📜
(๑๔) ๔. ราชวคฺโค
๑. ปมจกฺกานุวตฺตนสุตฺตวณฺณนา
๑๓๑. จตุตฺถสฺส ¶ ปเม ธมฺเมนาติ ทสกุสลธมฺเมน. จกฺกนฺติ อาณาจกฺกํ. อตฺถฺูติ รชฺชตฺถํ ชานาติ. ธมฺมฺูติ ปเวณิธมฺมํ ชานาติ. มตฺตฺูติ ทณฺเฑ วา พลมฺหิ วา ปมาณํ ชานาติ. กาลฺูติ รชฺชสุขานุภวนกาลํ, วินิจฺฉยกรณกาลํ, ชนปทจาริกากาลฺจ ¶ ชานาติ. ปริสฺูติ อยํ ปริสา ขตฺติยปริสา, อยํ พฺราหฺมณเวสฺสสุทฺทสมณปริสาติ ชานาติ.
ตถาคตวาเร อตฺถฺูติ ปฺจ อตฺเถ ชานาติ. ธมฺมฺูติ จตฺตาโร ธมฺเม ชานาติ. มตฺตฺูติ จตูสุ ปจฺจเยสุ ปฏิคฺคหณปริโภคมตฺตํ ชานาติ. กาลฺูติ อยํ กาโล ปฏิสลฺลีนสฺส, อยํ สมาปตฺติยา, อยํ ธมฺมเทสนาย, อยํ ชนปทจาริกายาติ เอวํ กาลํ ชานาติ. ปริสฺูติ อยํ ปริสา ขตฺติยปริสา…เป… อยํ สมณปริสาติ ชานาติ. อนุตฺตรนฺติ นวหิ โลกุตฺตรธมฺเมหิ อนุตฺตรํ. ธมฺมจกฺกนฺติ เสฏฺจกฺกํ.
๒. ทุติยจกฺกานุวตฺตนสุตฺตวณฺณนา
๑๓๒. ทุติเย ปิตรา ปวตฺติตํ จกฺกนฺติ จกฺกวตฺติมฺหิ ปพฺพชิเต วา กาลกเต วา จกฺกรตนํ สตฺตาหมตฺตํ ตฺวา อนฺตรธายติ, กถเมส ตํ อนุปฺปวตฺเตติ นาม? ปิตุ ปเวณิยํ ¶ ตฺวา จกฺกวตฺติวตฺตํ ปูเรตฺวา จกฺกวตฺติรชฺชํ กาเรนฺโตปิ ปิตรา ปวตฺติตเมว อนุปฺปวตฺเตติ นาม.
๓. ธมฺมราชาสุตฺตวณฺณนา
๑๓๓. ตติยํ ติกนิปาเต วุตฺตนยเมว. เสวิตพฺพาเสวิตพฺเพ ปเนตฺถ ปจฺฉิมปททฺวยเมว วิเสโส. ตตฺถ สมฺมาอาชีโว เสวิตพฺโพ, มิจฺฉาอาชีโว น เสวิตพฺโพ. สปฺปาโย คามนิคโม เสวิตพฺโพ, อสปฺปาโย น เสวิตพฺโพ.
๔. ยสฺสํทิสํสุตฺตวณฺณนา
๑๓๔. จตุตฺเถ ¶ อุภโตติ ทฺวีหิปิ ปกฺเขหิ. มาติโต จ ปิติโต จาติ ยสฺส หิ มาตา ขตฺติยา, มาตุมาตา ขตฺติยา, ตสฺสาปิ มาตา ขตฺติยา. ปิตา ขตฺติโย, ปิตุปิตา ขตฺติโย, ตสฺสปิ ปิตา ขตฺติโย. โส อุภโต สุชาโต มาติโต จ ปิติโต จ. สํสุทฺธคหณิโกติ สํสุทฺธาย มาตุกุจฺฉิยา สมนฺนาคโต. ‘‘สมเวปากินิยา คหณิยา’’ติ เอตฺถ ปน ¶ กมฺมชเตโชธาตุ คหณีติ วุจฺจติ. ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคาติ เอตฺถ ปิตุปิตา ปิตามโห, ปิตามหสฺส ยุคํ ปิตามหยุคํ. ยุคนฺติ อายุปฺปมาณํ วุจฺจติ. อภิลาปมตฺตเมว เจตํ, อตฺถโต ปน ปิตามโหเยว ปิตามหยุคํ. ตโต อุทฺธํ สพฺเพปิ ปุพฺพปุริสา ปิตามหคฺคหเณเนว คหิตา. เอวํ ยาว สตฺตโม ปุริโส, ตาว สํสุทฺธคหณิโก, อถ วา อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโ ชาติวาเทนาติ ทสฺเสติ. อกฺขิตฺโตติ ‘‘อปเนถ เอตํ, กึ อิมินา’’ติ เอวํ อกฺขิตฺโต อนวกฺขิตฺโต. อนุปกฺกุฏฺโติ น อุปกฺกุฏฺโ น อกฺโกสํ วา นินฺทํ วา ปตฺตปุพฺโพ. เกน ¶ การเณนาติ? ชาติวาเทน, ‘‘อิติปิ หีนชาติโก เอโส’’ติ เอวรูเปน วจเนนาติ อตฺโถ.
อฑฺโฒติอาทีสุ โย โกจิ อตฺตโน สนฺตเกน วิภเวน อฑฺโฒ โหติ. อิธ ปน น เกวลํ อฑฺโฒเยว, มหทฺธโน มหตา อปริมาณสงฺเขน ธเนน สมนฺนาคโตติ อตฺโถ. ปฺจกามคุณวเสน มหนฺตา อุฬารา โภคา อสฺสาติ มหาโภโค. ปริปุณฺณโกสโกฏฺาคาโรติ โกโส วุจฺจติ ภณฺฑาคารํ, นิทหิตฺวา ปิเตน ธเนน ปริปุณฺณโกโส, ธฺเน จ ปริปุณฺณโกฏฺาคาโรติ อตฺโถ. อถ วา จตุพฺพิโธ โกโส หตฺถี อสฺสา รถา รฏฺนฺติ, ติวิธํ โกฏฺาคารํ ธนโกฏฺาคารํ ธฺโกฏฺาคารํ วตฺถโกฏฺาคารนฺติ. ตํ สพฺพมฺปิ ปริปุณฺณมสฺสาติ ปริปุณฺณโกสโกฏฺาคาโร. อสฺสวายาติ กสฺสจิ พหุมฺปิ ธนํ เทนฺตสฺส เสนา น สุณาติ, สา อนสฺสวา นาม โหติ. กสฺสจิ อเทนฺตสฺสาปิ สุณาติเยว, อยํ อสฺสวา นาม. โอวาทปฏิกรายาติ ‘‘อิทํ โว กตฺตพฺพ, อิทํ น กตฺตพฺพ’’นฺติ ทินฺนโอวาทกราย. ปณฺฑิโตติ ปณฺฑิจฺเจน สมนฺนาคโต. พฺยตฺโตติ ปฺาเวยฺยตฺติเยน ยุตฺโต. เมธาวีติ านุปฺปตฺติกปฺาย ¶ สมนฺนาคโต. ปฏิพโลติ สมตฺโถ. อตฺเถ จินฺเตตุนฺติ วฑฺฒิอตฺเถ จินฺเตตุํ. โส หิ ปจฺจุปฺปนฺนอตฺถวเสเนว ‘‘อตีเตปิ เอวํ อเหสุํ, อนาคเตปิ เอวํ ภวิสฺสนฺตี’’ติ จินฺเตติ. วิชิตาวีนนฺติ วิชิตวิชยานํ, มหนฺเตน วา วิชเยน สมนฺนาคตานํ. วิมุตฺตจิตฺตานนฺติ ปฺจหิ วิมุตฺตีหิ วิมุตฺตมานสานํ.
๕-๖. ปตฺถนาสุตฺตทฺวยวณฺณนา
๑๓๕-๑๓๖. ปฺจเม ¶ เนคมชานปทสฺสาติ นิคมวาสิโน จ รฏฺวาสิโน จ ชนสฺส. หตฺถิสฺมินฺติอาทีหิ หตฺถิอสฺสรถถรุธนุเลขมุทฺทาคณนาทีนิ โสฬส มหาสิปฺปานิ ทสฺสิตานิ. อนวโยติ ¶ สมตฺโถ ปริปุณฺโณ. เสสเมตฺถ เหฏฺา วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. ฉฏฺเ โอปรชฺชนฺติ อุปราชภาวํ.
๗. อปฺปํสุปติสุตฺตวณฺณนา
๑๓๗. สตฺตเม ปุริสาธิปฺปายาติ อสฺสทฺธมฺมวเสน ปุริเส อุปฺปนฺนาธิปฺปายา ปุริสชฺฌาสยา. อาทานาธิปฺปาโยติ อิทานิ คเหตุํ สกฺขิสฺสามิ, อิทานิ สกฺขิสฺสามีติ เอวํ คหณาธิปฺปาโย. วิสํโยคาธิปฺปาโยติ อิทานิ นิพฺพานํ ปาปุณิสฺสามิ, อิทานิ ปาปุณิสฺสามีติ เอวํ นิพฺพานชฺฌาสโย.
๘. ภตฺตาทกสุตฺตวณฺณนา
๑๓๘. อฏฺเม ภตฺตาทโกติ ภตฺตกฺขาทโก, พหุภตฺตภฺุโชติ อตฺโถ. โอกาสผรโณติ โอกาสํ ผริตฺวา อฺเสํ สมฺพาธํ กตฺวา าเนน โอกาสผรโณ. ตตฺถ ตตฺถ ลณฺฑํ สาเรติ ปาเตตีติ ลณฺฑสารโณ. เอตฺตกา หตฺถีติ คณนกาเล สลากํ คณฺหาตีติ สลากคฺคาหี. นิสีทนสยนวเสน มฺจปีํ มทฺทตีติ มฺจปีมทฺทโน. ภิกฺขุคณนกาเล สลากํ คณฺหาตีติ สลากคฺคาหี.
๙. อกฺขมสุตฺตวณฺณนา
๑๓๙. นวเม หตฺถิกายนฺติ หตฺถิฆฏํ. เสเสสุปิ เอเสว นโย. สงฺคาเม อวจรนฺตีติ สงฺคามาวจรา. เอกิสฺสา ¶ วา ติโณทกทตฺติยา วิมานิโตติ ¶ เอกทิวสํ เอเกน ติโณทกทาเนน วิมานิโต, เอกทิวสมตฺตํ อลทฺธติโณทโกติ อตฺโถ. อิโต ปรมฺปิ เอเสว นโย. น สกฺโกติ จิตฺตํ สมาทหิตุนฺติ อารมฺมเณ จิตฺตํ สมฺมา เปตุํ น สกฺโกติ. เสสเมตฺถ อุตฺตานเมว. อิมสฺมึ ปน สุตฺเต วฏฺฏวิวฏฺฏํ กถิตนฺติ เวทิตพฺพํ.
๑๐. โสตสุตฺตวณฺณนา
๑๔๐. ทสเม ¶ ทุรุตฺตานนฺติ น สุฏฺุ วุตฺตานํ โทสวเสน ปวตฺติตานํ ผรุสวจนานํ. ทุราคตานนฺติ ทุกฺขุปฺปาทนากาเรน โสตทฺวารํ อาคตานํ. วจนปถานนฺติ วจนานํ. ทุกฺขานนฺติ ทุกฺขมานํ. ติพฺพานนฺติ พหลานํ ตาปนสภาวานํ วา. ขรานนฺติ ผรุสานํ. กฏุกานนฺติ ติขิณานํ. อสาตานนฺติ อมธุรานํ. อมนาปานนฺติ มนํ อปฺปายิตุํ วฑฺเฒตุํ อสมตฺถานํ. ปาณหรานนฺติ ชีวิตหรานํ. ยา สา ทิสาติ สพฺพสงฺขารสมถาทิวเสน ทิสฺสติ อปทิสฺสตีติ นิพฺพานํ ทิสาติ เวทิตพฺพํ. ยสฺมา ปน ตํ อาคมฺม สพฺเพ สงฺขารา สมถํ คจฺฉนฺติ, ตสฺมา สพฺพสงฺขารสมโถติ วุตฺตํ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมว. อิมสฺมึ ปน สุตฺเต สีลสมาธิปฺา มิสฺสิกา กถิตาติ.
ราชวคฺโค จตุตฺโถ.