📜
(๙) ๔. มจลวคฺโค
๑-๖. ปาณาติปาตสุตฺตาทิวณฺณนา
๘๑-๘๖. จตุตฺถสฺส ¶ ปมาทีนิ อุตฺตานตฺถาเนว. ปฺจเม (สํ. นิ. ฏี. ๑.๑.๑๓๒) ‘‘นีเจ กุเล ปจฺจาชาโต’’ติอาทิเกน อปฺปกาสภาเวน ตมตีติ ตโม, เตน ตเมน ยุตฺโตติ ตโม ปุคฺคโล วุจฺจติ. ตถา หิ ตํโยคโต ปุคฺคลสฺส ตพฺโพหาโร ยถา ‘‘มจฺเฉรโยคโต มจฺฉโร’’ติ, ตสฺมา ตโมติ อปฺปกาสภาเวน ตโม ตมภูโต อนฺธการํ วิย ชาโต, อนฺธการตฺตํ วา ปตฺโตติ อตฺโถ. วุตฺตลกฺขณํ ตมเมว ปรมฺปรโต อยนํ คติ นิฏฺา เอตสฺสาติ ตมปรายโณ. อุภเยนปิ ตมคฺคหเณน ขนฺธตโม กถิโต, น อนฺธการตโม. ขนฺธตโมติ จ สมฺปตฺติรหิตา ขนฺธปวตฺติเยว ทฏฺพฺพา. ‘‘อุจฺเจ กุเล ปจฺจาชาโต’’ติอาทิเกน ปกาสภาเวน โชเตตีติ โชติ, เตน โชตินายุตฺโตติอาทิ สพฺพํ วุตฺตนเยน เวทิตพฺพํ. อิตเร ทฺเวติ โชติตมปรายโณ, โชติโชติปรายโณติ อิตเร ทฺเว ปุคฺคเล.
เวณุเวตฺตาทิวิลีเวหิ เปฬภาชนาทิการกา วิลีวการกา. มิคมจฺฉาทีนํ นิสาทนโต เนสาทา, มาควิกมจฺฉพนฺธาทโย. รเถสุ จมฺเมน ¶ นหณกรณโต รถการา, จมฺมการา. ปุอิติ กรีสสฺส นามํ, ตํ กุเสนฺติ อปเนนฺตีติ ปุกฺกุสา, ปุปฺผฉฑฺฑกา. ทุพฺพณฺโณติ วิรูโป. โอโกฏิมโกติ อาโรหาภาเวน เหฏฺิมโก, รสฺสกาโยติ อตฺโถ. เตนาห ‘‘ลกุณฺฑโก’’ติ. ลกุ วิย ฆฏิกา วิย เฑติ ปวตฺตตีติ ลกุณฺฑโก, รสฺโส. กณติ นิมีลตีติ กาโณ. ตํ ปนสฺส นิมีลนํ เอเกน อกฺขินา ทฺวีหิปิ วาติ อาห ‘‘เอกจฺฉิกาโณ วา อุภยจฺฉิกาโณ วา’’ติ. กุณนํ กุโณ, หตฺถเวกลฺลํ, โส เอตสฺส อตฺถีติ กุณี. ขฺโช วุจฺจติ ปาทวิกโล. เหฏฺิมกายสงฺขาโต สรีรสฺส ปกฺโข ปเทโส หโต อสฺสาติ ปกฺขหโต. เตนาห ‘‘ปีสปฺปี’’ติ. ปทีเป ปทีปเน เอตพฺพํ เนตพฺพนฺติ ปทีเปยฺยํ, เตลกปาลาทิอุปกรณํ. วุตฺตนฺติ อฏฺกถายํ วุตฺตํ.
อาคมนวิปตฺตีติ อาคมนฏฺานวเสน วิปตฺติ ‘‘อาคโม เอตฺถา’’ติ กตฺวา. ปุพฺพุปฺปนฺนปจฺจยวิปตฺตีติ ปมุปฺปนฺนปจฺจยวเสน วิปราวตฺติ. จณฺฑาลาทิสภาวา หิสฺส มาตาปิตโร ปมุปฺปนฺนปจฺจโย. ปวตฺตปจฺจยวิปตฺตีติ ปวตฺเต สุขปจฺจยวิปตฺติ. ตาทิเส นิหีนกุเล อุปฺปนฺโนปิ โกจิ วิภวสมฺปนฺโน สิยา, อยํ ปน ทุคฺคโต ทุรูโป. อาชีวุปายวิปตฺตีติ ¶ อาชีวนุปายวเสน วิปตฺติ. สุเขน หิ ชีวิกํ ปวตฺเตตุํ อุปายภูตา หตฺถิสิปฺปาทโย อิมสฺส นตฺถิ, ปุปฺผฉฑฺฑนสิลาโกฏฺฏนาทิกมฺมํ ปน กตฺวา ชีวิกํ ปวตฺเตติ. เตนาห ‘‘กสิรวุตฺติเก’’ติ. อตฺตภาววิปตฺตีติ อุปธิวิปตฺติ. ทุกฺขการณสมาโยโคติ กายิกเจตสิกทุกฺขุปฺปตฺติยา ปจฺจยสโมธานํ. สุขการณวิปตฺตีติ สุขปจฺจยปริหานิ. อุปโภควิปตฺตีติ อุปโภคสุขสฺส วินาโส อนุปลทฺธิ. โชติ เจว โชติปรายณภาโว จ สุกฺกปกฺโข. ฉฏฺํ อุตฺตานเมว.
ปาณาติปาตสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺิตา.
๗. ปุตฺตสุตฺตวณฺณนา
๘๗. สตฺตเม ม-กาโร ปทสนฺธิกโร ‘‘อฺมฺ’’นฺติอาทีสุ วิย. นิจฺจลสมโณติ ถิรสมโณ. อภิสิฺจิตพฺโพติ อภิเสโกติ กมฺมสาธโน ¶ อภิเสกสทฺโท. เตนาห ‘‘อภิเสกํ กาตุํ ยุตฺโต’’ติ.
พากุลตฺเถโร วิยาติ เถโร หิ มหายสสฺสี, ตสฺส ปุตฺตธีตโร นตฺตุปนตฺตกา สุขุมสาฏเกหิ จีวรานิ กาเรตฺวา รชาเปตฺวา สมุคฺเค ปกฺขิปิตฺวา ปหิณนฺติ. เถรสฺส นหานกาเล นหานโกฏฺเก เปนฺติ. เถโร ตานิ นิวาเสติ เจว ปารุปติ จ. เตเนเวตํ วุตฺตํ.
ขทิรวนมคฺเค สีวลิตฺเถโร วิยาติ สตฺถริ กิร ตํ มคฺคํ ปฏิปนฺเน เทวตา ‘‘อมฺหากํ อยฺยสฺส สีวลิตฺเถรสฺส สกฺการํ กริสฺสามา’’ติ จินฺเตตฺวา เอเกกโยชเน วิหารํ กาเรตฺวา เอกโยชนโต อุทฺธํ คนฺตุํ อทตฺวา ปาโตว อุฏฺาย ทิพฺพานิ ยาคุอาทีนิ คเหตฺวา ‘‘อมฺหากํ อยฺโย สีวลิตฺเถโร กหํ นิสินฺโน’’ติ วิจรนฺติ. เถโร อตฺตโน อภิหฏํ พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส ทาเปสิ. เอวํ สตฺถา สปริวาโร ตึสโยชนิกํ กนฺตารํ สีวลิตฺเถรสฺส ปฺุผลํ อนุภวมาโนว อคมาสิ. เตเนเวตํ วุตฺตํ.
อฏฺกนาครสุตฺเต อานนฺทตฺเถโร วิยาติ อฏฺกนาครโก กิร คหปติ เถรสฺส ธมฺมเทสนาย ปสีทิตฺวา ปฺจสตคฺฆนกํ วิหารํ กาเรตฺวา อทาสิ. ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ.
ปิลินฺทวจฺฉตฺเถโร วิยาติ เถรสฺส กิร อิทฺธานุภาเวน ปสนฺนา มนุสฺสา สปฺปิอาทีนิ พหูนิ ¶ เภสชฺชานิ อภิหรึสุ. ปกติยาปิ จ อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ ลาภี โหติ ปฺจนฺนํ เภสชฺชานํ, ลทฺธํ ลทฺธํ ปริสาย วิสฺสชฺเชติ. เตเนตํ วุตฺตํ ‘‘คิลานปจฺจยํ ปิลินฺทวจฺฉตฺเถโร วิยา’’ติ.
ติณฺณมฺปิ สนฺนิปาเตน นิพฺพตฺตานีติ ปิตฺตาทีนํ ติณฺณมฺปิ วิสมานํ สนฺนิปาเตน ชาตานิ. อติสีตาทิภาเวน อุตูนํ ปริณาโมติ อาห ‘‘อติสีตอติอุณฺหอุตุโต ชาตานี’’ติ. ปุริมอุตุโต วิสทิโส อุตุ อุตุปริณาโม, ตโต ชาตานิ อุตุปริณามชานิ, วิสภาคอุตุโต ชาตานีติ อตฺโถ. ชงฺคลเทสวาสีนฺหิ อนูปเทเส วสนฺตานํ วิสภาโคว อุตุ อุปฺปชฺชติ, อนูปเทสวาสีนฺจ ชงฺคลเทเสติ. เอวํ มลยสมุทฺทตีราทิวเสนปิ อุตุวิสภาคตา อุปฺปชฺชติเยว. ตโต ชาตานิ อุตุปริณามชานิ นาม.
อตฺตโน ¶ ปกติจริยานํ วิสมํ กายสฺส ปริหรณวเสน วิสมปริหารชานิ. ตานิ ปน อจฺจาสนอติฏฺานาทินา เวทิตพฺพานีติ อาห ‘‘อจฺจาสนอติฏฺานาทิกา’’ติ. อาทิ-สทฺเทน มหาภารวหณสุธาโกฏฺฏนอเทสกาลจรณาทีนิ สงฺคณฺหาติ. ปรสฺส อุปกฺกมโต นิพฺพตฺตานิ โอปกฺกมิกานิ, อยํ โจโรติ วา ปารทาริโกติ วา คเหตฺวา ชณฺณุกกปฺปรมุคฺคราทีหิ นิปฺโปถนอุปกฺกมํ ปจฺจยํ กตฺวา อุปฺปนฺนานีติ อตฺโถ. เตนาห ‘‘วธพนฺธนาทิอุปกฺกเมน นิพฺพตฺตานี’’ติ. เกวลนฺติ พาหิรํ ปจฺจยํ อนเปกฺขิตฺวา เกวลํ, เตน วินาติ อตฺโถ. เตนาห ‘‘ปุพฺเพกตกมฺมวิปากวเสเนว ชาตานี’’ติ.
ปุตฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
๘-๑๐. สํโยชนสุตฺตาทิวณฺณนา
๘๘-๙๐. อฏฺเม โสตาปนฺโน จตูหิ วาเตหิ อินฺทขีโล วิย ปรปฺปวาเทหิ อกมฺปิโย อจลสทฺธาย สมนฺนาคตตฺตา สาสเน ลทฺธปฺปติฏฺโ สมณมจโล นามาติ อาห ‘‘สาสเน ลทฺธปฺปติฏฺตฺตา’’ติอาทิ. ถทฺธภาวกรานํ กิเลสานํ สพฺพโส สมุจฺฉินฺนตฺตาติ จิตฺตสฺส ถทฺธภาวกรานํ อุทฺธมฺภาคิยกิเลสานํ สพฺพโส อภาวา สมณสุขุมาโล นาม สุขุมาลภาวปฺปตฺติโต. นวมทสมานิ สุวิฺเยฺยาเนว.
สํโยชนสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺิตา.
มจลวคฺควณฺณนา นิฏฺิตา.