📜
(๙) ๔. ธมฺมวคฺควณฺณนา
๘๘. จตุตฺถสฺส ปเม ผลสมาธีติ จตูสุปิ อริยผเลสุ สมาธิ. ตถา ผลปฺา เวทิตพฺพา.
๘๙. ทุติเย สมฺปยุตฺตธมฺเม ปริคฺคณฺหาตีติ ปคฺคาโห. น วิกฺขิปตีติ อวิกฺเขโป.
๙๐. ตติเย นมนฏฺเน นามํ. รุปฺปนฏฺเน รูปํ. สมฺมสนจารสฺส อธิปฺเปตตฺตา ‘‘จตฺตาโร อรูปกฺขนฺธา’’ตฺเวว วุตฺตํ. เตนาห ‘‘ธมฺม-โกฏฺาสปริจฺเฉทาณํ นาม กถิต’’นฺติ.
๙๑. จตุตฺเถ ¶ วิชานนฏฺเน วิชฺชา. วิมุจฺจนฏฺเน วิมุตฺติ.
๙๒. ปฺจเม ¶ ภโว นาม สสฺสตํ สทา ภาวโต, สสฺสตวเสน อุปฺปชฺชนทิฏฺิ ภวทิฏฺิ. วิภโว นาม อุจฺเฉโท วินาสนฏฺเน, วิภววเสน อุปฺปชฺชนทิฏฺิ วิภวทิฏฺิ. อุตฺตานตฺถาเนว เหฏฺา วุตฺตนยตฺตา.
๙๕. อฏฺเม ทุกฺขํ วโจ เอตสฺมึ วิปฺปฏิกูลคาหิมฺหิ วิปจฺจนีกสาเต อนาทเร ปุคฺคเลติ ทุพฺพโจ, ตสฺส กมฺมํ โทวจสฺสํ, ตสฺส ทุพฺพจสฺส ปุคฺคลสฺส อนาทริยวเสน ปวตฺตา เจตนา. ตสฺส ภาโว โทวจสฺสตา. ตสฺส ภาโวติ จ ตสฺส ยถาวุตฺตสฺส โทวจสฺสสฺส อตฺถิภาโว, อตฺถโต โทวจสฺสเมว. วิตฺถารโต ปเนสา ‘‘ตตฺถ กตมา โทวจสฺสตา? สหธมฺมิเก วุจฺจมาเน โทวจสฺสาย’’นฺติ อภิธมฺเม อาคตา. สา อตฺถโต สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ. จตุนฺนํ วา ขนฺธานํ เอเตนากาเรน ปวตฺตานํ เอตํ อธิวจนนฺติ วทนฺติ.
ปาปโยคโต ปาปา อสฺสทฺธาทโย ปุคฺคลา เอตสฺส มิตฺตาติ ปาปมิตฺโต, ตสฺส ภาโว ปาปมิตฺตตา. วิตฺถารโต ปเนสา ‘‘ตตฺถ กตมา ปาปมิตฺตตา? เย เต ปุคฺคลา อสฺสทฺธา ทุสฺสีลา อปฺปสฺสุตา มจฺฉริโน ทุปฺปฺา. ยา เตสํ เสวนา นิเสวนา สํเสวนา ภชนา สมฺภชนา ภตฺติ สมฺภตฺติ ตํสมฺปวงฺกตา’’ติ (ธ. ส. ๑๓๓๓) เอวํ อาคตา. สาปิ อตฺถโต โทวจสฺสตา วิย ทฏฺพฺพา. ยาย หิ เจตนาย ปุคฺคโล ปาปสมฺปวงฺโก นาม โหติ, สา เจตนา จตฺตาโรปิ วา อรูปิโน ขนฺธา ตทาการปฺปวตฺตา ปาปมิตฺตตา.
๙๖. นวเม สุขํ วโจ เอตสฺมึ ปทกฺขิณคาหิมฺหิ อนุโลมสาเต สาทเร ปุคฺคเลติ สุพฺพโจติอาทินา, กลฺยาณา สทฺธาทโย ปุคฺคลา เอตสฺส มิตฺตาติ กลฺยาณมิตฺโตติอาทินา วุตฺตวิปริยาเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
๙๗. ทสเม ปถวีธาตุอาทโย สุขธาตุกามธาตุอาทโย จ เอตาสฺเวว อนฺโตคธาติ เอตาสุ โกสลฺเล ทสฺสิเต ตาสุปิ โกสลฺลํ ทสฺสิตเมว โหตีติ ‘‘อฏฺารส ธาตุโย’’ติ วุตฺตํ. ธาตูติ ชานนนฺติ อิมินา อฏฺารสนฺนํ ธาตูนํ สภาวปริจฺเฉทิกา สวนธารณสมฺมสนปฺปฏิเวธปฺา วุตฺตา. ตตฺถ ธาตูนํ สวนธารณปฺา สุตมยา, อิตรา ภาวนามยา. ตตฺถาปิ สมฺมสนปฺา โลกิยา ¶ . วิปสฺสนา หิ สา, อิตรา โลกุตฺตรา. ลกฺขณาทิวเสน อนิจฺจาทิวเสน จ มนสิกรณํ มนสิกาโร, ตตฺถ โกสลฺลํ มนสิการกุสลตา. อฏฺารสนฺนํเยว ¶ ธาตูนํ สมฺมสนปฺปฏิเวธปจฺจเวกฺขณปฺา มนสิการกุสลตา, สา อาทิมชฺฌปริโยสานวเสน ติธา ภินฺนา. ตถา หิ สมฺมสนปฺา ตสฺสา อาทิ, ปฏิเวธปฺา มชฺเฌ, ปจฺจเวกฺขณปฺา ปริโยสานํ.
๙๘. เอกาทสเม อาปตฺติโยว อาปตฺติกฺขนฺธา. ตา ปน อนฺตราปตฺตีนํ อคฺคหเณน ปฺจ, ตาสํ คหเณน สตฺต โหนฺตีติ อาห ‘‘ปฺจนฺนฺจ สตฺตนฺนฺจ อาปตฺติกฺขนฺธาน’’นฺติ. ชานนนฺติ ‘‘อิมา อาปตฺติโย, เอตฺตกา อาปตฺติโย, เอวฺจ ตาสํ อาปชฺชนํ โหตี’’ติ ชานนํ. เอวํ ติปฺปกาเรน ชานนปฺา หิ อาปตฺติกุสลตา นาม. อาปตฺติโต วุฏฺาปนปฺปโยคตาย กมฺมภูตา วาจา กมฺมวาจา, ตถาภูตา อนุสฺสาวนวาจา. ‘‘อิมาย กมฺมวาจาย อิโต อาปตฺติโต วุฏฺานํ โหติ, โหนฺตฺจ ปเม, ตติเย วา อนุสฺสาวเน ยฺย-การํ ปตฺเต, ‘สํวริสฺสามี’ติ วา ปเท ปริโยสิเต โหตี’’ติ เอวํ ตํ ตํ อาปตฺตีหิ วุฏฺานปริจฺเฉทชานนปฺา อาปตฺติวุฏฺานกุสลตา. วุฏฺานนฺติ จ ยถาปนฺนาย อาปตฺติยา ยถา ตถา อนนฺตรายตาปาทนํ. เอวํ วุฏฺานคฺคหเณเนว เทสนายปิ สงฺคโห สิทฺโธ โหติ.
ธมฺมวคฺควณฺณนา นิฏฺิตา.