📜
๑. โกธเปยฺยาลํ
๑๘๑. อิโต ปเรสุ โกธวคฺคาทีสุ อุปนนฺธนลกฺขโณติ กุชฺฌนวเสน ‘‘อกฺโกจฺฉิ มํ อวธิ ¶ ม’’นฺติอาทินา (ธ. ป. ๓, ๔) จิตฺตปริโยนนฺธนลกฺขโณ. ปุพฺพกาลิกํ โกธํ อุปนยฺหติ พนฺธติ, กุชฺฌนาการํ ปพนฺธติ ฆเฏติ. อาฆาตวตฺถุนา จิตฺตํ พนฺธนฺตี วิย โหตีติ อปรกาโล โกโธ อุปนาโห. สุฏฺุ กตํ การณํ อุปกาโร สุกตการณํ, ตสฺส ปุพฺพการิตาลกฺขณสฺส คุณสฺส มกฺขนํ อุทกปฺุฉนิยา วิย สรีรานุคตสฺส อุทกสฺส ปฺุฉนํ วินาสนํ ลกฺขณเมตสฺสาติ สุกตกรณมกฺขนลกฺขโณ. ตถา หิ โส ปเรสํ คุณานํ มกฺขนฏฺเน มกฺโขติ วุจฺจติ. พหุสฺสุเตปิ ปุคฺคเล อชฺโฌตฺถรึสุ, ‘‘อีทิสสฺส จ พหุสฺสุตสฺส อนิยตา คหิตา, ตว จ มม จ โก วิเสโส’’ติอาทินา นเยน อุปฺปชฺชมาโน ยุคคฺคาหี ปลาโสติ อาห ‘‘ยุคคฺคาหลกฺขโณ ปลาโส’’ติ. ตตฺถ ยุคคฺคาโห นาม สมธุรคฺคาโห, อสมมฺปิ อตฺตนา สมํ กตฺวา คณฺหนํ. ปลาสตีติ ปลาโส, ปเรสํ คุเณ ฑํสิตฺวา ทนฺเตหิ วิย ฉินฺทิตฺวา อตฺตโน คุเณหิ สเม กโรตีติ อตฺโถ.
อุสูยนลกฺขณาติ ปเรสํ สกฺการาทีนิ ขิยฺยนลกฺขณา. มจฺเฉรสฺส ภาโว มจฺฉริยํ. ตฺจ อาวาสมจฺฉริยาทิวเสน ปฺจวิธนฺติ อาห ‘‘ปฺจมจฺเฉรภาโว มจฺฉริย’’นฺติ. มจฺฉรายนลกฺขณนฺติ อตฺตโน สมฺปตฺติยา ¶ ปเรหิ สาธารณภาเว อสหนลกฺขณํ. กตปฺปฏิจฺฉาทนลกฺขณาติ กตปาปปฺปฏิจฺฉาทนลกฺขณา. เกราฏิกภาเวน อุปฺปชฺชมานํ สาเยฺยนฺติ อาห ‘‘เกราฏิกลกฺขณํ สาเยฺย’’นฺติ. อฺถา อตฺตโน ปเวทนปุคฺคโล เกราฏิโก เนกติกวาณิโชติ วทนฺติ. เกราฏิโก หิ ปุคฺคโล อานนฺทมจฺโฉ วิย โหติ.
๑๘๗. ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ นิรเยติ ยถา อาภตํ กฺจิ อาหริตฺวา ปิโต, เอวํ อตฺตโน กมฺมุนา นิกฺขิตฺโต นิรเย ปิโตเยวาติ อตฺโถ.