📜
(๘) ๓. อปณฺณกวคฺโค
๑. ปธานสุตฺตํ
๗๑. ‘‘จตูหิ ¶ , ภิกฺขเว, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อปณฺณกปฺปฏิปทํ ปฏิปนฺโน โหติ, โยนิ จสฺส อารทฺธา โหติ อาสวานํ ขยาย. กตเมหิ จตูหิ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สีลวา โหติ, พหุสฺสุโต โหติ, อารทฺธวีริโย โหติ, ปฺวา โหติ. อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อปณฺณกปฺปฏิปทํ ปฏิปนฺโน โหติ, โยนิ จสฺส อารทฺธา โหติ อาสวานํ ขยายา’’ติ. ปมํ.
๒. สมฺมาทิฏฺิสุตฺตํ
๗๒. ‘‘จตูหิ, ภิกฺขเว, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อปณฺณกปฺปฏิปทํ ปฏิปนฺโน โหติ, โยนิ จสฺส อารทฺธา โหติ อาสวานํ ขยาย. กตเมหิ ¶ จตูหิ? เนกฺขมฺมวิตกฺเกน, อพฺยาปาทวิตกฺเกน, อวิหึสาวิตกฺเกน, สมฺมาทิฏฺิยา – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ ¶ อปณฺณกปฺปฏิปทํ ปฏิปนฺโน โหติ, โยนิ จสฺส อารทฺธา โหติ อาสวานํ ขยายา’’ติ. ทุติยํ.
๓. สปฺปุริสสุตฺตํ
๗๓. ‘‘จตูหิ ¶ , ภิกฺขเว, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อสปฺปุริโส เวทิตพฺโพ. กตเมหิ จตูหิ? อิธ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริโส โย โหติ ปรสฺส อวณฺโณ ตํ อปุฏฺโปิ ปาตุ กโรติ, โก ปน วาโท ปุฏฺสฺส! ปุฏฺโ โข ปน ปฺหาภินีโต อหาเปตฺวา อลมฺพิตฺวา ปริปูรํ วิตฺถาเรน ปรสฺส อวณฺณํ ภาสิตา โหติ. เวทิตพฺพเมตํ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริโส อยํ ภวนฺติ.
‘‘ปุน ¶ จปรํ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริโส โย โหติ ปรสฺส วณฺโณ ตํ ปุฏฺโปิ น ปาตุ กโรติ, โก ปน วาโท อปุฏฺสฺส! ปุฏฺโ โข ปน ปฺหาภินีโต หาเปตฺวา ลมฺพิตฺวา อปริปูรํ อวิตฺถาเรน ปรสฺส วณฺณํ ภาสิตา โหติ. เวทิตพฺพเมตํ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริโส อยํ ภวนฺติ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริโส โย โหติ อตฺตโน อวณฺโณ ตํ ปุฏฺโปิ น ปาตุ กโรติ, โก ปน วาโท อปุฏฺสฺส! ปุฏฺโ โข ปน ปฺหาภินีโต หาเปตฺวา ลมฺพิตฺวา อปริปูรํ อวิตฺถาเรน อตฺตโน อวณฺณํ ภาสิตา โหติ. เวทิตพฺพเมตํ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริโส อยํ ภวนฺติ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริโส โย โหติ อตฺตโน วณฺโณ ตํ อปุฏฺโปิ ปาตุ กโรติ, โก ปน วาโท ปุฏฺสฺส! ปุฏฺโ โข ปน ปฺหาภินีโต อหาเปตฺวา อลมฺพิตฺวา ปริปูรํ วิตฺถาเรน อตฺตโน ¶ วณฺณํ ภาสิตา โหติ. เวทิตพฺพเมตํ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริโส อยํ ภวนฺติ. อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อสปฺปุริโส เวทิตพฺโพ.
‘‘จตูหิ, ภิกฺขเว, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต สปฺปุริโส เวทิตพฺโพ. กตเมหิ จตูหิ? อิธ, ภิกฺขเว, สปฺปุริโส โย โหติ ปรสฺส อวณฺโณ ตํ ปุฏฺโปิ น ปาตุ กโรติ, โก ปน วาโท อปุฏฺสฺส! ปุฏฺโ โข ปน ปฺหาภินีโต หาเปตฺวา ลมฺพิตฺวา อปริปูรํ ¶ อวิตฺถาเรน ปรสฺส อวณฺณํ ภาสิตา โหติ. เวทิตพฺพเมตํ, ภิกฺขเว, สปฺปุริโส อยํ ภวนฺติ.
‘‘ปุน ¶ จปรํ, ภิกฺขเว, สปฺปุริโส โย โหติ ปรสฺส วณฺโณ ตํ อปุฏฺโปิ ปาตุ กโรติ, โก ปน วาโท ปุฏฺสฺส! ปุฏฺโ โข ปน ปฺหาภินีโต อหาเปตฺวา อลมฺพิตฺวา ปริปูรํ วิตฺถาเรน ปรสฺส วณฺณํ ภาสิตา โหติ. เวทิตพฺพเมตํ, ภิกฺขเว, สปฺปุริโส อยํ ภวนฺติ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, สปฺปุริโส โย โหติ อตฺตโน อวณฺโณ ตํ อปุฏฺโปิ ปาตุ กโรติ, โก ปน วาโท ปุฏฺสฺส! ปุฏฺโ โข ปน ปฺหาภินีโต อหาเปตฺวา อลมฺพิตฺวา ปริปูรํ วิตฺถาเรน อตฺตโน อวณฺณํ ภาสิตา โหติ. เวทิตพฺพเมตํ, ภิกฺขเว, สปฺปุริโส อยํ ภวนฺติ.
‘‘ปุน ¶ จปรํ, ภิกฺขเว, สปฺปุริโส โย โหติ อตฺตโน วณฺโณ ตํ ปุฏฺโปิ น ปาตุ กโรติ, โก ปน วาโท อปุฏฺสฺส! ปุฏฺโ โข ปน ปฺหาภินีโต หาเปตฺวา ลมฺพิตฺวา อปริปูรํ อวิตฺถาเรน อตฺตโน วณฺณํ ภาสิตา โหติ. เวทิตพฺพเมตํ ¶ , ภิกฺขเว, สปฺปุริโส อยํ ภวนฺติ. อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต สปฺปุริโส เวทิตพฺโพ.
‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, วธุกา ยฺเทว รตฺตึ วา ทิวํ วา อานีตา โหติ, ตาวเทวสฺสา ติพฺพํ หิโรตฺตปฺปํ ปจฺจุปฏฺิตํ โหติ สสฺสุยาปิ สสุเรปิ สามิเกปิ อนฺตมโส ทาสกมฺมกรโปริเสสุ. สา อปเรน สมเยน สํวาสมนฺวาย วิสฺสาสมนฺวาย สสฺสุมฺปิ สสุรมฺปิ สามิกมฺปิ เอวมาห – ‘อเปถ, กึ ปน ตุมฺเห ชานาถา’ติ! เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ ภิกฺขุ ยฺเทว รตฺตึ วา ทิวํ วา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิโต โหติ, ตาวเทวสฺส ติพฺพํ หิโรตฺตปฺปํ ปจฺจุปฏฺิตํ โหติ ภิกฺขูสุ ภิกฺขุนีสุ อุปาสเกสุ อุปาสิกาสุ อนฺตมโส อารามิกสมณุทฺเทเสสุ. โส อปเรน สมเยน สํวาสมนฺวาย วิสฺสาสมนฺวาย อาจริยมฺปิ อุปชฺฌายมฺปิ เอวมาห – ‘อเปถ, กึ ปน ตุมฺเห ชานาถา’ติ! ตสฺมาติห, ภิกฺขเว, เอวํ สิกฺขิตพฺพํ – ‘อธุนาคตวธุกาสเมน เจตสา วิหริสฺสามา’ติ. เอวฺหิ โว, ภิกฺขเว, สิกฺขิตพฺพ’’นฺติ. ตติยํ.
๔. ปมอคฺคสุตฺตํ
๗๔. ‘‘จตฺตาริมานิ, ภิกฺขเว, อคฺคานิ. กตมานิ จตฺตาริ? สีลคฺคํ, สมาธิคฺคํ [สมาธคฺคํ (สี. สฺยา. กํ)], ปฺาคฺคํ, วิมุตฺตคฺคํ – อิมานิ โข, ภิกฺขเว, จตฺตาริ อคฺคานี’’ติ. จตุตฺถํ.
๕. ทุติยอคฺคสุตฺตํ
๗๕. ‘‘จตฺตาริมานิ ¶ ¶ , ภิกฺขเว, อคฺคานิ. กตมานิ จตฺตาริ? รูปคฺคํ, เวทนาคฺคํ, สฺาคฺคํ, ภวคฺคํ – อิมานิ โข, ภิกฺขเว, จตฺตาริ อคฺคานี’’ติ. ปฺจมํ.
๖. กุสินารสุตฺตํ
๗๖. เอกํ ¶ สมยํ ภควา กุสินารายํ วิหรติ อุปวตฺตเน มลฺลานํ สาลวเน อนฺตเรน ยมกสาลานํ ปรินิพฺพานสมเย. ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู ¶ อามนฺเตสิ – ‘‘ภิกฺขโว’’ติ. ‘‘ภทนฺเต’’ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ. ภควา เอตทโวจ –
‘‘สิยา โข ปน, ภิกฺขเว [ที. นิ. ๒.๒๑๗], เอกภิกฺขุสฺสปิ กงฺขา วา วิมติ วา พุทฺเธ วา ธมฺเม วา สงฺเฆ วา มคฺเค วา ปฏิปทาย วา, ปุจฺฉถ, ภิกฺขเว, มา ปจฺฉา วิปฺปฏิสาริโน อหุวตฺถ – ‘สมฺมุขีภูโต โน สตฺถา อโหสิ, นาสกฺขิมฺห ภควนฺตํ สมฺมุขา ปฏิปุจฺฉิตุ’’’นฺติ. เอวํ วุตฺเต เต ภิกฺขู ตุณฺหี อเหสุํ. ทุติยมฺปิ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘สิยา โข ปน, ภิกฺขเว, เอกภิกฺขุสฺสปิ กงฺขา วา วิมติ วา พุทฺเธ วา ธมฺเม วา สงฺเฆ วา มคฺเค วา ปฏิปทาย วา, ปุจฺฉถ, ภิกฺขเว, มา ปจฺฉา วิปฺปฏิสาริโน อหุวตฺถ – ‘สมฺมุขีภูโต โน สตฺถา อโหสิ, นาสกฺขิมฺห ภควนฺตํ สมฺมุขา ปฏิปุจฺฉิตุ’’’นฺติ. ทุติยมฺปิ โข เต ภิกฺขู ตุณฺหี อเหสุํ. ตติยมฺปิ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘สิยา โข ปน, ภิกฺขเว, เอกภิกฺขุสฺสปิ กงฺขา วา วิมติ วา พุทฺเธ วา ธมฺเม วา สงฺเฆ วา มคฺเค วา ปฏิปทาย วา, ปุจฺฉถ, ภิกฺขเว, มา ปจฺฉา วิปฺปฏิสาริโน อหุวตฺถ – ‘สมฺมุขีภูโต โน สตฺถา อโหสิ, นาสกฺขิมฺห ภควนฺตํ สมฺมุขา ปฏิปุจฺฉิตุ’’’นฺติ. ตติยมฺปิ โข เต ภิกฺขู ตุณฺหี อเหสุํ.
อถ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘สิยา โข ปน, ภิกฺขเว, สตฺถุคารเวนปิ น ปุจฺเฉยฺยาถ, สหายโกปิ, ภิกฺขเว, สหายกสฺส อาโรเจตู’’ติ. เอวํ วุตฺเต เต ภิกฺขู ตุณฺหี อเหสุํ. อถ ¶ โข อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อจฺฉริยํ, ภนฺเต, อพฺภุตํ, ภนฺเต! เอวํ ปสนฺโน อหํ, ภนฺเต! นตฺถิ อิมสฺมึ ภิกฺขุสงฺเฆ เอกภิกฺขุสฺสปิ กงฺขา วา วิมติ วา พุทฺเธ วา ธมฺเม วา สงฺเฆ วา มคฺเค วา ปฏิปทาย วา’’ติ.
‘‘ปสาทา ¶ โข ตฺวํ, อานนฺท, วเทสิ. าณเมว เหตฺถ, อานนฺท, ตถาคตสฺส – ‘นตฺถิ อิมสฺมึ ภิกฺขุสงฺเฆ เอกภิกฺขุสฺสปิ กงฺขา วา วิมติ วา พุทฺเธ วา ธมฺเม วา สงฺเฆ วา มคฺเค ¶ ¶ วา ปฏิปทาย วา’. อิเมสฺหิ, อานนฺท, ปฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ โย ปจฺฉิมโก ภิกฺขุ โส โสตาปนฺโน อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ’’ติ. ฉฏฺํ.
๗. อจินฺเตยฺยสุตฺตํ
๗๗. ‘‘จตฺตาริมานิ, ภิกฺขเว, อจินฺเตยฺยานิ, น จินฺเตตพฺพานิ; ยานิ จินฺเตนฺโต อุมฺมาทสฺส วิฆาตสฺส ภาคี อสฺส. กตมานิ จตฺตาริ? พุทฺธานํ, ภิกฺขเว, พุทฺธวิสโย อจินฺเตยฺโย, น จินฺเตตพฺโพ; ยํ จินฺเตนฺโต อุมฺมาทสฺส วิฆาตสฺส ภาคี อสฺส. ฌายิสฺส, ภิกฺขเว, ฌานวิสโย อจินฺเตยฺโย, น จินฺเตตพฺโพ; ยํ จินฺเตนฺโต อุมฺมาทสฺส วิฆาตสฺส ภาคี อสฺส. กมฺมวิปาโก, ภิกฺขเว, อจินฺเตยฺโย, น จินฺเตตพฺโพ; ยํ จินฺเตนฺโต อุมฺมาทสฺส วิฆาตสฺส ภาคี อสฺส. โลกจินฺตา, ภิกฺขเว, อจินฺเตยฺยา, น จินฺเตตพฺพา; ยํ จินฺเตนฺโต อุมฺมาทสฺส วิฆาตสฺส ภาคี อสฺส. อิมานิ โข, ภิกฺขเว, จตฺตาริ อจินฺเตยฺยานิ, น จินฺเตตพฺพานิ; ยานิ จินฺเตนฺโต อุมฺมาทสฺส วิฆาตสฺส ภาคี อสฺสา’’ติ. สตฺตมํ.
๘. ทกฺขิณสุตฺตํ
๗๘. ‘‘จตสฺโส อิมา, ภิกฺขเว, ทกฺขิณา วิสุทฺธิโย. กตมา จตสฺโส? อตฺถิ, ภิกฺขเว, ทกฺขิณา ทายกโต วิสุชฺฌติ, โน ปฏิคฺคาหกโต; อตฺถิ, ภิกฺขเว, ทกฺขิณา ปฏิคฺคาหกโต วิสุชฺฌติ, โน ทายกโต; อตฺถิ, ภิกฺขเว, ทกฺขิณา เนว ทายกโต วิสุชฺฌติ, โน ปฏิคฺคาหกโต; อตฺถิ, ภิกฺขเว, ทกฺขิณา ทายกโต เจว วิสุชฺฌติ ปฏิคฺคาหกโต จ.
‘‘กถฺจ ¶ , ภิกฺขเว, ทกฺขิณา ทายกโต วิสุชฺฌติ, โน ปฏิคฺคาหกโต? อิธ, ภิกฺขเว, ทายโก โหติ สีลวา กลฺยาณธมฺโม; ปฏิคฺคาหกา โหนฺติ ทุสฺสีลา ปาปธมฺมา ¶ [ปฏิคฺคาหโก โหติ ทุสฺสีโล ปาปธมฺโม (สฺยา. กํ. ก.) ม. นิ. ๓.๓๘๑ โอโลเกตพฺพํ]. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ทกฺขิณา ทายกโต วิสุชฺฌติ, โน ปฏิคฺคาหกโต.
‘‘กถฺจ ¶ , ภิกฺขเว, ทกฺขิณา ปฏิคฺคาหกโต วิสุชฺฌติ, โน ทายกโต? อิธ, ภิกฺขเว ¶ , ทายโก โหติ ทุสฺสีโล ปาปธมฺโม; ปฏิคฺคาหกา โหนฺติ สีลวนฺโต กลฺยาณธมฺมา. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ทกฺขิณา ปฏิคฺคาหกโต วิสุชฺฌติ, โน ทายกโต.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ทกฺขิณา เนว ทายกโต วิสุชฺฌติ, โน ปฏิคฺคาหกโต? อิธ, ภิกฺขเว, ทายโก โหติ ทุสฺสีโล ปาปธมฺโม; ปฏิคฺคาหกาปิ โหนฺติ ทุสฺสีลา ปาปธมฺมา. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ทกฺขิณา เนว ทายกโต วิสุชฺฌติ, โน ปฏิคฺคาหกโต.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ทกฺขิณา ทายกโต เจว วิสุชฺฌติ ปฏิคฺคาหกโต จ? อิธ, ภิกฺขเว, ทายโก โหติ สีลวา กลฺยาณธมฺโม; ปฏิคฺคาหกาปิ โหนฺติ สีลวนฺโต กลฺยาณธมฺมา. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ทกฺขิณา ทายกโต เจว วิสุชฺฌติ ปฏิคฺคาหกโต จ. อิมา โข, ภิกฺขเว, จตสฺโส ทกฺขิณา วิสุทฺธิโย’’ติ. อฏฺมํ.
๙. วณิชฺชสุตฺตํ
๗๙. อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา สาริปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘โก นุ โข, ภนฺเต, เหตุ โก ปจฺจโย, เยน มิเธกจฺจสฺส ตาทิสาว วณิชฺชา ปยุตฺตา เฉทคามินี โหติ? โก ปน, ภนฺเต, เหตุ โก ปจฺจโย, เยน มิเธกจฺจสฺส ตาทิสาว วณิชฺชา ปยุตฺตา น ยถาธิปฺปายา [ยถาธิปฺปายํ (สี.)] โหติ? โก นุ โข, ภนฺเต เหตุ โก ปจฺจโย, เยน มิเธกจฺจสฺส ตาทิสาว วณิชฺชา ปยุตฺตา ยถาธิปฺปายา [ยถาธิปฺปายํ (สี.)] โหติ? โก ปน, ภนฺเต, เหตุ โก ปจฺจโย, เยน ¶ มิเธกจฺจสฺส ตาทิสาว วณิชฺชา ปยุตฺตา ปราธิปฺปายา โหตี’’ติ?
‘‘อิธ, สาริปุตฺต, เอกจฺโจ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา อุปสงฺกมิตฺวา ปวาเรติ – ‘วทตุ, ภนฺเต, ปจฺจเยนา’ติ. โส เยน ¶ ปวาเรติ ตํ น เทติ. โส เจ ตโต จุโต อิตฺถตฺตํ อาคจฺฉติ, โส ยฺเทว วณิชฺชํ ปโยเชติ, สาสฺส โหติ เฉทคามินี.
‘‘อิธ ¶ ปน, สาริปุตฺต, เอกจฺโจ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา อุปสงฺกมิตฺวา ปวาเรติ – ‘วทตุ ¶ , ภนฺเต, ปจฺจเยนา’ติ. โส เยน ปวาเรติ ตํ น ยถาธิปฺปายํ เทติ. โส เจ ตโต จุโต อิตฺถตฺตํ อาคจฺฉติ, โส ยฺเทว วณิชฺชํ ปโยเชติ, สาสฺส น โหติ ยถาธิปฺปายา [ยถาธิปฺปายํ (สี. ก.)].
‘‘อิธ ปน, สาริปุตฺต, เอกจฺโจ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา อุปสงฺกมิตฺวา ปวาเรติ – ‘วทตุ, ภนฺเต, ปจฺจเยนา’ติ. โส เยน ปวาเรติ ตํ ยถาธิปฺปายํ เทติ. โส เจ ตโต จุโต อิตฺถตฺตํ อาคจฺฉติ, โส ยฺเทว วณิชฺชํ ปโยเชติ, สาสฺส โหติ ยถาธิปฺปายา [ยถาธิปฺปายํ (สี. ก.)].
‘‘อิธ, สาริปุตฺต, เอกจฺโจ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา อุปสงฺกมิตฺวา ปวาเรติ – ‘วทตุ, ภนฺเต, ปจฺจเยนา’ติ. โส เยน ปวาเรติ ตํ ปราธิปฺปายํ เทติ. โส เจ ตโต จุโต อิตฺถตฺตํ อาคจฺฉติ, โส ยฺเทว วณิชฺชํ ปโยเชติ, สาสฺส โหติ ปราธิปฺปายา [ปราธิปฺปายํ (ก.)].
‘‘อยํ โข, สาริปุตฺต, เหตุ อยํ ปจฺจโย, เยน มิเธกจฺจสฺส ตาทิสาว วณิชฺชา ปยุตฺตา เฉทคามินี โหติ. อยํ ปน, สาริปุตฺต, เหตุ อยํ ปจฺจโย, เยน มิเธกจฺจสฺส ตาทิสาว วณิชฺชา ปยุตฺตา น ยถาธิปฺปายา โหติ. อยํ โข ปน, สาริปุตฺต, เหตุ อยํ ปจฺจโย, เยน มิเธกจฺจสฺส ตาทิสาว วณิชฺชา ปยุตฺตา ยถาธิปฺปายา โหติ. อยํ ปน, สาริปุตฺต, เหตุ อยํ ปจฺจโย, เยน มิเธกจฺจสฺส ตาทิสาว วณิชฺชา ¶ ปยุตฺตา ปราธิปฺปายา โหตี’’ติ. นวมํ.
๑๐. กมฺโพชสุตฺตํ
๘๐. เอกํ สมยํ ภควา โกสมฺพิยํ วิหรติ โฆสิตาราเม. อถ โข อายสฺมา อานนฺโท เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ –
‘‘โก นุ โข, ภนฺเต, เหตุ โก ปจฺจโย, เยน มาตุคาโม เนว สภายํ นิสีทติ, น กมฺมนฺตํ ปโยเชติ, น กมฺโพชํ คจฺฉตี’’ติ? ‘‘โกธโน, อานนฺท, มาตุคาโม; อิสฺสุกี, อานนฺท, มาตุคาโม; มจฺฉรี ¶ , อานนฺท, มาตุคาโม; ทุปฺปฺโ, อานนฺท, มาตุคาโม – อยํ โข ¶ , อานนฺท, เหตุ ¶ อยํ ปจฺจโย, เยน มาตุคาโม เนว สภายํ นิสีทติ, น กมฺมนฺตํ ปโยเชติ, น กมฺโพชํ คจฺฉตี’’ติ. ทสมํ.
อปณฺณกวคฺโค ตติโย.
ตสฺสุทฺทานํ –
ปธานํ ทิฏฺิสปฺปุริส, วธุกา ทฺเว จ โหนฺติ อคฺคานิ;
กุสินารอจินฺเตยฺยา, ทกฺขิณา จ วณิชฺชา กมฺโพชนฺติ.