา, อยํ วุจฺจติ, มาลุกฺยปุตฺต, ‘ภิกฺขุ อจฺเฉจฺฉิ ตณฺหํ, วิวตฺตยิ สํโยชนํ, สมฺมา มานาภิสมยา อนฺตมกาสิ ทุกฺขสฺสา’’’ติ.
อถ โข อายสฺมา มาลุกฺยปุตฺโต ภควตา อิมินา โอวาเทน โอวทิโต อุฏฺายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ. อถ โข อายสฺมา มาลุกฺยปุตฺโต เอโก วูปกฏฺโ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต นจิรสฺเสว – ยสฺสตฺถาย กุลปุตฺตา สมฺมเทว อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชนฺติ, ตทนุตฺตรํ – พฺรหฺมจริยปริโยสานํ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหาสิ. ‘‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’’ติ อพฺภฺาสิ. อฺตโร จ ปนายสฺมา มาลุกฺยปุตฺโต อรหตํ อโหสีติ. จตุตฺถํ.
๕. กุลสุตฺตํ
๒๕๘. ‘‘ยานิ กานิจิ, ภิกฺขเว, กุลานิ โภเคสุ มหตฺตํ ปตฺตานิ น จิรฏฺิติกานิ ภวนฺติ, สพฺพานิ ตานิ จตูหิ าเนหิ, เอเตสํ วา อฺตเรน. กตเมหิ จตูหิ? นฏฺํ น คเวสนฺติ, ชิณฺณํ น ปฏิสงฺขโรนฺติ, อปริมิตปานโภชนา โหนฺติ, ทุสฺสีลํ อิตฺถึ วา ปุริสํ วา อาธิปจฺเจ เปนฺติ. ยานิ กานิจิ, ภิกฺขเว, กุลานิ โภเคสุ มหตฺตํ ปตฺตานิ น จิรฏฺิติกานิ ภวนฺติ, สพฺพานิ ตานิ อิเมหิ จตูหิ าเนหิ ¶ , เอเตสํ วา อฺตเรน.
‘‘ยานิ กานิจิ, ภิกฺขเว, กุลานิ โภเคสุ มหตฺตํ ปตฺตานิ จิรฏฺิติกานิ ภวนฺติ, สพฺพานิ ¶ ตานิ จตูหิ าเนหิ, เอเตสํ วา อฺตเรน. กตเมหิ จตูหิ? นฏฺํ คเวสนฺติ, ชิณฺณํ ปฏิสงฺขโรนฺติ, ปริมิตปานโภชนา โหนฺติ, สีลวนฺตํ อิตฺถึ วา ปุริสํ วา อาธิปจฺเจ เปนฺติ. ยานิ กานิจิ, ภิกฺขเว, กุลานิ โภเคสุ มหตฺตํ ปตฺตานิ จิรฏฺิติกานิ ภวนฺติ, สพฺพานิ ตานิ อิเมหิ จตูหิ าเนหิ, เอเตสํ วา อฺตเรนา’’ติ. ปฺจมํ.
๖. ปมอาชานียสุตฺตํ
๒๕๙. ‘‘จตูหิ ¶ , ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคโต รฺโ ภทฺโร อสฺสาชานีโย ราชารโห โหติ ราชโภคฺโค, รฺโ องฺคนฺเตว สงฺขํ ¶ คจฺฉติ. กตเมหิ จตูหิ? อิธ, ภิกฺขเว, รฺโ ภทฺโร อสฺสาชานีโย วณฺณสมฺปนฺโน จ โหติ พลสมฺปนฺโน จ ชวสมฺปนฺโน จ อาโรหปริณาหสมฺปนฺโน จ. อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, จตูหิ องฺเคหิ สมนฺนาคโต รฺโ ภทฺโร อสฺสาชานีโย ราชารโห โหติ ราชโภคฺโค, รฺโ องฺคนฺเตว สงฺขํ คจฺฉติ.
‘‘เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อาหุเนยฺโย โหติ…เป… อนุตฺตรํ ปฺุกฺเขตฺตํ โลกสฺส. กตเมหิ จตูหิ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ วณฺณสมฺปนฺโน จ โหติ พลสมฺปนฺโน จ ชวสมฺปนฺโน จ อาโรหปริณาหสมฺปนฺโน จ.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ วณฺณสมฺปนฺโน โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สีลวา โหติ…เป… สมาทาย สิกฺขติ ¶ สิกฺขาปเทสุ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ วณฺณสมฺปนฺโน โหติ.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ พลสมฺปนฺโน โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อารทฺธวีริโย วิหรติ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย, กุสลานํ ธมฺมานํ อุปสมฺปทาย, ถามวา ทฬฺหปรกฺกโม อนิกฺขิตฺตธุโร กุสเลสุ ธมฺเมสุ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ พลสมฺปนฺโน โหติ.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ชวสมฺปนฺโน โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ¶ ยถาภูตํ ปชานาติ…เป… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ชวสมฺปนฺโน โหติ.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อาโรหปริณาหสมฺปนฺโน โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ลาภี โหติ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อาโรหปริณาหสมฺปนฺโน โหติ ¶ .
‘‘อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อาหุเนยฺโย โหติ…เป… อนุตฺตรํ ปฺุกฺเขตฺตํ โลกสฺสา’’ติ. ฉฏฺํ.
๗. ทุติยอาชานียสุตฺตํ
๒๖๐. ‘‘จตูหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคโต รฺโ ภทฺโร อสฺสาชานีโย ราชารโห โหติ ราชโภคฺโค, รฺโ องฺคนฺเตว สงฺขํ ¶ คจฺฉติ. กตเมหิ จตูหิ? อิธ, ภิกฺขเว, รฺโ ภทฺโร อสฺสาชานีโย วณฺณสมฺปนฺโน จ โหติ, พลสมฺปนฺโน จ, ชวสมฺปนฺโน จ, อาโรหปริณาหสมฺปนฺโน จ. อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, จตูหิ องฺเคหิ สมนฺนาคโต รฺโ ภทฺโร อสฺสาชานีโย ราชารโห โหติ ราชโภคฺโค, รฺโ องฺคนฺเตว สงฺขํ คจฺฉติ.
‘‘เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ¶ ภิกฺขุ อาหุเนยฺโย โหติ…เป… อนุตฺตรํ ปฺุกฺเขตฺตํ โลกสฺส. กตเมหิ จตูหิ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ วณฺณสมฺปนฺโน จ โหติ, พลสมฺปนฺโน จ, ชวสมฺปนฺโน จ, อาโรหปริณาหสมฺปนฺโน จ.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ วณฺณสมฺปนฺโน โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สีลวา โหติ…เป… สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ วณฺณสมฺปนฺโน โหติ.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ พลสมฺปนฺโน โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อารทฺธวีริโย วิหรติ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย, กุสลานํ ธมฺมานํ อุปสมฺปทาย, ถามวา ทฬฺหปรกฺกโม ¶ อนิกฺขิตฺตธุโร กุสเลสุ ธมฺเมสุ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ พลสมฺปนฺโน โหติ.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ชวสมฺปนฺโน โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อาสวานํ ขยา…เป… สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ชวสมฺปนฺโน โหติ.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อาโรหปริณาหสมฺปนฺโน โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ลาภี โหติ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ. เอวํ โข, ภิกฺขเว ¶ , ภิกฺขุ อาโรหปริณาหสมฺปนฺโน โหติ.
‘‘อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อาหุเนยฺโย โหติ…เป… อนุตฺตรํ ปฺุกฺเขตฺตํ โลกสฺสา’’ติ. สตฺตมํ.
๘. พลสุตฺตํ
๒๖๑. ‘‘จตฺตาริมานิ, ภิกฺขเว, พลานิ. กตมานิ จตฺตาริ? วีริยพลํ, สติพลํ, สมาธิพลํ, ปฺาพลํ – อิมานิ โข, ภิกฺขเว, จตฺตาริ พลานี’’ติ ¶ . อฏฺมํ.
๙. อรฺสุตฺตํ
๒๖๒. ‘‘จตูหิ ¶ , ภิกฺขเว, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ นาลํ อรฺวนปฺปตฺถานิ ปนฺตานิ เสนาสนานิ ปฏิเสวิตุํ. กตเมหิ จตูหิ? กามวิตกฺเกน, พฺยาปาทวิตกฺเกน, วิหึสาวิตกฺเกน, ทุปฺปฺโ โหติ ชโฬ เอลมูโค – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ นาลํ อรฺวนปฺปตฺถานิ ปนฺตานิ เสนาสนานิ ปฏิเสวิตุํ.
‘‘จตูหิ, ภิกฺขเว, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อลํ อรฺวนปฺปตฺถานิ ปนฺตานิ เสนาสนานิ ปฏิเสวิตุํ. กตเมหิ จตูหิ? เนกฺขมฺมวิตกฺเกน, อพฺยาปาทวิตกฺเกน, อวิหึสาวิตกฺเกน ¶ , ปฺวา โหติ อชโฬ อเนลมูโค – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อลํ อรฺวนปฺปตฺถานิ ปนฺตานิ เสนาสนานิ ปฏิเสวิตุ’’นฺติ. นวมํ.
๑๐. กมฺมสุตฺตํ
๒๖๓. ‘‘จตูหิ, ภิกฺขเว, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต พาโล อพฺยตฺโต อสปฺปุริโส ขตํ อุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ, สาวชฺโช จ โหติ สานุวชฺโช วิฺูนํ, พหฺุจ อปฺุํ ปสวติ. กตเมหิ จตูหิ? สาวชฺเชน กายกมฺเมน, สาวชฺเชน วจีกมฺเมน, สาวชฺเชน มโนกมฺเมน, สาวชฺชาย ทิฏฺิยา – อิเมหิ ¶ โข, ภิกฺขเว, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต พาโล อพฺยตฺโต อสปฺปุริโส ขตํ อุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ, สาวชฺโช จ โหติ สานุวชฺโช วิฺูนํ, พหฺุจ อปฺุํ ปสวติ.
‘‘จตูหิ, ภิกฺขเว, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ปณฺฑิโต วิยตฺโต สปฺปุริโส อกฺขตํ อนุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ, อนวชฺโช จ โหติ อนนุวชฺโช วิฺูนํ, พหฺุจ ปฺุํ ปสวติ. กตเมหิ จตูหิ? อนวชฺเชน กายกมฺเมน, อนวชฺเชน ¶ วจีกมฺเมน, อนวชฺเชน มโนกมฺเมน, อนวชฺชาย ทิฏฺิยา – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ปณฺฑิโต วิยตฺโต สปฺปุริโส อกฺขตํ อนุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ, อนวชฺโช จ โหติ อนนุวชฺโช วิฺูนํ, พหฺุจ ปฺุํ ปสวตี’’ติ. ทสมํ.
อภิฺาวคฺโค ฉฏฺโ.
ตสฺสุทฺทานํ –
อภิฺา ¶ ปริเยสนา, สงฺคหํ มาลุกฺยปุตฺโต;
กุลํ ทฺเว จ อาชานียา, พลํ อรฺกมฺมุนาติ.