📜
๓. สตฺตาวาสวคฺโค
๑. ติานสุตฺตวณฺณนา
๒๑. ตติยสฺส ¶ ¶ ¶ ปเม อุตฺตรกุรุกาติ อุตฺตรกุรุวาสิโน. อธิคฺคณฺหนฺตีติ อธิภวนฺติ, อธิกา วิสิฏฺา เชฏฺกา โหนฺติ. อมมาติ นิตฺตณฺหา. อฏฺกถายํ ปน นิทฺทุกฺขาติ วุตฺตํ. อปริคฺคหาติ ‘‘อิทํ มยฺห’’นฺติ ปริคฺคหรหิตา. นิยตายุกาติ เตสฺหิ นิพทฺธํ อายุ วสฺสสหสฺสเมว, คติปิ นิพทฺธา, ตโต จวิตฺวา สคฺเคเยว นิพฺพตฺตนฺติ. สติมนฺโตติ เทวตานฺหิ เอกนฺตสุขิตาย สติ ถิรา น โหติ, เนรยิกานํ เอกนฺตทุกฺขิตาย. อิเมสํ ปน โวกิณฺณสุขทุกฺขตฺตา สติ ถิรา โหติ. อิธ พฺรหฺมจริยวาโสติ ชมฺพุทีเป พุทฺธปจฺเจกพุทฺธานํ อุปฺปชฺชนโต อฏฺงฺคิกมคฺคพฺรหฺมจริยวาโสปิ อิเธว โหติ.
๒. อสฺสขฬุงฺกสุตฺตวณฺณนา
๒๒. ทุติเย ชวสมฺปนฺโนติ ปทชเวน สมฺปนฺโน. น วณฺณสมฺปนฺโนติ น สรีรวณฺเณน สมฺปนฺโน. ปุริสขฬุงฺเกสุ ชวสมฺปนฺโนติ าณชเวน สมฺปนฺโน. น วณฺณสมฺปนฺโนติ น คุณวณฺเณน สมฺปนฺโน. เสสํ ปาฬินเยเนว เวทิตพฺพํ. ยฺเหตฺถ วตฺตพฺพํ สิยา, ตํ ติกนิปาตวณฺณนายํ วุตฺตเมว.
๓. ตณฺหามูลกสุตฺตวณฺณนา
๒๓. ตติเย ตณฺหํ ปฏิจฺจาติ ทฺเว ตณฺหา เอสนตณฺหา เอสิตตณฺหา จ. ยาย ตณฺหาย อชปถสงฺกุปถาทีนิ ปฏิปชฺชิตฺวา ¶ โภเค เอสติ คเวสติ, อยํ เอสนตณฺหา นาม. ยา เตสุ เอสิเตสุ คเวสิเตสุ ปฏิลทฺเธสุ ตณฺหา, อยํ เอสิตตณฺหา นาม. อิธ ปน เอสนตณฺหา ทฏฺพฺพา. ปริเยสนาติ รูปาทิอารมฺมณปริเยสนา. สา หิ เอสนตณฺหาย สติ โหติ. ลาโภติ รูปาทิอารมฺมณปฏิลาโภ. โส หิ ปริเยสนาย สติ โหติ.
วินิจฺฉโย ¶ ปน าณตณฺหาทิฏฺิวิตกฺกวเสน จตุพฺพิโธ. ตตฺถ ‘‘สุขวินิจฺฉยํ ชฺา, สุขวินิจฺฉยํ ตฺวา อชฺฌตฺตํ สุขมนุยฺุเชยฺยา’’ติ (ม. นิ. ๓.๓๒๓) อยํ าณวินิจฺฉโย ¶ . ‘‘วินิจฺฉยาติ ทฺเว วินิจฺฉยา ตณฺหาวินิจฺฉโย จ ทิฏฺิวินิจฺฉโย จา’’ติ (มหานิ. ๑๐๒) เอวํ อาคตานิ อฏฺสตตณฺหาวิจริตานิ ตณฺหาวินิจฺฉโย. ทฺวาสฏฺิ ทิฏฺิโย ทิฏฺิวินิจฺฉโย. ‘‘ฉนฺโท โข, เทวานมินฺท, วิตกฺกนิทาโน’’ติ (ที. นิ. ๒.๓๕๘) อิมสฺมึ ปน สุตฺเต อิธ วินิจฺฉโยติ วุตฺโต วิตกฺโกเยว อาคโต. ลาภํ ลภิตฺวา หิ อิฏฺานิฏฺํ สุนฺทราสุนฺทรํ วิตกฺเกเนว วินิจฺฉินนฺติ ‘‘เอตฺตกํ เม รูปารมฺมณตฺถาย ภวิสฺสติ, เอตฺตกํ สทฺธารมฺมณตฺถาย, เอตฺตกํ มยฺหํ ภวิสฺสติ, เอตฺตกํ ปรสฺส, เอตฺตกํ ปริภฺุชิสฺสามิ, เอตฺตกํ นิทหิสฺสามี’’ติ. เตน วุตฺตํ – ลาภํ ปฏิจฺจ วินิจฺฉโยติ.
ฉนฺทราโคติ ¶ เอวํ อกุสลวิตกฺเกน วิตกฺกิเต วตฺถุสฺมึ ทุพฺพลราโค จ พลวราโค จ อุปฺปชฺชติ. อิทฺหิ อิธ ฉนฺโทติ ทุพฺพลราคสฺสาธิวจนํ. อชฺโฌสานนฺติ อหํ มมนฺติ พลวสนฺนิฏฺานํ. ปริคฺคโหติ ตณฺหาทิฏฺิวเสน ปริคฺคหกรณํ. มจฺฉริยนฺติ ปเรหิ สาธารณภาวสฺส อสหนตา. เตเนวสฺส โปราณา เอวํ วจนตฺถํ วทนฺติ – ‘‘อิทํ อจฺฉริยํ มยฺหเมว โหตุ, มา อฺสฺส อจฺฉริยํ โหตูติ ปวตฺตตฺตา มจฺฉริยนฺติ วุจฺจตี’’ติ. อารกฺโขติ ทฺวารปิทหนมฺชูสาโคปนาทิวเสน สุฏฺุ รกฺขนํ. อธิกโรตีติ อธิกรณํ, การณสฺเสตํ นามํ. อารกฺขาธิกรณนฺติ ภาวนปุํสกํ, อารกฺขาเหตูติ อตฺโถ. ทณฺฑาทานาทีสุ ปรนิเสธนตฺถํ ทณฺฑสฺส อาทานํ ทณฺฑาทานํ. เอกโต ธาราทิโน สตฺถสฺส อาทานํ สตฺถาทานํ. กลโหติ กายกลโหปิ วาจากลโหปิ. ปุริโม วิคฺคโห, ปจฺฉิโม วิวาโท (ที. นิ. อฏฺ. ๒.๑๐๓). ตุวํตุวนฺติ อคารววเสน ตุวํตุวํวจนํ.
๔. สตฺตาวาสสุตฺตวณฺณนา
๒๔. จตุตฺเถ สตฺตาวาสาติ สตฺตานํ อาวาสา, วสนฏฺานานีติ อตฺโถ. ตตฺถ สุทฺธาวาสาปิ สตฺตาวาโสว, อสพฺพกาลิกตฺตา ปน น คหิตา. สุทฺธาวาสา หิ พุทฺธานํ ขนฺธาวารฏฺานสทิสา, อสงฺเขยฺยกปฺเป พุทฺเธสุ อนิพฺพตฺเตสุ ตํ านํ สฺุํ โหติ. อิติ อสพฺพกาลิกตฺตา น คหิตา. เสสเมตฺถ ¶ วิฺาณฏฺิตีสุ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ.
๕. ปฺาสุตฺตวณฺณนา
๒๕. ปฺจเม ¶ ¶ ยโตติ ยสฺมึ กาเล. สุปริจิตํ โหตีติ สุฏฺุ อุปจิตํ สุวฑฺฒิตํ โหติ. กลฺลํ วจนายาติ ยุตฺตํ วตฺตุํ. วีตราคนฺติ วิคตราคํ. อสราคธมฺมนฺติ น สรชฺชนสภาวํ. อนาวตฺติธมฺมนฺติ อนาวตฺตนสภาวํ อนิพฺพตฺตารหํ, อปฺปฏิสนฺธิกภาเวเนว นิรุชฺฌนสภาวนฺติ อตฺโถ. อิมสฺมึ สุตฺเต ขีณาสโวว กถิโต.
๖. สิลายูปสุตฺตวณฺณนา
๒๖. ฉฏฺเ จนฺทิกาปุตฺโตติ มาตุ นามวเสน ปฺาโต จนฺทิกาปุตฺตตฺเถโร. เจตสา จิตฺตํ โหตีติ จิตฺตวารปริยาเยน จิตฺตวารปริยาโย จิโต วฑฺฒิโต โหติ. เจตสา จิตฺตํ สุปริจิตนฺติ จิตฺตวารปริยาเยน จิตฺตวารปริยาโย อุปรูปริ สุจิโต สุวฑฺฒิโต โหติ. เนวสฺส จิตฺตํ ปริยาทิยนฺตีติ ตานิ อารมฺมณานิ ตสฺส ขีณาสวสฺส จิตฺตุปฺปาทํ คเหตฺวา เขเปตฺวา าตุํ น สกฺโกนฺติ. อมิสฺสีกตนฺติ ตานิ อารมฺมณานิ อนลฺลีนตฺตา เตหิ อมิสฺสีกตํ. อาเนฺชปฺปตฺตนฺติ ¶ อนิฺชนภาวํ นิปฺผนฺทนภาวํ ปตฺตํ.
สิลายูโปติ สิลาถมฺโภ. โสฬสกุกฺกุโกติ ทีฆโต โสฬสหตฺโถ. เหฏฺาเนมงฺคมาติ อาวาฏสฺส เหฏฺาคตา. อุปริ เนมสฺสาติ อุปริ อาวาฏสฺส. สุนิขาตตฺตาติ อยมุสเลหิ โกฏฺเฏตฺวา โกฏฺเฏตฺวา สุฏฺุ นิขาตตฺตา. เอวเมว โขติ เอตฺถ สิลายูโป วิย ขีณาสโว ทฏฺพฺโพ, มหาวาตา วิย ฉสุ ทฺวาเรสุ อุปฺปชฺชนกา กิเลสา, จตูหิ ทิสาหิ อาคนฺตฺวา วาตานํ สิลายูปํ จาเลตุํ อสมตฺถภาโว วิย ฉสุ ทฺวาเรสุ อุปฺปชฺชนกกิเลสานํ ขีณาสวสฺส จิตฺตํ จาเลตุํ อสมตฺถภาโว เวทิตพฺโพ. อิมสฺมิมฺปิ สุตฺเต ขีณาสโวว กถิโต.
๗-๘. เวรสุตฺตทฺวยวณฺณนา
๒๗-๒๘. สตฺตเม ภยํ เวรํ ปสวตีติ จิตฺตุตฺราสภยฺจ ปุคฺคลเวรฺจ ปฏิลภติ. เจตสิกนฺติ จิตฺตนิสฺสิตํ. ทุกฺขนฺติ กายวตฺถุกํ. โทมนสฺสนฺติ ¶ ปฏิฆสมฺปยุตฺตทุกฺขํ. อิมสฺมึ ¶ สุตฺเต โสตาปตฺติมคฺโค กถิโต. อฏฺมํ ภิกฺขุสงฺฆสฺส กถิตํ, อิมสฺมึ ปน โสตาปนฺโนว กถิโตติ วุตฺตํ.
๙. อาฆาตวตฺถุสุตฺตวณฺณนา
๒๙. นวเม อาฆาตวตฺถูนีติ อาฆาตการณานิ. อาฆาตํ พนฺธตีติ โกปํ พนฺธติ อุปฺปาเทติ.
๑๐-๑๑. อาฆาตปฏิวินยสุตฺตาทิวณฺณนา
๓๐-๓๑. ทสเม อาฆาตปฏิวินยาติ อาฆาตสฺส ปฏิวินยการณานิ. ตํ ¶ กุเตตฺถ ลพฺภาติ ‘‘ตํ อนตฺถจรณํ มา อโหสี’’ติ เอตสฺมึ ปุคฺคเล กุโต ลพฺภา, เกน การเณน สกฺกา ลทฺธุํ, ‘‘ปโร นาม ปรสฺส อตฺตโน จิตฺตรุจิยา อนตฺถํ กโรตี’’ติ เอวํ จินฺเตตฺวา อาฆาตํ ปฏิวิเนติ. อถ วา สจาหํ โกปํ กเรยฺยํ, ตํ โกปกรณํ เอตฺถ ปุคฺคเล กุโต ลพฺภา, เกน การเณน ลทฺธพฺพนฺติ อตฺโถ. กุโต ลาภาติปิ ปาโ. สจาหํ เอตฺถ โกปํ กเรยฺยํ, ตสฺมึ เม โกปกรเณ กุโต ลาภา ลาภา, นาม เก สิยุนฺติ อตฺโถ. อิมสฺมิฺจ อตฺเถ ตนฺติ นิปาตมตฺตเมว โหติ. เอกาทสเม อนุปุพฺพนิโรธาติ อนุปฏิปาฏินิโรธา. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
สตฺตาวาสวคฺโค ตติโย.