📜
๒. อนุสยวคฺโค
๑. ปมอนุสยสุตฺตํ
๑๑. ‘‘สตฺติเม ¶ , ภิกฺขเว, อนุสยา. กตเม สตฺต? กามราคานุสโย, ปฏิฆานุสโย ¶ , ทิฏฺานุสโย, วิจิกิจฺฉานุสโย, มานานุสโย, ภวราคานุสโย ¶ , อวิชฺชานุสโย. อิเม โข, ภิกฺขเว, สตฺต อนุสยา’’ติ. ปมํ.
๒. ทุติยอนุสยสุตฺตํ
๑๒. ‘‘สตฺตนฺนํ, ภิกฺขเว, อนุสยานํ ปหานาย สมุจฺเฉทาย พฺรหฺมจริยํ วุสฺสติ. กตเมสํ สตฺตนฺนํ? กามราคานุสยสฺส ปหานาย สมุจฺเฉทาย พฺรหฺมจริยํ วุสฺสติ, ปฏิฆานุสยสฺส…เป… ทิฏฺานุสยสฺส… วิจิกิจฺฉานุสยสฺส… มานานุสยสฺส… ภวราคานุสยสฺส… อวิชฺชานุสยสฺส ปหานาย สมุจฺเฉทาย พฺรหฺมจริยํ วุสฺสติ. อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, สตฺตนฺนํ อนุสยานํ ปหานาย สมุจฺเฉทาย พฺรหฺมจริยํ วุสฺสติ.
‘‘ยโต จ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน กามราคานุสโย ปหีโน โหติ อุจฺฉินฺนมูโล ตาลาวตฺถุกโต อนภาวํกโต อายตึ อนุปฺปาทธมฺโม. ปฏิฆานุสโย…เป… ทิฏฺานุสโย… วิจิกิจฺฉานุสโย… มานานุสโย… ภวราคานุสโย… อวิชฺชานุสโย ปหีโน โหติ อุจฺฉินฺนมูโล ตาลาวตฺถุกโต อนภาวํกโต อายตึ อนุปฺปาทธมฺโม. อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อจฺเฉจฺฉิ ตณฺหํ, วิวตฺตยิ สํโยชนํ, สมฺมา มานาภิสมยา อนฺตมกาสิ ทุกฺขสฺสา’’ติ. ทุติยํ.
๓. กุลสุตฺตํ
๑๓. ‘‘สตฺตหิ ¶ , ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตํ กุลํ อนุปคนฺตฺวา วา นาลํ อุปคนฺตุํ, อุปคนฺตฺวา ¶ วา นาลํ อุปนิสีทิตุํ. กตเมหิ สตฺตหิ? น มนาเปน ปจฺจุฏฺเนฺติ, น มนาเปน อภิวาเทนฺติ, น มนาเปน อาสนํ เทนฺติ, สนฺตมสฺส ปริคุหนฺติ, พหุกมฺปิ โถกํ เทนฺติ, ปณีตมฺปิ ลูขํ เทนฺติ, อสกฺกจฺจํ เทนฺติ โน สกฺกจฺจํ. อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, สตฺตหิ องฺเคหิ สมนฺนาคตํ กุลํ อนุปคนฺตฺวา วา นาลํ อุปคนฺตุํ, อุปคนฺตฺวา วา ¶ นาลํ อุปนิสีทิตุํ.
‘‘สตฺตหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตํ กุลํ อนุปคนฺตฺวา วา อลํ อุปคนฺตุํ, อุปคนฺตฺวา วา อลํ อุปนิสีทิตุํ. กตเมหิ สตฺตหิ? มนาเปน ปจฺจุฏฺเนฺติ, มนาเปน อภิวาเทนฺติ, มนาเปน อาสนํ เทนฺติ, สนฺตมสฺส น ปริคุหนฺติ, พหุกมฺปิ พหุกํ เทนฺติ, ปณีตมฺปิ ปณีตํ เทนฺติ, สกฺกจฺจํ เทนฺติ โน อสกฺกจฺจํ. อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, สตฺตหิ องฺเคหิ สมนฺนาคตํ กุลํ อนุปคนฺตฺวา วา อลํ อุปคนฺตุํ, อุปคนฺตฺวา วา อลํ อุปนิสีทิตุ’’นฺติ. ตติยํ.
๔. ปุคฺคลสุตฺตํ
๑๔. ‘‘สตฺติเม ¶ , ภิกฺขเว, ปุคฺคลา อาหุเนยฺยา ปาหุเนยฺยา ทกฺขิเณยฺยา อฺชลิกรณียา อนุตฺตรํ ปฺุกฺเขตฺตํ โลกสฺส. กตเม สตฺต? อุภโตภาควิมุตฺโต, ปฺาวิมุตฺโต, กายสกฺขี, ทิฏฺิปฺปตฺโต [ทิฏฺปฺปตฺโต (ก.)], สทฺธาวิมุตฺโต, ธมฺมานุสารี, สทฺธานุสารี. อิเม ¶ โข, ภิกฺขเว, สตฺต ปุคฺคลา อาหุเนยฺยา ปาหุเนยฺยา ทกฺขิเณยฺยา อฺชลิกรณียา อนุตฺตรํ ปฺุกฺเขตฺตํ โลกสฺสา’’ติ. จตุตฺถํ.
๕. อุทกูปมาสุตฺตํ
๑๕. ‘‘สตฺติเม, ภิกฺขเว, อุทกูปมา ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ. กตเม สตฺต? [ปุ. ป. ๒๐๓; กถา. ๘๕๒] อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล สกึ นิมุคฺโค นิมุคฺโคว โหติ; อิธ ปน, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชิตฺวา นิมุชฺชติ; อิธ ปน, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชิตฺวา ิโต โหติ; อิธ ปน, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชิตฺวา วิปสฺสติ วิโลเกติ; อิธ ปน, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชิตฺวา ปตรติ; อิธ ปน, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ¶ ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชิตฺวา ปติคาธปฺปตฺโต โหติ; อิธ ¶ ปน, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชิตฺวา ติณฺโณ โหติ ปารงฺคโต [ปารคโต (สี. สฺยา. กํ.)] ถเล ติฏฺติ พฺราหฺมโณ.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล สกึ นิมุคฺโค นิมุคฺโคว โหติ? อิธ ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล สมนฺนาคโต โหติ เอกนฺตกาฬเกหิ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล สกึ นิมุคฺโค นิมุคฺโคว โหติ.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชิตฺวา นิมุชฺชติ? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชติ สาธุ สทฺธา กุสเลสุ ธมฺเมสุ, สาธุ หิรี…เป… สาธุ โอตฺตปฺปํ… สาธุ วีริยํ [วิริยํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] … สาธุ ปฺา กุสเลสุ ธมฺเมสูติ. ตสฺส สา สทฺธา เนว ติฏฺติ โน วฑฺฒติ หายติเยว, ตสฺส สา หิรี…เป… ตสฺส ตํ โอตฺตปฺปํ… ตสฺส ตํ วีริยํ… ตสฺส สา ปฺา เนว ติฏฺติ โน วฑฺฒติ หายติเยว. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชิตฺวา นิมุชฺชติ.
‘‘กถฺจ ¶ , ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชิตฺวา ิโต โหติ? อิธ ¶ , ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชติ สาธุ สทฺธา กุสเลสุ ธมฺเมสุ, สาธุ หิรี…เป… สาธุ โอตฺตปฺปํ… สาธุ วีริยํ… สาธุ ปฺา กุสเลสุ ธมฺเมสูติ. ตสฺส สา สทฺธา เนว หายติ โน วฑฺฒติ ิตา โหติ. ตสฺส สา หิรี…เป… ตสฺส ตํ โอตฺตปฺปํ… ตสฺส ตํ วีริยํ… ตสฺส สา ปฺา เนว หายติ โน วฑฺฒติ ิตา โหติ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชิตฺวา ิโต โหติ.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชิตฺวา วิปสฺสติ วิโลเกติ? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชติ สาธุ สทฺธา กุสเลสุ ธมฺเมสุ, สาธุ หิรี…เป… สาธุ โอตฺตปฺปํ… สาธุ วีริยํ… สาธุ ปฺา กุสเลสุ ธมฺเมสูติ. โส ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา โสตาปนฺโน ¶ โหติ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชิตฺวา วิปสฺสติ วิโลเกติ.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชิตฺวา ปตรติ? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชติ ¶ สาธุ สทฺธา กุสเลสุ ธมฺเมสุ, สาธุ หิรี…เป… สาธุ โอตฺตปฺปํ… สาธุ วีริยํ… สาธุ ปฺา กุสเลสุ ธมฺเมสูติ. โส ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา ราคโทสโมหานํ ตนุตฺตา สกทาคามี โหติ, สกิเทว [สกึเทว (ก.)] อิมํ โลกํ อาคนฺตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรติ [ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ (ก.)]. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชิตฺวา ปตรติ.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชิตฺวา ปติคาธปฺปตฺโต โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชติ สาธุ สทฺธา กุสเลสุ ธมฺเมสุ, สาธุ หิรี…เป… สาธุ โอตฺตปฺปํ… สาธุ วีริยํ… สาธุ ปฺา กุสเลสุ ธมฺเมสูติ. โส ปฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา โอปปาติโก โหติ ตตฺถ ปรินิพฺพายี อนาวตฺติธมฺโม ตสฺมา โลกา. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชิตฺวา ปติคาธปฺปตฺโต โหติ.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชิตฺวา ติณฺโณ โหติ ปารงฺคโต ถเล ติฏฺติ พฺราหฺมโณ. อิธ ¶ , ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชติ สาธุ สทฺธา กุสเลสุ ธมฺเมสุ, สาธุ หิรี…เป… สาธุ โอตฺตปฺปํ… สาธุ วีริยํ… สาธุ ปฺา ¶ กุสเลสุ ธมฺเมสูติ. โส อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชิตฺวา ติณฺโณ โหติ ปารงฺคโต ถเล ติฏฺติ พฺราหฺมโณ.
‘‘อิเม โข, ภิกฺขเว, สตฺต อุทกูปมา ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิ’’นฺติ. ปฺจมํ.
๖. อนิจฺจานุปสฺสีสุตฺตํ
๑๖. ‘‘สตฺติเม ¶ , ภิกฺขเว, ปุคฺคลา อาหุเนยฺยา ปาหุเนยฺยา ทกฺขิเณยฺยา อฺชลิกรณียา อนุตฺตรํ ปฺุกฺเขตฺตํ โลกสฺส. กตเม สตฺต? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล สพฺพสงฺขาเรสุ อนิจฺจานุปสฺสี วิหรติ, อนิจฺจสฺี, อนิจฺจปฏิสํเวที สตตํ สมิตํ อพฺโพกิณฺณํ เจตสา อธิมุจฺจมาโน ปฺาย ปริโยคาหมาโน. โส อาสวานํ ขยา…เป… สจฺฉิกตฺวา ¶ อุปสมฺปชฺช วิหรติ. อยํ, ภิกฺขเว, ปโม ปุคฺคโล อาหุเนยฺโย ปาหุเนยฺโย ทกฺขิเณยฺโย อฺชลิกรณีโย อนุตฺตรํ ปฺุกฺเขตฺตํ โลกสฺส.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล สพฺพสงฺขาเรสุ อนิจฺจานุปสฺสี วิหรติ, อนิจฺจสฺี, อนิจฺจปฏิสํเวที สตตํ สมิตํ อพฺโพกิณฺณํ เจตสา อธิมุจฺจมาโน ปฺาย ปริโยคาหมาโน. ตสฺส อปุพฺพํ อจริมํ อาสวปริยาทานฺจ โหติ ชีวิตปริยาทานฺจ. อยํ, ภิกฺขเว, ทุติโย ปุคฺคโล อาหุเนยฺโย…เป… อนุตฺตรํ ปฺุกฺเขตฺตํ โลกสฺส.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล สพฺพสงฺขาเรสุ อนิจฺจานุปสฺสี วิหรติ, อนิจฺจสฺี, อนิจฺจปฏิสํเวที สตตํ สมิตํ อพฺโพกิณฺณํ เจตสา อธิมุจฺจมาโน ปฺาย ปริโยคาหมาโน. โส ปฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ ¶ สํโยชนานํ ปริกฺขยา อนฺตราปรินิพฺพายี โหติ…เป… อุปหจฺจปรินิพฺพายี โหติ…เป… อสงฺขารปรินิพฺพายี โหติ…เป… สสงฺขารปรินิพฺพายี โหติ…เป… อุทฺธํโสโต โหติ อกนิฏฺคามี. อยํ, ภิกฺขเว, สตฺตโม ปุคฺคโล อาหุเนยฺโย ปาหุเนยฺโย ทกฺขิเณยฺโย อฺชลิกรณีโย อนุตฺตรํ ปฺุกฺเขตฺตํ โลกสฺส. อิเม โข, ภิกฺขเว, สตฺต ปุคฺคลา อาหุเนยฺยา ¶ ปาหุเนยฺยา ทกฺขิเณยฺยา อฺชลิกรณียา อนุตฺตรํ ปฺุกฺเขตฺตํ โลกสฺสา’’ติ. ฉฏฺํ.
๗. ทุกฺขานุปสฺสีสุตฺตํ
๑๗. สตฺติเม ¶ , ภิกฺขเว, ปุคฺคลา อาหุเนยฺยา…เป… อนุตฺตรํ ปฺุกฺเขตฺตํ โลกสฺส. กตเม สตฺต? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล สพฺพสงฺขาเรสุ ทุกฺขานุปสฺสี วิหรติ…เป…. สตฺตมํ.
๘. อนตฺตานุปสฺสีสุตฺตํ
๑๘. สพฺเพสุ ธมฺเมสุ อนตฺตานุปสฺสี วิหรติ…เป…. อฏฺมํ.
๙. นิพฺพานสุตฺตํ
๑๙. [กถา. ๕๔๗-๕๔๘] ‘‘นิพฺพาเน ¶ สุขานุปสฺสี วิหรติ สุขสฺี สุขปฏิสํเวที สตตํ สมิตํ อพฺโพกิณฺณํ เจตสา อธิมุจฺจมาโน ปฺาย ปริโยคาหมาโน. โส อาสวานํ ขยา…เป… สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ. อยํ ภิกฺขเว, ปโม ปุคฺคโล อาหุเนยฺโย…เป… ปฺุกฺเขตฺตํ โลกสฺส.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล นิพฺพาเน สุขานุปสฺสี วิหรติ สุขสฺี สุขปฏิสํเวที สตตํ สมิตํ อพฺโพกิณฺณํ เจตสา อธิมุจฺจมาโน ปฺาย ปริโยคาหมาโน. ตสฺส อปุพฺพํ อจริมํ อาสวปริยาทานฺจ โหติ ชีวิตปริยาทานฺจ. อยํ, ภิกฺขเว, ทุติโย ปุคฺคโล อาหุเนยฺโย…เป… อนุตฺตรํ ปฺุกฺเขตฺตํ โลกสฺส.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล นิพฺพาเน สุขานุปสฺสี วิหรติ สุขสฺี สุขปฏิสํเวที สตตํ สมิตํ อพฺโพกิณฺณํ เจตสา อธิมุจฺจมาโน ปฺาย ปริโยคาหมาโน. โส ปฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา อนฺตราปรินิพฺพายี โหติ…เป… อุปหจฺจปรินิพฺพายี ¶ โหติ…เป… อสงฺขารปรินิพฺพายี โหติ…เป… สสงฺขารปรินิพฺพายี โหติ…เป… อุทฺธํโสโต โหติ อกนิฏฺคามี. อยํ, ภิกฺขเว, สตฺตโม ปุคฺคโล อาหุเนยฺโย…เป… อนุตฺตรํ ปฺุกฺเขตฺตํ โลกสฺส ¶ . อิเม โข, ภิกฺขเว, สตฺต ปุคฺคลา อาหุเนยฺยา…เป… อนุตฺตรํ ปฺุกฺเขตฺตํ โลกสฺสา’’ติ. นวมํ.
๑๐. นิทฺทสวตฺถุสุตฺตํ
๒๐. ‘‘สตฺติมานิ ¶ , ภิกฺขเว, นิทฺทสวตฺถูนิ. กตมานิ สตฺต? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สิกฺขาสมาทาเน ติพฺพจฺฉนฺโท โหติ อายติฺจ สิกฺขาสมาทาเน อวิคตเปโม [อธิคตเปโม (สฺยา.) อ. นิ. ๗.๔๒; ที. นิ. ๓.๓๓๑], ธมฺมนิสนฺติยา ติพฺพจฺฉนฺโท โหติ อายติฺจ ธมฺมนิสนฺติยา อวิคตเปโม, อิจฺฉาวินเย ติพฺพจฺฉนฺโท โหติ อายติฺจ อิจฺฉาวินเย อวิคตเปโม, ปฏิสลฺลาเน ติพฺพจฺฉนฺโท โหติ อายติฺจ ปฏิสลฺลาเน อวิคตเปโม, วีริยารมฺเภ [วีริยารพฺเภ (ก.)] ติพฺพจฺฉนฺโท โหติ อายติฺจ วีริยารมฺเภ อวิคตเปโม, สติเนปกฺเก ติพฺพจฺฉนฺโท โหติ อายติฺจ สติเนปกฺเก อวิคตเปโม, ทิฏฺิปฏิเวเธ ¶ ติพฺพจฺฉนฺโท โหติ อายติฺจ ทิฏฺิปฏิเวเธ อวิคตเปโม. อิมานิ โข, ภิกฺขเว, สตฺต นิทฺทสวตฺถูนี’’ติ. ทสมํ.
อนุสยวคฺโค ทุติโย.
ตสฺสุทฺทานํ –
ทุเว อนุสยา กุลํ, ปุคฺคลํ อุทกูปมํ;
อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตา จ, นิพฺพานํ นิทฺทสวตฺถุ จาติ.