📜
(๖) ๑. นีวรณวคฺโค
๑. อาวรณสุตฺตํ
๕๑. เอวํ ¶ ¶ เม สุตํ – เอกํ ¶ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ภิกฺขโว’’ติ. ‘‘ภทนฺเต’’ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ. ภควา เอตทโวจ –
‘‘ปฺจิเม, ภิกฺขเว, อาวรณา นีวรณา เจตโส อชฺฌารุหา ปฺาย ทุพฺพลีกรณา. กตเม ปฺจ? กามจฺฉนฺโท, ภิกฺขเว, อาวรโณ นีวรโณ เจตโส อชฺฌารุโห ปฺาย ทุพฺพลีกรโณ. พฺยาปาโท, ภิกฺขเว, อาวรโณ นีวรโณ เจตโส อชฺฌารุโห ปฺาย ทุพฺพลีกรโณ. ถินมิทฺธํ, ภิกฺขเว, อาวรณํ นีวรณํ เจตโส อชฺฌารุหํ ปฺาย ทุพฺพลีกรณํ. อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ, ภิกฺขเว, อาวรณํ นีวรณํ เจตโส อชฺฌารุหํ ปฺาย ทุพฺพลีกรณํ. วิจิกิจฺฉา, ภิกฺขเว, อาวรณา นีวรณา เจตโส อชฺฌารุหา ปฺาย ทุพฺพลีกรณา. อิเม โข, ภิกฺขเว, ปฺจ อาวรณา นีวรณา เจตโส อชฺฌารุหา ปฺาย ทุพฺพลีกรณา.
‘‘โส วต, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อิเม ปฺจ อาวรเณ นีวรเณ เจตโส อชฺฌารุเห ปฺาย ทุพฺพลีกรเณ อปฺปหาย, อพลาย ปฺาย ทุพฺพลาย อตฺตตฺถํ วา สฺสติ ปรตฺถํ ¶ วา สฺสติ อุภยตฺถํ วา สฺสติ อุตฺตริ [อุตฺตรึ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] วา มนุสฺสธมฺมา อลมริยาณทสฺสนวิเสสํ สจฺฉิกริสฺสตีติ เนตํ านํ วิชฺชติ. เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, นที ปพฺพเตยฺยา ทูรงฺคมา [ทูรคมา (สี.)] สีฆโสตา หารหารินี. ตสฺสา ปุริโส ¶ อุภโต นงฺคลมุขานิ วิวเรยฺย. เอวฺหิ โส, ภิกฺขเว, มชฺเฌ นทิยา โสโต วิกฺขิตฺโต วิสโฏ พฺยาทิณฺโณ เนว [น เจว (ก.)] ทูรงฺคโม อสฺส น [น จ (ก.)] สีฆโสโต น [น จ (ก.)] หารหารี [หารหาริณี (สี.)]. เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, โส วต ภิกฺขุ อิเม ปฺจ อาวรเณ นีวรเณ ¶ เจตโส อชฺฌารุเห ปฺาย ทุพฺพลีกรเณ อปฺปหาย, อพลาย ปฺาย ทุพฺพลาย อตฺตตฺถํ ¶ วา สฺสติ ปรตฺถํ วา สฺสติ อุภยตฺถํ วา สฺสติ อุตฺตริ วา มนุสฺสธมฺมา อลมริยาณทสฺสนวิเสสํ สจฺฉิกริสฺสตีติ เนตํ านํ วิชฺชติ.
‘‘โส วต, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อิเม ปฺจ อาวรเณ นีวรเณ เจตโส อชฺฌารุเห ปฺาย ทุพฺพลีกรเณ ปหาย, พลวติยา ปฺาย อตฺตตฺถํ วา สฺสติ ปรตฺถํ วา สฺสติ อุภยตฺถํ วา สฺสติ อุตฺตริ วา มนุสฺสธมฺมา อลมริยาณทสฺสนวิเสสํ สจฺฉิกริสฺสตีติ านเมตํ วิชฺชติ. เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, นที ปพฺพเตยฺยา ทูรงฺคมา สีฆโสตา หารหารินี. ตสฺสา ปุริโส อุภโต นงฺคลมุขานิ ปิทเหยฺย. เอวฺหิ โส, ภิกฺขเว, มชฺเฌ นทิยา โสโต อวิกฺขิตฺโต อวิสโฏ อพฺยาทิณฺโณ ทูรงฺคโม เจว อสฺส สีฆโสโต จ หารหารี จ. เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, โส วต ภิกฺขุ อิเม ปฺจ อาวรเณ นีวรเณ เจตโส อชฺฌารุเห ปฺาย ทุพฺพลีกรเณ ปหาย, พลวติยา ปฺาย อตฺตตฺถํ วา สฺสติ ปรตฺถํ วา สฺสติ อุภยตฺถํ วา สฺสติ อุตฺตริ วา มนุสฺสธมฺมา อลมริยาณทสฺสนวิเสสํ สจฺฉิกริสฺสตีติ านเมตํ วิชฺชตี’’ติ. ปมํ.
๒. อกุสลราสิสุตฺตํ
๕๒. ‘‘อกุสลราสีติ ¶ ¶ , ภิกฺขเว, วทมาโน ปฺจ นีวรเณ [อิเม ปฺจ นีวรเณ (สี.)] สมฺมา วทมาโน วเทยฺย. เกวโล หายํ [หยํ (สี.), จายํ (สฺยา. กํ.), สายํ (ก.)], ภิกฺขเว, อกุสลราสิ ยทิทํ ปฺจ นีวรณา. กตเม ปฺจ? กามจฺฉนฺทนีวรณํ, พฺยาปาทนีวรณํ, ถินมิทฺธนีวรณํ, อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจนีวรณํ, วิจิกิจฺฉานีวรณํ. อกุสลราสีติ, ภิกฺขเว, วทมาโน อิเม ปฺจ นีวรเณ สมฺมา วทมาโน วเทยฺย. เกวโล หายํ, ภิกฺขเว, อกุสลราสิ ยทิทํ ปฺจ นีวรณา’’ติ. ทุติยํ.
๓. ปธานิยงฺคสุตฺตํ
๕๓. ‘‘ปฺจิมานิ, ภิกฺขเว, ปธานิยงฺคานิ. กตมานิ ปฺจ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สทฺโธ โหติ, สทฺทหติ ตถาคตสฺส โพธึ – ‘อิติปิ โส ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา’ติ ¶ . อปฺปาพาโธ โหติ ¶ อปฺปาตงฺโก; สมเวปากินิยา คหณิยา สมนฺนาคโต นาติสีตาย นาจฺจุณฺหาย มชฺฌิมาย ปธานกฺขมาย; อสโ โหติ อมายาวี; ยถาภูตํ อตฺตานํ อาวิกตฺตา สตฺถริ วา วิฺูสุ วา สพฺรหฺมจารีสุ; อารทฺธวีริโย วิหรติ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย กุสลานํ ธมฺมานํ อุปสมฺปทาย, ถามวา ทฬฺหปรกฺกโม อนิกฺขิตฺตธุโร กุสเลสุ ธมฺเมสุ; ปฺวา โหติ, อุทยตฺถคามินิยา ปฺาย สมนฺนาคโต อริยาย นิพฺเพธิกาย สมฺมา ทุกฺขกฺขยคามินิยา. อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจ ปธานิยงฺคานี’’ติ. ตติยํ.
๔. สมยสุตฺตํ
๕๔. ‘‘ปฺจิเม ¶ , ภิกฺขเว, อสมยา ปธานาย. กตเม ปฺจ? อิธ ¶ , ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ชิณฺโณ โหติ ชรายาภิภูโต. อยํ, ภิกฺขเว, ปโม อสมโย ปธานาย.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ พฺยาธิโต โหติ พฺยาธินาภิภูโต. อยํ, ภิกฺขเว, ทุติโย อสมโย ปธานาย.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ทุพฺภิกฺขํ โหติ ทุสฺสสฺสํ ทุลฺลภปิณฺฑํ, น สุกรํ อฺุเฉน ปคฺคเหน ยาเปตุํ. อยํ, ภิกฺขเว, ตติโย อสมโย ปธานาย.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภยํ โหติ อฏวิสงฺโกโป, จกฺกสมารูฬฺหา ชานปทา ปริยายนฺติ. อยํ, ภิกฺขเว, จตุตฺโถ อสมโย ปธานาย.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ ภินฺโน โหติ. สงฺเฆ โข ปน, ภิกฺขเว, ภินฺเน อฺมฺํ อกฺโกสา จ โหนฺติ, อฺมฺํ ปริภาสา จ โหนฺติ, อฺมฺํ ปริกฺเขปา จ โหนฺติ, อฺมฺํ ปริจฺจชา จ โหนฺติ. ตตฺถ อปฺปสนฺนา เจว นปฺปสีทนฺติ, ปสนฺนานฺจ เอกจฺจานํ อฺถตฺตํ โหติ. อยํ, ภิกฺขเว, ปฺจโม อสมโย ปธานาย. อิเม โข, ภิกฺขเว, ปฺจ อสมยา ปธานายาติ.
‘‘ปฺจิเม, ภิกฺขเว, สมยา ปธานาย. กตเม ปฺจ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ทหโร โหติ ¶ ยุวา สุสุ กาฬเกโส ภทฺเรน โยพฺพเนน สมนฺนาคโต ปเมน วยสา. อยํ, ภิกฺขเว, ปโม สมโย ปธานาย.
‘‘ปุน ¶ จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อปฺปาพาโธ โหติ อปฺปาตงฺโก, สมเวปากินิยา คหณิยา สมนฺนาคโต นาติสีตาย นาจฺจุณฺหาย มชฺฌิมาย ¶ ปธานกฺขมาย. อยํ, ภิกฺขเว, ทุติโย สมโย ปธานาย.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, สุภิกฺขํ โหติ สุสสฺสํ ¶ สุลภปิณฺฑํ, สุกรํ อฺุเฉน ปคฺคเหน ยาเปตุํ. อยํ, ภิกฺขเว, ตติโย สมโย ปธานาย.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, มนุสฺสา สมคฺคา สมฺโมทมานา อวิวทมานา ขีโรทกีภูตา อฺมฺํ ปิยจกฺขูหิ สมฺปสฺสนฺตา วิหรนฺติ. อยํ, ภิกฺขเว, จตุตฺโถ สมโย ปธานาย.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ สมคฺโค สมฺโมทมาโน อวิวทมาโน เอกุทฺเทโส ผาสุ วิหรติ. สงฺเฆ โข ปน, ภิกฺขเว, สมคฺเค น เจว อฺมฺํ อกฺโกสา โหนฺติ, น จ อฺมฺํ ปริภาสา โหนฺติ, น จ อฺมฺํ ปริกฺเขปา โหนฺติ, น จ อฺมฺํ ปริจฺจชา โหนฺติ. ตตฺถ อปฺปสนฺนา เจว ปสีทนฺติ, ปสนฺนานฺจ ภิยฺโยภาโว [ภียฺโยภาวาย (ก.)] โหติ. อยํ, ภิกฺขเว, ปฺจโม สมโย ปธานาย. อิเม โข, ภิกฺขเว, ปฺจ สมยา ปธานายา’’ติ. จตุตฺถํ.
๕. มาตาปุตฺตสุตฺตํ
๕๕. เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน สาวตฺถิยํ อุโภ มาตาปุตฺตา วสฺสาวาสํ อุปคมึสุ [อุปสงฺกมึสุ (ก.)] – ภิกฺขุ จ ภิกฺขุนี จ. เต อฺมฺสฺส อภิณฺหํ ทสฺสนกามา อเหสุํ. มาตาปิ ปุตฺตสฺส อภิณฺหํ ทสฺสนกามา อโหสิ; ปุตฺโตปิ มาตรํ อภิณฺหํ ทสฺสนกาโม อโหสิ. เตสํ อภิณฺหํ ทสฺสนา สํสคฺโค อโหสิ. สํสคฺเค สติ วิสฺสาโส อโหสิ. วิสฺสาเส สติ โอตาโร อโหสิ. เต โอติณฺณจิตฺตา สิกฺขํ อปจฺจกฺขาย ¶ ทุพฺพลฺยํ อนาวิกตฺวา เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวึสุ.
อถ ¶ โข สมฺพหุลา ภิกฺขู เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข เต ภิกฺขู ภควนฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘อิธ, ภนฺเต, สาวตฺถิยํ อุโภ มาตาปุตฺตา ¶ วสฺสาวาสํ อุปคมึสุ – ภิกฺขุ จ ภิกฺขุนี จ, เต อฺมฺสฺส อภิณฺหํ ¶ ทสฺสนกามา อเหสุํ, มาตาปิ ปุตฺตสฺส อภิณฺหํ ทสฺสนกามา อโหสิ, ปุตฺโตปิ มาตรํ อภิณฺหํ ทสฺสนกาโม อโหสิ. เตสํ อภิณฺหํ ทสฺสนา สํสคฺโค อโหสิ, สํสคฺเค สติ วิสฺสาโส อโหสิ, วิสฺสาเส สติ โอตาโร อโหสิ, เต โอติณฺณจิตฺตา สิกฺขํ อปจฺจกฺขาย ทุพฺพลฺยํ อนาวิกตฺวา เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวึสู’’ติ.
‘‘กึ นุ โส, ภิกฺขเว, โมฆปุริโส มฺติ – ‘น มาตา ปุตฺเต สารชฺชติ, ปุตฺโต วา ปน มาตรี’ติ? นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกรูปมฺปิ สมนุปสฺสามิ เอวํ [ยํ เอวํ (สี.)] รชนียํ เอวํ กมนียํ เอวํ มทนียํ เอวํ พนฺธนียํ เอวํ มุจฺฉนียํ เอวํ อนฺตรายกรํ อนุตฺตรสฺส โยคกฺเขมสฺส อธิคมาย ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อิตฺถิรูปํ. อิตฺถิรูเป, ภิกฺขเว, สตฺตา รตฺตา คิทฺธา คถิตา [คธิตา (สฺยา. ปี. ก.)] มุจฺฉิตา อชฺโฌสนฺนา [อชฺโฌปนฺนา (พหูสุ)]. เต ทีฆรตฺตํ โสจนฺติ อิตฺถิรูปวสานุคา.
‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกสทฺทมฺปิ…เป… เอกคนฺธมฺปิ… เอกรสมฺปิ… เอกโผฏฺพฺพมฺปิ สมนุปสฺสามิ เอวํ รชนียํ เอวํ กมนียํ เอวํ มทนียํ เอวํ พนฺธนียํ เอวํ มุจฺฉนียํ เอวํ อนฺตรายกรํ อนุตฺตรสฺส โยคกฺเขมสฺส อธิคมาย ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อิตฺถิโผฏฺพฺพํ ¶ . อิตฺถิโผฏฺพฺเพ, ภิกฺขเว, สตฺตา รตฺตา คิทฺธา คถิตา มุจฺฉิตา อชฺโฌสนฺนา. เต ทีฆรตฺตํ โสจนฺติ อิตฺถิโผฏฺพฺพวสานุคา.
‘‘อิตฺถี, ภิกฺขเว, คจฺฉนฺตีปิ ปุริสสฺส จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺติ; ิตาปิ…เป… นิสินฺนาปิ… สยานาปิ… หสนฺตีปิ… ภณนฺตีปิ… คายนฺตีปิ… โรทนฺตีปิ… อุคฺฆาติตาปิ [อุคฺฆานิตาปิ (สี.)] … มตาปิ ปุริสสฺส จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺติ. ยฺหิ ตํ, ภิกฺขเว, สมฺมา วทมาโน วเทยฺย – ‘สมนฺตปาโส มารสฺสา’ติ มาตุคามํเยว สมฺมา วทมาโน วเทยฺย – ‘สมนฺตปาโส มารสฺสา’’’ติ.
‘‘สลฺลเป ¶ อสิหตฺเถน, ปิสาเจนาปิ สลฺลเป;
อาสีวิสมฺปิ อาสีเท [อาสทฺเท (สฺยา. กํ.)], เยน ทฏฺโ น ชีวติ.
‘‘นตฺเวว ¶ เอโก เอกาย, มาตุคาเมน สลฺลเป;
มุฏฺสฺสตึ ¶ ตา พนฺธนฺติ, เปกฺขิเตน สิเตน จ [มฺหิเตน จ (สฺยา. กํ.)].
‘‘อโถปิ ทุนฺนิวตฺเถน, มฺชุนา ภณิเตน จ;
เนโส ชโน สฺวาสีสโท, อปิ อุคฺฆาติโต มโต.
‘‘ปฺจ กามคุณา เอเต, อิตฺถิรูปสฺมึ ทิสฺสเร;
รูปา สทฺทา รสา คนฺธา, โผฏฺพฺพา จ มโนรมา.
‘‘เตสํ กาโมฆวูฬฺหานํ, กาเม อปริชานตํ;
กาลํ คติ [คตึ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] ภวาภวํ, สํสารสฺมึ ปุรกฺขตา.
‘‘เย ¶ จ กาเม ปริฺาย, จรนฺติ อกุโตภยา;
เต เว ปารงฺคตา โลเก, เย ปตฺตา อาสวกฺขย’’นฺติ. ปฺจมํ;
๖. อุปชฺฌายสุตฺตํ
๕๖. อถ โข อฺตโร ภิกฺขุ เยน สโก อุปชฺฌาโย เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา สกํ อุปชฺฌายํ เอตทโวจ – ‘‘เอตรหิ เม, ภนฺเต, มธุรกชาโต เจว กาโย, ทิสา จ เม น ปกฺขายนฺติ, ธมฺมา จ มํ นปฺปฏิภนฺติ, ถินมิทฺธฺจ เม จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺติ, อนภิรโต จ พฺรหฺมจริยํ จรามิ, อตฺถิ จ เม ธมฺเมสุ วิจิกิจฺฉา’’ติ.
อถ โข โส ภิกฺขุ ตํ สทฺธิวิหาริกํ ภิกฺขุํ อาทาย เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อยํ, ภนฺเต, ภิกฺขุ เอวมาห – ‘เอตรหิ เม, ภนฺเต, มธุรกชาโต เจว กาโย, ทิสา จ มํ น ปกฺขายนฺติ, ธมฺมา จ เม นปฺปฏิภนฺติ, ถินมิทฺธฺจ เม จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺติ, อนภิรโต จ พฺรหฺมจริยํ จรามิ, อตฺถิ จ เม ธมฺเมสุ วิจิกิจฺฉา’’’ติ.
‘‘เอวฺเหตํ ¶ ¶ , ภิกฺขุ, โหติ อินฺทฺริเยสุ อคุตฺตทฺวารสฺส, โภชเน อมตฺตฺุโน, ชาคริยํ อนนุยุตฺตสฺส, อวิปสฺสกสฺส กุสลานํ ธมฺมานํ, ปุพฺพรตฺตาปรรตฺตํ โพธิปกฺขิยานํ ธมฺมานํ ภาวนานุโยคํ อนนุยุตฺตสฺส วิหรโต, ยํ มธุรกชาโต เจว กาโย โหติ, ทิสา จสฺส น ¶ ปกฺขายนฺติ, ธมฺมา จ ตํ นปฺปฏิภนฺติ, ถินมิทฺธฺจสฺส จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺติ, อนภิรโต จ พฺรหฺมจริยํ จรติ, โหติ จสฺส ธมฺเมสุ วิจิกิจฺฉา. ตสฺมาติห เต, ภิกฺขุ, เอวํ สิกฺขิตพฺพํ – ‘อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวาโร ภวิสฺสามิ, โภชเน มตฺตฺู, ชาคริยํ อนุยุตฺโต, วิปสฺสโก กุสลานํ ธมฺมานํ, ปุพฺพรตฺตาปรรตฺตํ โพธิปกฺขิยานํ ธมฺมานํ ภาวนานุโยคํ อนุยุตฺโต วิหริสฺสามี’ติ. เอวฺหิ เต, ภิกฺขุ, สิกฺขิตพฺพ’’นฺติ.
อถ โข โส ภิกฺขุ ภควตา อิมินา โอวาเทน โอวทิโต อุฏฺายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ. อถ โข โส ภิกฺขุ เอโก วูปกฏฺโ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต นจิรสฺเสว – ยสฺสตฺถาย กุลปุตฺตา สมฺมเทว อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชนฺติ, ตทนุตฺตรํ – พฺรหฺมจริยปริโยสานํ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหาสิ. ‘‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’’ติ อพฺภฺาสิ. อฺตโร ปน โส ภิกฺขุ อรหตํ อโหสิ.
อถ โข โส ภิกฺขุ อรหตฺตํ ปตฺโต เยน สโก อุปชฺฌาโย เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา สกํ อุปชฺฌายํ เอตทโวจ – ‘‘เอตรหิ เม, ภนฺเต, น เจว [น ตฺเวว (สี.)] มธุรกชาโต กาโย, ทิสา จ เม ปกฺขายนฺติ, ธมฺมา จ มํ ปฏิภนฺติ, ถินมิทฺธฺจ เม จิตฺตํ น ปริยาทาย ติฏฺติ, อภิรโต จ พฺรหฺมจริยํ จรามิ, นตฺถิ จ เม ธมฺเมสุ วิจิกิจฺฉา’’ติ. อถ โข โส ภิกฺขุ ตํ สทฺธิวิหาริกํ ภิกฺขุํ อาทาย เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ ¶ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อยํ, ภนฺเต, ภิกฺขุ เอวมาห – ‘เอตรหิ เม, ภนฺเต, น เจว มธุรกชาโต กาโย, ทิสา จ เม ปกฺขายนฺติ, ธมฺมา จ มํ ปฏิภนฺติ, ถินมิทฺธฺจ เม จิตฺตํ น ปริยาทาย ติฏฺติ, อภิรโต จ พฺรหฺมจริยํ จรามิ, นตฺถิ จ เม ธมฺเมสุ วิจิกิจฺฉา’’’ติ.
‘‘เอวฺเหตํ, ภิกฺขุ, โหติ อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารสฺส, โภชเน มตฺตฺุโน, ชาคริยํ อนุยุตฺตสฺส, วิปสฺสกสฺส กุสลานํ ธมฺมานํ, ปุพฺพรตฺตาปรรตฺตํ โพธิปกฺขิยานํ ธมฺมานํ ภาวนานุโยคํ ¶ อนุยุตฺตสฺส วิหรโต, ยํ น เจว มธุรกชาโต กาโย โหติ, ทิสา จสฺส ปกฺขายนฺติ, ธมฺมา จ ¶ ตํ ปฏิภนฺติ, ถินมิทฺธฺจสฺส จิตฺตํ น ปริยาทาย ติฏฺติ, อภิรโต จ พฺรหฺมจริยํ จรติ, น จสฺส โหติ ธมฺเมสุ วิจิกิจฺฉา. ตสฺมาติห โว, ภิกฺขเว, เอวํ สิกฺขิตพฺพํ – ‘อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารา ภวิสฺสาม, โภชเน มตฺตฺุโน, ชาคริยํ อนุยุตฺตา, วิปสฺสกา กุสลานํ ธมฺมานํ, ปุพฺพรตฺตาปรรตฺตํ โพธิปกฺขิยานํ ธมฺมานํ ภาวนานุโยคํ อนุยุตฺตา วิหริสฺสามา’ติ. เอวฺหิ โว, ภิกฺขเว, สิกฺขิตพฺพ’’นฺติ. ฉฏฺํ.
๗. อภิณฺหปจฺจเวกฺขิตพฺพานสุตฺตํ
๕๗. ‘‘ปฺจิมานิ, ภิกฺขเว, านานิ อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพานิ อิตฺถิยา วา ปุริเสน วา คหฏฺเน วา ปพฺพชิเตน วา. กตมานิ ปฺจ? ‘ชราธมฺโมมฺหิ, ชรํ อนตีโต’ติ อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ อิตฺถิยา วา ปุริเสน วา คหฏฺเน วา ปพฺพชิเตน วา. ‘พฺยาธิธมฺโมมฺหิ, พฺยาธึ อนตีโต’ติ อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ อิตฺถิยา วา ปุริเสน วา คหฏฺเน วา ปพฺพชิเตน วา. ‘มรณธมฺโมมฺหิ, มรณํ อนตีโต’ติ อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ อิตฺถิยา ¶ วา ปุริเสน วา คหฏฺเน วา ปพฺพชิเตน วา. ‘สพฺเพหิ เม ปิเยหิ มนาเปหิ นานาภาโว วินาภาโว’ติ อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ อิตฺถิยา วา ปุริเสน วา คหฏฺเน วา ปพฺพชิเตน วา. ‘กมฺมสฺสโกมฺหิ, กมฺมทายาโท กมฺมโยนิ กมฺมพนฺธุ กมฺมปฏิสรโณ. ยํ กมฺมํ กริสฺสามิ – กลฺยาณํ วา ปาปกํ วา – ตสฺส ทายาโท ภวิสฺสามี’ติ อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ อิตฺถิยา วา ปุริเสน วา คหฏฺเน วา ปพฺพชิเตน วา.
‘‘กิฺจ, ภิกฺขเว, อตฺถวสํ ปฏิจฺจ ‘ชราธมฺโมมฺหิ, ชรํ อนตีโต’ติ อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ อิตฺถิยา วา ปุริเสน วา คหฏฺเน วา ปพฺพชิเตน วา? อตฺถิ, ภิกฺขเว, สตฺตานํ โยพฺพเน โยพฺพนมโท, เยน มเทน มตฺตา กาเยน ทุจฺจริตํ จรนฺติ, วาจาย ทุจฺจริตํ จรนฺติ, มนสา ทุจฺจริตํ จรนฺติ. ตสฺส ตํ านํ อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขโต โย โยพฺพเน โยพฺพนมโท โส สพฺพโส วา ปหียติ ตนุ วา ปน โหติ. อิทํ โข, ภิกฺขเว, อตฺถวสํ ปฏิจฺจ ‘ชราธมฺโมมฺหิ, ชรํ อนตีโต’ติ อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ อิตฺถิยา วา ปุริเสน วา คหฏฺเน วา ปพฺพชิเตน วา.
‘‘กิฺจ ¶ , ภิกฺขเว, อตฺถวสํ ปฏิจฺจ ‘พฺยาธิธมฺโมมฺหิ, พฺยาธึ อนตีโต’ติ อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ อิตฺถิยา วา ปุริเสน วา คหฏฺเน วา ปพฺพชิเตน วา? อตฺถิ, ภิกฺขเว, สตฺตานํ อาโรคฺเย อาโรคฺยมโท, เยน มเทน มตฺตา กาเยน ¶ ทุจฺจริตํ จรนฺติ, วาจาย ทุจฺจริตํ จรนฺติ, มนสา ทุจฺจริตํ จรนฺติ. ตสฺส ตํ านํ อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขโต โย อาโรคฺเย อาโรคฺยมโท โส สพฺพโส วา ปหียติ ตนุ วา ปน โหติ. อิทํ โข, ภิกฺขเว, อตฺถวสํ ปฏิจฺจ ‘พฺยาธิธมฺโมมฺหิ, พฺยาธึ อนตีโต’ติ อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ อิตฺถิยา วา ปุริเสน วา คหฏฺเน วา ปพฺพชิเตน วา.
‘‘กิฺจ, ภิกฺขเว, อตฺถวสํ ปฏิจฺจ ‘มรณธมฺโมมฺหิ, มรณํ อนตีโต’ติ อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ อิตฺถิยา วา ปุริเสน วา คหฏฺเน วา ปพฺพชิเตน วา? อตฺถิ, ภิกฺขเว, สตฺตานํ ชีวิเต ชีวิตมโท, เยน มเทน มตฺตา กาเยน ทุจฺจริตํ จรนฺติ, วาจาย ทุจฺจริตํ ¶ จรนฺติ, มนสา ทุจฺจริตํ จรนฺติ. ตสฺส ตํ านํ อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขโต โย ชีวิเต ชีวิตมโท โส สพฺพโส วา ปหียติ ตนุ วา ปน โหติ. อิทํ โข, ภิกฺขเว, อตฺถวสํ ปฏิจฺจ ‘มรณธมฺโมมฺหิ, มรณํ อนตีโต’ติ อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ อิตฺถิยา วา ปุริเสน วา คหฏฺเน วา ปพฺพชิเตน วา.
‘‘กิฺจ, ภิกฺขเว, อตฺถวสํ ปฏิจฺจ ‘สพฺเพหิ เม ปิเยหิ มนาเปหิ นานาภาโว วินาภาโว’ติ อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ อิตฺถิยา วา ปุริเสน วา คหฏฺเน วา ปพฺพชิเตน วา? อตฺถิ, ภิกฺขเว, สตฺตานํ ปิเยสุ มนาเปสุ โย ฉนฺทราโค เยน ราเคน รตฺตา กาเยน ทุจฺจริตํ จรนฺติ, วาจาย ทุจฺจริตํ จรนฺติ, มนสา ทุจฺจริตํ จรนฺติ. ตสฺส ตํ านํ อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขโต โย ปิเยสุ มนาเปสุ ฉนฺทราโค โส สพฺพโส วา ปหียติ ตนุ วา ปน โหติ. อิทํ โข, ภิกฺขเว, อตฺถวสํ ปฏิจฺจ ‘สพฺเพหิ เม ปิเยหิ มนาเปหิ นานาภาโว วินาภาโว’ติ อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ อิตฺถิยา วา ปุริเสน วา คหฏฺเน วา ปพฺพชิเตน วา.
‘‘กิฺจ, ภิกฺขเว, อตฺถวสํ ปฏิจฺจ ‘กมฺมสฺสโกมฺหิ, กมฺมทายาโท กมฺมโยนิ กมฺมพนฺธุ กมฺมปฏิสรโณ, ยํ กมฺมํ กริสฺสามิ – กลฺยาณํ วา ปาปกํ วา – ตสฺส ทายาโท ภวิสฺสามี’ติ อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ อิตฺถิยา วา ปุริเสน วา คหฏฺเน วา ปพฺพชิเตน วา ¶ ? อตฺถิ, ภิกฺขเว, สตฺตานํ กายทุจฺจริตํ วจีทุจฺจริตํ มโนทุจฺจริตํ. ตสฺส ตํ านํ อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขโต สพฺพโส วา ทุจฺจริตํ ปหียติ ตนุ วา ปน โหติ. อิทํ โข, ภิกฺขเว, อตฺถวสํ ปฏิจฺจ ‘กมฺมสฺสโกมฺหิ, กมฺมทายาโท กมฺมโยนิ กมฺมพนฺธุ กมฺมปฏิสรโณ, ยํ กมฺมํ กริสฺสามิ – กลฺยาณํ วา ปาปกํ วา – ตสฺส ทายาโท ภวิสฺสามี’ติ ¶ อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ อิตฺถิยา วา ปุริเสน วา คหฏฺเน วา ปพฺพชิเตน วา.
‘‘ส โข [สเจ (ปี. ก.)] โส, ภิกฺขเว, อริยสาวโก อิติ ปฏิสฺจิกฺขติ – ‘น ¶ โข อหฺเเวโก ชราธมฺโม [อหฺเจเวโก ชราธมฺโมมฺหิ (ก.)] ชรํ อนตีโต, อถ โข ยาวตา สตฺตานํ อาคติ คติ จุติ อุปปตฺติ สพฺเพ สตฺตา ชราธมฺมา ชรํ อนตีตา’ติ. ตสฺส ตํ านํ อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขโต มคฺโค สฺชายติ. โส ตํ มคฺคํ อาเสวติ ภาเวติ พหุลีกโรติ. ตสฺส ตํ มคฺคํ อาเสวโต ภาวยโต พหุลีกโรโต สํโยชนานิ สพฺพโส ปหียนฺติ อนุสยา พฺยนฺตีโหนฺติ.
‘‘ส โข โส, ภิกฺขเว, อริยสาวโก อิติ ปฏิสฺจิกฺขติ – ‘น โข อหฺเเวโก พฺยาธิธมฺโม พฺยาธึ อนตีโต, อถ โข ยาวตา สตฺตานํ อาคติ คติ จุติ อุปปตฺติ สพฺเพ สตฺตา พฺยาธิธมฺมา พฺยาธึ อนตีตา’ติ. ตสฺส ตํ านํ อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขโต มคฺโค สฺชายติ. โส ตํ มคฺคํ อาเสวติ ภาเวติ พหุลีกโรติ. ตสฺส ตํ มคฺคํ อาเสวโต ภาวยโต พหุลีกโรโต สํโยชนานิ สพฺพโส ปหียนฺติ, อนุสยา พฺยนฺตีโหนฺติ.
‘‘ส โข โส, ภิกฺขเว, อริยสาวโก อิติ ปฏิสฺจิกฺขติ – ‘น โข อหฺเเวโก มรณธมฺโม มรณํ อนตีโต, อถ โข ยาวตา สตฺตานํ อาคติ คติ จุติ อุปปตฺติ สพฺเพ สตฺตา มรณธมฺมา มรณํ อนตีตา’ติ. ตสฺส ตํ านํ อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขโต มคฺโค สฺชายติ. โส ตํ มคฺคํ อาเสวติ ภาเวติ พหุลีกโรติ. ตสฺส ตํ มคฺคํ อาเสวโต ภาวยโต พหุลีกโรโต สํโยชนานิ สพฺพโส ปหียนฺติ, อนุสยา พฺยนฺตีโหนฺติ.
‘‘ส โข โส, ภิกฺขเว, อริยสาวโก อิติ ปฏิสฺจิกฺขติ – ‘น โข มยฺเหเวกสฺส สพฺเพหิ ปิเยหิ มนาเปหิ นานาภาโว วินาภาโว, อถ โข ยาวตา สตฺตานํ อาคติ คติ จุติ อุปปตฺติ สพฺเพสํ สตฺตานํ ปิเยหิ มนาเปหิ นานาภาโว วินาภาโว’ติ. ตสฺส ตํ านํ อภิณฺหํ ¶ ปจฺจเวกฺขโต มคฺโค สฺชายติ. โส ตํ มคฺคํ อาเสวติ ภาเวติ พหุลีกโรติ. ตสฺส ตํ มคฺคํ อาเสวโต ภาวยโต พหุลีกโรโต สํโยชนานิ สพฺพโส ปหียนฺติ, อนุสยา พฺยนฺตีโหนฺติ.
‘‘ส โข โส, ภิกฺขเว, อริยสาวโก อิติ ปฏิสฺจิกฺขติ – ‘น ¶ โข อหฺเเวโก กมฺมสฺสโก กมฺมทายาโท กมฺมโยนิ กมฺมพนฺธุ กมฺมปฺปฏิสรโณ, ยํ กมฺมํ กริสฺสามิ – กลฺยาณํ วา ปาปกํ วา – ตสฺส ทายาโท ภวิสฺสามิ; อถ โข ยาวตา สตฺตานํ อาคติ คติ จุติ อุปปตฺติ สพฺเพ สตฺตา กมฺมสฺสกา กมฺมทายาทา กมฺมโยนิ กมฺมพนฺธุ กมฺมปฺปฏิสรณา, ยํ กมฺมํ กริสฺสนฺติ – กลฺยาณํ วา ปาปกํ วา – ตสฺส ทายาทา ภวิสฺสนฺตี’ติ ¶ . ตสฺส ตํ านํ อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขโต มคฺโค สฺชายติ. โส ตํ มคฺคํ อาเสวติ ภาเวติ พหุลีกโรติ. ตสฺส ตํ มคฺคํ อาเสวโต ภาวยโต พหุลีกโรโต สํโยชนานิ สพฺพโส ปหียนฺติ, อนุสยา พฺยนฺตีโหนฺตี’’ติ.
‘‘พฺยาธิธมฺมา ชราธมฺมา, อโถ มรณธมฺมิโน;
ยถา ธมฺมา ตถา สตฺตา [สนฺตา (สฺยา. กํ.)], ชิคุจฺฉนฺติ ปุถุชฺชนา.
‘‘อหฺเจ ตํ ชิคุจฺเฉยฺยํ, เอวํ ธมฺเมสุ ปาณิสุ;
น เมตํ ปติรูปสฺส, มม เอวํ วิหาริโน.
‘‘โสหํ เอวํ วิหรนฺโต, ตฺวา ธมฺมํ นิรูปธึ;
อาโรคฺเย โยพฺพนสฺมิฺจ, ชีวิตสฺมิฺจ เย มทา.
‘‘สพฺเพ มเท อภิโภสฺมิ, เนกฺขมฺมํ ทฏฺุ เขมโต [เนกฺขมฺเม ทฏฺุ เขมตํ (อ. นิ. ๓.๓๙) อุภยตฺถปิ อฏฺกถาย สเมติ];
ตสฺส เม อหุ อุสฺสาโห, นิพฺพานํ อภิปสฺสโต.
‘‘นาหํ ภพฺโพ เอตรหิ, กามานิ ปฏิเสวิตุํ;
อนิวตฺติ [อนิวตฺตี (?)] ภวิสฺสามิ, พฺรหฺมจริยปรายโณ’’ติ. สตฺตมํ;
๘. ลิจฺฉวิกุมารกสุตฺตํ
๕๘. เอกํ ¶ สมยํ ภควา เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายํ. อถ โข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เวสาลึ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. เวสาลิยํ ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต มหาวนํ อชฺโฌคาเหตฺวา อฺตรสฺมึ รุกฺขมูเล ทิวาวิหารํ นิสีทิ.
เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา ลิจฺฉวิกุมารกา สชฺชานิ ธนูนิ อาทาย กุกฺกุรสงฺฆปริวุตา มหาวเน อนุจงฺกมมานา อนุวิจรมานา อทฺทสุ ¶ ภควนฺตํ อฺตรสฺมึ รุกฺขมูเล นิสินฺนํ; ทิสฺวาน สชฺชานิ ธนูนิ นิกฺขิปิตฺวา กุกฺกุรสงฺฆํ เอกมนฺตํ อุยฺโยเชตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ¶ ตุณฺหีภูตา ตุณฺหีภูตา ปฺชลิกา ภควนฺตํ ปยิรุปาสนฺติ.
เตน โข ปน สมเยน มหานาโม ลิจฺฉวิ มหาวเน ชงฺฆาวิหารํ อนุจงฺกมมาโน อทฺทส เต ลิจฺฉวิกุมารเก ตุณฺหีภูเต ตุณฺหีภูเต ปฺชลิเก ภควนฺตํ ปยิรุปาสนฺเต; ทิสฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข มหานาโม ลิจฺฉวิ อุทานํ อุทาเนสิ – ‘ภวิสฺสนฺติ วชฺชี, ภวิสฺสนฺติ วชฺชี’’’ติ!
‘‘กึ ปน ตฺวํ, มหานาม, เอวํ วเทสิ – ‘ภวิสฺสนฺติ วชฺชี, ภวิสฺสนฺติ วชฺชี’’’ติ? ‘‘อิเม, ภนฺเต, ลิจฺฉวิกุมารกา จณฺฑา ผรุสา อปานุภา [อปชหาติ (สี.), อปาฏุภา (สฺยา. กํ.), อปชหา (ปี.), อปานุตา (กตฺถจิ)]. ยานิปิ ตานิ กุเลสุ ปเหณกานิ [ปหีนกานิ (สี.), ปหีณกานิ (สฺยา. กํ. ปี.)] ปหียนฺติ, อุจฺฉูติ วา พทราติ วา ปูวาติ วา โมทกาติ วา สํกุลิกาติ วา [สกฺขลิกาติ วา (สี. ปี.)], ตานิ วิลุมฺปิตฺวา วิลุมฺปิตฺวา ขาทนฺติ; กุลิตฺถีนมฺปิ กุลกุมารีนมฺปิ ปจฺฉาลิยํ ขิปนฺติ. เต ทานิเม ตุณฺหีภูตา ตุณฺหีภูตา ปฺชลิกา ภควนฺตํ ปยิรุปาสนฺตี’’ติ.
‘‘ยสฺส กสฺสจิ, มหานาม, กุลปุตฺตสฺส ปฺจ ธมฺมา สํวิชฺชนฺติ – ยทิ วา รฺโ ขตฺติยสฺส มุทฺธาวสิตฺตสฺส, ยทิ วา รฏฺิกสฺส เปตฺตนิกสฺส [มุทฺธาภิสิตฺตสฺส (ก.) อ. นิ. ๕.๑๓๕, ๑๓๖ ปสฺสิตพฺพํ], ยทิ วา เสนาย เสนาปติกสฺส, ยทิ ¶ วา คามคามณิกสฺส, ยทิ วา ปูคคามณิกสฺส, เย วา ปน กุเลสุ ปจฺเจกาธิปจฺจํ กาเรนฺติ, วุทฺธิเยว ปาฏิกงฺขา, โน ปริหานิ.
‘‘กตเม ปฺจ? อิธ, มหานาม, กุลปุตฺโต อุฏฺานวีริยาธิคเตหิ โภเคหิ พาหาพลปริจิเตหิ เสทาวกฺขิตฺเตหิ ธมฺมิเกหิ ธมฺมลทฺเธหิ มาตาปิตโร สกฺกโรติ ครุํ กโรติ มาเนติ ปูเชติ ¶ . ตเมนํ มาตาปิตโร สกฺกตา ครุกตา มานิตา ปูชิตา กลฺยาเณน มนสา อนุกมฺปนฺติ – ‘จิรํ ชีว, ทีฆมายุํ ปาเลหี’ติ. มาตาปิตานุกมฺปิตสฺส, มหานาม, กุลปุตฺตสฺส วุทฺธิเยว ปาฏิกงฺขา, โน ปริหานิ.
‘‘ปุน ¶ จปรํ, มหานาม, กุลปุตฺโต อุฏฺานวีริยาธิคเตหิ โภเคหิ พาหาพลปริจิเตหิ เสทาวกฺขิตฺเตหิ ธมฺมิเกหิ ธมฺมลทฺเธหิ ปุตฺตทารทาสกมฺมกรโปริเส [… สามนฺตสํโวหาเร (สี. ปี.)] สกฺกโรติ ครุํ กโรติ มาเนติ ปูเชติ. ตเมนํ ปุตฺตทารทาสกมฺมกรโปริสา สกฺกตา ครุกตา มานิตา ปูชิตา กลฺยาเณน มนสา อนุกมฺปนฺติ – ‘จิรํ ชีว, ทีฆมายุํ ปาเลหี’ติ. ปุตฺตทารทาสกมฺมกรโปริสานุกมฺปิตสฺส, มหานาม, กุลปุตฺตสฺส วุทฺธิเยว ปาฏิกงฺขา, โน ปริหานิ.
‘‘ปุน จปรํ, มหานาม, กุลปุตฺโต อุฏฺานวีริยาธิคเตหิ โภเคหิ พาหาพลปริจิเตหิ เสทาวกฺขิตฺเตหิ ธมฺมิเกหิ ธมฺมลทฺเธหิ เขตฺตกมฺมนฺตสามนฺตสพฺโยหาเร สกฺกโรติ ครุํ กโรติ มาเนติ ปูเชติ. ตเมนํ เขตฺตกมฺมนฺตสามนฺตสพฺโยหารา สกฺกตา ครุกตา มานิตา ปูชิตา กลฺยาเณน มนสา อนุกมฺปนฺติ – ‘จิรํ ชีว, ทีฆมายุํ ปาเลหี’ติ. เขตฺตกมฺมนฺตสามนฺตสพฺโยหารานุกมฺปิตสฺส, มหานาม, กุลปุตฺตสฺส วุทฺธิเยว ปาฏิกงฺขา, โน ปริหานิ.
‘‘ปุน จปรํ, มหานาม, กุลปุตฺโต อุฏฺานวีริยาธิคเตหิ โภเคหิ พาหาพลปริจิเตหิ เสทาวกฺขิตฺเตหิ ธมฺมิเกหิ ธมฺมลทฺเธหิ ยาวตา พลิปฏิคฺคาหิกา เทวตา สกฺกโรติ ครุํ กโรติ มาเนติ ปูเชติ. ตเมนํ พลิปฏิคฺคาหิกา เทวตา สกฺกตา ครุกตา มานิตา ปูชิตา กลฺยาเณน มนสา อนุกมฺปนฺติ – ‘จิรํ ชีว, ทีฆมายุํ ปาเลหี’ติ. เทวตานุกมฺปิตสฺส, มหานาม, กุลปุตฺตสฺส วุทฺธิเยว ปาฏิกงฺขา, โน ปริหานิ.
‘‘ปุน ¶ จปรํ, มหานาม, กุลปุตฺโต อุฏฺานวีริยาธิคเตหิ โภเคหิ พาหาพลปริจิเตหิ เสทาวกฺขิตฺเตหิ ธมฺมิเกหิ ธมฺมลทฺเธหิ สมณพฺราหฺมเณ สกฺกโรติ ครุํ กโรติ มาเนติ ปูเชติ. ตเมนํ สมณพฺราหฺมณา สกฺกตา ครุกตา มานิตา ปูชิตา กลฺยาเณน มนสา อนุกมฺปนฺติ – ‘จิรํ ชีว, ทีฆมายุํ ปาเลหี’ติ. สมณพฺราหฺมณานุกมฺปิตสฺส ¶ , มหานาม, กุลปุตฺตสฺส วุทฺธิเยว ปาฏิกงฺขา, โน ปริหานิ.
‘‘ยสฺส กสฺสจิ, มหานาม, กุลปุตฺตสฺส อิเม ปฺจ ธมฺมา สํวิชฺชนฺติ – ยทิ วา รฺโ ขตฺติยสฺส มุทฺธาวสิตฺตสฺส, ยทิ วา รฏฺิกสฺส เปตฺตนิกสฺส ¶ , ยทิ วา เสนาย เสนาปติกสฺส, ยทิ วา คามคามณิกสฺส, ยทิ วา ปูคคามณิกสฺส, เย วา ปน กุเลสุ ปจฺเจกาธิปจฺจํ กาเรนฺติ, วุทฺธิเยว ปาฏิกงฺขา, โน ปริหานี’’ติ.
‘‘มาตาปิตุกิจฺจกโร, ปุตฺตทารหิโต สทา;
อนฺโตชนสฺส อตฺถาย, เย จสฺส อนุชีวิโน.
‘‘อุภินฺนฺเจว อตฺถาย, วทฺู โหติ สีลวา;
าตีนํ ปุพฺพเปตานํ, ทิฏฺเ ธมฺเม จ ชีวตํ [ชีวินํ (สี.), ชีวิตํ (สฺยา. กํ. ปี. ก.)].
‘‘สมณานํ พฺราหฺมณานํ, เทวตานฺจ ปณฺฑิโต;
วิตฺติสฺชนโน โหติ, ธมฺเมน ฆรมาวสํ.
‘‘โส กริตฺวาน กลฺยาณํ, ปุชฺโช โหติ ปสํสิโย;
อิเธว นํ ปสํสนฺติ, เปจฺจ สคฺเค ปโมทตี’’ติ. อฏฺมํ;
๙. ปมวุฑฺฒปพฺพชิตสุตฺตํ
๕๙. ‘‘ปฺจหิ, ภิกฺขเว, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ทุลฺลโภ วุฑฺฒปพฺพชิโต. กตเมหิ ปฺจหิ? ทุลฺลโภ, ภิกฺขเว, วุฑฺฒปพฺพชิโต นิปุโณ, ทุลฺลโภ อากปฺปสมฺปนฺโน, ทุลฺลโภ พหุสฺสุโต ¶ , ทุลฺลโภ ธมฺมกถิโก, ทุลฺลโภ วินยธโร. อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ทุลฺลโภ วุฑฺฒปพฺพชิโต’’ติ. นวมํ.
๑๐. ทุติยวุฑฺฒปพฺพชิตสุตฺตํ
๖๐. ‘‘ปฺจหิ, ภิกฺขเว, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ทุลฺลโภ วุฑฺฒปพฺพชิโต. กตเมหิ ปฺจหิ? ทุลฺลโภ, ภิกฺขเว, วุฑฺฒปพฺพชิโต สุวโจ, ทุลฺลโภ สุคฺคหิตคฺคาหี ¶ , ทุลฺลโภ ปทกฺขิณคฺคาหี, ทุลฺลโภ ธมฺมกถิโก, ทุลฺลโภ วินยธโร. อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ทุลฺลโภ วุฑฺฒปพฺพชิโต’’ติ. ทสมํ.
นีวรณวคฺโค ปโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
อาวรณํ ราสิ องฺคานิ, สมยํ มาตุปุตฺติกา;
อุปชฺฌา านา ลิจฺฉวิ, กุมารา อปรา ทุเวติ.