📜
(๑๔) ๔. ปุคฺคลวคฺโค
๑. สํโยชนสุตฺตวณฺณนา
๑๓๑. จตุตฺถสฺส ปเม อุปปตฺติปฺปฏิลาภํ สํวตฺตนิกานีติ อุปปตฺติปฏิลาภิยานิ. ภวปฏิลาภิยานีติ เอตฺถาปิ เอเสว นโย. เยหีติ เยหิ สํโยชเนหิ เหตุภูเตหิ, กรณภูเตหิ วา. นนุ จ โสตาปนฺนสฺสปิ โอรมฺภาคิยานิ สํโยชนานิ อปฺปหีนานิ, กสฺมา ปน สกทาคามีเยว อิธ คหิโตติ อาห ‘‘สกทาคามิสฺสาติ อิทํ อปฺปหีนสํโยชเนสุ อริเยสุ อุตฺตมโกฏิยา คหิต’’นฺติ. ตตฺถ อปฺปหีนสํโยชเนสูติ อปฺปหีนโอรมฺภาคิยสํโยชเนสุ. อุตฺตมโกฏิยา คหิตนฺติ อุกฺกฏฺปริจฺเฉเทน คหิตํ. สกทาคามิโต ปรฺหิ อปฺปหีนโอรมฺภาคิยสํโยชโน อริโย นาม นตฺถิ. นนุ จ สกทาคามิสฺส ปหีนานิปิ โอรมฺภาคิยานิ สํโยชนานิ อตฺถิ ทิฏฺิวิจิกิจฺฉาสีลพฺพตปรามาสสํโยชนานํ ปหีนตฺตา, ตสฺมา ‘‘โอรมฺภาคิยานิ สํโยชนานิ อปฺปหีนานี’’ติ กสฺมา วุตฺตนฺติ อาห ‘‘โอรมฺภาคิเยสุ จ อปฺปหีนํ อุปาทายา’’ติอาทิ. ยสฺมา กามราคพฺยาปาทสํโยชนานิ สกทาคามิสฺส อปฺปหีนานิ, ตสฺมา ตานิ อปฺปหีนานิ อุปาทาย ‘‘โอรมฺภาคิยานิ สํโยชนานิ อปฺปหีนานี’’ติ วุตฺตํ, น สพฺเพสํ อปฺปหีนตฺตาติ อธิปฺปาโย.
สํโยชนสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
๒. ปฏิภานสุตฺตวณฺณนา
๑๓๒. ทุติเย ¶ ¶ ปฏิภานํ วุจฺจติ าณมฺปิ าณสฺส อุปฏฺิตวจนมฺปิ, ตํ อิธ อธิปฺเปตํ, อตฺถยุตฺตํ การณยุตฺตฺจ ปฏิภานมสฺสาติ ยุตฺตปฺปฏิภาโน. ปุจฺฉานนฺตรเมว สีฆํ พฺยากาตุํ อสมตฺถตาย โนมุตฺตปฺปฏิภานมสฺสาติ โนมุตฺตปฺปฏิภาโน. อิมินา นเยน เสสา เวทิตพฺพา. เอตฺถ ปน ปโม กฺจิ กาลํ วีมํสิตฺวา ยุตฺตเมว เปกฺขติ ติปิฏกจูฬนาคตฺเถโร วิย. โส ปน ปฺหํ ปุฏฺโ ปริคฺคเหตฺวา ยุตฺตปฺปตฺตการณเมว กเถติ. ทุติโย ปุจฺฉานนฺตรเมว เยน วา เตน วา วจเนน ปฏิพาหติ, วีมํสิตฺวาปิ จ ยุตฺตํ น ปกฺเขติ จตุนิกายิกปิณฺฑติสฺสตฺเถโร วิย. โส ปน ปฺหํ ปุฏฺโ ปฺหปริโยสานมฺปิ นาคเมติ, ยํ วา ตํ วา กเถติเยว, วจนตฺถํ ปนสฺส วีมํสิยมานํ กตฺถจิ น ลคติ. ตติโย ปุจฺฉาสมกาลเมว ยุตฺตํ เปกฺขติ, ตํขณํเยว จ นํ พฺยากโรติ ติปิฏกจูฬาภยตฺเถโร วิย. โส ปน ปฺหํ ปุฏฺโ สีฆเมว กเถติ, ยุตฺตปฺปตฺตการโณ จ โหติ. จตุตฺโถ ปุฏฺโ สมาโน เนว ยุตฺตํ เปกฺขติ, น เยน วา เตน วา ปฏิพาหิตุํ สกฺโกติ, ติพฺพนฺธการนิมุคฺโค วิย โหติ ลาฬุทายิตฺเถโร วิย.
ปฏิภานสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
๓-๔. อุคฺฆฏิตฺูสุตฺตาทิวณฺณนา
๑๓๓-๔. ตติเย อุคฺฆฏิตฺูติ เอตฺถ อุคฺฆฏนํ นาม าณุคฺฆฏนํ, าเณน อุคฺฆฏิตมตฺเตเยว ชานาตีติ อตฺโถ. สห อุทาหฏเวลายาติ อุทาหาเร อุทาหฏมตฺเตเยว. ธมฺมาภิสมโย โหตีติ จตุสจฺจธมฺมสฺส าเณน สทฺธึ อภิสมโย. อยํ วุจฺจตีติ อยํ ‘‘จตฺตาโร สติปฏฺานา’’ติอาทินา (วิภ. ๓๕๕) นเยน สํขิตฺเตน มาติกาย ปิยมานาย เทสนานุสาเรน าณํ เปเสตฺวา อรหตฺตํ คณฺหิตุํ สมตฺโถ ปุคฺคโล ‘‘อุคฺฆฏิตฺู’’ติ วุจฺจติ. วิปฺจิตํ วิตฺถาริตเมว อตฺถํ ชานาตีติ วิปฺจิตฺู. อยํ วุจฺจตีติ อยํ สํขิตฺเตน มาติกํ เปตฺวา วิตฺถาเรน อตฺเถ ภาชิยมาเน อรหตฺตํ ปาปุณิตุํ สมตฺโถ ปุคฺคโล ‘‘วิปฺจิตฺู’’ติ วุจฺจติ ¶ . อุทฺเทสาทีหิ เนตพฺโพติ เนยฺโย. อนุปุพฺเพน ธมฺมาภิสมโยติ อนุกฺกเมน อรหตฺตปฺปตฺติ. พฺยฺชนปทเมว ปรมํ อสฺสาติ ปทปรโม. น ตาย ชาติยา ธมฺมาภิสมโย โหตีติ เตน อตฺตภาเวน ฌานํ วา วิปสฺสนํ วา มคฺคํ วา ผลํ วา นิพฺพตฺเตตุํ น สกฺโกตีติ อตฺโถ. จตุตฺถํ อุตฺตานเมว.
อุคฺฆฏิตฺูสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺิตา.
๕-๘. สาวชฺชสุตฺตาทิวณฺณนา
๑๓๕-๘. ปฺจเม ¶ สาวชฺโชติ สโทโส. สาวชฺเชน กายกมฺเมนาติ สโทเสน ปาณาติปาตาทินา กายกมฺเมน. อิตเรสุปิ เอเสว นโย. อยํ วุจฺจตีติ อยํ ปุคฺคโล ตีหิ ทฺวาเรหิ อายูหนกมฺมสฺส สโทสตฺตา คูถกุณปาทิภริโต ปเทโส วิย ‘‘สาวชฺโช’’ติ วุจฺจติ. สาวชฺเชน พหุลนฺติ ยสฺส สาวชฺชเมว กายกมฺมํ พหุลํ โหติ, อปฺปํ อนวชฺชํ. โส ‘‘สาวชฺเชน พหุลํ กายกมฺเมน สมนฺนาคโต อปฺปํ อนวชฺเชนา’’ติ วุจฺจติ. อิตเรสุปิ เอเสว นโย. โก ปน เอวรูโป โหตีติ? โย คามธมฺมตาย วา นิคมธมฺมตาย วา กทาจิ กรหจิ อุโปสถํ สมาทิยติ, สีลานิ ปูเรติ. อยํ วุจฺจตีติ อยํ ปุคฺคโล ตีหิ ทฺวาเรหิ อายูหนกมฺเมสุ สาวชฺชสฺเสว พหุลตาย อนวชฺชสฺส อปฺปตาย ‘‘วชฺชพหุโล’’ติ วุจฺจติ. ยถา หิ เอกสฺมึ ปเทเส ทุพฺพณฺณานิ ทุคฺคนฺธานิ ปุปฺผานิ ราสิกตานสฺสุ, เตสํ อุปริ ตหํ ตหํ อธิมุตฺตกวสฺสิกปาฏลานิ ปติตานิ ภเวยฺยุํ, เอวรูโป อยํ ปุคฺคโล เวทิตพฺโพ. ยถา ปน เอกสฺมึ ปเทเส อธิมุตฺตกวสฺสิกปาฏลานิ ราสิกตานสฺสุ, เตสํ อุปริ ตหํ ตหํ ทุคฺคนฺธานิ พทรปุปฺผาทีนิ ปติตานิ ภเวยฺยุํ. เอวรูโป ตติโย ปุคฺคโล เวทิตพฺโพ. จตุตฺโถ ปน ตีหิ ทฺวาเรหิ อายูหนกมฺมสฺส นิทฺโทสตฺตา จ จตุมธุรภริตสุวณฺณวาติ วิย ทฏฺพฺโพ. ฉฏฺาทีนิ อุตฺตานตฺถาเนว.
สาวชฺชสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺิตา.
๙-๑๐. ธมฺมกถิกสุตฺตาทิวณฺณนา
๑๓๙-๑๔๐. นวเม ¶ อปฺปฺจ ภาสตีติ สมฺปตฺตปริสาย โถกเมว กเถติ. อสหิตฺจาติ กเถนฺโต จ ปน น อตฺถยุตฺตํ กาลยุตฺตํ กเถติ. ปริสา จสฺส น กุสลา โหตีติ โสตุํ นิสินฺนปริสา จสฺส ยุตฺตายุตฺตํ การณาการณํ สิลิฏฺาสิลิฏฺํ น ชานาตีติ อตฺโถ. เอวรูโปติ อยํ เอวํชาติโก พาลธมฺมกถิโก เอวํชาติกาย พาลปริสาย ธมฺมกถิโกตฺเวว นามํ ลภติ. อิมินา นเยน สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. เอตฺถ จ ทฺเวเยว ชนา สภาวธมฺมกถิกา, น อิตเร. อิตเร ปน ธมฺมกถิกานํ อนฺโต ปวิฏฺตฺตา เอวํ วุตฺตา. ทสมํ อุตฺตานเมว.
ธมฺมกถิกสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺิตา.
ปุคฺคลวคฺควณฺณนา นิฏฺิตา.