📜
(๖) ๑. นีวรณวคฺโค
๑. อาวรณสุตฺตวณฺณนา
๕๑. ทุติยสฺส ¶ ¶ ¶ ปเม อาวรณวเสน อาวรณา. นีวรณวเสน นีวรณา. เจโต อชฺฌารุหนฺตีติ เจตโส อชฺฌารุหา. วิปสฺสนาปฺฺจ มคฺคปฺฺจ อุปฺปตฺตินิวารณฏฺเน ทุพฺพลํ กโรนฺตีติ ปฺาย ทุพฺพลีกรณา. ยา วา เอเตหิ สทฺธึ โวกิณฺณา ปฺา อุปฺปชฺชติ, ตํ ทุพฺพลํ กโรนฺตีติปิ ปฺาย ทุพฺพลีกรณา. อพลายาติ ปฺจนีวรณปริโยนทฺธตฺตา อปคตพลาย. อุตฺตริ วา มนุสฺสธมฺมา อลมริยาณทสฺสนวิเสสนฺติ ทสกุสลกมฺมปถสงฺขาตา มนุสฺสธมฺมา อุตฺตริ อริยภาวํ กาตุํ สมตฺถํ าณทสฺสนวิเสสํ. หารหารินีติ หริตพฺพํ หริตุํ สมตฺถา. นงฺคลมุขานีติ มาติกามุขานิ. ตานิ หิ นงฺคลสริกฺขกตฺตา นงฺคเลหิ จ ขตตฺตา นงฺคลมุขานีติ วุจฺจนฺติ.
เอวเมว โขติ เอตฺถ โสตํ วิย วิปสฺสนาาณํ ทฏฺพฺพํ, อุภโต นงฺคลมุขานํ วิวรณกาโล วิย ฉสุ ทฺวาเรสุ สํวรสฺส วิสฺสฏฺกาโล, มชฺเฌนทิยา รุกฺขปาเท โกฏฺเฏตฺวา ปลาลติณมตฺติกาหิ อาวรเณ กเต อุทกสฺส วิกฺขิตฺตวิสฏพฺยาทิณฺณกาโล วิย ปฺจหิ นีวรเณหิ ปริโยนทฺธกาโล, เอวํ อาวรเณ กเต วิหตเวคสฺส อุทกสฺส ติณปลาลาทีนิ ¶ ปริกฑฺฒิตฺวา สมุทฺทํ ปาปุณิตุํ อสมตฺถกาโล วิย วิปสฺสนาาเณน สพฺพากุสเล วิทฺธํเสตฺวา นิพฺพานสาครํ ปาปุณิตุํ อสมตฺถกาโล เวทิตพฺโพ. สุกฺกปกฺเข วุตฺตวิปลฺลาเสน โยชนา กาตพฺพา. อิมสฺมึ สุตฺเต วฏฺฏวิวฏฺฏํ กถิตํ. ทุติยํ อุตฺตานตฺถเมว.
๓. ปธานิยงฺคสุตฺตวณฺณนา
๕๓. ตติเย ¶ ปธานิยงฺคานีติ ปธานํ วุจฺจติ ปทหนภาโว, ปธานมสฺส อตฺถีติ ปธานิโย, ปธานิยสฺส ภิกฺขุโน องฺคานีติ ปธานิยงฺคานิ. สทฺโธติ สทฺธาย สมนฺนาคโต. สทฺธา ปเนสา อาคมสทฺธา อธิคมสทฺธา โอกปฺปนสทฺธา ปสาทสทฺธาติ จตุพฺพิธา. ตตฺถ สพฺพฺุโพธิสตฺตานํ สทฺธา, อภินีหารโต ปฏฺาย อาคตตฺตา อาคมสทฺธา นาม. อริยสาวกานํ ¶ ปฏิเวเธน อธิคตตฺตา อธิคมสทฺธา นาม. พุทฺโธ ธมฺโม สงฺโฆติ วุตฺเต อจลภาเวน โอกปฺปนํ โอกปฺปนสทฺธา นาม. ปสาทุปฺปตฺติ ปสาทสทฺธา นาม. อิธ โอกปฺปนสทฺธา อธิปฺเปตา. โพธินฺติ จตุมคฺคาณํ. ตํ สุปฺปฏิวิทฺธํ ตถาคเตนาติ สทฺทหติ. เทสนาสีสเมว เจตํ, อิมินา ปน องฺเคน ตีสุปิ รตเนสุ สทฺธา อธิปฺเปตา. ยสฺส หิ พุทฺธาทีสุ ปสาโท พลวา, ตสฺส ปธานวีริยํ อิชฺฌติ.
อปฺปาพาโธติ อโรโค. อปฺปาตงฺโกติ นิทฺทุกฺโข. สมเวปากินิยาติ สมวิปากินิยา. คหณิยาติ กมฺมชเตโชธาตุยา. นาติสีตาย นาจฺจุณฺหายาติ อติสีตลคฺคหณิโก หิ สีตภีรุโก โหติ, อจฺจุณฺหคฺคหณิโก อุณฺหภีรุโก, เตสํ ปธานํ น อิชฺฌติ, มชฺฌิมคฺคหณิกสฺส อิชฺฌติ. เตนาห – มชฺฌิมาย ปธานกฺขมายาติ. ยถาภูตํ ¶ อตฺตานํ อาวิกตฺตาติ ยถาภูตํ อตฺตโน อคุณํ ปกาเสตา. อุทยตฺถคามินิยาติ อุทยฺจ อตฺถฺจ คนฺตุํ ปริจฺฉินฺทิตุํ สมตฺถาย. เอเตน ปฺาสลกฺขณปริคฺคาหกํ อุทยพฺพยาณํ วุตฺตํ. อริยายาติ ปริสุทฺธาย. นิพฺเพธิกายาติ อนิพฺพิทฺธปุพฺเพ โลภกฺขนฺธาทโย นิพฺพิชฺฌิตุํ สมตฺถาย. สมฺมา ทุกฺขกฺขยคามินิยาติ ตทงฺควเสน กิเลสานํ ปหีนตฺตา ยํ ทุกฺขํ ขียติ, ตสฺส ทุกฺขสฺส ขยคามินิยา. อิติ สพฺเพหิปิ อิเมหิ ปเทหิ วิปสฺสนาปฺาว กถิตา. ทุปฺปฺสฺส หิ ปธานํ น อิชฺฌติ.
๔. สมยสุตฺตวณฺณนา
๕๔. จตุตฺเถ ปธานายาติ วีริยกรณตฺถาย. น สุกรํ อฺุเฉน ปคฺคเหน ยาเปตุนฺติ น สกฺกา โหติ ปตฺตํ คเหตฺวา อฺุฉาจริยาย ยาเปตุํ. อิมสฺมิมฺปิ สุตฺเต วฏฺฏวิวฏฺฏเมว กถิตํ.
๕. มาตาปุตฺตสุตฺตวณฺณนา
๕๕. ปฺจเม ¶ ปริยาทาย ติฏฺตีติ ปริยาทิยิตฺวา คเหตฺวา เขเปตฺวา ติฏฺติ. อุคฺฆาติตาติ อุทฺธุมาตา.
อสิหตฺเถนาติ สีสจฺเฉทนตฺถาย อสึ อาทาย อาคเตนาปิ. ปิสาเจนาติ ขาทิตุํ อาคตยกฺเขนาปิ. อาสีเทติ ฆฏฺเฏยฺย. มฺชุนาติ มุทุเกน. กาโมฆวุฬฺหานนฺติ กาโมเฆน วุฬฺหานํ กฑฺฒิตานํ. กาลํ ¶ คติ ภวาภวนฺติ ¶ วฏฺฏกาลํ คติฺจ ปุนปฺปุนพฺภเว จ. ปุรกฺขตาติ ปุเรจาริกา ปุรโต คตาเยว. เย จ กาเม ปริฺายาติ เย ปณฺฑิตา ทุวิเธปิ กาเม ตีหิ ปริฺาหิ ปริชานิตฺวา. จรนฺติ อกุโตภยาติ ขีณาสวานํ กุโตจิ ภยํ นาม นตฺถิ, ตสฺมา เต อกุโตภยา หุตฺวา จรนฺติ. ปารงฺคตาติ ปารํ วุจฺจติ นิพฺพานํ, ตํ อุปคตา, สจฺฉิกตฺวา ิตาติ อตฺโถ. อาสวกฺขยนฺติ อรหตฺตํ. อิมสฺมึ สุตฺเต วฏฺฏเมว กเถตฺวา คาถาสุ วฏฺฏวิวฏฺฏํ กถิตํ.
๖. อุปชฺฌายสุตฺตวณฺณนา
๕๖. ฉฏฺเ มธุรกชาโตติ สฺชาตครุภาโว. ทิสา จ เม น ปกฺขายนฺตีติ จตสฺโส ทิสา จ อนุทิสา จ มยฺหํ น อุปฏฺหนฺตีติ วทติ. ธมฺมา จ มํ นปฺปฏิภนฺตีติ สมถวิปสฺสนาธมฺมาปิ เม น อุปฏฺหนฺติ. อนภิรโต จ พฺรหฺมจริยํ จรามีติ อุกฺกณฺิโต หุตฺวา พฺรหฺมจริยวาสํ วสามิ. เยน ภควา เตนุปสงฺกมีติ ตสฺส กถํ สุตฺวา ‘‘พุทฺธเวเนยฺยปุคฺคโล อย’’นฺติ ตํ การณํ ภควโต อาโรเจตุํ อุปสงฺกมิ. อวิปสฺสกสฺส กุสลานํ ธมฺมานนฺติ กุสลธมฺเม อวิปสฺสนฺตสฺส, อเนสนฺตสฺส อคเวสนฺตสฺสาติ อตฺโถ. โพธิปกฺขิยานํ ธมฺมานนฺติ สติปฏฺานาทีนํ สตฺตตึสธมฺมานํ.
๗. อภิณฺหปจฺจเวกฺขิตพฺพานสุตฺตวณฺณนา
๕๗. สตฺตเม ชราธมฺโมมฺหีติ ชราสภาโว อมฺหิ. ชรํ อนตีโตติ ชรํ อนติกฺกนฺโต, อนฺโตชราย เอว จรามิ. เสสปเทสุปิ เอเสว นโย. กมฺมสฺสโกติอาทีสุ ¶ กมฺมํ มยฺหํ สกํ ¶ อตฺตโน สนฺตกนฺติ กมฺมสฺสโก อมฺหิ. กมฺมสฺส ทายาโทติ กมฺมทายาโท, กมฺมํ มยฺหํ ทายชฺชํ สนฺตกนฺติ อตฺโถ. กมฺมํ มยฺหํ โยนิ การณนฺติ กมฺมโยนิ. กมฺมํ มยฺหํ พนฺธูติ กมฺมพนฺธุ, กมฺมาตโกติ อตฺโถ. กมฺมํ มยฺหํ ปฏิสรณํ ปติฏฺาติ กมฺมปฏิสรโณ. ตสฺส ทายาโท ภวิสฺสามีติ ตสฺส กมฺมสฺส ทายาโท เตน ทินฺนผลปฏิคฺคาหโก ภวิสฺสามีติ อตฺโถ. โยพฺพนมโทติ โยพฺพนํ อารพฺภ อุปฺปนฺนมโท. เสเสสุปิ เอเสว นโย. มคฺโค สฺชายตีติ โลกุตฺตรมคฺโค สฺชายติ. สํโยชนานิ สพฺพโส ปหียนฺตีติ ทส สํโยชนานิ สพฺพโส ปหียนฺติ. อนุสยา พฺยนฺตีโหนฺตีติ สตฺต อนุสยา วิคตนฺตา ปริจฺฉินฺนา ปริวฏุมา ¶ โหนฺติ. เอวเมตฺถ เหฏฺา ปฺจสุ าเนสุ วิปสฺสนา กถิตา, อิเมสุ ปฺจสุ โลกุตฺตรมคฺโค.
อิทานิ คาถาหิ กูฏํ คณฺหนฺโต พฺยาธิธมฺมาติอาทิมาห. ตตฺถ ตฺวา ธมฺมํ นิรูปธินฺติ อุปธิรหิตํ อรหตฺตมคฺคํ ตฺวา. สพฺเพ มเท อภิโภสฺมีติ สพฺเพ อิเม ตโยปิ มเท อธิภวึ, อติกฺกมฺม ิโตสฺมีติ อตฺโถ. เนกฺขมฺมํ ทฏฺุ เขมโตติ ปพฺพชฺชํ เขมโต ทิสฺวา. ตสฺส เม อหุ อุสฺสาโห, นิพฺพานํ อภิปสฺสโตติ ตสฺส มยฺหํ นิพฺพานํ อภิปสฺสนฺตสฺส วายาโม อโหสิ. อนิวตฺติ ภวิสฺสามีติ ปพฺพชฺชโต อนิวตฺติโก ภวิสฺสามิ, พฺรหฺมจริยวาสโต ¶ อนิวตฺติโก, สพฺพฺุตฺาณโต อนิวตฺติโก ภวิสฺสามิ. พฺรหฺมจริยปรายโณติ มคฺคพฺรหฺมจริยปรายโณ. อิมินา โลกุตฺตโร อฏฺงฺคิโก มคฺโค กถิโตติ.
๘. ลิจฺฉวิกุมารกสุตฺตวณฺณนา
๕๘. อฏฺเม สชฺชานิ ธนูนีติ สชิยานิ อาโรปิตธนูนิ. อทฺทสูติ อทฺทสํสุ. ภวิสฺสนฺติ วชฺชีติ วฑฺฒิสฺสนฺติ วชฺชิราชาโน. อปานุภาติ อวฑฺฒินิสฺสิตา มานถทฺธา. ปจฺฉาลิยํ ขิปนฺตีติ ปจฺฉโต คนฺตฺวา ปิฏฺึ ปาเทน ปหรนฺติ. รฏฺิกสฺสาติอาทีสุ รฏฺํ ภฺุชตีติ รฏฺิโก. ปิตรา ทตฺตํ สาปเตยฺยํ ภฺุชตีติ เปตฺตนิโก. เสนาย ปติ เชฏฺโกติ เสนาปติโก. คามคามณิกสฺสาติ คามานํ คามณิกสฺส, คามสามิกสฺสาติ อตฺโถ. ปูคคามณิกสฺสาติ คณเชฏฺกสฺส. กุเลสูติ เตสุ เตสุ กุเลสุ. ปจฺเจกาธิปจฺจํ กาเรนฺตีติ ปจฺเจกํ เชฏฺกฏฺานํ กาเรนฺติ. กลฺยาเณน มนสา อนุกมฺปนฺตีติ สุนฺทเรน จิตฺเตน อนุคฺคณฺหนฺติ. เขตฺตกมฺมนฺตสามนฺตสพฺโยหาเรติ เย จ อตฺตโน เขตฺตกมฺมนฺตานํ สามนฺตา อนนฺตรกฺเขตฺตสามิโน, เต จ รชฺชุทณฺเฑหิ ภูมิปฺปมาณคฺคาหเก สพฺโพหาเร จ. พลิปฏิคฺคาหิกา ¶ ¶ เทวตาติ กุลปฺปเวณิยา อาคตา อารกฺขเทวตา. สกฺกโรตีติ ตา เทวตา อคฺคยาคุภตฺตาทีหิ สกฺกโรติ.
กิจฺจกโรติ อุปฺปนฺนานํ กิจฺจานํ การโก. เย จสฺส อนุชีวิโนติ เย จ เอตํ อุปนิสฺสาย ชีวนฺติ. อุภินฺนฺเจว อตฺถายาติ อุภินฺนมฺปิ หิตตฺถาย ปฏิปนฺโน โหตีติ อตฺโถ. ปุพฺพเปตานนฺติ ปรโลกคตานํ. ทิฏฺเ ธมฺเม จ ชีวตนฺติ เย จ ทิฏฺเ ธมฺเม ¶ ชีวนฺติ. อิติ ปททฺวเยนาปิ อตีตปจฺจุปฺปนฺเน าตโย ทสฺเสติ. วิตฺติสฺชนโนติ ตุฏฺิชนโน. ฆรมาวสนฺติ ฆราวาสํ วสนฺโต. ปุชฺโช โหติ ปสํสิโยติ ปูเชตพฺโพ จ ปสํสิตพฺโพ จ โหตีติ.
๙-๑๐. วุฑฺฒปพฺพชิตสุตฺตทฺวยวณฺณนา
๕๙-๖๐. นวเม นิปุโณติ สณฺโห สุขุมการณฺู. อากปฺปสมฺปนฺโนติ สมณากปฺเปน สมฺปนฺโน. ทสเม ปทกฺขิณคฺคาหีติ ทินฺโนวาทํ ปทกฺขิณโต คณฺหนฺโต. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
นีวรณวคฺโค ปโม.