📜
๓. อนุตฺตริยวคฺโค
๑-๒. สามกสุตฺตาทิวณฺณนา
๒๑-๒๒. ตติยสฺส ¶ ¶ ปเม สามคามเกติ สามกานํ อุสฺสนฺนตฺตา เอวํลทฺธนาเม คามเก. โปกฺขรณิยายนฺติ โปกฺขรณิยานามเก วิหาเร. อภิกฺกนฺตาย รตฺติยาติ รตฺติยา ปมยามํ อติกฺกมฺม มชฺฌิมยาเม สมฺปตฺเต. อภิกฺกนฺตวณฺณาติ อภิกฺกนฺตอติมนาปวณฺณา. เกวลกปฺปนฺติ สกลกปฺปํ. โปกฺขรณิยํ โอภาเสตฺวาติ โปกฺขรณิยานามกํ มหาวิหารํ อตฺตโน โอภาเสน ผริตฺวา. สมนฺุโติ สมานอนฺุโ สมานจิตฺโต. โทวจสฺสตาติ ทุพฺพจภาโว. ปาปมิตฺตตาติ ลามกมิตฺตตา ¶ . อิมสฺมึ สุตฺเต ปริหานิยธมฺมาว กถิตา. ทุติเย อปริหานิยธมฺมา โลกุตฺตรมิสฺสกา กถิตา.
๓. ภยสุตฺตวณฺณนา
๒๓. ตติเย กามราครตฺตายนฺติ กามราครตฺโต อยํ. ฉนฺทราควินิพทฺโธติ ฉนฺทราเคน วินิพทฺโธ. ภยาติ จิตฺตุตฺราสภยา. ปงฺกาติ กิเลสปงฺกโต. สงฺโค ปงฺโก จ อุภยนฺติ สงฺโค จ ปงฺโก จ อิทมฺปิ อุภยํ. เอเต กามา ปวุจฺจนฺติ, ยตฺถ สตฺโต ปุถุชฺชโนติ ยสฺมึ สงฺเค จ ปงฺเก จ ปุถุชฺชโน สตฺโต ลคฺโค ลคฺคิโต ปลิพุทฺโธ. อุปาทาเนติ จตุพฺพิเธ อุปาทาเน. ชาติมรณสมฺภเวติ ชาติยา จ มรณสฺส จ สมฺภเว ปจฺจยภูเต. อนุปาทา ¶ วิมุจฺจนฺตีติ อนุปาทิยิตฺวา วิมุจฺจนฺติ. ชาติมรณสงฺขเยติ ชาติมรณานํ สงฺขยสงฺขาเต นิพฺพาเน, นิพฺพานารมฺมณาย วิมุตฺติยา วิมุจฺจนฺตีติ อตฺโถ. อิมสฺมึ าเน วิวฏฺเฏตฺวา อรหตฺตเมว ปตฺโต เอส ภิกฺขุ. อิทานิ ตํ ขีณาสวํ โถเมนฺโต เต เขมปฺปตฺตาติอาทิมาห. ตตฺถ เขมปฺปตฺตาติ เขมภาวํ ปตฺตา. สุขิโนติ โลกุตฺตรสุเขน สุขิตา. ทิฏฺธมฺมาภินิพฺพุตาติ อพฺภนฺตเร กิเลสาภาเวน ทิฏฺธมฺเมเยว อภินิพฺพุตา. อิมสฺมึ สุตฺเต วฏฺฏเมว กเถตฺวา คาถาสุ วฏฺฏวิวฏํ กถิตํ.
๔. หิมวนฺตสุตฺตวณฺณนา
๒๔. จตุตฺเถ ¶ ปทาเลยฺยาติ ภินฺเทยฺย. ฉวายาติ ลามิกาย. สมาธิสฺส สมาปตฺติกุสโล โหตีติ อาหารสปฺปายอุตุสปฺปายานิ ปริคฺคเหตฺวา สมาธึ สมาปชฺชิตุํ กุสโล โหติ เฉโก สมตฺโถ ปฏิพโล. สมาธิสฺส ิติกุสโลติ สมาธิสฺส ิติยํ กุสโล, สมาธึ เปตุํ สกฺโกตีติ อตฺโถ. สมาธิสฺส วุฏฺานกุสโลติ สมาธิสฺส วุฏฺาเน กุสโล, ยถาปริจฺเฉเทน วุฏฺาตุํ สกฺโกตีติ อตฺโถ. สมาธิสฺส กลฺลิตกุสโลติ สมาธิสฺส กลฺลตาย กุสโล, สมาธิจิตฺตํ หาเสตุํ กลฺลํ กาตุํ สกฺโกตีติ อตฺโถ. สมาธิสฺส โคจรกุสโลติ สมาธิสฺส อสปฺปาเย อนุปการเก ธมฺเม วชฺเชตฺวา สปฺปาเย อุปการเก เสวนฺโตปิ, ‘‘อยํ สมาธินิมิตฺตารมฺมโณ ¶ อยํ ลกฺขณารมฺมโณ’’ติ ชานนฺโตปิ สมาธิสฺส โคจรกุสโล นาม โหติ. สมาธิสฺส อภินีหารกุสโลติ อุปริอุปริสมาปตฺติสมาปชฺชนตฺถาย ¶ ปมชฺฌานาทิสมาธึ อภินีหริตุํ สกฺโกนฺโต สมาธิสฺส อภินีหารกุสโล นาม โหติ. โส ปมชฺฌานา วุฏฺาย ทุติยํ สมาปชฺชติ, ทุติยชฺฌานา…เป… ตติยชฺฌานา วุฏฺาย จตุตฺถํ สมาปชฺชตีติ.
๕. อนุสฺสติฏฺานสุตฺตวณฺณนา
๒๕. ปฺจเม อนุสฺสติฏฺานานีติ อนุสฺสติการณานิ. อิติปิ โส ภควาติอาทีนิ วิสุทฺธิมคฺเค (วิสุทฺธิ. ๑.๑๒๓ อาทโย) วิตฺถาริตาเนว. อิทมฺปิ โข, ภิกฺขเว, อารมฺมณํ กริตฺวาติ อิทํ พุทฺธานุสฺสติกมฺมฏฺานํ อารมฺมณํ กริตฺวา. วิสุชฺฌนฺตีติ ปรมวิสุทฺธึ นิพฺพานํ ปาปุณนฺติ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมว. อิมสฺมึ ปน สุตฺเต ฉ อนุสฺสติฏฺานานิ มิสฺสกานิ กถิตานีติ เวทิตพฺพานิ.
๖. มหากจฺจานสุตฺตวณฺณนา
๒๖. ฉฏฺเ สมฺพาเธติ ปฺจกามคุณสมฺพาเธ. โอกาสาธิคโมติ เอตฺถ โอกาสา วุจฺจนฺติ ฉ อนุสฺสติฏฺานานิ, เตสํ อธิคโม. วิสุทฺธิยาติ วิสุชฺฌนตฺถาย. โสกปริเทวานํ สมติกฺกมายาติ โสกานฺจ ปริเทวานฺจ สมติกฺกมตฺถาย. อตฺถงฺคมายาติ อตฺถํ คมนตฺถาย ¶ . ายสฺส อธิคมายาติ สหวิปสฺสนกสฺส มคฺคสฺส อธิคมนตฺถาย. นิพฺพานสฺส สจฺฉิกิริยายาติ อปจฺจยปรินิพฺพานสฺส ปจฺจกฺขกิริยตฺถาย.
สพฺพโสติ สพฺพากาเรน. อากาสสเมนาติ อลคฺคนฏฺเน เจว อปลิพุทฺธฏฺเน จ อากาสสทิเสน. วิปุเลนาติ น ปริตฺตเกน. มหคฺคเตนาติ มหนฺตภาวํ คเตน, มหนฺเตหิ วา อริยสาวเกหิ คเตน, ปฏิปนฺเนนาติ อตฺโถ. อปฺปมาเณนาติ ¶ ผรณอปฺปมาณตาย อปฺปมาเณน. อเวเรนาติ อกุสลเวรปุคฺคลเวรรหิเตน. อพฺยาปชฺเฌนาติ โกธทุกฺขวชฺชิเตน. สพฺพเมตํ พุทฺธานุสฺสติจิตฺตเมว สนฺธาย วุตฺตํ. ปรโตปิ เอเสว นโย. วิสุทฺธิธมฺมาติ วิสุชฺฌนสภาวา. อิมสฺมิมฺปิ สุตฺเต ฉ อนุสฺสติฏฺานานิ มิสฺสกาเนว กถิตานีติ.
๗. ปมสมยสุตฺตวณฺณนา
๒๗. สตฺตเม ¶ มโนภาวนียสฺสาติ เอตฺถ มนํ ภาเวติ วฑฺเฒตีติ มโนภาวนีโย. ทสฺสนายาติ ทสฺสนตฺถํ. นิสฺสรณนฺติ นิคฺคมนํ วูปสมนํ. ธมฺมํ เทเสตีติ กามราคปฺปชหนตฺถาย อสุภกมฺมฏฺานํ กเถติ. ทุติยวาราทีสุ พฺยาปาทปฺปหานาย เมตฺตากมฺมฏฺานํ, ถินมิทฺธปฺปหานาย ถินมิทฺธวิโนทนกมฺมฏฺานํ, อาโลกสฺํ วา วีริยารมฺภวตฺถุอาทีนํ วา อฺตรํ, อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจปฺปหานาย สมถกมฺมฏฺานํ, วิจิกิจฺฉาปหานาย ติณฺณํ รตนานํ คุณกถํ กเถนฺโต ธมฺมํ เทเสตีติ เวทิตพฺโพ. อาคมฺมาติ อารพฺภ. มนสิกโรโตติ อารมฺมณวเสน จิตฺเต กโรนฺตสฺส. อนนฺตรา อาสวานํ ขโย โหตีติ อนนฺตราเยน อาสวานํ ขโย โหติ.
๘. ทุติยสมยสุตฺตวณฺณนา
๒๘. อฏฺเม มณฺฑลมาเฬติ โภชนสาลาย. จาริตฺตกิลมโถติ ปิณฺฑปาตจริยาย อุปฺปนฺนกิลมโถ. ภตฺตกิลมโถติ ภตฺตทรโถ. วิหารปจฺฉายายนฺติ วิหารปจฺจนฺเต ฉายาย. ยเทวสฺส ¶ ทิวา สมาธินิมิตฺตํ มนสิกตํ โหตีติ ยํ เอว ตสฺส ตโต ปุริมทิวสภาเค สมถนิมิตฺตํ จิตฺเต กตํ โหติ. ตเทวสฺส ตสฺมึ สมเย สมุทาจรตีติ ตํเยว เอตสฺส ตสฺมึ สมเย ทิวาวิหาเร นิสินฺนสฺส มโนทฺวาเร สฺจรติ. โอชฏฺายีติ โอชาย ิโต ปติฏฺิโต. ผาสุกสฺส ¶ โหตีติ ผาสุกํ อสฺส โหติ. สมฺมุขาติ กเถนฺตสฺส สมฺมุขฏฺาเน. สุตนฺติ โสเตน สุตํ. ปฏิคฺคหิตนฺติ จิตฺเตน ปฏิคฺคหิตํ.
๙. อุทายีสุตฺตวณฺณนา
๒๙. นวเม อุทายินฺติ ลาฬุทายิตฺเถรํ. สุโณมหํ, อาวุโสติ, อาวุโส, นาหํ พธิโร, สุณามิ ภควโต วจนํ, ปฺหํ ปน อุปปริกฺขามีติ. อธิจิตฺตนฺติ สมาธิวิปสฺสนาจิตฺตํ. อิทํ, ภนฺเต, อนุสฺสติฏฺานนฺติ อิทํ ฌานตฺตยสงฺขาตํ อนุสฺสติการณํ. ทิฏฺธมฺมสุขวิหาราย สํวตฺตตีติ อิมสฺมึเยว อตฺตภาเว สุขวิหารตฺถาย ปวตฺตติ. อาโลกสฺนฺติ อาโลกนิมิตฺเต อุปฺปนฺนสฺํ. ทิวา สฺํ อธิฏฺาตีติ ทิวาติ สฺํ เปติ ¶ . ยถา ทิวา ตถา รตฺตินฺติ ยถาเนน ทิวา อาโลกสฺา มนสิกตา, รตฺติมฺปิ ตเถว ตํ มนสิ กโรติ. ยถา รตฺตึ ตถา ทิวาติ ยถา วาเนน รตฺตึ อาโลกสฺา มนสิกตา, ทิวาปิ ตํ ตเถว มนสิ กโรติ. วิวเฏนาติ ปากเฏน. อปริโยนทฺเธนาติ นีวรเณหิ อโนนทฺเธน. สปฺปภาสํ จิตฺตํ ภาเวตีติ ทิพฺพจกฺขุาณตฺถาย สโหภาสกํ จิตฺตํ พฺรูเหติ วฑฺเฒติ. ยํ ปน ‘‘อาโลกสฺํ ¶ มนสิ กโรตี’’ติ วุตฺตํ, ตํ ถินมิทฺธวิโนทนาโลกสฺํ สนฺธาย วุตฺตํ, น ทิพฺพจกฺขุาณาโลกนฺติ เวทิตพฺพํ. าณทสฺสนปฺปฏิลาภายาติ ทิพฺพจกฺขุสงฺขาตสฺส าณทสฺสนสฺส ปฏิลาภาย.
อิมเมว กายนฺติอาทีสุ ยํ วตฺตพฺพํ สิยา, ตํ สพฺพํ สพฺพากาเรน วิตฺถารโต วิสุทฺธิมคฺเค กายคตาสติกมฺมฏฺาเน วุตฺตํ. กามราคปฺปหานายาติ ปฺจกามคุณิกสฺส ราคสฺส ปหานตฺถาย. เสยฺยถาปิ ปสฺเสยฺยาติ ยถา ปสฺเสยฺย. สรีรนฺติ มตสรีรํ. สิวถิกาย ฉฑฺฑิตนฺติ สุสาเน อปวิทฺธํ. เอกาหํ มตสฺส อสฺสาติ เอกาหมตํ. ทฺวีหํ มตสฺส อสฺสาติ ทฺวีหมตํ. ตีหํ มตสฺส อสฺสาติ ตีหมตํ. ภสฺตา วิย วายุนา อุทฺธํ ชีวิตปริยาทานา ยถานุกฺกมํ สมุคฺคเตน สูนภาเวน ธุมาตตฺตา อุทฺธุมาตํ, อุทฺธุมาตเมว อุทฺธุมาตกํ. ปฏิกูลตฺตา วา กุจฺฉิตํ อุทฺธุมาตนฺติ อุทฺธุมาตกํ. วินีลํ วุจฺจติ วิปริภินฺนวณฺณํ, วินีลเมว วินีลกํ. ปฏิกูลตฺตา วา กุจฺฉิตํ วินีลนฺติ วินีลกํ. มํสุสฺสทฏฺาเนสุ รตฺตวณฺณสฺส ปุพฺพสนฺนิจยฏฺาเนสุ เสตวณฺณสฺส เยภุยฺเยน จ นีลวณฺณสฺส นีลฏฺาเน นีลสาฏกปารุตสฺเสว ฉวสรีรสฺเสตํ อธิวจนํ. ปริภินฺนฏฺาเนหิ นวหิ วา วณมุเขหิ วิสฺสนฺทมานํ ปุพฺพํ วิปุพฺพํ, วิปุพฺพเมว ¶ วิปุพฺพกํ. ปฏิกูลตฺตา วา กุจฺฉิตํ วิปุพฺพนฺติ วิปุพฺพกํ. วิปุพฺพกํ ชาตํ ตถาภาวํ คตนฺติ วิปุพฺพกชาตํ.
โส ¶ อิมเมว กายนฺติ โส ภิกฺขุ อิมํ อตฺตโน กายํ เตน กาเยน สทฺธึ าเณน อุปสํหรติ อุปเนติ. กถํ? อยมฺปิ โข กาโย เอวํธมฺโม เอวํภาวี เอวํอนตีโตติ. อิทํ วุตฺตํ โหติ – อายุ อุสฺมา วิฺาณนฺติ อิเมสํ ติณฺณํ ธมฺมานํ อตฺถิตาย อยํ กาโย านคมนาทิขโม โหติ, อิเมสํ ปน วิคมา อยมฺปิ เอวํธมฺโม เอวํปูติกสภาโวเยวาติ. เอวํภาวีติ เอวเมวํ อุทฺธุมาตาทิเภโท ภวิสฺสติ. เอวํ อนตีโตติ เอวํ อุทฺธุมาตาทิภาวํ อนติกฺกนฺโต.
ขชฺชมานนฺติ ¶ อุทราทีสุ นิสีทิตฺวา อุทรมํสโอฏฺมํสอกฺขิกมํสาทีนิ ลฺุจิตฺวา ลฺุจิตฺวา ขาทิยมานํ. สมํสโลหิตนฺติ เสสาวเสสมํสโลหิตยุตฺตํ. นิมฺมํสโลหิตมกฺขิตนฺติ มํเส ขีเณปิ โลหิตํ น สุสฺสติ, ตํ สนฺธาย วุตฺตํ – ‘‘นิมฺมํสโลหิตมกฺขิต’’นฺติ. อฺเนาติ อฺเน ทิสาภาเคน. หตฺถฏฺิกนฺติ จตุสฏฺิเภทมฺปิ หตฺถฏฺิกํ ปาฏิเยกฺกํ ปาฏิเยกฺกํ วิปฺปกิณฺณํ. ปาทฏฺิกาทีสุปิ เอเสว นโย. เตโรวสฺสิกานีติ อติกฺกนฺตสํวจฺฉรานิ. ปูตีนีติ อพฺโภกาเส ิตานิ วาตาตปวุฏฺิสมฺผสฺเสน เตโรวสฺสิกาเนว ปูตีนิ โหนฺติ, อนฺโตภูมิคตานิ ปน จิรตรํ ติฏฺนฺติ. จุณฺณกชาตานีติ จุณฺณวิจุณฺณํ หุตฺวา วิปฺปกิณฺณานิ. สพฺพตฺถ ¶ โส อิมเมวาติ วุตฺตนเยน ขชฺชมานาทีนํ วเสน โยชนา กาตพฺพา. อสฺมิมานสมุคฺฆาตายาติ อสฺมีติ ปวตฺตสฺส นววิธสฺส มานสฺส สมุคฺฆาตตฺถาย. อเนกธาตุปฏิเวธายาติ อเนกธาตูนํ ปฏิวิชฺฌนตฺถาย. สโตว อภิกฺกมตีติ คจฺฉนฺโต สติปฺาหิ สมนฺนาคโตว คจฺฉติ. สโตว ปฏิกฺกมตีติ ปฏินิวตฺตนฺโตปิ สติปฺาหิ สมนฺนาคโตว นิวตฺตติ. เสสปเทสุปิ เอเสว นโย. สติสมฺปชฺายาติ สติยา จ าณสฺส จ อตฺถาย. อิติ อิมสฺมึ สุตฺเต สติาณานิ มิสฺสกานิ กถิตานีติ.
๑๐. อนุตฺตริยสุตฺตวณฺณนา
๓๐. ทสเม ¶ อุจฺจาวจนฺติ ยํ กิฺจิ มหนฺตขุทฺทกํ, อุจฺจนีจํ วา. หีนนฺติ นิหีนํ. คมฺมนฺติ คามวาสิกานํ ทสฺสนํ. โปถุชฺชนิกนฺติ ปุถุชฺชนานํ สนฺตกํ. อนริยนฺติ น อริยํ น อุตฺตมํ น ปริสุทฺธํ. อนตฺถสํหิตนฺติ น อตฺถสนฺนิสฺสิตํ. น นิพฺพิทายาติ น วฏฺเฏ นิพฺพินฺทนตฺถาย. น วิราคายาติ น ราคาทีนํ วิรชฺชนตฺถาย. น นิโรธายาติ น ราคาทีนํ อปฺปวตฺตินิโรธาย. น อุปสมายาติ น ราคาทีนํ วูปสมนตฺถาย. น อภิฺายาติ น อภิชานนตฺถาย. น สมฺโพธายาติ น สมฺโพธิสงฺขาตสฺส จตุมคฺคาณสฺส ปฏิวิชฺฌนตฺถาย. น นิพฺพานายาติ น นิพฺพานสฺส สจฺฉิกิริยาย.
นิวิฏฺสทฺโธติ ปติฏฺิตสทฺโธ. นิวิฏฺเปโมติ ¶ ปติฏฺิตเปโม. เอกนฺตคโตติ เอกนฺตํ คโต, อจลปฺปตฺโตติ อตฺโถ. อภิปฺปสนฺโนติ อติวิย ปสนฺโน. เอตทานุตฺตริยนฺติ เอตํ อนุตฺตรํ. หตฺถิสฺมิมฺปิ สิกฺขตีติ หตฺถินิมิตฺตํ ¶ สิกฺขิตพฺพํ หตฺถิสิปฺปํ สิกฺขติ. เสสปเทสุปิ เอเสว นโย. อุจฺจาวจนฺติ มหนฺตขุทฺทกํ สิปฺปํ สิกฺขติ.
อุปฏฺิตา ปาริจริเยติ ปาริจริยาย ปจฺจุปฏฺิตา. ภาวยนฺติ อนุสฺสตินฺติ อนุตฺตรํ อนุสฺสตึ ภาเวนฺติ. วิเวกปฺปฏิสํยุตฺตนฺติ นิพฺพานนิสฺสิตํ กตฺวา. เขมนฺติ นิรุปทฺทวํ. อมตคามินนฺติ นิพฺพานคามินํ, อริยมคฺคํ ภาเวนฺตีติ อตฺโถ. อปฺปมาเท ปโมทิตาติ สติยา อวิปฺปวาสสงฺขาเต อปฺปมาเท อาโมทิตา ปโมทิตา. นิปกาติ เนปกฺเกน สมนฺนาคตา. สีลสํวุตาติ สีเลน สํวุตา ปิหิตา. เต เว กาเลน ปจฺเจนฺตีติ เต เว ยุตฺตปฺปยุตฺตกาเล ชานนฺติ. ยตฺถ ทุกฺขํ นิรุชฺฌตีติ ยสฺมึ าเน สกลํ วฏฺฏทุกฺขํ นิรุชฺฌติ, ตํ อมตํ มหานิพฺพานํ เต ภิกฺขู ชานนฺตีติ. อิมสฺมึ สุตฺเต ฉ อนุตฺตริยานิ มิสฺสกานิ กถิตานีติ.
อนุตฺตริยวคฺโค ตติโย.