📜
(๑๓) ๓. กุสินารวคฺโค
๑-๒. กุสินารสุตฺตาทิวณฺณนา
๑๒๔-๑๒๕. ตติยสฺส ¶ ปเม ตณฺหาเคเธน คถิโตติ ตณฺหาพนฺธเนน พทฺโธ. ตณฺหามุจฺฉนายาติ ตณฺหาย วเสน มุจฺฉาปตฺติยา. มุจฺฉิโตติ มุจฺฉํ โมหํ ปมาทํ อาปนฺโน. อชฺโฌปนฺโนติ อธิโอปนฺโน. ตณฺหาย อธิภวิตฺวา อชฺโฌตฺถโฏ คิลิตฺวา ปรินิฏฺเปตฺวา วิย ิโต. เตนาห ‘‘อชฺโฌปนฺโนติ ตณฺหาย คิลิตฺวา ปรินิฏฺเปตฺวา ปวตฺโต’’ติ. อนาทีนวทสฺสาวีติ คถิตาทิภาเวน ปริโภเค อาทีนวมตฺตมฺปิ น ปสฺสติ. นิสฺสรณปฺโติ อยมตฺโถ อาหารปริโภเคติ ตตฺถ ปโยชนปริจฺเฉทิกา ‘‘ยาวเทว อิมสฺส กายสฺส ิติยา’’ติอาทินา (ม. นิ. ๑.๒๓; ๒.๒๔; ๓.๗๕; สํ. นิ. ๔.๑๒๐; อ. นิ. ๖.๕๘; ๘.๙) ปวตฺตา ¶ อาหารปฏิพทฺธฉนฺทราคนิสฺสรณภูตา ปฺา อสฺส อตฺถีติ นิสฺสรณปฺโ. เสสเมตฺถ อุตฺตานเมว. ทุติเย นตฺถิ วตฺตพฺพํ.
กุสินารสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺิตา.
๓. โคตมกเจติยสุตฺตวณฺณนา
๑๒๖. ตติเย สมฺพหุลาติ ปฺจสตมตฺตา. ปฺจสตา กิร พฺราหฺมณา ติณฺณํ เวทานํ ปารคู อปรภาเค ภควโต ธมฺมเทสนํ สุตฺวา กาเมสุ อาทีนวํ เนกฺขมฺเม จ อานิสํสํ ปสฺสมานา ภควโต สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา น จิรสฺเสว สพฺพํ พุทฺธวจนํ อุคฺคณฺหิตฺวา ปริยตฺตึ นิสฺสาย มานํ อุปฺปาเทสุํ – ‘‘ยํ ยํ ภควา กเถติ, ตํ ตํ มยํ ขิปฺปเมว ชานาม. ภควา หิ อิตฺถิลิงฺคาทีนิ ตีณิ ลิงฺคานิ, นามาทีนิ จตฺตาริ ปทานิ, ปมาทโย สตฺต วิภตฺติโย มฺุจิตฺวา น กิฺจิ กเถติ, เอวํ กถิเต จ อมฺหากํ คณฺิปทํ นาม นตฺถี’’ติ, เต ภควติ อคารวา หุตฺวา ตโต ปฏฺาย ภควโต อุปฏฺานมฺปิ ธมฺมสฺสวนมฺปิ อภิณฺหํ น คจฺฉนฺติ. เต สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘สมฺพหุลา กิร พฺราหฺมณปพฺพชิตา…เป… ธมฺมสฺสวนํ น คจฺฉนฺตี’’ติ. มุขปฏิฺํ คเหตฺวาติ ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว’’ติอาทินา ตมตฺถํ ปฏิปุจฺฉิตฺวา ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ เตหิ ภิกฺขูหิ วุตฺตํ ปฏิวจนํ คเหตฺวา. ตฺหิ อตฺตโน มุเขเนว ปฏิฺาตตฺตา ‘‘มุขปฏิฺา’’ติ วุจฺจติ.
เนว ¶ อาคตฏฺานํ น คตฏฺานํ อทฺทสํสุ. กสฺมา? อฺาณโต. เต กิร ตสฺส สุตฺตสฺส อตฺถํ น ชานึสุ. เตสฺหิ ตสฺมึ สมเย วิจิตฺรนยํ เทสนาวิลาสยุตฺตมฺปิ ตํ สุตฺตํ ฆนปุถุเลน ทุสฺสปฏฺเฏน มุขํ พทฺธํ กตฺวา ปุรโต ปิตมนฺุโภชนํ วิย อโหสิ. นนุ จ ภควา อตฺตนา เทสิตํ ธมฺมํ ปเร าเปตุํ กปฺปสตสหสฺสาธิกานิ จตฺตาริ อสงฺเขยฺยานิ ปารมิโย ปูเรตฺวา สพฺพฺุตํ ปตฺโต, โส กสฺมา ยถา เต น ชานนฺติ, ตถา เทเสตีติ? เตสํ มานภฺชนตฺถํ. ภควา หิ ‘‘อภพฺพา อิเม อิมํ มานขิลํ อนุปหจฺจ มคฺคํ วา ผลํ วา สจฺฉิกาตุ’’นฺติ เตสํ สุตปริยตฺตึ นิสฺสาย อุปฺปนฺนํ อฏฺุปฺปตฺตึ กตฺวา เทสนากุสโล มานภฺชนตฺถํ ‘‘สพฺพธมฺมมูลปริยาย’’นฺติอาทินา มูลปริยายสุตฺตํ (ม. นิ. ๑.๑) อภาสิ.
สมฺมาสมฺพุทฺโธ ¶ ‘‘มยฺหํ กถา นิยฺยาตี’’ติ มุขสมฺปตฺตเมว กเถตีติ จินฺตยึสูติ อิทํ องฺคุตฺตรภาณกานํ วฬฺชนกตนฺตินีหาเรน วุตฺตํ. มชฺฌิมภาณกา ปน เอวํ วทนฺติ – เอวํ มานภฺชนตฺถํ เทสิตฺจ ปน ตํ สุตฺตํ สุตฺวา เต ภิกฺขู ‘‘ตํเยว กิร ปถวึ ทิฏฺิคติโก สฺชานาติ, เสโขปิ อรหาปิ ตถาคโตปิ อภิชานาติ, กิ นามิทํ กถํ นามิท’’นฺติ จินฺเตนฺตา ‘‘ปุพฺเพ มยํ ภควตา กถิตํ ยํกิฺจิ ขิปฺปเมว ชานาม, อิทานิ ปนิมสฺส มูลปริยายสฺส อนฺตํ วา โกฏึ วา น ชานาม น ปสฺสาม, อโห พุทฺธา นาม อปฺปเมยฺยา อตุลา’’ติ อุทฺธตทาา วิย สปฺปา นิมฺมทา หุตฺวา พุทฺธูปฏฺานฺจ ธมฺมสฺสวนฺจ สกฺกจฺจํ อคมํสุ. เตน สมเยน ธมฺมสภายํ สนฺนิสินฺนา ภิกฺขู ‘‘อโห พุทฺธานํ อานุภาโว, เต นามพฺราหฺมณปพฺพชิตา ตถา มานมทมตฺตา ภควตา มูลปริยายเทสนาย นิหตมานา กตา’’ติ กถํ สมุฏฺาเปสุํ. ตํ สุตฺวา ภควา ‘‘น, ภิกฺขเว, อิทาเนว, ปุพฺเพปิ อหํ เอวํ อิเม มานปคฺคหิตสีเส จรนฺเต นิหตมาเน อกาสิ’’นฺติ วตฺวา อตีตํ อาหรนฺโต ‘‘ภูตปุพฺพํ, ภิกฺขเว, อฺตโร ทิสาปาโมกฺโข พฺราหฺมโณ พาราณสิยํ ปฏิวสติ ติณฺณํ เวทานํ ปารคู สนิฆณฺฏุเกฏุภานํ สากฺขรปฺปเภทานํ อิติหาสปฺจมานํ ปทโก เวยฺยากรโณ โลกายตมหาปุริสลกฺขเณสุ อนวโย, โส ปฺจมตฺตานิ มาณวกสตานิ มนฺเต วาเจติ. ปณฺฑิตมาณวกา พหฺุจ คณฺหนฺติ ลหฺุจ, สุฏฺุ จ อุปธาเรนฺตี’’ติอาทินา ชาตกํ กเถสิ.
ตํ ¶ สุตฺวา เต ภิกฺขู ‘‘ปุพฺเพปิ มยํ มาเนเนว อุปหตา’’ติ ภิยฺโยโสมตฺตาย นิหตมานา หุตฺวา อตฺตโน อุปการกมฺมฏฺานปรายณา อเหสุํ. ตโต ภควา เอกํ สมยํ ชนปทจาริกํ จรนฺโต เวสาลึ ปตฺวา โคตมเก เจติเย วิหรนฺโต อิเมสํ ปฺจสตานํ ภิกฺขูนํ าณปริปากํ วิทิตฺวา อิทํ โคตมกสุตฺตํ กเถสิ. อิทฺจ สุตฺตํ สุตฺวา เต ปฺจสตา ภิกฺขู ตสฺมึเยว อาสเน สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณึสูติ.
อภิฺายาติ กุสลาทิเภทํ ขนฺธาทิเภทฺจ เทเสตพฺพํ ธมฺมํ, เวเนยฺยานฺจ อาสยานุสยจริยาธิมุตฺติอาทิเภทํ, ตสฺส จ เนสํ เทเสตพฺพปฺปการํ ยาถาวโต อภิชานิตฺวาติ อตฺโถ. อิเม ปฺจกฺขนฺธา ทฺวาทสายตนานีติอาทิ ปเนตฺถ นิทสฺสนมตฺตํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ. สปฺปจฺจยนฺติ สการณํ, เวเนยฺยานํ อชฺฌาสเยน วา ปุจฺฉาย วา อฏฺุปฺปตฺติยา วา สนิมิตฺตํ เหตูทาหรณสหิตฺจาติ อตฺโถ. ราคาทีนํ ปฏิหรณํ ปฏิหาริยํ, ตเทว ปาฏิหาริยํ, สห ปาฏิหาริเยนาติ สปฺปาฏิหาริยํ. ราคาทิปฺปฏิเสธนวเสเนว หิ สตฺถา ธมฺมํ เทเสติ. เตนาห ‘‘ปจฺจนีกปฏิหรเณน สปฺปาฏิหาริยเมว กตฺวา’’ติ. อปเร ปน ‘‘ยถารหํ อิทฺธิอาเทสนานุสาสนิปาฏิหาริยสหิต’’นฺติ ¶ วทนฺติ อนุสาสนิปาฏิหาริยรหิตา เทสนา นตฺถีติ กตฺวา. เสสเมตฺถ อุตฺตานเมว.
โคตมกเจติยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
๔. ภรณฺฑุกาลามสุตฺตวณฺณนา
๑๒๗. จตุตฺเถ อาฬารกาลามกาเลติ อาฬารกาลามานํ ธรมานกาเล. ปริฺนฺติ ปหานปริฺํ. สา หิ สมติกฺกโม, น อิตรา. เตนาห ‘‘ปริฺา นาม สมติกฺกโม’’ติ. เอตฺถ จ ปโม สตฺถา รูปาวจรสมาปตฺติลาภี ทฏฺพฺโพ, ทุติโย อรูปาวจรสมาปตฺติลาภี, ตติโย สมฺมาสมฺพุทฺโธ ทฏฺพฺโพ. วุตฺตฺเหตํ ปุคฺคลปฺตฺติยํ (ปุ. ป. ๑๓๐) –
‘‘ยฺวายํ ¶ สตฺถา กามานํ ปริฺํ ปฺาเปติ, น รูปานํ ปริฺํ ปฺาเปติ, น เวทนานํ ปริฺํ ปฺาเปติ, รูปาวจรสมาปตฺติยา ลาภี สตฺถา เตน ทฏฺพฺโพ. ยฺวายํ สตฺถา กามานฺจ ปริฺํ ปฺาเปติ, รูปานฺจ ปริฺํ ปฺาเปติ, น เวทนานํ ปริฺํ ปฺาเปติ, อรูปาวจรสมาปตฺติยา ลาภี สตฺถา เตน ทฏฺพฺโพ. ยฺวายํ สตฺถา กามานฺจ ปริฺํ ปฺาเปติ, รูปานฺจ ปริฺํ ปฺาเปติ, เวทนานฺจ ปริฺํ ปฺาเปติ, สมฺมาสมฺพุทฺโธ สตฺถา เตน ทฏฺพฺโพ’’ติ.
ตตฺถ ติตฺถิยา สมยํ ชานนฺตา กามานํ ปริฺํ ปฺาเปยฺยุํ ปมชฺฌานํ วทมานา. รูปานํ ปริฺํ ปฺาเปยฺยุํ อรูปราคํ วทมานา. เวทนาปริฺํ ปฺาเปยฺยุํ อสฺาราคํ วทมานา. เต ปน ‘‘อิทํ นาม ปมชฺฌานํ, อยํ รูปภโว, อยํ อสฺาภโว’’ติปิ น ชานนฺติ. เต ปฺาเปตุํ อสกฺโกนฺตาปิ เกวลํ ‘‘ปฺาเปมา’’ติ วทนฺติ. ตถาคโต ปน กามานํ ปริฺํ อนาคามิมคฺเคน ปฺาเปติ, รูปเวทนานํ อรหตฺตมคฺเคน. เอวเมตฺถ ทฺเว ชนา พาหิรกา, เอโก สมฺมาสมฺพุทฺโธติ อิมสฺมึ โลเก ตโย สตฺถาโร นาม.
ภรณฺฑุกาลามสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
๕. หตฺถกสุตฺตวณฺณนา
๑๒๘. ปฺจเม ¶ อภิกฺกนฺตาติ อติกฺกนฺตา, วิคตาติ อตฺโถติ อาห ‘‘ขเย ทิสฺสตี’’ติ. เตเนว หิ ‘‘นิกฺขนฺโต ปโม ยาโม’’ติ อนนฺตรํ วุตฺตํ. อภิกฺกนฺตตโรติ อติวิย กนฺตตโร. ตาทิโส จ สุนฺทโร ภทฺทโก นาม โหตีติ อาห ‘‘สุนฺทเร ทิสฺสตี’’ติ. โกติ เทวนาคยกฺขคนฺธพฺพาทีสุ โก กตโม? เมติ มม. ปาทานีติ ปาเท. อิทฺธิยาติ อิมาย เอวรูปาย เทวิทฺธิยา. ยสสาติ อิมินา เอทิเสน ปริวาเรน ปริจฺเฉเทน. ชลนฺติ วิชฺโชตมาโน. อภิกฺกนฺเตนาติ อติวิย กนฺเตน กมนีเยน อภิรูเปน. วณฺเณนาติ ฉวิวณฺเณน สรีรวณฺณนิภาย. สพฺพา โอภาสยํ ทิสาติ ทส ทิสา ปภาเสนฺโต, จนฺโท วิย สูริโย วิย จ เอโกภาสํ เอกาโลกํ กโรนฺโตติ คาถาย อตฺโถ. อภิรูเปติ อุฬารรูเป สมฺปนฺนรูเป. อพฺภนุโมทเนติ สมฺปหํสเน ¶ . อิธ ปนาติ ‘‘อภิกฺกนฺตาย รตฺติยา’’ติ เอตสฺมึ ปเท. เตนาติ สุนฺทรปริยายตฺตา. ขเย วา อิธ อภิกฺกนฺตสทฺโท ทฏฺพฺโพ, เตน ‘‘อภิกฺกนฺตาย ปริกฺขีณาย รตฺติยา’’ติ วุตฺตํ โหติ.
รูปายตนาทีสูติ อาทิสทฺเทน อกฺขราทีนํ สงฺคโห ทฏฺพฺโพ. สุวณฺณวณฺโณติ สุวณฺณจฺฉวีติ อยเมตฺถ อตฺโถติ อาห ‘‘ฉวิย’’นฺติ. ตถา หิ วุตฺตํ ‘‘กฺจนสนฺนิภตฺตโจ’’ติ (ม. นิ. ๒.๓๙๙; สุ. นิ. ๕๕๖). สฺูฬฺหาติ สมฺพนฺธิตา, คนฺถิตาติ อตฺโถ. วณฺณาติ คุณวณฺณาติ อาห ‘‘ถุติย’’นฺติ, โถมนายนฺติ อตฺโถ. กุลวคฺเคติ ขตฺติยาทิกุลโกฏฺาเส. ตตฺถ ‘‘อจฺโฉ วิปฺปสนฺโน’’ติอาทินา วณฺณิตพฺพฏฺเน วณฺโณ, ฉวิ. วณฺณนฏฺเน อภิตฺถวฏฺเน วณฺโณ, ถุติ. อฺมฺํ อสงฺกรโต วณฺเณตพฺพโต เปตพฺพโต วณฺโณ, ขตฺติยาทิกุลวคฺโค. วณฺณียติ าปียติ เอเตนาติ วณฺโณ, าปกการณํ. วณฺณนโต ถูลรสฺสาทิภาเวน อุปฏฺานโต วณฺโณ, สณฺานํ. มหนฺตํ ขุทฺทกํ มชฺฌิมนฺติ วณฺเณตพฺพโต ปมิตพฺพโต วณฺโณ, ปมาณํ. วณฺณียติ จกฺขุนา ปสฺสียตีติ วณฺโณ, รูปายตนนฺติ เอวํ ตสฺมึ ตสฺมึ อตฺเถ วณฺณสทฺทสฺส ปวตฺติ เวทิตพฺพา. โสติ วณฺณสทฺโท. ฉวิยา ทฏฺพฺโพ รูปายตเน คยฺหมานสฺสปิ ฉวิมุเขเนว คเหตพฺพโต. ฉวิคตา ปน วณฺณธาตุ เอว ‘‘สุวณฺณวณฺโณ’’ติ เอตฺถ วณฺณคฺคหเณน คหิตาติ อปเร.
เกวลปริปุณฺณนฺติ เอกเทสมฺปิ อเสเสตฺวา นิรวเสสโตว ปริปุณฺณนฺติ อยเมตฺถ อตฺโถติ อาห ‘‘อนวเสสตา อตฺโถ’’ติ. เกวลกปฺปาติ กปฺป-สทฺโท นิปาโต ปทปูรณมตฺตํ, ‘‘เกวลํ’’อิจฺเจว อตฺโถ. เกวลสทฺโท จ พหุลวาจีติ อาห ‘‘เยภุยฺยตา อตฺโถ’’ติ. เกจิ ปน ¶ ‘‘อีสกํ อสมตฺตํ เกวลํ เกวลกปฺป’’นฺติ วทนฺติ. อนวเสสตฺโถ เอตฺถ เกวลสทฺโท สิยา, อนตฺถนฺตเรน ปน กปฺปสทฺเทน ปทวฑฺฒนํ กตํ ‘‘เกวลา เอว เกวลกปฺปา’’ติ. ตถา วา กปฺปนียตฺตา ปฺเปตพฺพตฺตา เกวลกปฺปา. อพฺยามิสฺสตา วิชาติเยน อสงฺกโร สุทฺธตา. อนติเรกตา ตํปรมตา วิเสสาภาโว. เกวลกปฺปนฺติ เกวลํ ¶ ทฬฺหํ กตฺวาติ อตฺโถ. เกวลํ วุจฺจติ นิพฺพานํ สพฺพสงฺขตวิวิตฺตตฺตา, ตํ เอตสฺส อธิคตํ อตฺถีติ เกวลี, สจฺฉิกตนิโรโธ ขีณาสโว.
กปฺป-สทฺโท ปนายํ สอุปสคฺโค อนุปสคฺโค จาติ อธิปฺปาเยน โอกปฺปนิยปเท ลพฺภมานํ โอกปฺปสทฺทมตฺตํ นิทสฺเสติ, อฺถา กปฺปสทฺทสฺส อตฺถุทฺธาเร โอกปฺปนิยปทํ อนิทสฺสนเมว สิยา. สมณกปฺเปหีติ วินยสิทฺเธหิ สมณโวหาเรหิ. นิจฺจกปฺปนฺติ นิจฺจกาลํ. ปฺตฺตีติ นามํ. นามฺเหตํ ตสฺส อายสฺมโต, ยทิทํ กปฺโปติ. กปฺปิตเกสมสฺสูติ กตฺตริยา เฉทิตเกสมสฺสุ. ทฺวงฺคุลกปฺโปติ มชฺฌนฺหิกเวลาย วีติกฺกนฺตาย ทฺวงฺคุลตาวิกปฺโป. เลโสติ อปเทโส. อนวเสสํ ผริตุํ สมตฺถสฺส โอภาสสฺส เกนจิ การเณน เอกเทสผรณมฺปิ สิยา, อยํ ปน สพฺพสฺเสว ผรตีติ ทสฺเสตุํ สมนฺตตฺโถ กปฺปสทฺโท คหิโตติ อาห ‘‘อนวเสสํ สมนฺตโต’’ติ.
อาภาย ผริตฺวาติ วตฺถมาลาลงฺการสรีรสมุฏฺิตาย อาภาย ผริตฺวา. เทวตานฺหิ สรีโรภาสํ ทฺวาทสโยชนมตฺตํ านํ. ตโต ภิยฺโยปิ ผริตฺวา ติฏฺติ, ตถา วตฺถาภรณาทิสมุฏฺิตา ปภา.
หตฺถกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
๖. กฏุวิยสุตฺตวณฺณนา
๑๒๙. ฉฏฺเ คาวีนํ กยวิกฺกยวเสน โยโค เอตฺถาติ โคโยโค, กยวิกฺกยํ กโรนฺโต คาวีหิ ยุชฺชนฺติ เอตฺถาติ วา โคโยโค, คาวีนํ วิกฺกยฏฺานํ. ตตฺถ ชาโต ปิลกฺขรุกฺโข โคโยคปิลกฺโข, ตสฺมึ. สมีปตฺเถ เจตํ ภุมฺมวจนํ. เตนาห ‘‘คาวีนํ วิกฺกยฏฺาเน อุฏฺิตปิลกฺขสฺส สนฺติเก’’ติ. ริตฺโต อสฺสาโท เอตสฺสาติ ริตฺตสฺสาโท. เตนาห ‘‘ฌานสุขาภาเวน ริตฺตสฺสาท’’นฺติ. เสสเมตฺถ อุตฺตานเมว.
กฏุวิยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
๘. ทุติยอนุรุทฺธสุตฺตวณฺณนา
๑๓๑. อฏฺเม ¶ ¶ อิทํ เต มานสฺมินฺติ เอตฺถ มานสฺมินฺติ ปจฺจตฺเต ภุมฺมวจนํ. อิทนฺติ จ ลิงฺควิปลฺลาเสน นปุํสกนิทฺเทโส กโตติ อาห ‘‘อยํ เต นววิเธน วฑฺฒิตมาโน’’ติ. เสเสสุปิ เอเสว นโย.
ทุติยอนุรุทฺธสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
๙. ปฏิจฺฉนฺนสุตฺตวณฺณนา
๑๓๒. นวเม อสาธารณสิกฺขาปทนฺติ ภิกฺขุนีนํ อสาธารณํ ภิกฺขูนํเยว ปฺตฺตสิกฺขาปทํ สาธารณสิกฺขาปทนฺติ ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีนฺจ สาธารณํ อุภโตปฺตฺติสิกฺขาปทํ.
ปฏิจฺฉนฺนสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
๑๐. เลขสุตฺตวณฺณนา
๑๓๓. ทสเม ถิรฏฺานโตติ ถิรฏฺานโตว. ปาสาเณ เลขสทิสา ปราปราธนิพฺพตฺตา โกธเลขา ยสฺส โส ปาสาณเลขูปมสมนฺนาคโต ปาสาณเลขูปโมติ วุตฺโต. เอวํ อิตเรปิ. อนุเสตีติ อปฺปหีนตาย อนุเสติ. น ขิปฺปํ ลุชฺชตีติ น อนฺตรา นสฺสติ กมฺมฏฺาเนเนว นสฺสนโต. เอวเมวนฺติ เอวํ ตสฺสปิ ปุคฺคลสฺส โกโธ น อนฺตรา ปุนทิวเส วา อปรทิวเส วา นิฏฺาติ, อทฺธนิโย ปน โหติ, มรเณเนว นิฏฺาตีติ อตฺโถ. กกฺขเฬนาติ อติกกฺขเฬน ธมฺมจฺเฉทเกน ถทฺธวจเนน. สํสนฺทตีติ เอกีภวติ. สมฺโมทตีติ นิรนฺตโร โหตีติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺพฺโพ.
อถ วา สนฺธิยตีติ านคมนาทีสุ กายกิริยาสุ กาเยน สโมธานํ คจฺฉติ, ติลตณฺฑุลา วิย มิสฺสีภาวํ อุเปตีติ อตฺโถ. สํสนฺทตีติ จิตฺตกิริยาสุ จิตฺเตน สโมธานํ คจฺฉติ, ขีโรทกํ วิย เอกีภาวํ อุเปตีติ อตฺโถ. สมฺโมทตีติ อุทฺเทสปริปุจฺฉาทีสุ วจีกิริยาสุ ¶ วาจาย สโมธานํ คจฺฉติ, วิปฺปวาสาคโตปิ ปิยสหายโก วิย ปิยตรภาวํ อุเปตีติ ¶ อตฺโถ. อปิจ กิจฺจกรณีเยสุ เตหิ สทฺธึ อาทีโตว เอกกิริยาภาวํ อุปคจฺฉนฺโต สนฺธิยติ, ยาว มชฺฌา ปวตฺตนฺโต สํสนฺทติ, ยาว ปริโยสานา อนิวตฺตนฺโต สมฺโมทตีติ เวทิตพฺโพ.
เลขสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
กุสินารวคฺควณฺณนา นิฏฺิตา.