📜
(๘) ๓. โยธาชีววคฺโค
๑. ปมเจโตวิมุตฺติผลสุตฺตํ
๗๑. ‘‘ปฺจิเม ¶ ¶ ¶ , ภิกฺขเว, ธมฺมา ภาวิตา พหุลีกตา เจโตวิมุตฺติผลา จ โหนฺติ เจโตวิมุตฺติผลานิสํสา จ, ปฺาวิมุตฺติผลา จ โหนฺติ ปฺาวิมุตฺติผลานิสํสา จ.
‘‘กตเม ปฺจ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อสุภานุปสฺสี กาเย วิหรติ, อาหาเร ปฏิกูลสฺี [ปฏิกฺกูลสฺี (สี. สฺยา. กํ. ปี.)], สพฺพโลเก อนภิรตสฺี, สพฺพสงฺขาเรสุ อนิจฺจานุปสฺสี, มรณสฺา โข ปนสฺส อชฺฌตฺตํ สูปฏฺิตา โหติ. อิเม โข, ภิกฺขเว, ปฺจ ธมฺมา ภาวิตา พหุลีกตา เจโตวิมุตฺติผลา จ โหนฺติ เจโตวิมุตฺติผลานิสํสา จ, ปฺาวิมุตฺติผลา จ โหนฺติ ปฺาวิมุตฺติผลานิสํสา จ. ยโต โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เจโตวิมุตฺโต จ โหติ ปฺาวิมุตฺโต จ โหติ – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ‘ภิกฺขุ อุกฺขิตฺตปลิโฆ อิติปิ, สํกิณฺณปริโข [สํกิณฺณปริกฺโข (สฺยา. กํ.)] อิติปิ, อพฺพูฬฺเหสิโก อิติปิ, นิรคฺคโฬ อิติปิ, อริโย ปนฺนทฺธโช ปนฺนภาโร วิสํยุตฺโต อิติปิ’’’.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อุกฺขิตฺตปลิโฆ โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน อวิชฺชา ปหีนา โหติ อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวํกตา อายตึ อนุปฺปาทธมฺมา. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อุกฺขิตฺตปลิโฆ โหติ.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สํกิณฺณปริโข โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน โปโนภวิโก [โปโนพฺภวิโก (สฺยา. ก.)] ชาติสํสาโร ปหีโน โหติ อุจฺฉินฺนมูโล ตาลาวตฺถุกโต อนภาวํกโต อายตึ อนุปฺปาทธมฺโม. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สํกิณฺณปริโข โหติ.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อพฺพูฬฺเหสิโก โหติ? อิธ ¶ , ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ตณฺหา ¶ ปหีนา โหติ อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวํกตา อายตึ อนุปฺปาทธมฺมา. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อพฺพูฬฺเหสิโก โหติ.
‘‘กถฺจ ¶ , ภิกฺขเว, ภิกฺขุ นิรคฺคโฬ โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ปฺโจรมฺภาคิยานิ สํโยชนานิ ปหีนานิ โหนฺติ อุจฺฉินฺนมูลานิ ตาลาวตฺถุกตานิ อนภาวํกตานิ อายตึ อนุปฺปาทธมฺมานิ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ นิรคฺคโฬ โหติ.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อริโย ปนฺนทฺธโช ปนฺนภาโร วิสํยุตฺโต โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน อสฺมิมาโน ปหีโน โหติ อุจฺฉินฺนมูโล ตาลาวตฺถุกโต อนภาวํกโต อายตึ อนุปฺปาทธมฺโม. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อริโย ปนฺนทฺธโช ปนฺนภาโร วิสํยุตฺโต โหตี’’ติ. ปมํ.
๒. ทุติยเจโตวิมุตฺติผลสุตฺตํ
๗๒. ‘‘ปฺจิเม, ภิกฺขเว, ธมฺมา ภาวิตา พหุลีกตา เจโตวิมุตฺติผลา จ โหนฺติ เจโตวิมุตฺติผลานิสํสา จ, ปฺาวิมุตฺติผลา จ โหนฺติ ปฺาวิมุตฺติผลานิสํสา จ. กตเม ปฺจ? อนิจฺจสฺา, อนิจฺเจ ทุกฺขสฺา, ทุกฺเข อนตฺตสฺา, ปหานสฺา, วิราคสฺา – อิเม โข, ภิกฺขเว, ปฺจ ธมฺมา ภาวิตา พหุลีกตา เจโตวิมุตฺติผลา จ โหนฺติ เจโตวิมุตฺติผลานิสํสา จ, ปฺาวิมุตฺติผลา จ โหนฺติ ปฺาวิมุตฺติผลานิสํสา จ. ยโต โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เจโตวิมุตฺโต จ โหติ ปฺาวิมุตฺโต จ – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ‘ภิกฺขุ อุกฺขิตฺตปลิโฆ อิติปิ, สํกิณฺณปริโข อิติปิ, อพฺพูฬฺเหสิโก อิติปิ, นิรคฺคโฬ อิติปิ, อริโย ปนฺนทฺธโช ปนฺนภาโร วิสํยุตฺโต อิติปิ’’’.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อุกฺขิตฺตปลิโฆ โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน อวิชฺชา ปหีนา โหติ อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวํกตา อายตึ อนุปฺปาทธมฺมา. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อุกฺขิตฺตปลิโฆ โหติ.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สํกิณฺณปริโข โหติ? อิธ ¶ , ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน โปโนภวิโก ¶ ชาติสํสาโร ปหีโน โหติ อุจฺฉินฺนมูโล ตาลาวตฺถุกโต อนภาวํกโต อายตึ อนุปฺปาทธมฺโม. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สํกิณฺณปริโข ¶ โหติ.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อพฺพูฬฺเหสิโก โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ตณฺหา ปหีนา โหติ อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวํกตา ¶ อายตึ อนุปฺปาทธมฺมา. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อพฺพูฬฺเหสิโก โหติ.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ นิรคฺคโฬ โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ปฺโจรมฺภาคิยานิ สํโยชนานิ ปหีนานิ โหนฺติ อุจฺฉินฺนมูลานิ ตาลาวตฺถุกตานิ อนภาวํกตานิ อายตึ อนุปฺปาทธมฺมานิ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ นิรคฺคโฬ โหติ.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อริโย ปนฺนทฺธโช ปนฺนภาโร วิสํยุตฺโต โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน อสฺมิมาโน ปหีโน โหติ อุจฺฉินฺนมูโล ตาลาวตฺถุกโต อนภาวํกโต อายตึ อนุปฺปาทธมฺโม. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อริโย ปนฺนทฺธโช ปนฺนภาโร วิสํยุตฺโต โหตี’’ติ. ทุติยํ.
๓. ปมธมฺมวิหารีสุตฺตํ
๗๓. อถ โข อฺตโร ภิกฺขุ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘‘ธมฺมวิหารี, ธมฺมวิหารี’ติ, ภนฺเต, วุจฺจติ. กิตฺตาวตา นุ โข, ภนฺเต, ภิกฺขุ ธมฺมวิหารี โหตี’’ติ?
‘‘อิธ, ภิกฺขุ, ภิกฺขุ ธมฺมํ ปริยาปุณาติ – สุตฺตํ, เคยฺยํ, เวยฺยากรณํ, คาถํ, อุทานํ, อิติวุตฺตกํ, ชาตกํ, อพฺภุตธมฺมํ, เวทลฺลํ. โส ตาย ธมฺมปริยตฺติยา ทิวสํ อตินาเมติ, ริฺจติ ปฏิสลฺลานํ, นานุยฺุชติ อชฺฌตฺตํ เจโตสมถํ. อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขุ – ‘ภิกฺขุ ปริยตฺติพหุโล, โน ธมฺมวิหารี’’’.
‘‘ปุน ¶ ¶ ¶ จปรํ, ภิกฺขุ, ภิกฺขุ ยถาสุตํ ยถาปริยตฺตํ ธมฺมํ วิตฺถาเรน ปเรสํ เทเสติ. โส ตาย ธมฺมปฺตฺติยา ทิวสํ อตินาเมติ, ริฺจติ ปฏิสลฺลานํ, นานุยฺุชติ อชฺฌตฺตํ เจโตสมถํ. อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขุ – ‘ภิกฺขุ ปฺตฺติพหุโล, โน ธมฺมวิหารี’’’.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขุ, ภิกฺขุ ยถาสุตํ ยถาปริยตฺตํ ธมฺมํ วิตฺถาเรน สชฺฌายํ กโรติ. โส เตน สชฺฌาเยน ทิวสํ อตินาเมติ, ริฺจติ ปฏิสลฺลานํ, นานุยฺุชติ อชฺฌตฺตํ เจโตสมถํ. อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขุ – ‘ภิกฺขุ สชฺฌายพหุโล, โน ธมฺมวิหารี’’’.
‘‘ปุน ¶ จปรํ, ภิกฺขุ, ภิกฺขุ ยถาสุตํ ยถาปริยตฺตํ ธมฺมํ เจตสา อนุวิตกฺเกติ อนุวิจาเรติ มนสานุเปกฺขติ. โส เตหิ ธมฺมวิตกฺเกหิ ทิวสํ อตินาเมติ, ริฺจติ ปฏิสลฺลานํ, นานุยฺุชติ อชฺฌตฺตํ เจโตสมถํ. อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขุ – ‘ภิกฺขุ วิตกฺกพหุโล, โน ธมฺมวิหารี’’’.
‘‘อิธ, ภิกฺขุ, ภิกฺขุ ธมฺมํ ปริยาปุณาติ – สุตฺตํ, เคยฺยํ, เวยฺยากรณํ, คาถํ, อุทานํ, อิติวุตฺตกํ, ชาตกํ, อพฺภุตธมฺมํ, เวทลฺลํ. โส ตาย ธมฺมปริยตฺติยา น ทิวสํ อตินาเมติ, นาปิ ริฺจติ ปฏิสลฺลานํ, อนุยฺุชติ อชฺฌตฺตํ เจโตสมถํ. เอวํ โข, ภิกฺขุ, ภิกฺขุ ธมฺมวิหารี โหติ.
‘‘อิติ โข, ภิกฺขุ, เทสิโต มยา ปริยตฺติพหุโล, เทสิโต ปฺตฺติพหุโล, เทสิโต สชฺฌายพหุโล, เทสิโต วิตกฺกพหุโล, เทสิโต ธมฺมวิหารี. ยํ โข, ภิกฺขุ [ยํ ภิกฺขุ (สฺยา. กํ. ปี.)], สตฺถารา กรณียํ สาวกานํ หิเตสินา อนุกมฺปเกน อนุกมฺปํ อุปาทาย, กตํ โว ตํ มยา. เอตานิ, ภิกฺขุ, รุกฺขมูลานิ, เอตานิ สฺุาคารานิ. ฌายถ, ภิกฺขุ, มา ปมาทตฺถ ¶ , มา ปจฺฉา วิปฺปฏิสาริโน อหุวตฺถ. อยํ โว อมฺหากํ อนุสาสนี’’ติ. ตติยํ.
๔. ทุติยธมฺมวิหารีสุตฺตํ
๗๔. อถ ¶ โข อฺตโร ภิกฺขุ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘‘ธมฺมวิหารี ¶ ธมฺมวิหารี’ติ, ภนฺเต, วุจฺจติ. กิตฺตาวตา นุ โข, ภนฺเต, ภิกฺขุ ธมฺมวิหารี โหตี’’ติ?
‘‘อิธ, ภิกฺขุ, ภิกฺขุ ธมฺมํ ปริยาปุณาติ – สุตฺตํ, เคยฺยํ, เวยฺยากรณํ, คาถํ, อุทานํ, อิติวุตฺตกํ, ชาตกํ, อพฺภุตธมฺมํ, เวทลฺลํ; อุตฺตริ [อุตฺตรึ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] จสฺส ปฺาย อตฺถํ นปฺปชานาติ. อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขุ – ‘ภิกฺขุ ปริยตฺติพหุโล, โน ธมฺมวิหารี’’’.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขุ, ภิกฺขุ ยถาสุตํ ยถาปริยตฺตํ ธมฺมํ วิตฺถาเรน ปเรสํ เทเสติ, อุตฺตริ จสฺส ปฺาย อตฺถํ นปฺปชานาติ. อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขุ – ‘ภิกฺขุ ปฺตฺติพหุโล, โน ธมฺมวิหารี’’’.
‘‘ปุน ¶ จปรํ, ภิกฺขุ, ภิกฺขุ ยถาสุตํ ยถาปริยตฺตํ ธมฺมํ วิตฺถาเรน สชฺฌายํ กโรติ, อุตฺตริ จสฺส ปฺาย อตฺถํ นปฺปชานาติ. อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขุ – ‘ภิกฺขุ สชฺฌายพหุโล, โน ธมฺมวิหารี’’’.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขุ, ภิกฺขุ ยถาสุตํ ยถาปริยตฺตํ ธมฺมํ เจตสา อนุวิตกฺเกติ อนุวิจาเรติ มนสานุเปกฺขติ, อุตฺตริ จสฺส ปฺาย อตฺถํ นปฺปชานาติ. อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขุ – ‘ภิกฺขุ วิตกฺกพหุโล, โน ธมฺมวิหารี’’’.
‘‘อิธ, ภิกฺขุ, ภิกฺขุ ธมฺมํ ปริยาปุณาติ – สุตฺตํ, เคยฺยํ, เวยฺยากรณํ, คาถํ, อุทานํ, อิติวุตฺตกํ, ชาตกํ, อพฺภุตธมฺมํ, เวทลฺลํ; อุตฺตริ จสฺส ปฺาย อตฺถํ ปชานาติ. เอวํ โข, ภิกฺขุ, ภิกฺขุ ธมฺมวิหารี โหติ.
‘‘อิติ โข, ภิกฺขุ, เทสิโต มยา ปริยตฺติพหุโล, เทสิโต ¶ ปฺตฺติพหุโล, เทสิโต สชฺฌายพหุโล, เทสิโต วิตกฺกพหุโล, เทสิโต ธมฺมวิหารี. ยํ โข, ภิกฺขุ, สตฺถารา กรณียํ สาวกานํ หิเตสินา อนุกมฺปเกน อนุกมฺปํ อุปาทาย, กตํ โว ตํ มยา. เอตานิ, ภิกฺขุ, รุกฺขมูลานิ, เอตานิ สฺุาคารานิ. ฌายถ ภิกฺขุ, มา ปมาทตฺถ, มา ปจฺฉา วิปฺปฏิสาริโน อหุวตฺถ. อยํ โว อมฺหากํ อนุสาสนี’’ติ. จตุตฺถํ.
๕. ปมโยธาชีวสุตฺตํ
๗๕. ‘‘ปฺจิเม ¶ , ภิกฺขเว, โยธาชีวา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ. กตเม ปฺจ? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ โยธาชีโว รชคฺคฺเว ทิสฺวา สํสีทติ วิสีทติ น สนฺถมฺภติ น สกฺโกติ สงฺคามํ โอตริตุํ. เอวรูโปปิ [เอวรูโป (สี.) ปุ. ป. ๑๙๓], ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ [เอกจฺโจ (สี.)] โยธาชีโว โหติ. อยํ, ภิกฺขเว, ปโม โยธาชีโว สนฺโต สํวิชฺชมาโน โลกสฺมึ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ โยธาชีโว สหติ รชคฺคํ; อปิ จ โข ธชคฺคฺเว ทิสฺวา สํสีทติ ¶ วิสีทติ, น สนฺถมฺภติ, น สกฺโกติ สงฺคามํ โอตริตุํ. เอวรูโปปิ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ โยธาชีโว โหติ. อยํ, ภิกฺขเว, ทุติโย โยธาชีโว สนฺโต สํวิชฺชมาโน โลกสฺมึ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ โยธาชีโว สหติ รชคฺคํ สหติ ธชคฺคํ; อปิ จ โข อุสฺสารณฺเว [อุสฺสาทนํเยว (สี. ปี.)] สุตฺวา สํสีทติ วิสีทติ, น สนฺถมฺภติ, น ¶ สกฺโกติ สงฺคามํ โอตริตุํ. เอวรูโปปิ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ โยธาชีโว โหติ. อยํ, ภิกฺขเว, ตติโย โยธาชีโว สนฺโต สํวิชฺชมาโน โลกสฺมึ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ โยธาชีโว สหติ รชคฺคํ, สหติ ธชคฺคํ, สหติ อุสฺสารณํ; อปิ จ โข สมฺปหาเร หฺติ [อาหฺติ (สี.)] พฺยาปชฺชติ. เอวรูโปปิ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ โยธาชีโว โหติ. อยํ, ภิกฺขเว, จตุตฺโถ โยธาชีโว สนฺโต สํวิชฺชมาโน โลกสฺมึ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ โยธาชีโว สหติ รชคฺคํ, สหติ ธชคฺคํ, สหติ อุสฺสารณํ, สหติ ¶ สมฺปหารํ. โส ตํ สงฺคามํ อภิวิชินิตฺวา วิชิตสงฺคาโม ตเมว สงฺคามสีสํ อชฺฌาวสติ. เอวรูโปปิ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ โยธาชีโว โหติ. อยํ, ภิกฺขเว, ปฺจโม โยธาชีโว สนฺโต สํวิชฺชมาโน โลกสฺมึ. อิเม โข, ภิกฺขเว, ปฺจ โยธาชีวา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ.
‘‘เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, ปฺจิเม โยธาชีวูปมา ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา ภิกฺขูสุ ¶ . กตเม ปฺจ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ รชคฺคฺเว ทิสฺวา สํสีทติ วิสีทติ, น สนฺถมฺภติ, น สกฺโกติ พฺรหฺมจริยํ สนฺธาเรตุํ [สนฺตาเนตุํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)]. สิกฺขาทุพฺพลฺยํ อาวิกตฺวา สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺตติ. กิมสฺส รชคฺคสฺมึ? อิธ, ภิกฺขเว ¶ , ภิกฺขุ สุณาติ – ‘อมุกสฺมึ นาม คาเม วา นิคเม วา อิตฺถี วา กุมารี วา อภิรูปา ทสฺสนียา ปาสาทิกา ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคตา’ติ. โส ตํ สุตฺวา สํสีทติ วิสีทติ, น สนฺถมฺภติ, น สกฺโกติ พฺรหฺมจริยํ สนฺธาเรตุํ. สิกฺขาทุพฺพลฺยํ อาวิกตฺวา สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺตติ. อิทมสฺส รชคฺคสฺมึ.
‘‘เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, โยธาชีโว รชคฺคฺเว ทิสฺวา สํสีทติ วิสีทติ, น สนฺถมฺภติ, น สกฺโกติ สงฺคามํ โอตริตุํ; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ. เอวรูโปปิ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล โหติ. อยํ, ภิกฺขเว, ปโม โยธาชีวูปโม ปุคฺคโล สนฺโต สํวิชฺชมาโน ภิกฺขูสุ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สหติ รชคฺคํ; อปิ จ โข ธชคฺคฺเว ทิสฺวา สํสีทติ วิสีทติ, น สนฺถมฺภติ, น สกฺโกติ พฺรหฺมจริยํ สนฺธาเรตุํ. สิกฺขาทุพฺพลฺยํ ¶ อาวิกตฺวา สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺตติ. กิมสฺส ธชคฺคสฺมึ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ น เหว โข สุณาติ – ‘อมุกสฺมึ นาม คาเม วา นิคเม วา อิตฺถี วา กุมารี วา อภิรูปา ทสฺสนียา ปาสาทิกา ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคตา’ติ; อปิ จ โข สามํ ปสฺสติ อิตฺถึ วา กุมารึ วา อภิรูปํ ทสฺสนียํ ปาสาทิกํ ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคตํ. โส ตํ ทิสฺวา สํสีทติ วิสีทติ, น สนฺถมฺภติ, น สกฺโกติ ¶ พฺรหฺมจริยํ สนฺธาเรตุํ. สิกฺขาทุพฺพลฺยํ อาวิกตฺวา สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺตติ. อิทมสฺส ธชคฺคสฺมึ.
‘‘เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, โยธาชีโว สหติ รชคฺคํ; อปิ จ โข ธชคฺคฺเว ทิสฺวา สํสีทติ ¶ วิสีทติ, น สนฺถมฺภติ, น สกฺโกติ สงฺคามํ โอตริตุํ; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ. เอวรูโปปิ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล โหติ. อยํ, ภิกฺขเว, ทุติโย โยธาชีวูปโม ปุคฺคโล สนฺโต สํวิชฺชมาโน ภิกฺขูสุ.
‘‘ปุน ¶ จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สหติ รชคฺคํ, สหติ ธชคฺคํ; อปิ จ โข อุสฺสารณฺเว สุตฺวา สํสีทติ วิสีทติ, น สนฺถมฺภติ, น สกฺโกติ พฺรหฺมจริยํ สนฺธาเรตุํ. สิกฺขาทุพฺพลฺยํ อาวิกตฺวา สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺตติ. กิมสฺส อุสฺสารณาย? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุํ อรฺคตํ วา รุกฺขมูลคตํ วา สฺุาคารคตํ วา มาตุคาโม อุปสงฺกมิตฺวา อูหสติ [อุหสติ (ก.), โอหสติ (สฺยา. กํ.) ปุ. ป. ๑๙๖] อุลฺลปติ อุชฺชคฺฆติ อุปฺปณฺเฑติ. โส มาตุคาเมน อูหสิยมาโน อุลฺลปิยมาโน อุชฺชคฺฆิยมาโน อุปฺปณฺฑิยมาโน สํสีทติ วิสีทติ, น สนฺถมฺภติ, น สกฺโกติ พฺรหฺมจริยํ สนฺธาเรตุํ. สิกฺขาทุพฺพลฺยํ อาวิกตฺวา สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺตติ. อิทมสฺส อุสฺสารณาย.
‘‘เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, โยธาชีโว สหติ รชคฺคํ, สหติ ธชคฺคํ; อปิ จ โข อุสฺสารณฺเว สุตฺวา สํสีทติ วิสีทติ, น สนฺถมฺภติ, น สกฺโกติ สงฺคามํ โอตริตุํ; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ. เอวรูโปปิ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล โหติ. อยํ, ภิกฺขเว, ตติโย โยธาชีวูปโม ปุคฺคโล สนฺโต สํวิชฺชมาโน ภิกฺขูสุ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สหติ รชคฺคํ, สหติ ธชคฺคํ, สหติ อุสฺสารณํ; อปิ ¶ จ โข สมฺปหาเร หฺติ พฺยาปชฺชติ. กิมสฺส สมฺปหารสฺมึ ¶ ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุํ อรฺคตํ วา รุกฺขมูลคตํ วา ¶ สฺุาคารคตํ วา มาตุคาโม อุปสงฺกมิตฺวา อภินิสีทติ อภินิปชฺชติ อชฺโฌตฺถรติ. โส มาตุคาเมน อภินิสีทิยมาโน อภินิปชฺชิยมาโน อชฺโฌตฺถริยมาโน สิกฺขํ อปจฺจกฺขาย ทุพฺพลฺยํ อนาวิกตฺวา เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวติ. อิทมสฺส สมฺปหารสฺมึ.
‘‘เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, โยธาชีโว สหติ รชคฺคํ, สหติ ธชคฺคํ, สหติ อุสฺสารณํ, อปิ จ โข สมฺปหาเร หฺติ พฺยาปชฺชติ; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ. เอวรูโปปิ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล โหติ. อยํ, ภิกฺขเว, จตุตฺโถ โยธาชีวูปโม ปุคฺคโล สนฺโต สํวิชฺชมาโน ภิกฺขูสุ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สหติ รชคฺคํ, สหติ ธชคฺคํ, สหติ อุสฺสารณํ, สหติ สมฺปหารํ, โส ตํ สงฺคามํ อภิวิชินิตฺวา วิชิตสงฺคาโม ตเมว สงฺคามสีสํ อชฺฌาวสติ ¶ . กิมสฺส สงฺคามวิชยสฺมึ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อรฺคตํ วา รุกฺขมูลคตํ วา สฺุาคารคตํ วา มาตุคาโม อุปสงฺกมิตฺวา อภินิสีทติ อภินิปชฺชติ อชฺโฌตฺถรติ. โส มาตุคาเมน อภินิสีทิยมาโน อภินิปชฺชิยมาโน อชฺโฌตฺถริยมาโน วินิเวเตฺวา วินิโมเจตฺวา เยน กามํ ปกฺกมติ. โส วิวิตฺตํ เสนาสนํ ภชติ อรฺํ รุกฺขมูลํ ปพฺพตํ กนฺทรํ คิริคุหํ สุสานํ วนปตฺถํ อพฺโภกาสํ ปลาลปฺุชํ.
‘‘โส อรฺคโต วา รุกฺขมูลคโต วา สฺุาคารคโต วา นิสีทติ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา อุชุํ กายํ ปณิธาย ปริมุขํ สตึ อุปฏฺเปตฺวา ¶ . โส อภิชฺฌํ โลเก ปหาย วิคตาภิชฺเฌน เจตสา วิหรติ, อภิชฺฌาย จิตฺตํ ปริโสเธติ; พฺยาปาทปโทสํ ปหาย อพฺยาปนฺนจิตฺโต วิหรติ, สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปี พฺยาปาทปโทสา จิตฺตํ ปริโสเธติ; ถินมิทฺธํ ปหาย วิคตถินมิทฺโธ วิหรติ อาโลกสฺี สโต สมฺปชาโน, ถินมิทฺธา จิตฺตํ ปริโสเธติ; อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ ปหาย อนุทฺธโต วิหรติ อชฺฌตฺตํ วูปสนฺตจิตฺโต, อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจา จิตฺตํ ปริโสเธติ; วิจิกิจฺฉํ ปหาย ติณฺณวิจิกิจฺโฉ วิหรติ อกถํกถี ¶ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, วิจิกิจฺฉาย จิตฺตํ ปริโสเธติ. โส อิเม ปฺจ นีวรเณ ปหาย เจตโส อุปกฺกิเลเส ปฺาย ทุพฺพลีกรเณ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปีติยา จ วิราคา อุเปกฺขโก จ วิหรติ สโต สมฺปชาโน, สุขฺจ กาเยน ปฏิสํเวเทติ ยํ ตํ อริยา อาจิกฺขนฺติ – ‘อุเปกฺขโก สติมา สุขวิหารี’ติ ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ. สุขสฺส จ ปหานา ทุกฺขสฺส จ ปหานา, ปุพฺเพว โสมนสฺสโทมนสฺสานํ อตฺถงฺคมา อทุกฺขมสุขํ อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธึ จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ.
‘‘โส ¶ เอวํ สมาหิเต จิตฺเต ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต อนงฺคเณ วิคตูปกฺกิเลเส มุทุภูเต กมฺมนิเย ิเต อาเนฺชปฺปตฺเต อาสวานํ ขยาณาย จิตฺตํ อภินินฺนาเมติ. โส ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ, ‘อยํ ทุกฺขสมุทโย’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ, ‘อยํ ทุกฺขนิโรโธ’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ, ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ, ‘อิเม อาสวา’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ, ‘อยํ อาสวสมุทโย’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ, ‘อยํ อาสวนิโรโธ’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ, ‘อยํ อาสวนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ. ตสฺส เอวํ ชานโต เอวํ ปสฺสโต กามาสวาปิ จิตฺตํ วิมุจฺจติ, ภวาสวาปิ จิตฺตํ วิมุจฺจติ, อวิชฺชาสวาปิ ¶ จิตฺตํ วิมุจฺจติ, วิมุตฺตสฺมึ วิมุตฺตมิติ าณํ โหติ. ‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’ติ ¶ ปชานาติ. อิทมสฺส สงฺคามวิชยสฺมึ.
‘‘เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, โยธาชีโว สหติ รชคฺคํ, สหติ ธชคฺคํ, สหติ อุสฺสารณํ, สหติ สมฺปหารํ, โส ตํ สงฺคามํ อภิวิชินิตฺวา วิชิตสงฺคาโม ตเมว สงฺคามสีสํ อชฺฌาวสติ; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ. เอวรูโปปิ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล โหติ. อยํ, ภิกฺขเว, ปฺจโม โยธาชีวูปโม ปุคฺคโล สนฺโต สํวิชฺชมาโน ภิกฺขูสุ. อิเม โข, ภิกฺขเว, ปฺจ โยธาชีวูปมา ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา ภิกฺขูสู’’ติ. ปฺจมํ.
๖. ทุติยโยธาชีวสุตฺตํ
๗๖. ‘‘ปฺจิเม, ภิกฺขเว, โยธาชีวา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ. กตเม ปฺจ? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ โยธาชีโว อสิจมฺมํ คเหตฺวา ธนุกลาปํ ¶ สนฺนยฺหิตฺวา วิยูฬฺหํ สงฺคามํ โอตรติ. โส ตสฺมึ สงฺคาเม อุสฺสหติ วายมติ. ตเมนํ อุสฺสหนฺตํ วายมนฺตํ ปเร หนนฺติ ปริยาปาเทนฺติ. เอวรูโปปิ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ โยธาชีโว โหติ. อยํ, ภิกฺขเว, ปโม โยธาชีโว สนฺโต สํวิชฺชมาโน โลกสฺมึ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ โยธาชีโว อสิจมฺมํ คเหตฺวา ธนุกลาปํ สนฺนยฺหิตฺวา วิยูฬฺหํ สงฺคามํ โอตรติ. โส ตสฺมึ สงฺคาเม อุสฺสหติ ¶ วายมติ. ตเมนํ อุสฺสหนฺตํ วายมนฺตํ ปเร อุปลิกฺขนฺติ [อุปลิขนฺติ (ก.)], ตเมนํ อปเนนฺติ; อปเนตฺวา าตกานํ เนนฺติ. โส าตเกหิ นียมาโน อปฺปตฺวาว าตเก อนฺตรามคฺเค กาลํ กโรติ. เอวรูโปปิ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ โยธาชีโว โหติ. อยํ, ภิกฺขเว, ทุติโย โยธาชีโว สนฺโต สํวิชฺชมาโน โลกสฺมึ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ โยธาชีโว อสิจมฺมํ คเหตฺวา ธนุกลาปํ ¶ สนฺนยฺหิตฺวา วิยูฬฺหํ สงฺคามํ โอตรติ. โส ตสฺมึ สงฺคาเม อุสฺสหติ วายมติ. ตเมนํ อุสฺสหนฺตํ วายมนฺตํ ปเร อุปลิกฺขนฺติ, ตเมนํ อปเนนฺติ; อปเนตฺวา าตกานํ เนนฺติ. ตเมนํ าตกา อุปฏฺหนฺติ ปริจรนฺติ. โส าตเกหิ อุปฏฺหิยมาโน ปริจริยมาโน เตเนว อาพาเธน กาลํ กโรติ ¶ . เอวรูโปปิ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ โยธาชีโว โหติ. อยํ, ภิกฺขเว, ตติโย โยธาชีโว สนฺโต สํวิชฺชมาโน โลกสฺมึ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ โยธาชีโว อสิจมฺมํ คเหตฺวา ธนุกลาปํ สนฺนยฺหิตฺวา วิยูฬฺหํ สงฺคามํ โอตรติ. โส ตสฺมึ สงฺคาเม อุสฺสหติ วายมติ. ตเมนํ อุสฺสหนฺตํ วายมนฺตํ ปเร อุปลิกฺขนฺติ, ตเมนํ อปเนนฺติ; อปเนตฺวา าตกานํ เนนฺติ. ตเมนํ าตกา อุปฏฺหนฺติ ปริจรนฺติ. โส าตเกหิ อุปฏฺหิยมาโน ปริจริยมาโน วุฏฺาติ ตมฺหา อาพาธา. เอวรูโปปิ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ โยธาชีโว โหติ. อยํ, ภิกฺขเว, จตุตฺโถ โยธาชีโว สนฺโต สํวิชฺชมาโน โลกสฺมึ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ โยธาชีโว อสิจมฺมํ คเหตฺวา ธนุกลาปํ สนฺนยฺหิตฺวา วิยูฬฺหํ สงฺคามํ โอตรติ. โส ตํ สงฺคามํ อภิวิชินิตฺวา วิชิตสงฺคาโม ¶ ตเมว สงฺคามสีสํ อชฺฌาวสติ. เอวรูโปปิ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ โยธาชีโว โหติ. อยํ, ภิกฺขเว, ปฺจโม โยธาชีโว สนฺโต สํวิชฺชมาโน โลกสฺมึ. อิเม โข, ภิกฺขเว, ปฺจ โยธาชีวา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ.
‘‘เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, ปฺจิเม โยธาชีวูปมา ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา ภิกฺขูสุ. กตเม ปฺจ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ¶ อฺตรํ คามํ วา นิคมํ ¶ วา อุปนิสฺสาย วิหรติ. โส ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย ตเมว คามํ วา นิคมํ วา ปิณฺฑาย ปวิสติ อรกฺขิเตเนว กาเยน อรกฺขิตาย วาจาย อรกฺขิเตน จิตฺเตน อนุปฏฺิตาย สติยา อสํวุเตหิ อินฺทฺริเยหิ. โส ตตฺถ ปสฺสติ มาตุคามํ ทุนฺนิวตฺถํ วา ทุปฺปารุตํ วา. ตสฺส ตํ มาตุคามํ ทิสฺวา ทุนฺนิวตฺถํ วา ทุปฺปารุตํ วา ราโค จิตฺตํ อนุทฺธํเสติ. โส ราคานุทฺธํสิเตน จิตฺเตน สิกฺขํ อปจฺจกฺขาย ทุพฺพลฺยํ อนาวิกตฺวา เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวติ.
‘‘เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, โยธาชีโว อสิจมฺมํ คเหตฺวา ธนุกลาปํ สนฺนยฺหิตฺวา วิยูฬฺหํ สงฺคามํ โอตรติ, โส ตสฺมึ สงฺคาเม อุสฺสหติ วายมติ, ตเมนํ อุสฺสหนฺตํ วายมนฺตํ ปเร หนนฺติ ปริยาปาเทนฺติ; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ. เอวรูโปปิ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ ¶ ปุคฺคโล โหติ. อยํ, ภิกฺขเว, ปโม โยธาชีวูปโม ปุคฺคโล สนฺโต สํวิชฺชมาโน ภิกฺขูสุ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อฺตรํ คามํ วา นิคมํ วา อุปนิสฺสาย วิหรติ. โส ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย ตเมว คามํ วา นิคมํ วา ปิณฺฑาย ปวิสติ อรกฺขิเตเนว กาเยน อรกฺขิตาย วาจาย อรกฺขิเตน จิตฺเตน อนุปฏฺิตาย สติยา อสํวุเตหิ อินฺทฺริเยหิ. โส ตตฺถ ปสฺสติ มาตุคามํ ทุนฺนิวตฺถํ วา ทุปฺปารุตํ วา. ตสฺส ตํ มาตุคามํ ทิสฺวา ทุนฺนิวตฺถํ วา ทุปฺปารุตํ วา ราโค จิตฺตํ อนุทฺธํเสติ. โส ราคานุทฺธํสิเตน จิตฺเตน ปริฑยฺหเตว กาเยน ปริฑยฺหติ เจตสา. ตสฺส เอวํ ¶ โหติ – ‘ยํนูนาหํ อารามํ คนฺตฺวา ¶ ภิกฺขูนํ อาโรเจยฺยํ – ราคปริยุฏฺิโตมฺหิ [ราคายิโตมฺหิ (สี. สฺยา. กํ)], อาวุโส, ราคปเรโต, น สกฺโกมิ พฺรหฺมจริยํ สนฺธาเรตุํ; สิกฺขาทุพฺพลฺยํ อาวิกตฺวา สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺติสฺสามี’ติ. โส อารามํ คจฺฉนฺโต อปฺปตฺวาว อารามํ อนฺตรามคฺเค สิกฺขาทุพฺพลฺยํ อาวิกตฺวา สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺตติ.
‘‘เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, โยธาชีโว อสิจมฺมํ คเหตฺวา ธนุกลาปํ สนฺนยฺหิตฺวา วิยูฬฺหํ สงฺคามํ โอตรติ, โส ตสฺมึ สงฺคาเม อุสฺสหติ วายมติ, ตเมนํ อุสฺสหนฺตํ วายมนฺตํ ปเร อุปลิกฺขนฺติ, ตเมนํ อปเนนฺติ; อปเนตฺวา าตกานํ เนนฺติ. โส าตเกหิ นียมาโน อปฺปตฺวาว ¶ าตเก อนฺตรามคฺเค กาลํ กโรติ; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ. เอวรูโปปิ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล โหติ. อยํ, ภิกฺขเว, ทุติโย โยธาชีวูปโม ปุคฺคโล สนฺโต สํวิชฺชมาโน ภิกฺขูสุ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อฺตรํ คามํ วา นิคมํ วา อุปนิสฺสาย วิหรติ. โส ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย ตเมว คามํ วา นิคมํ วา ปิณฺฑาย ปวิสติ อรกฺขิเตเนว กาเยน อรกฺขิตาย วาจาย อรกฺขิเตน จิตฺเตน อนุปฏฺิตาย สติยา อสํวุเตหิ อินฺทฺริเยหิ. โส ตตฺถ ปสฺสติ มาตุคามํ ทุนฺนิวตฺถํ วา ทุปฺปารุตํ วา. ตสฺส ตํ มาตุคามํ ทิสฺวา ทุนฺนิวตฺถํ วา ทุปฺปารุตํ วา ราโค จิตฺตํ อนุทฺธํเสติ. โส ราคานุทฺธํสิเตน จิตฺเตน ปริฑยฺหเตว กาเยน ปริฑยฺหติ เจตสา. ตสฺส เอวํ ¶ โหติ – ‘ยํนูนาหํ อารามํ คนฺตฺวา ภิกฺขูนํ อาโรเจยฺยํ – ราคปริยุฏฺิโตมฺหิ, อาวุโส, ราคปเรโต, น สกฺโกมิ พฺรหฺมจริยํ ¶ สนฺธาเรตุํ; สิกฺขาทุพฺพลฺยํ อาวิกตฺวา สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺติสฺสามี’ติ. โส อารามํ คนฺตฺวา ภิกฺขูนํ อาโรเจติ – ‘ราคปริยุฏฺิโตมฺหิ, อาวุโส, ราคปเรโต, น สกฺโกมิ พฺรหฺมจริยํ สนฺธาเรตุํ; สิกฺขาทุพฺพลฺยํ อาวิกตฺวา สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺติสฺสามี’’’ติ.
‘‘ตเมนํ สพฺรหฺมจารี โอวทนฺติ อนุสาสนฺติ – ‘อปฺปสฺสาทา ¶ , อาวุโส, กามา วุตฺตา ภควตา พหุทุกฺขา พหุปายาสา [พหูปายาสา (สี. สฺยา. กํ. ปี.) ปาจิ. ๔๑๗; จูฬว. ๖๕; ม. นิ. ๑.๒๓๔], อาทีนโว เอตฺถ ภิยฺโย. อฏฺิกงฺกลูปมา กามา วุตฺตา ภควตา พหุทุกฺขา พหุปายาสา, อาทีนโว เอตฺถ ภิยฺโย. มํสเปสูปมา กามา วุตฺตา ภควตา พหุทุกฺขา พหุปายาสา, อาทีนโว เอตฺถ ภิยฺโย. ติณุกฺกูปมา กามา วุตฺตา ภควตา พหุทุกฺขา พหุปายาสา, อาทีนโว เอตฺถ ภิยฺโย. องฺคารกาสูปมา กามา วุตฺตา ภควตา พหุทุกฺขา พหุปายาสา, อาทีนโว เอตฺถ ภิยฺโย. สุปินกูปมา กามา วุตฺตา ภควตา พหุทุกฺขา พหุปายาสา, อาทีนโว เอตฺถ ภิยฺโย. ยาจิตกูปมา กามา วุตฺตา ภควตา พหุทุกฺขา พหุปายาสา, อาทีนโว เอตฺถ ภิยฺโย. รุกฺขผลูปมา กามา วุตฺตา ภควตา พหุทุกฺขา พหุปายาสา, อาทีนโว เอตฺถ ภิยฺโย. อสิสูนูปมา กามา วุตฺตา ภควตา พหุทุกฺขา พหุปายาสา, อาทีนโว เอตฺถ ภิยฺโย. สตฺติสูลูปมา กามา วุตฺตา ภควตา ¶ พหุทุกฺขา พหุปายาสา, อาทีนโว เอตฺถ ¶ ภิยฺโย. สปฺปสิรูปมา กามา วุตฺตา ภควตา พหุทุกฺขา พหุปายาสา, อาทีนโว เอตฺถ ภิยฺโย. อภิรมตายสฺมา พฺรหฺมจริเย; มายสฺมา สิกฺขาทุพฺพลฺยํ อาวิกตฺวา สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺตี’’’ติ.
‘‘โส สพฺรหฺมจารีหิ เอวํ โอวทิยมาโน เอวํ อนุสาสิยมาโน เอวมาห – ‘กิฺจาปิ, อาวุโส, อปฺปสฺสาทา กามา วุตฺตา ภควตา พหุทุกฺขา พหุปายาสา, อาทีนโว เอตฺถ ภิยฺโย; อถ โข เนวาหํ สกฺโกมิ พฺรหฺมจริยํ สนฺธาเรตุํ, สิกฺขาทุพฺพลฺยํ อาวิกตฺวา สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺติสฺสามี’’’ติ. โส สิกฺขาทุพฺพลฺยํ อาวิกตฺวา สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺตติ.
‘‘เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, โยธาชีโว อสิจมฺมํ คเหตฺวา ธนุกลาปํ สนฺนยฺหิตฺวา วิยูฬฺหํ สงฺคามํ โอตรติ, โส ตสฺมึ สงฺคาเม อุสฺสหติ วายมติ, ตเมนํ อุสฺสหนฺตํ วายมนฺตํ ปเร อุปลิกฺขนฺติ, ตเมนํ อปเนนฺติ; อปเนตฺวา ¶ าตกานํ เนนฺติ, ตเมนํ าตกา อุปฏฺหนฺติ ปริจรนฺติ ¶ . โส าตเกหิ อุปฏฺหิยมาโน ปริจริยมาโน เตเนว อาพาเธน กาลํ กโรติ; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ. เอวรูโปปิ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล โหติ. อยํ, ภิกฺขเว, ตติโย โยธาชีวูปโม ปุคฺคโล สนฺโต สํวิชฺชมาโน ภิกฺขูสุ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อฺตรํ คามํ วา นิคมํ วา อุปนิสฺสาย วิหรติ. โส ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย ตเมว คามํ วา นิคมํ วา ปิณฺฑาย ปวิสติ อรกฺขิเตเนว กาเยน อรกฺขิตาย วาจาย อรกฺขิเตน จิตฺเตน อนุปฏฺิตาย สติยา อสํวุเตหิ อินฺทฺริเยหิ. โส ตตฺถ ปสฺสติ มาตุคามํ ทุนฺนิวตฺถํ วา ทุปฺปารุตํ วา. ตสฺส ¶ ตํ มาตุคามํ ทิสฺวา ทุนฺนิวตฺถํ วา ทุปฺปารุตํ วา ราโค จิตฺตํ อนุทฺธํเสติ. โส ราคานุทฺธํสิเตน จิตฺเตน ปริฑยฺหเตว กาเยน ปริฑยฺหติ เจตสา. ตสฺส เอวํ โหติ – ‘ยํนูนาหํ อารามํ คนฺตฺวา ภิกฺขูนํ อาโรเจยฺยํ – ราคปริยุฏฺิโตมฺหิ, อาวุโส, ราคปเรโต, น สกฺโกมิ พฺรหฺมจริยํ ¶ สนฺธาเรตุํ; สิกฺขาทุพฺพลฺยํ อาวิกตฺวา สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺติสฺสามี’ติ. โส อารามํ คนฺตฺวา ภิกฺขูนํ อาโรเจติ – ‘ราคปริยุฏฺิโตมฺหิ, อาวุโส, ราคปเรโต, น สกฺโกมิ พฺรหฺมจริยํ สนฺธาเรตุํ; สิกฺขาทุพฺพลฺยํ อาวิกตฺวา สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺติสฺสามี’’’ติ.
‘‘ตเมนํ สพฺรหฺมจารี โอวทนฺติ อนุสาสนฺติ – ‘อปฺปสฺสาทา, อาวุโส, กามา วุตฺตา ภควตา พหุทุกฺขา พหุปายาสา, อาทีนโว เอตฺถ ภิยฺโย. อฏฺิกงฺกลูปมา กามา วุตฺตา ภควตา พหุทุกฺขา พหุปายาสา, อาทีนโว เอตฺถ ภิยฺโย. มํสเปสูปมา กามา วุตฺตา ภควตา…เป… ติณุกฺกูปมา กามา วุตฺตา ภควตา… องฺคารกาสูปมา กามา วุตฺตา ภควตา… สุปินกูปมา กามา วุตฺตา ภควตา… ยาจิตกูปมา กามา วุตฺตา ภควตา… รุกฺขผลูปมา กามา วุตฺตา ภควตา… อสิสูนูปมา กามา ¶ วุตฺตา ภควตา… สตฺติสูลูปมา กามา วุตฺตา ภควตา… สปฺปสิรูปมา กามา วุตฺตา ภควตา พหุทุกฺขา พหุปายาสา, อาทีนโว เอตฺถ ภิยฺโย. อภิรมตายสฺมา พฺรหฺมจริเย; มายสฺมา สิกฺขาทุพฺพลฺยํ อาวิกตฺวา สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺตี’’’ติ.
‘‘โส ¶ สพฺรหฺมจารีหิ เอวํ โอวทิยมาโน เอวํ อนุสาสิยมาโน เอวมาห – ‘อุสฺสหิสฺสามิ ¶ , อาวุโส, วายมิสฺสามิ, อาวุโส, อภิรมิสฺสามิ, อาวุโส! น ทานาหํ, อาวุโส, สิกฺขาทุพฺพลฺยํ อาวิกตฺวา สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺติสฺสามี’’’ติ.
‘‘เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, โยธาชีโว อสิจมฺมํ คเหตฺวา ธนุกลาปํ สนฺนยฺหิตฺวา วิยูฬฺหํ สงฺคามํ โอตรติ, โส ตสฺมึ สงฺคาเม อุสฺสหติ วายมติ, ตเมนํ อุสฺสหนฺตํ วายมนฺตํ ปเร อุปลิกฺขนฺติ, ตเมนํ อปเนนฺติ; อปเนตฺวา าตกานํ เนนฺติ, ตเมนํ าตกา อุปฏฺหนฺติ ปริจรนฺติ. โส าตเกหิ อุปฏฺหิยมาโน ปริจริยมาโน วุฏฺาติ ตมฺหา อาพาธา; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ. เอวรูโปปิ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล โหติ. อยํ, ภิกฺขเว, จตุตฺโถ โยธาชีวูปโม ปุคฺคโล สนฺโต สํวิชฺชมาโน ภิกฺขูสุ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อฺตรํ คามํ วา นิคมํ วา อุปนิสฺสาย วิหรติ. โส ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย ตเมว คามํ วา นิคมํ วา ปิณฺฑาย ปวิสติ รกฺขิเตเนว กาเยน รกฺขิตาย วาจาย รกฺขิเตน จิตฺเตน อุปฏฺิตาย สติยา สํวุเตหิ อินฺทฺริเยหิ. โส ¶ จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา น นิมิตฺตคฺคาหี โหติ นานุพฺยฺชนคฺคาหี. ยตฺวาธิกรณเมนํ จกฺขุนฺทฺริยํ อสํวุตํ วิหรนฺตํ อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อนฺวาสฺสเวยฺยุํ, ตสฺส สํวราย ปฏิปชฺชติ; รกฺขติ จกฺขุนฺทฺริยํ; จกฺขุนฺทฺริเย สํวรํ อาปชฺชติ. โสเตน สทฺทํ สุตฺวา… ฆาเนน คนฺธํ ฆายิตฺวา ¶ … ชิวฺหาย รสํ สายิตฺวา… กาเยน ¶ โผฏฺพฺพํ ผุสิตฺวา… มนสา ธมฺมํ วิฺาย น นิมิตฺตคฺคาหี โหติ นานุพฺยฺชนคฺคาหี. ยตฺวาธิกรณเมนํ มนินฺทฺริยํ อสํวุตํ วิหรนฺตํ อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อนฺวาสฺสเวยฺยุํ, ตสฺส สํวราย ปฏิปชฺชติ; รกฺขติ มนินฺทฺริยํ; มนินฺทฺริเย สํวรํ อาปชฺชติ. โส ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต วิวิตฺตํ เสนาสนํ ภชติ อรฺํ รุกฺขมูลํ ปพฺพตํ กนฺทรํ คิริคุหํ สุสานํ วนปตฺถํ อพฺโภกาสํ ปลาลปฺุชํ. โส อรฺคโต วา รุกฺขมูลคโต วา สฺุาคารคโต วา นิสีทติ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา อุชุํ กายํ ปณิธาย ปริมุขํ สตึ อุปฏฺเปตฺวา. โส อภิชฺฌํ โลเก ปหาย…เป… โส อิเม ปฺจ นีวรเณ ปหาย เจตโส อุปกฺกิเลเส ปฺาย ทุพฺพลีกรเณ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ¶ จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ.
‘‘โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเต ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต อนงฺคเณ วิคตูปกฺกิเลเส มุทุภูเต กมฺมนิเย ิเต อาเนฺชปฺปตฺเต อาสวานํ ขยาณาย จิตฺตํ อภินินฺนาเมติ. โส ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ…เป… นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาติ’’.
‘‘เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, โยธาชีโว อสิจมฺมํ คเหตฺวา ธนุกลาปํ สนฺนยฺหิตฺวา วิยูฬฺหํ สงฺคามํ โอตรติ, โส ตํ สงฺคามํ อภิวิชินิตฺวา วิชิตสงฺคาโม ตเมว สงฺคามสีสํ อชฺฌาวสติ; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ. เอวรูโปปิ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล โหติ. อยํ, ภิกฺขเว, ปฺจโม โยธาชีวูปโม ปุคฺคโล สนฺโต สํวิชฺชมาโน ภิกฺขูสุ. อิเม โข, ภิกฺขเว ¶ , ปฺจ โยธาชีวูปมา ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา ภิกฺขูสู’’ติ. ฉฏฺํ.
๗. ปมอนาคตภยสุตฺตํ
๗๗. ‘‘ปฺจิมานิ, ภิกฺขเว, อนาคตภยานิ สมฺปสฺสมาเนน อลเมว อารฺิเกน [อารฺเกน (สพฺพตฺถ อ. นิ. ๕.๑๘๑; ปริ. ๔๔๓)] ภิกฺขุนา อปฺปมตฺเตน อาตาปินา ปหิตตฺเตน ¶ วิหริตุํ อปฺปตฺตสฺส ¶ ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยาย.
‘‘กตมานิ ปฺจ? อิธ, ภิกฺขเว, อารฺิโก ภิกฺขุ อิติ ปฏิสฺจิกฺขติ – ‘อหํ โข เอตรหิ เอกโก อรฺเ วิหรามิ. เอกกํ โข ปน มํ [เอกกํ โข ปน (สฺยา. กํ.)] อรฺเ วิหรนฺตํ อหิ วา มํ ฑํเสยฺย, วิจฺฉิโก [วิจฺฉิกา (สฺยา.)] วา ¶ มํ ฑํเสยฺย, สตปที วา มํ ฑํเสยฺย, เตน เม อสฺส กาลงฺกิริยา, โส มมสฺส อนฺตราโย; หนฺทาหํ วีริยํ อารภามิ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยายา’ติ. อิทํ, ภิกฺขเว, ปมํ อนาคตภยํ สมฺปสฺสมาเนน อลเมว อารฺิเกน ภิกฺขุนา อปฺปมตฺเตน อาตาปินา ปหิตตฺเตน วิหริตุํ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยาย.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อารฺิโก ภิกฺขุ อิติ ปฏิสฺจิกฺขติ – ‘อหํ โข เอตรหิ เอกโก อรฺเ วิหรามิ. เอกโก โข ปนาหํ อรฺเ วิหรนฺโต อุปกฺขลิตฺวา วา ปปเตยฺยํ, ภตฺตํ วา ภุตฺตํ เม พฺยาปชฺเชยฺย, ปิตฺตํ วา เม กุปฺเปยฺย, เสมฺหํ วา เม กุปฺเปยฺย, สตฺถกา วา เม วาตา กุปฺเปยฺยุํ, เตน เม อสฺส กาลงฺกิริยา, โส มมสฺส อนฺตราโย; หนฺทาหํ วีริยํ อารภามิ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส ¶ สจฺฉิกิริยายา’ติ. อิทํ, ภิกฺขเว, ทุติยํ อนาคตภยํ สมฺปสฺสมาเนน อลเมว อารฺิเกน ภิกฺขุนา อปฺปมตฺเตน อาตาปินา ปหิตตฺเตน วิหริตุํ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยาย.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อารฺิโก ภิกฺขุ อิติ ปฏิสฺจิกฺขติ – ‘อหํ โข เอตรหิ เอกโก อรฺเ วิหรามิ. เอกโก โข ปนาหํ อรฺเ วิหรนฺโต วาเฬหิ สมาคจฺเฉยฺยํ, สีเหน วา พฺยคฺเฆน วา ทีปินา วา อจฺเฉน วา ตรจฺเฉน วา, เต มํ ชีวิตา โวโรเปยฺยุํ, เตน เม อสฺส กาลงฺกิริยา ¶ , โส มมสฺส อนฺตราโย; หนฺทาหํ วีริยํ อารภามิ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยายา’ติ. อิทํ, ภิกฺขเว, ตติยํ อนาคตภยํ สมฺปสฺสมาเนน อลเมว อารฺิเกน ภิกฺขุนา อปฺปมตฺเตน อาตาปินา ปหิตตฺเตน วิหริตุํ ¶ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยาย.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อารฺิโก ภิกฺขุ อิติ ปฏิสฺจิกฺขติ – ‘อหํ โข เอตรหิ เอกโก อรฺเ วิหรามิ. เอกโก โข ปนาหํ อรฺเ วิหรนฺโต มาณเวหิ สมาคจฺเฉยฺยํ กตกมฺเมหิ วา อกตกมฺเมหิ วา, เต มํ ชีวิตา โวโรเปยฺยุํ, เตน เม อสฺส กาลงฺกิริยา ¶ , โส มมสฺส อนฺตราโย; หนฺทาหํ วีริยํ อารภามิ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยายา’ติ. อิทํ, ภิกฺขเว, จตุตฺถํ อนาคตภยํ สมฺปสฺสมาเนน อลเมว อารฺิเกน ภิกฺขุนา อปฺปมตฺเตน อาตาปินา ปหิตตฺเตน วิหริตุํ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส ¶ อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยาย.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อารฺิโก ภิกฺขุ อิติ ปฏิสฺจิกฺขติ – ‘อหํ โข เอตรหิ เอกโก อรฺเ วิหรามิ. สนฺติ โข ปนารฺเ วาฬา อมนุสฺสา, เต มํ ชีวิตา โวโรเปยฺยุํ, เตน เม อสฺส กาลงฺกิริยา, โส มมสฺส อนฺตราโย; หนฺทาหํ วีริยํ อารภามิ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยายา’ติ. อิทํ, ภิกฺขเว, ปฺจมํ อนาคตภยํ สมฺปสฺสมาเนน อลเมว อารฺิเกน ภิกฺขุนา อปฺปมตฺเตน อาตาปินา ปหิตตฺเตน วิหริตุํ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยาย.
‘‘อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจ อนาคตภยานิ สมฺปสฺสมาเนน อลเมว อารฺิเกน ภิกฺขุนา อปฺปมตฺเตน อาตาปินา ปหิตตฺเตน วิหริตุํ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยายา’’ติ. สตฺตมํ.
๘. ทุติยอนาคตภยสุตฺตํ
๗๘. ‘‘ปฺจิมานิ ¶ , ภิกฺขเว, อนาคตภยานิ สมฺปสฺสมาเนน อลเมว ภิกฺขุนา อปฺปมตฺเตน อาตาปินา ปหิตตฺเตน วิหริตุํ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยาย. กตมานิ ปฺจ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อิติ ปฏิสฺจิกฺขติ – ‘อหํ โข เอตรหิ ทหโร ยุวา สุสุกาฬเกโส ภทฺเรน โยพฺพเนน สมนฺนาคโต ปเมน วยสา ¶ . โหติ โข ปน โส สมโย ยํ อิมํ กายํ ชรา ผุสติ. ชิณฺเณน โข ปน ชราย อภิภูเตน น สุกรํ พุทฺธานํ สาสนํ มนสิ กาตุํ, น สุกรานิ อรฺวนปตฺถานิ ¶ ปนฺตานิ เสนาสนานิ ปฏิเสวิตุํ. ปุรา มํ โส ธมฺโม อาคจฺฉติ อนิฏฺโ อกนฺโต อมนาโป; หนฺทาหํ ปฏิกจฺเจว [ปฏิคจฺเจว (สี.)] วีริยํ อารภามิ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย ¶ อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยาย, เยนาหํ ธมฺเมน สมนฺนาคโต ชิณฺณโกปิ ผาสุํ [ผาสุ (ปี. ก.)] วิหริสฺสามี’ติ. อิทํ, ภิกฺขเว, ปมํ อนาคตภยํ สมฺปสฺสมาเนน อลเมว ภิกฺขุนา อปฺปมตฺเตน อาตาปินา ปหิตตฺเตน วิหริตุํ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยาย.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อิติ ปฏิสฺจิกฺขติ – ‘อหํ โข เอตรหิ อปฺปาพาโธ อปฺปาตงฺโก สมเวปากินิยา คหณิยา สมนฺนาคโต นาติสีตาย นาจฺจุณฺหาย มชฺฌิมาย ปธานกฺขมาย. โหติ โข ปน โส สมโย ยํ อิมํ กายํ พฺยาธิ ผุสติ. พฺยาธิเตน โข ปน พฺยาธินา อภิภูเตน [พฺยาธาภิภูเตน (สี. ปี. ก.)] น สุกรํ พุทฺธานํ สาสนํ มนสิ กาตุํ, น สุกรานิ อรฺวนปตฺถานิ ปนฺตานิ เสนาสนานิ ปฏิเสวิตุํ. ปุรา มํ โส ธมฺโม อาคจฺฉติ อนิฏฺโ อกนฺโต อมนาโป; หนฺทาหํ ปฏิกจฺเจว วีริยํ อารภามิ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยาย ¶ , เยนาหํ ธมฺเมน สมนฺนาคโต พฺยาธิโตปิ ผาสุํ วิหริสฺสามี’ติ. อิทํ, ภิกฺขเว, ทุติยํ อนาคตภยํ สมฺปสฺสมาเนน อลเมว ภิกฺขุนา อปฺปมตฺเตน อาตาปินา ปหิตตฺเตน วิหริตุํ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยาย.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อิติ ปฏิสฺจิกฺขติ – ‘เอตรหิ โข สุภิกฺขํ สุสสฺสํ สุลภปิณฺฑํ ¶ , สุกรํ อฺุเฉน ปคฺคเหน ยาเปตุํ. โหติ โข ปน โส สมโย ยํ ทุพฺภิกฺขํ โหติ ทุสฺสสฺสํ ทุลฺลภปิณฺฑํ, น สุกรํ อฺุเฉน ปคฺคเหน ยาเปตุํ. ทุพฺภิกฺเข โข ปน มนุสฺสา เยน สุภิกฺขํ เตน สงฺกมนฺติ [เตนุปสงฺกมนฺติ (ก.)]. ตตฺถ สงฺคณิกวิหาโร โหติ อากิณฺณวิหาโร. สงฺคณิกวิหาเร โข ปน สติ อากิณฺณวิหาเร น สุกรํ พุทฺธานํ สาสนํ มนสิ ¶ กาตุํ, น สุกรานิ อรฺวนปตฺถานิ ปนฺตานิ เสนาสนานิ ปฏิเสวิตุํ. ปุรา มํ โส ธมฺโม อาคจฺฉติ อนิฏฺโ อกนฺโต อมนาโป; หนฺทาหํ ปฏิกจฺเจว วีริยํ อารภามิ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยาย, เยนาหํ ธมฺเมน สมนฺนาคโต ทุพฺภิกฺเขปิ ผาสุ วิหริสฺสามี’ติ. อิทํ, ภิกฺขเว, ตติยํ อนาคตภยํ สมฺปสฺสมาเนน อลเมว ภิกฺขุนา อปฺปมตฺเตน อาตาปินา ปหิตตฺเตน วิหริตุํ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยาย.
‘‘ปุน ¶ จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อิติ ปฏิสฺจิกฺขติ – ‘เอตรหิ โข มนุสฺสา สมคฺคา สมฺโมทมานา อวิวทมานา ขีโรทกีภูตา อฺมฺํ ปิยจกฺขูหิ สมฺปสฺสนฺตา วิหรนฺติ. โหติ โข ปน โส สมโย ยํ ภยํ โหติ อฏวิสงฺโกโป, จกฺกสมารูฬฺหา ชานปทา ปริยายนฺติ. ภเย โข ปน สติ มนุสฺสา เยน เขมํ เตน สงฺกมนฺติ. ตตฺถ สงฺคณิกวิหาโร โหติ อากิณฺณวิหาโร. สงฺคณิกวิหาเร ¶ โข ปน สติ อากิณฺณวิหาเร น สุกรํ พุทฺธานํ สาสนํ มนสิ กาตุํ, น สุกรานิ อรฺวนปตฺถานิ ปนฺตานิ เสนาสนานิ ¶ ปฏิเสวิตุํ. ปุรา มํ โส ธมฺโม อาคจฺฉติ อนิฏฺโ อกนฺโต อมนาโป; หนฺทาหํ ปฏิกจฺเจว วีริยํ อารภามิ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยาย, เยนาหํ ธมฺเมน สมนฺนาคโต ภเยปิ ผาสุํ วิหริสฺสามี’ติ. อิทํ, ภิกฺขเว, จตุตฺถํ อนาคตภยํ สมฺปสฺสมาเนน อลเมว ภิกฺขุนา อปฺปมตฺเตน อาตาปินา ปหิตตฺเตน วิหริตุํ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยาย.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อิติ ปฏิสฺจิกฺขติ – ‘เอตรหิ โข สงฺโฆ สมคฺโค สมฺโมทมาโน อวิวทมาโน เอกุทฺเทโส ผาสุ วิหรติ. โหติ โข ปน โส สมโย ยํ สงฺโฆ ภิชฺชติ. สงฺเฆ โข ปน ภินฺเน น สุกรํ พุทฺธานํ สาสนํ มนสิ กาตุํ, น สุกรานิ อรฺวนปตฺถานิ ปนฺตานิ เสนาสนานิ ปฏิเสวิตุํ. ปุรา มํ โส ธมฺโม อาคจฺฉติ อนิฏฺโ อกนฺโต อมนาโป; หนฺทาหํ ปฏิกจฺเจว วีริยํ อารภามิ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยาย, เยนาหํ ธมฺเมน สมนฺนาคโต ภินฺเนปิ สงฺเฆ ผาสุํ วิหริสฺสามี’ติ. อิทํ, ภิกฺขเว, ปฺจมํ อนาคตภยํ สมฺปสฺสมาเนน อลเมว ภิกฺขุนา อปฺปมตฺเตน ¶ อาตาปินา ปหิตตฺเตน วิหริตุํ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยาย.
‘‘อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจ อนาคตภยานิ สมฺปสฺสมาเนน อลเมว ภิกฺขุนา อปฺปมตฺเตน อาตาปินา ¶ ปหิตตฺเตน วิหริตุํ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยายา’’ติ. อฏฺมํ.
๙. ตติยอนาคตภยสุตฺตํ
๗๙. ‘‘ปฺจิมานิ ¶ , ภิกฺขเว, อนาคตภยานิ เอตรหิ อสมุปฺปนฺนานิ อายตึ สมุปฺปชฺชิสฺสนฺติ. ตานิ โว [โข (กตฺถจิ)] ปฏิพุชฺฌิตพฺพานิ ¶ ; ปฏิพุชฺฌิตฺวา จ เตสํ ปหานาย วายมิตพฺพํ.
‘‘กตมานิ ปฺจ? ภวิสฺสนฺติ, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อนาคตมทฺธานํ อภาวิตกายา อภาวิตสีลา อภาวิตจิตฺตา อภาวิตปฺา. เต อภาวิตกายา สมานา อภาวิตสีลา อภาวิตจิตฺตา อภาวิตปฺา อฺเ อุปสมฺปาเทสฺสนฺติ. เตปิ [เต (สี.)] น สกฺขิสฺสนฺติ วิเนตุํ อธิสีเล อธิจิตฺเต อธิปฺาย. เตปิ ภวิสฺสนฺติ อภาวิตกายา อภาวิตสีลา อภาวิตจิตฺตา อภาวิตปฺา. เต อภาวิตกายา สมานา อภาวิตสีลา อภาวิตจิตฺตา อภาวิตปฺา อฺเ อุปสมฺปาเทสฺสนฺติ. เตปิ [เต (?)] น สกฺขิสฺสนฺติ วิเนตุํ อธิสีเล อธิจิตฺเต อธิปฺาย. เตปิ ภวิสฺสนฺติ อภาวิตกายา อภาวิตสีลา อภาวิตจิตฺตา อภาวิตปฺา. อิติ โข, ภิกฺขเว, ธมฺมสนฺโทสา วินยสนฺโทโส; วินยสนฺโทสา ธมฺมสนฺโทโส. อิทํ, ภิกฺขเว, ปมํ อนาคตภยํ เอตรหิ อสมุปฺปนฺนํ อายตึ สมุปฺปชฺชิสฺสติ. ตํ โว ปฏิพุชฺฌิตพฺพํ; ปฏิพุชฺฌิตฺวา จ ตสฺส ปหานาย วายมิตพฺพํ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภวิสฺสนฺติ ภิกฺขู อนาคตมทฺธานํ อภาวิตกายา อภาวิตสีลา อภาวิตจิตฺตา อภาวิตปฺา. เต อภาวิตกายา สมานา อภาวิตสีลา อภาวิตจิตฺตา อภาวิตปฺา อฺเสํ นิสฺสยํ ทสฺสนฺติ. เตปิ น สกฺขิสฺสนฺติ วิเนตุํ อธิสีเล อธิจิตฺเต อธิปฺาย ¶ . เตปิ ภวิสฺสนฺติ อภาวิตกายา อภาวิตสีลา อภาวิตจิตฺตา ¶ อภาวิตปฺา. เต อภาวิตกายา สมานา อภาวิตสีลา อภาวิตจิตฺตา อภาวิตปฺา อฺเสํ นิสฺสยํ ทสฺสนฺติ. เตปิ น สกฺขิสฺสนฺติ วิเนตุํ อธิสีเล อธิจิตฺเต อธิปฺาย. เตปิ ภวิสฺสนฺติ อภาวิตกายา อภาวิตสีลา อภาวิตจิตฺตา อภาวิตปฺา. อิติ โข, ภิกฺขเว, ธมฺมสนฺโทสา วินยสนฺโทโส; วินยสนฺโทสา ธมฺมสนฺโทโส. อิทํ, ภิกฺขเว, ทุติยํ อนาคตภยํ เอตรหิ อสมุปฺปนฺนํ อายตึ สมุปฺปชฺชิสฺสติ. ตํ โว ปฏิพุชฺฌิตพฺพํ; ปฏิพุชฺฌิตฺวา จ ตสฺส ปหานาย วายมิตพฺพํ.
‘‘ปุน ¶ ¶ จปรํ, ภิกฺขเว, ภวิสฺสนฺติ ภิกฺขู อนาคตมทฺธานํ อภาวิตกายา อภาวิตสีลา อภาวิตจิตฺตา อภาวิตปฺา. เต อภาวิตกายา สมานา อภาวิตสีลา อภาวิตจิตฺตา อภาวิตปฺา อภิธมฺมกถํ เวทลฺลกถํ กเถนฺตา กณฺหธมฺมํ โอกฺกมมานา น พุชฺฌิสฺสนฺติ. อิติ โข, ภิกฺขเว, ธมฺมสนฺโทสา วินยสนฺโทโส; วินยสนฺโทสา ธมฺมสนฺโทโส. อิทํ, ภิกฺขเว, ตติยํ อนาคตภยํ เอตรหิ อสมุปฺปนฺนํ อายตึ สมุปฺปชฺชิสฺสติ. ตํ โว ปฏิพุชฺฌิตพฺพํ; ปฏิพุชฺฌิตฺวา จ ตสฺส ปหานาย วายมิตพฺพํ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภวิสฺสนฺติ ภิกฺขู อนาคตมทฺธานํ อภาวิตกายา อภาวิตสีลา อภาวิตจิตฺตา อภาวิตปฺา. เต อภาวิตกายา สมานา อภาวิตสีลา อภาวิตจิตฺตา อภาวิตปฺา เย เต สุตฺตนฺตา ตถาคตภาสิตา คมฺภีรา คมฺภีรตฺถา โลกุตฺตรา สฺุตาปฺปฏิสํยุตฺตา, เตสุ ภฺมาเนสุ ¶ น สุสฺสูสิสฺสนฺติ, น โสตํ โอทหิสฺสนฺติ, น อฺา จิตฺตํ อุปฏฺเปสฺสนฺติ, น จ เต ธมฺเม อุคฺคเหตพฺพํ ปริยาปุณิตพฺพํ มฺิสฺสนฺติ. เย ปน เต สุตฺตนฺตา กวิตา [กวิกตา (สี. สฺยา. กํ. ปี., สํ. นิ. ๒.๒๒๙) ฏีกา โอโลเกตพฺพา] กาเวยฺยา จิตฺตกฺขรา จิตฺตพฺยฺชนา พาหิรกา สาวกภาสิตา, เตสุ ภฺมาเนสุ สุสฺสูสิสฺสนฺติ, โสตํ โอทหิสฺสนฺติ, อฺา จิตฺตํ อุปฏฺเปสฺสนฺติ, เต จ ธมฺเม อุคฺคเหตพฺพํ ปริยาปุณิตพฺพํ มฺิสฺสนฺติ. อิติ โข, ภิกฺขเว, ธมฺมสนฺโทสา วินยสนฺโทโส; วินยสนฺโทสา ธมฺมสนฺโทโส. อิทํ, ภิกฺขเว, จตุตฺถํ อนาคตภยํ เอตรหิ อสมุปฺปนฺนํ อายตึ สมุปฺปชฺชิสฺสติ. ตํ โว ปฏิพุชฺฌิตพฺพํ; ปฏิพุชฺฌิตฺวา จ ตสฺส ปหานาย วายมิตพฺพํ.
‘‘ปุน ¶ จปรํ, ภิกฺขเว, ภวิสฺสนฺติ ภิกฺขู อนาคตมทฺธานํ อภาวิตกายา อภาวิตสีลา อภาวิตจิตฺตา อภาวิตปฺา ¶ . เต อภาวิตกายา สมานา อภาวิตสีลา อภาวิตจิตฺตา อภาวิตปฺา เถรา ภิกฺขู พาหุลิกา [พาหุลฺลิกา (สฺยา. กํ.) อ. นิ. ๒.๔๙; ๓.๙๖] ภวิสฺสนฺติ สาถลิกา โอกฺกมเน ปุพฺพงฺคมา ปวิเวเก นิกฺขิตฺตธุรา, น วีริยํ อารภิสฺสนฺติ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยาย. เตสํ ปจฺฉิมา ชนตา ทิฏฺานุคตึ อาปชฺชิสฺสติ. สาปิ ภวิสฺสติ พาหุลิกา สาถลิกา โอกฺกมเน ปุพฺพงฺคมา ปวิเวเก นิกฺขิตฺตธุรา, น วีริยํ อารภิสฺสติ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยาย. อิติ โข, ภิกฺขเว, ธมฺมสนฺโทสา วินยสนฺโทโส; วินยสนฺโทสา ธมฺมสนฺโทโส. อิทํ, ภิกฺขเว, ปฺจมํ อนาคตภยํ ¶ เอตรหิ อสมุปฺปนฺนํ อายตึ สมุปฺปชฺชิสฺสติ. ตํ โว ปฏิพุชฺฌิตพฺพํ; ปฏิพุชฺฌิตฺวา จ ตสฺส ปหานาย วายมิตพฺพํ ¶ . ‘‘อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจ อนาคตภยานิ เอตรหิ อสมุปฺปนฺนานิ อายตึ สมุปฺปชฺชิสฺสนฺติ. ตานิ โว ปฏิพุชฺฌิตพฺพานิ; ปฏิพุชฺฌิตฺวา จ เตสํ ปหานาย วายมิตพฺพ’’นฺติ. นวมํ.
๑๐. จตุตฺถอนาคตภยสุตฺตํ
๘๐. ‘‘ปฺจิมานิ, ภิกฺขเว, อนาคตภยานิ เอตรหิ อสมุปฺปนฺนานิ อายตึ สมุปฺปชฺชิสฺสนฺติ. ตานิ โว ปฏิพุชฺฌิตพฺพานิ; ปฏิพุชฺฌิตฺวา จ เตสํ ปหานาย วายมิตพฺพํ.
‘‘กตมานิ ปฺจ? ภวิสฺสนฺติ, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อนาคตมทฺธานํ จีวเร กลฺยาณกามา. เต จีวเร กลฺยาณกามา สมานา ริฺจิสฺสนฺติ ปํสุกูลิกตฺตํ, ริฺจิสฺสนฺติ อรฺวนปตฺถานิ ปนฺตานิ เสนาสนานิ; คามนิคมราชธานีสุ โอสริตฺวา วาสํ กปฺเปสฺสนฺติ, จีวรเหตุ จ อเนกวิหิตํ อเนสนํ อปฺปติรูปํ อาปชฺชิสฺสนฺติ. อิทํ, ภิกฺขเว, ปมํ อนาคตภยํ เอตรหิ อสมุปฺปนฺนํ อายตึ สมุปฺปชฺชิสฺสติ. ตํ โว ปฏิพุชฺฌิตพฺพํ; ปฏิพุชฺฌิตฺวา จ ตสฺส ปหานาย วายมิตพฺพํ.
‘‘ปุน ¶ จปรํ, ภิกฺขเว, ภวิสฺสนฺติ ภิกฺขู อนาคตมทฺธานํ ปิณฺฑปาเต กลฺยาณกามา. เต ปิณฺฑปาเต กลฺยาณกามา สมานา ริฺจิสฺสนฺติ ปิณฺฑปาติกตฺตํ ¶ , ริฺจิสฺสนฺติ อรฺวนปตฺถานิ ปนฺตานิ เสนาสนานิ; คามนิคมราชธานีสุ โอสริตฺวา วาสํ กปฺเปสฺสนฺติ ชิวฺหคฺเคน รสคฺคานิ ปริเยสมานา, ปิณฺฑปาตเหตุ จ อเนกวิหิตํ อเนสนํ อปฺปติรูปํ อาปชฺชิสฺสนฺติ. อิทํ, ภิกฺขเว, ทุติยํ อนาคตภยํ เอตรหิ อสมุปฺปนฺนํ อายตึ สมุปฺปชฺชิสฺสติ. ตํ ¶ โว ปฏิพุชฺฌิตพฺพํ; ปฏิพุชฺฌิตฺวา จ ตสฺส ปหานาย วายมิตพฺพํ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภวิสฺสนฺติ ภิกฺขู อนาคตมทฺธานํ เสนาสเน กลฺยาณกามา. เต เสนาสเน กลฺยาณกามา สมานา ริฺจิสฺสนฺติ รุกฺขมูลิกตฺตํ [อารฺกตฺตํ (สฺยา. กํ.)], ริฺจิสฺสนฺติ อรฺวนปตฺถานิ ปนฺตานิ เสนาสนานิ; คามนิคมราชธานีสุ โอสริตฺวา วาสํ กปฺเปสฺสนฺติ, เสนาสนเหตุ ¶ จ อเนกวิหิตํ อเนสนํ อปฺปติรูปํ อาปชฺชิสฺสนฺติ. อิทํ, ภิกฺขเว, ตติยํ อนาคตภยํ เอตรหิ อสมุปฺปนฺนํ อายตึ สมุปฺปชฺชิสฺสติ. ตํ โว ปฏิพุชฺฌิตพฺพํ; ปฏิพุชฺฌิตฺวา จ ตสฺส ปหานาย วายมิตพฺพํ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภวิสฺสนฺติ ภิกฺขู อนาคตมทฺธานํ ภิกฺขุนีสิกฺขมานาสมณุทฺเทเสหิ สํสฏฺา วิหริสฺสนฺติ. ภิกฺขุนีสิกฺขมานาสมณุทฺเทเสหิ สํสคฺเค โข ปน, ภิกฺขเว, สติ เอตํ ปาฏิกงฺขํ – ‘อนภิรตา วา พฺรหฺมจริยํ จริสฺสนฺติ, อฺตรํ วา สํกิลิฏฺํ อาปตฺตึ อาปชฺชิสฺสนฺติ, สิกฺขํ วา ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺติสฺสนฺติ’. อิทํ, ภิกฺขเว, จตุตฺถํ อนาคตภยํ เอตรหิ อสมุปฺปนฺนํ อายตึ สมุปฺปชฺชิสฺสติ. ตํ โว ปฏิพุชฺฌิตพฺพํ; ปฏิพุชฺฌิตฺวา จ ตสฺส ปหานาย วายมิตพฺพํ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภวิสฺสนฺติ ภิกฺขู อนาคตมทฺธานํ อารามิกสมณุทฺเทเสหิ สํสฏฺา วิหริสฺสนฺติ. อารามิกสมณุทฺเทเสหิ สํสคฺเค โข ปน, ภิกฺขเว, สติ เอตํ ปาฏิกงฺขํ – ‘อเนกวิหิตํ สนฺนิธิการปริโภคํ ¶ อนุยุตฺตา วิหริสฺสนฺติ, โอฬาริกมฺปิ นิมิตฺตํ กริสฺสนฺติ, ปถวิยาปิ หริตคฺเคปิ’. อิทํ, ภิกฺขเว, ปฺจมํ อนาคตภยํ เอตรหิ ¶ อสมุปฺปนฺนํ อายตึ สมุปฺปชฺชิสฺสติ. ตํ โว ปฏิพุชฺฌิตพฺพํ; ปฏิพุชฺฌิตฺวา จ ตสฺส ปหานาย วายมิตพฺพํ.
‘‘อิมานิ ¶ โข, ภิกฺขเว, ปฺจ อนาคตภยานิ เอตรหิ อสมุปฺปนฺนานิ อายตึ สมุปฺปชฺชิสฺสนฺติ. ตานิ โว ปฏิพุชฺฌิตพฺพานิ; ปฏิพุชฺฌิตฺวา จ เตสํ ปหานาย วายมิตพฺพ’’นฺติ. ทสมํ.
โยธาชีววคฺโค ตติโย.
ตสฺสุทฺทานํ –
ทฺเว เจโตวิมุตฺติผลา, ทฺเว จ ธมฺมวิหาริโน;
โยธาชีวา จ ทฺเว วุตฺตา, จตฺตาโร จ อนาคตาติ.