📜
๑. พาลวคฺโค
๑. ภยสุตฺตวณฺณนา
๑. ติกนิปาตสฺส ¶ ¶ ปเม ภยนฺติ ภีติ เจตโส พฺยโธติ อาห ‘‘จิตฺตุตฺราโส’’ติ. อุปทฺทโวติ อนฺตราโย. ตสฺส ปน วิกฺเขปการณตฺตา วุตฺตํ ‘‘อเนกคฺคตากาโร’’ติ. อุปสคฺโคติ อุปสชฺชนํ, เทวโตปปีฬาทินา อปฺปฏิการวิฆาตาปตฺติ. สา ปน ยสฺมา ปฏิการาภาเวน วิหฺมานสฺส กิฺจิ กาตุํ อสมตฺถสฺส โอสีทนการณํ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘ตตฺถ ตตฺถ ลคฺคนากาโร’’ติ. ยถาวุตฺเต ทิวเส อนาคจฺฉนฺเตสูติ วฺเจตฺวา อาคนฺตุํ นิยมิตทิวเส อนาคจฺฉนฺเตสุ. ทฺวาเร อคฺคึ ทตฺวาติ พหิ อนิกฺขมนตฺถาย ทฺวาเร อคฺคึ ทตฺวา.
นเฬหิ ¶ ฉนฺนปฏิจฺฉนฺนาติ นเฬหิ ติณจฺฉทนสงฺเขเปน อุปริ ฉาเทตฺวา เตหิเยว ทารุกุฏิกนิยาเมน ปริโตปิ ฉาทิตา. เอเสว นโยติ อิมินา ติเณหิ ฉนฺนตํ เสสสมฺภารานํ รุกฺขมยตฺจ อติทิสติ.
วิธวปุตฺเตติ อนฺตภาโวปลกฺขณํ. เต หิ นิปฺปิติกา อวินีตา อสํยตา ยํ กิฺจิ การิโน. เสสเมตฺถ อุตฺตานเมว.
ภยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
๒. ลกฺขณสุตฺตวณฺณนา
๒. ทุติเย ลกฺขียติ พาโล อยนฺติ ายติ เอเตนาติ ลกฺขณํ, กมฺมํ ลกฺขณเมตสฺสาติ กมฺมลกฺขโณติ อาห ‘‘กายทฺวาราทิปวตฺตํ กมฺม’’นฺติอาทิ. อปทียนฺติ โทสา เอเตน รกฺขียนฺติ, ลูยนฺติ ฉิชฺชนฺติ วาติ อปทานํ, สตฺตานํ สมฺมา, มิจฺฉา วา ปวตฺตปฺปโยโค. เตน โสภตีติ อปทานโสภนี ¶ . เตนาห ‘‘ปฺา นามา’’ติอาทิ. อตฺตโน จริเตเนวาติ อตฺตโน จริยาย เอว. เสสเมตฺถ อุตฺตานเมว.
ลกฺขณสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
๓-๔. จินฺตีสุตฺตาทิวณฺณนา
๓-๔. ตติเย เอเตหีติ ทุจฺจินฺติตจินฺติตาทีหิ. เอเตน ลกฺขณสทฺทสฺส สรณตฺถตมาห. ตาเนวาติ ลกฺขณานิ เอว. อสฺสาติ พาลสฺส. พาโล อยนฺติ นิมียติ สฺชานียติ เอเตหีติ พาลนิมิตฺตานิ. อปทานํ วุจฺจติ, วิขฺยาตํ กมฺมํ, ทุจฺจินฺติตจินฺติตาทีนิ จ พาเล วิขฺยาตานิ อสาธารณภาเวน. ตสฺมา ‘‘พาลสฺส อปทานานี’’ติ. อภิชฺฌาทีหิ ทุฏฺํ ทูสิตํ จินฺติตํ ทุจฺจินฺติตํ, ตํ จินฺเตตีติ ทุจฺจินฺติตจินฺตี. โลภาทีหิ ทุฏฺํ ภาสิตํ มุสาวาทาทึ ภาสตีติ ทุพฺภาสิตภาสี. เตสํเยว วเสน กตฺตพฺพโต ทุกฺกฏกมฺมํ ปาณาติปาตาทึ กโรตีติ ทุกฺกฏกมฺมการี. เตนาห ‘‘จินฺตยนฺโต’’ติอาทิ. วุตฺตานุสาเรนาติ ‘‘พาโล อย’’นฺติอาทินา วุตฺตสฺส อตฺถวจนสฺส ‘‘ปณฺฑิโต อยนฺติ เอเตหิ ลกฺขียตี’’ติอาทินา อนุสฺสรเณน. มโนสุจริตาทีนํ วเสนาติ ‘‘จินฺตยนฺโต อนภิชฺฌาพฺยาปาทสมฺมาทสฺสนวเสน ¶ สุจินฺติตเมว จินฺเตตี’’ติอาทินา มโนสุจริตาทีนํ ติณฺณํ สุจริตานํ วเสน โยเชตพฺพานิ. จตุตฺถํ วุตฺตนยตฺตา อุตฺตานตฺถเมว.
จินฺตีสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺิตา.
๕-๑๐. อโยนิโสสุตฺตาทิวณฺณนา
๕-๑๐. ปฺจเม กติ นุ โข อนุสฺสติฏฺานานีติอาทิ ฉกฺเก อาวิ ภวิสฺสตีติ. เอวํ จินฺติตนฺติ อโยนิโส จินฺติตํ. อปฺหเมว ปฺหนฺติ กเถสีติ อปฺหเมว ปฺโห อยนฺติ มฺมาโน วิสฺสชฺเชสิ. ทสวิธํ พฺยฺชนพุทฺธึ อปริหาเปตฺวาติ –
‘‘สิถิลํ ¶ ธนิตฺจ ทีฆรสฺสํ, ครุกํ ลหุกฺจ นิคฺคหีตํ;
สมฺพนฺธํ ววตฺถิตํ วิมุตฺตํ, ทสธา พฺยฺชนพุทฺธิยา ปเภโท’’ติ. (ที. นิ. อฏฺ. ๑.๑๙๐; ม. นิ. อฏฺ. ๒.๒๙๑; ปริ. อฏฺ. ๔๘๕; วิ. สงฺค. อฏฺ. ๒๕๒) –
เอวํ วุตฺตํ ทสวิธํ พฺยฺชนพุทฺธึ อปริหาเปตฺวา.
ตตฺถ านกรณานิ สิถิลานิ กตฺวา อุจฺจาเรตพฺพํ อกฺขรํ สิถิลํ, ตานิเยว ธนิตานิ อสิถิลานิ กตฺวา อุจฺจาเรตพฺพํ อกฺขรํ ธนิตํ. ทฺวิมตฺตกาลํ ทีฆํ, เอกมตฺตกาลํ รสฺสํ. ครุกนฺติ ทีฆเมว, ยํ วา ‘‘อายสฺมโต พุทฺธรกฺขิตตฺเถรสฺสา’’ติ สํโยคปรํ กตฺวา วุจฺจติ, ลหุกนฺติ รสฺสเมว, ยํ วา ‘‘อายสฺมโต พุทฺธรกฺขิตเถรสฺสา’’ติ เอวํ วิสํโยคปรํ กตฺวา วุจฺจติ. นิคฺคหีตนฺติ ยํ กรณานิ นิคฺคเหตฺวา อวิสฺสชฺเชตฺวา อวิวเฏน มุเขน สานุนาสิกํ กตฺวา วตฺตพฺพํ. สมฺพนฺธนฺติ ยํ ปรปเทน สมฺพนฺธิตฺวา ‘‘ตุณฺหสฺสา’’ติ วุจฺจติ. ววตฺถิตนฺติ ยํ ปรปเทน อสมฺพนฺธํ กตฺวา วิจฺฉินฺทิตฺวา ‘‘ตุณฺหี อสฺสา’’ติ วุจฺจติ. วิมุตฺตนฺติ ยํ กรณานิ อนิคฺคเหตฺวา วิสฺสชฺเชตฺวา วิวเฏน มุเขน สานุนาสิกํ อกตฺวา วุจฺจติ. ทสธา พฺยฺชนพุทฺธิยา ปเภโทติ เอวํ สิถิลาทิวเสน พฺยฺชนพุทฺธิยา อกฺขรุปฺปาทกจิตฺตสฺส ทสปฺปกาเรน ปเภโท. สพฺพานิ หิ อกฺขรานิ จิตฺตสมุฏฺานานิ ยถาธิปฺเปตตฺถพฺยฺชนโต พฺยฺชนานิ จ.
‘‘อฏฺานํ ¶ โข เอตํ, อาวุโส สาริปุตฺตา’’ติอาทิ ปฺจเก อาวิ ภวิสฺสติ. ‘‘กติ นุ โข, อานนฺท, อนุสฺสติฏฺานานี’’ติอาทิ ปน ฉกฺเก อาวิ ภวิสฺสติ. ฉฏฺาทีสุ นตฺถิ วตฺตพฺพํ.
อโยนิโสสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺิตา.
พาลวคฺควณฺณนา นิฏฺิตา.