📜
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
องฺคุตฺตรนิกาเย
ปฺจกนิปาต-ฏีกา
๑. ปมปณฺณาสกํ
๑. เสขพลวคฺโค
๑. สํขิตฺตสุตฺตวณฺณนา
๑. ปฺจกนิปาตสฺส ¶ ¶ ปเม กามํ สมฺปยุตฺตธมฺเมสุ ถิรภาโวปิ พลฏฺโ เอว, ปฏิปกฺเขหิ ปน อกมฺปนียตฺตํ สาติสยํ พลฏฺโติ วุตฺตํ – ‘‘อสฺสทฺธิเย น กมฺปตี’’ติ.
สํขิตฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
๒-๖. วิตฺถตสุตฺตาทิวณฺณนา
๒-๖. ทุติเย ¶ หิรียตีติ ลชฺชติ วิรชฺชติ. ยสฺมา หิรี ปาปชิคุจฺฉนลกฺขณา, ตสฺมา ‘‘ชิคุจฺฉตีติ อตฺโถ’’ติ วุตฺตํ. โอตฺตปฺปตีติ อุตฺรสติ. ปาปุตฺราสลกฺขณฺหิ โอตฺตปฺปํ.
ปคฺคหิตวีริโยติ ¶ สงฺโกจํ อนาปนฺนวีริโย. เตนาห ‘‘อโนสกฺกิตมานโส’’ติ. ปหานตฺถายาติ สมุจฺฉินฺนตฺถาย. กุสลานํ ธมฺมานํ อุปสมฺปทา นาม สมธิคโม เอวาติ อาห ‘‘ปฏิลาภตฺถายา’’ติ.
คติอตฺถา ธาตุสทฺทา พุทฺธิอตฺถา โหนฺตีติ อาห ‘‘อุทยฺจ วยฺจ ปฏิวิชฺฌิตุํ สมตฺถายา’’ติ. มิสฺสกนเยนายํ เทสนา คตาติ อาห ‘‘วิกฺขมฺภนวเสน จ สมุจฺเฉทวเสน จา’’ติ. เตนาห ‘‘วิปสฺสนาปฺาย เจว มคฺคปฺาย จา’’ติ. วิปสฺสนาปฺาย วิกฺขมฺภนกิริยโต สา จ โข ปเทสิกาติ นิปฺปเทสิกํ กตฺวา ทสฺเสตุํ ‘‘มคฺคปฺาย ปฏิลาภสํวตฺตนโต’’ติ วุตฺตํ. ทุกฺขกฺขยคามินิภาเวปิ เอเสว นโย. สมฺมาติ ยาถาวโต. อกุปฺปธมฺมตาย หิ มคฺคปฺาย เขปิตํ เขปิตเมว, นาสฺส ปุน เขปนกิจฺจํ อตฺถีติ อุปาเยน าเยน สา ปวตฺตตีติ อาห ‘‘เหตุนา นเยนา’’ติ. ตติยาทีสุ นตฺถิ วตฺตพฺพํ.
วิตฺถตสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺิตา.
๗. กามสุตฺตวณฺณนา
๗. สตฺตเม อสนฺติ ลูนนฺติ เตนาติ อสิตํ, ทาตฺตํ. วิวิธา อาภฺชนฺติ ภารํ โอลมฺเพนฺติ เตนาติ พฺยาภงฺคี, วิธํ. กุลปุตฺโตติ เอตฺถ ทุวิโธ กุลปุตฺโต ชาติกุลปุตฺโต, อาจารกุลปุตฺโต จ. ตตฺถ ‘‘เตน โข ปน สมเยน รฏฺปาโล นาม กุลปุตฺโต ตสฺมึเยว ถุลฺลโกฏฺิเก อคฺคกุลิกสฺส ปุตฺโต’’ติ (ม. นิ. ๒.๒๙๔) เอวํ อาคโต อุจฺจกุลปฺปสุโต ชาติกุลปุตฺโต นาม. ‘‘เย เต กุลปุตฺตา สทฺธา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตา’’ติ (ม. นิ. ๑.๓๔) เอวํ อาคตา ปน ยตฺถ กตฺถจิ กุเล ปสุตาปิ อาจารสมฺปนฺนา อาจารกุลปุตฺโต นาม. อิธ ปน อาจารกุลปุตฺโต อธิปฺเปโต. เตนาห ‘‘กุลปุตฺโตติ อาจารกุลปุตฺโต’’ติ. ยุตฺตนฺติ อนุจฺฉวิกํ, เอวํ วตฺตพฺพตํ อรหตีติ อตฺโถ. เสสเมตฺถ อุตฺตานเมว.
กามสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
๘. จวนสุตฺตวณฺณนา
๘. อฏฺเม ¶ ¶ สทฺธายาติ อิมินา อธิคมสทฺธา ทสฺสิตา. จตุพฺพิธา หิ สทฺธา – อาคมนียสทฺธา, อธิคมสทฺธา, ปสาทสทฺธา, โอกปฺปนสทฺธาติ. ตตฺถ อาคมนียสทฺธา สพฺพฺุโพธิสตฺตานํ ปวตฺตา โหติ. อาคมนียปฺปฏิปทาย อาคตา หิ สทฺธา สาติสยา มหาโพธิสตฺตานํ ปโรปเทเสน วินา สทฺเธยฺยวตฺถุํ อวิปรีตโต คเหตฺวา อธิมุจฺจนโต. สจฺจปฺปฏิเวธโต อาคตสทฺธา อธิคมสทฺธา สุปฺปพุทฺธาทีนํ วิย. ‘‘สมฺมาสมฺพุทฺโธ ภควา’’ติอาทินา พุทฺธาทีสุ อุปฺปชฺชนกปฺปสาโท ปสาทสทฺธา มหากปฺปินราชาทีนํ วิย. ‘‘เอวเมต’’นฺติ โอกฺกนฺทิตฺวา ปกฺขนฺทิตฺวา สทฺทหนวเสน กปฺปนํ โอกปฺปนํ, ตเทว สทฺธาติ โอกปฺปนสทฺธา. ตตฺถ ปสาทสทฺธา ปรเนยฺยรูปา โหติ, สวนมตฺเตนปิ ปสีทนโต. โอกปฺปนสทฺธา สทฺเธยฺยํ วตฺถุํ โอคาหิตฺวา อนุปวิสิตฺวา ‘‘เอวเมต’’นฺติ ปจฺจกฺขํ กโรนฺตี วิย ปวตฺตติ.
จวนสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
๙. ปมอคารวสุตฺตวณฺณนา
๙. นวเม อปฺปติสฺสโยติ อปฺปติสฺสโว ว-การสฺส ย-การํ กตฺวา นิทฺเทโส. ครุนา กิสฺมิฺจิ วุตฺโต คารววเสน ปติสฺสวนํ, ปติสฺสโว, ปติสฺสวภูตํ, ตํสภาวฺจ ยํ กิฺจิ คารวํ. นตฺถิ เอตสฺมึ ปติสฺสโวติ อปฺปติสฺสโว, คารววิรหิโต. เตนาห ‘‘อเชฏฺโก อนีจวุตฺตี’’ติ.
ปมอคารวสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
๑๐. ทุติยอคารวสุตฺตวณฺณนา
๑๐. ทสเม วุทฺธินฺติอาทีสุ สีเลน วุทฺธึ, มคฺเคน วิรุฬฺหึ, นิพฺพาเนน เวปุลฺลํ. สีลสมาธีหิ วา วุทฺธึ, วิปสฺสนามคฺเคหิ วิรุฬฺหึ, ผลนิพฺพาเนหิ เวปุลฺลํ. เอตฺถ จ ยสฺส จตุพฺพิธํ สีลํ อขณฺฑาทิภาวปฺปวตฺติยา สุปริสุทฺธํ วิเสสภาคิยตฺตา อปฺปกสิเรเนว มคฺคผลาวหํ สงฺฆรกฺขิตตฺเถรสฺส วิย, โส ตาทิเสน สีเลน อิมสฺมึ ธมฺมวินเย วุทฺธึ ¶ อาปชฺชิสฺสติ. เตน วุตฺตํ – ‘‘สีเลน วุทฺธิ’’นฺติ. ยสฺส ปน อริยมคฺโค อุปฺปนฺโน, โส วิรูฬฺหมูโล วิย ปาทโป สุปฺปติฏฺิตตฺตา สาสเน วิรูฬฺหึ อาปนฺโน นาม โหติ. เตน วุตฺตํ ¶ – ‘‘มคฺเคน วิรูฬฺหิ’’นฺติ. โย สพฺพกิเลสนิพฺพานปฺปตฺโต, โส อรหา สีลาทิธมฺมกฺขนฺธปาริปูริยา สติ เวปุลฺลปฺปตฺโต โหติ. เตน วุตฺตํ ‘‘นิพฺพาเนน เวปุลฺล’’นฺติ. ทุติยวิกปฺเป อตฺโถ วุตฺตนยานุสาเรน เวทิตพฺโพ.
ทุติยอคารวสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
เสขพลวคฺควณฺณนา นิฏฺิตา.