📜
(๒๑) ๑. กิมิลวคฺโค
๑. กิมิลสุตฺตวณฺณนา
๒๐๑. ปฺจมสฺส ¶ ¶ ¶ ปเม กิมิลายนฺติ เอวํนามเก นคเร. นิจุลวเนติ มุจลินฺทวเน. เอตทโวจาติ อยํ กิร เถโร ตสฺมึเยว นคเร เสฏฺิปุตฺโต สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา ปุพฺเพนิวาสาณํ ปฏิลภิ. โส อตฺตนา นิวุตฺถํ ขนฺธสนฺตานํ อนุสฺสรนฺโต กสฺสปทสพลสฺส สาสโนสกฺกนกาเล ปพฺพชิตฺวา จตูสุ ปริสาสุ สาสเน อคารวํ กโรนฺตีสุ นิสฺเสณึ พนฺธิตฺวา ปพฺพตํ อารุยฺห ตตฺถ สมณธมฺมํ กตฺวา อตฺตโน นิวุตฺถภาวํ อทฺทส. โส ‘‘สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ตํ การณํ ปุจฺฉิสฺสามี’’ติ เอตํ ‘‘โก นุ โข, ภนฺเต’’ติอาทิวจนํ อโวจ.
สตฺถริ อคารวา วิหรนฺติ อปฺปติสฺสาติ สตฺถริ คารวฺเจว เชฏฺกภาวฺจ อนุปฏฺเปตฺวา วิหรนฺติ. เสเสสุปิ เอเสว นโย. ตตฺถ เจติยงฺคณาทีสุ ฉตฺตํ ธาเรตฺวา อุปาหนา อารุยฺห วิจรนฺโต นานปฺปการฺจ นิรตฺถกกถํ กเถนฺโต สตฺถริ อคารโว วิหรติ นาม. ธมฺมสฺสวนคฺเค ปน นิสีทิตฺวา นิทฺทายนฺโต เจว นานปฺปการฺจ นิรตฺถกกถํ กเถนฺโต ธมฺเม อคารโว วิหรติ นาม. สงฺฆมชฺเฌ พาหาวิกฺเขปกํ นานตฺตกถํ กเถนฺโต เถรนวมชฺฌิเมสุ จ จิตฺตีการํ อกโรนฺโต สงฺเฆ อคารโว วิหรติ นาม. สิกฺขํ อปริปูเรนฺโต สิกฺขาย อคารโว วิหรติ นาม. อฺมฺํ กลหภณฺฑนาทีนิ กโรนฺโต อฺมฺํ อคารโว วิหรติ นาม. ทุติยํ อุตฺตานตฺถเมว.
๓. อสฺสาชานียสุตฺตวณฺณนา
๒๐๓-๒๐๔. ตติเย ¶ อชฺชเวนาติ อุชุภาเวน อวงฺกคมเนน. ชเวนาติ ¶ ปทชเวน. มทฺทเวนาติ สรีรมุทุตาย. ขนฺติยาติ อธิวาสนกฺขนฺติยา. โสรจฺเจนาติ สุจิสีลตาย. ภิกฺขุวาเร อชฺชวนฺติ าณสฺส อุชุกคมนํ. ชโวติ สูรํ หุตฺวา าณสฺส คมนภาโว. มทฺทวนฺติ ¶ สีลมทฺทวํ. ขนฺตีติ อธิวาสนกฺขนฺติเยว. โสรจฺจํ สุจิสีลตาเยว. จตุตฺเถ ปฺจ พลานิ มิสฺสกานิ กถิตานิ.
๕. เจโตขิลสุตฺตวณฺณนา
๒๐๕. ปฺจเม เจโตขิลาติ จิตฺตสฺส ถทฺธภาวา, กจวรภาวา, ขาณุกภาวา. สตฺถริ กงฺขตีติ สตฺถุ สรีเร วา คุเณ วา กงฺขติ. สรีเร กงฺขมาโน ‘‘ทฺวตฺตึสวรปุริสลกฺขณปฏิมณฺฑิตํ นาม สรีรํ อตฺถิ นุ โข นตฺถี’’ติ กงฺขติ, คุเณ กงฺขมาโน ‘‘อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนชานนสมตฺถํ สพฺพฺุตฺาณํ อตฺถิ นุ โข นตฺถี’’ติ กงฺขติ. วิจิกิจฺฉตีติ วิจินนฺโต กิจฺฉติ, ทุกฺขํ อาปชฺชติ, วินิจฺเฉตุํ น สกฺโกติ. นาธิมุจฺจตีติ เอวเมตนฺติ อธิโมกฺขํ น ปฏิลภติ. น สมฺปสีทตีติ คุเณสุ โอตริตฺวา นิพฺพิจิกิจฺฉภาเวน ปสีทิตุํ อนาวิโล ภวิตุํ น สกฺโกติ. อาตปฺปายาติ กิเลสสนฺตาปกวีริยกรณตฺถาย. อนุโยคายาติ ปุนปฺปุนํ โยคาย. สาตจฺจายาติ สตตกิริยาย. ปธานายาติ ปทหนตฺถาย. อยํ ปโม เจโตขิโลติ อยํ สตฺถริ วิจิกิจฺฉาสงฺขาโต ¶ ปโม จิตฺตสฺส ถทฺธภาโว เอวเมตสฺส ภิกฺขุโน อปฺปหีโน โหติ.
ธมฺเมติ ปริยตฺติธมฺเม จ ปฏิเวธธมฺเม จ. ปริยตฺติธมฺเม กงฺขมาโน ‘‘เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ จตุราสีติธมฺมกฺขนฺธสหสฺสานีติ วทนฺติ, อตฺถิ นุ โข เอตํ นตฺถี’’ติ กงฺขติ. ปฏิเวธธมฺเม กงฺขมาโน ‘‘วิปสฺสนานิสฺสนฺโท มคฺโค นาม, มคฺคนิสฺสนฺทํ ผลํ นาม, สพฺพสงฺขารปฏินิสฺสคฺโค นิพฺพานํ นามาติ วทนฺติ, ตํ อตฺถิ นุ โข นตฺถี’’ติ กงฺขติ. สงฺเฆ กงฺขตีติ ‘‘อุชุปฺปฏิปนฺโน’’ติอาทีนํ ปทานํ วเสน ‘‘เอวรูปํ ปฏิปทํ ปฏิปนฺโน จตฺตาโร มคฺคฏฺา จตฺตาโร ผลฏฺาติ อฏฺนฺนํ ปุคฺคลานํ สมูหภูโต สงฺโฆ นาม อตฺถิ นุ โข นตฺถี’’ติ กงฺขติ. สิกฺขาย กงฺขมาโน ‘‘อธิสีลสิกฺขา นาม อธิจิตฺตอธิปฺาสิกฺขา นามาติ วทนฺติ, สา อตฺถิ นุ โข ¶ นตฺถี’’ติ กงฺขติ. อยํ ปฺจโมติ อยํ สพฺรหฺมจารีสุ โกปสงฺขาโต ปฺจโม จิตฺตสฺส ถทฺธภาโว กจวรภาโว ขาณุกภาโว.
๖. วินิพนฺธสุตฺตวณฺณนา
๒๐๖. ฉฏฺเ เจตโสวินิพนฺธาติ จิตฺตํ วินิพนฺธิตฺวา มุฏฺิยํ กตฺวา วิย คณฺหนฺตีติ เจตโสวินิพนฺธา. กาเมติ วตฺถุกาเมปิ กิเลสกาเมปิ. กาเยติ ¶ อตฺตโน กาเย. รูเปติ พหิทฺธารูเป. ยาวทตฺถนฺติ ยตฺตกํ อิจฺฉติ, ตตฺตกํ. อุทราวเทหกนฺติ อุทรปูรํ. ตฺหิ อุทรํ อวเทหนโต อุทราวเทหกนฺติ วุจฺจติ. เสยฺยสุขนฺติ มฺจปีสุขํ, อุตุสุขํ วา. ปสฺสสุขนฺติ ¶ ยถา สมฺปริวตฺตกํ สยนฺตสฺส ทกฺขิณปสฺส วามปสฺสานํ สุขํ โหติ, เอวํ อุปฺปนฺนสุขํ. มิทฺธสุขนฺติ นิทฺทาสุขํ. อนุยุตฺโตติ ยุตฺตปฺปยุตฺโต วิหรติ. ปณิธายาติ ปตฺถยิตฺวา. สีเลนาติอาทีสุ สีลนฺติ จตุปาริสุทฺธิสีลํ. วตนฺติ วตสมาทานํ. ตโปติ ตปจรณํ. พฺรหฺมจริยนฺติ เมถุนวิรติ. เทโว วา ภวิสฺสามีติ มเหสกฺขเทโว วา ภวิสฺสามิ. เทวฺตโร วาติ อปฺเปสกฺขเทเวสุ วา อฺตโรติ.
๗-๘. ยาคุสุตฺตาทิวณฺณนา
๒๐๗-๒๐๘. สตฺตเม วาตํ อนุโลเมตีติ วาตํ อนุโลเมตฺวา หรติ. วตฺถึ โสเธตีติ ธมนิโย สุทฺธา กโรติ. อามาวเสสํ ปาเจตีติ สเจ อามาวเสสกํ โหติ, ตํ ปาเจติ. อฏฺเม อจกฺขุสฺสนฺติ น จกฺขูนํ หิตํ, จกฺขุํ วิสุทฺธํ น กโรติ.
๙. คีตสฺสรสุตฺตวณฺณนา
๒๐๙. นวเม อายตเกนาติ ทีเฆน, ปริปุณฺณปทพฺยฺชนกํ คาถาวตฺตฺจ วินาเสตฺวา ปวตฺเตน. สรกุตฺติมฺปิ นิกามยมานสฺสาติ เอวํ คีตสฺสโร กาตพฺโพติ สรกิริยํ ปตฺถยมานสฺส. สมาธิสฺส ภงฺโค โหตีติ สมถวิปสฺสนาจิตฺตสฺส วินาโส โหติ.
๑๐. มุฏฺสฺสติสุตฺตวณฺณนา
๒๑๐. ทสเม ¶ ทุกฺขํ สุปตีติ นานาวิธํ สุปินํ ปสฺสนฺโต ทุกฺขํ สุปติ. ทุกฺขํ ปฏิพุชฺฌตีติ ปฏิพุชฺฌนฺโตปิ อุตฺตสิตฺวา สโลมหํโส ปฏิพุชฺฌติ. อิมสฺมึ สุตฺเต สติสมฺปชฺํ มิสฺสกํ กถิตํ.
กิมิลวคฺโค ปโม.