📜
๕. มุณฺฑราชวคฺโค
๑-๒. อาทิยสุตฺตาทิวณฺณนา
๔๑-๔๒. ปฺจมสฺส ปเม อุฏฺานวีริยาธิคเตหีติ วา อุฏฺาเนน จ วีริเยน จ อธิคเตหิ. ตตฺถ อุฏฺานนฺติ กายิกํ วีริยํ. วีริยนฺติ เจตสิกนฺติ วทนฺติ. อุฏฺานนฺติ วา โภคุปฺปาทเน ยุตฺตปฺปยุตฺตตา. วีริยํ ตชฺโช อุสฺสาโห. ปีณิตนฺติ ธาตํ สุติตฺตํ. ตถาภูโต ปน ยสฺมา ถูลสรีโร โหติ, ตสฺมา ‘‘ถูลํ กโรตี’’ติ วุตฺตํ. ทุติยํ อุตฺตานเมว.
อาทิยสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺิตา.
๓. อิฏฺสุตฺตวณฺณนา
๔๓. ตติเย อปฺปมาทํ ปสํสนฺตีติ ‘‘เอตานิ อายุอาทีนิ ปตฺถยนฺเตน อปฺปมาโท กาตพฺโพ’’ติ อปฺปมาทเมว ปสํสนฺติ ปณฺฑิตา. ยสฺมา วา ปฺุกิริยาสุ ปณฺฑิตา อปฺปมาทํ ปสํสนฺติ, ตสฺมา อายุอาทีนิ ปตฺถยนฺเตน อปฺปมาโทว กาตพฺโพติ อตฺโถ. ปุริมสฺมึ อตฺถวิกปฺเป ‘‘ปฺุกิริยาสู’’ติ ปทสฺส ‘‘อปฺปมตฺโต’’ติ อิมินา สมฺพนฺโธ. ยสฺมา ¶ ปณฺฑิตา อปฺปมาทํ ปสํสนฺติ, ยสฺมา จ ปฺุกิริยาสุ อปฺปมตฺโต อุโภ อตฺเถ อธิคโต โหติ, ตสฺมา อายุอาทีนิ ปตฺถยนฺเตน อปฺปมาโทว ¶ กาตพฺโพ. ทุติยสฺมึ อตฺถวิกปฺเป ปณฺฑิตา อปฺปมาทํ ปสํสนฺติ. กตฺถาติ? ปฺุกิริยาสุ. กสฺมาติ เจ? ยสฺมา อปฺปมตฺโต อุโภ อตฺเถ อธิคฺคณฺหาติ ปณฺฑิโต, ตสฺมาติ อตฺโถ. อตฺถปฺปฏิลาเภนาติ ทิฏฺธมฺมิกาทิหิตปฺปฏิลาเภน.
อิฏฺสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
๔. มนาปทายีสุตฺตวณฺณนา
๔๔. จตุตฺเถ ฌานมเนน นิพฺพตฺตํ มโนมยนฺติ อาห ‘‘สุทฺธาวาเสสุ เอกํ ฌานมเนน นิพฺพตฺตํ เทวกาย’’นฺติ. สติปิ หิ สพฺพสตฺตานํ อภิสงฺขารมนสา นิพฺพตฺตภาเว พาหิรปจฺจเยหิ วินา มนสาว นิพฺพตฺตตฺตา ‘‘มโนมยา’’ติ วุจฺจนฺติ รูปาวจรสตฺตา. ยทิ เอวํ กามภเว โอปปาติกสตฺตานมฺปิ มโนมยภาโว อาปชฺชตีติ เจ? น, ตตฺถ พาหิรปจฺจเยหิ นิพฺพตฺเตตพฺพตาสงฺกาย เอว อภาวโต ‘‘มนสาว นิพฺพตฺตา’’ติ อวธารณาสมฺภวโต. นิรุฬฺโห วายํ โลเก มโนมยโวหาโร รูปาวจรสตฺเตสุ. ตถา หิ ‘‘อนฺนมโย, ปาณมโย, มโนมโย, อานนฺทมโย, วิฺาณมโย’’ติ ปฺจธา อตฺตานํ เวทวาทิโนปิ วทนฺติ. อุจฺเฉทวาทิโนปิ วทนฺติ ‘‘ทิพฺโพ รูปี มโนมโย’’ติ (ที. นิ. ๑.๘๗). ตีสุ วา กุลสมฺปตฺตีสูติ พฺราหฺมณขตฺติยเวสฺสสงฺขาเตสุ สมฺปนฺนกุเลสุ. ฉสุ วา กามสคฺเคสูติ ฉสุ กามาวจรเทเวสุ.
มนาปทายีสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
๕-๖. ปฺุาภิสนฺทสุตฺตาทิวณฺณนา
๔๕-๔๖. ปฺจเม อสงฺเขยฺโยติ อาฬฺหกคณนาย อสงฺเขยฺโย. โยชนวเสน ปนสฺส สงฺขา อตฺถิ เหฏฺา มหาปถวิยา อุปริ อากาเสน ปริสมนฺตโต จกฺกวาฬปพฺพเตน มชฺเฌ ตตฺถ ตตฺถ ิตเกหิ ทีปปพฺพตปริยนฺเตหิ ปริจฺฉินฺนตฺตา ชานนฺเตน โยชนโต สงฺขาตุํ สกฺกาติ กตฺวา. มหาสรีรมจฺฉกุมฺภีลยกฺขรกฺขสมหานาคทานวาทีนํ สวิฺาณกานํ พลวามุขปาตาลาทีนํ ¶ อวิฺาณกานํ เภรวารมฺมณานํ วเสน พหุเภรวํ ¶ . ปุถูติ พหู. สวนฺตีติ สนฺทมานา. อุปยนฺตีติ อุปคจฺฉนฺติ. ฉฏฺํ อุตฺตานเมว.
ปฺุาภิสนฺทสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺิตา.
๗-๘. ธนสุตฺตาทิวณฺณนา
๔๗-๔๘. สตฺตเม สทฺธาติ มคฺเคนาคตา สทฺธา. สีลฺจ ยสฺส กลฺยาณนฺติ กลฺยาณสีลํ นาม อริยสาวกสฺส อริยกนฺตํ สีลํ วุจฺจติ. ตตฺถ กิฺจาปิ อริยสาวกสฺส เอกสีลมฺปิ อกนฺตํ นาม นตฺถิ, อิมสฺมึ ปนตฺเถ ภวนฺตเรปิ อปฺปหีนํ ปฺจสีลํ อธิปฺเปตํ. อฏฺมํ อุตฺตานเมว.
ธนสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺิตา.
๙. โกสลสุตฺตวณฺณนา
๔๙. นวเม ปติตกฺขนฺโธติ สมฺมุขา กิฺจิ โอโลเกตุํ อสมตฺถตาย อโธมุโข. นิปฺปฏิภาโนติ สหธมฺมิกํ กิฺจิ วตฺตุํ อวิสหนโต นิปฺปฏิภาโน ปฏิภานรหิโต.
โกสลสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
๑๐. นารทสุตฺตวณฺณนา
๕๐. ทสเม อชฺโฌมุจฺฉิโตติ อธิมตฺตาย ตณฺหามุจฺฉาย มุจฺฉิโต, มุจฺฉํ โมหํ ปมาทํ อาปนฺโน. เตนาห ‘‘คิลิตฺวา…เป… อติเรกมุจฺฉาย ตณฺหาย สมนฺนาคโต’’ติ. มหจฺจาติ มหติยา. ลิงฺควิปลฺลาเสน เจตํ วุตฺตํ. เตนาห ‘‘มหตา ราชานุภาเวนา’’ติ.
นารทสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
มุณฺฑราชวคฺควณฺณนา นิฏฺิตา.
ปมปณฺณาสกํ นิฏฺิตํ.
๒. ทุติยปณฺณาสกํ