📜
๔. อุปาลิวคฺโค
๑. อุปาลิสุตฺตวณฺณนา
๓๑. จตุตฺถสฺส ¶ ปเม สงฺฆสุฏฺุตายาติอาทีสุ สงฺฆสุฏฺุตา นาม สงฺฆสฺส สุฏฺุภาโว, ‘‘สุฏฺุ เทวา’’ติ อาคตฏฺาเน วิย ‘‘สุฏฺุ, ภนฺเต’’ติ ¶ วจนสมฺปฏิจฺฉนภาโว. โย จ ตถาคตสฺส วจนํ สมฺปฏิจฺฉติ, ตสฺส ตํ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย สํวตฺตติ. ตสฺมา สงฺฆสฺส ‘‘สุฏฺุ, ภนฺเต’’ติ วจนสมฺปฏิจฺฉนตฺถํ ปฺตฺตํ, อสมฺปฏิจฺฉเน อาทีนวํ, สมฺปฏิจฺฉเน อานิสํสํ ทสฺเสตฺวา, น พลกฺกาเรน อภิภวิตฺวาติ เอตมตฺถํ อาวิกโรนฺโต อาห – สงฺฆสุฏฺุตายาติ. สงฺฆผาสุตายาติ สงฺฆสฺส ผาสุภาวาย, สหชีวิตาย สุขวิหารตฺถายาติ อตฺโถ.
ทุมฺมงฺกูนํ ¶ ปุคฺคลานํ นิคฺคหายาติ ทุมฺมงฺกูนาม ทุสฺสีลปุคฺคลา, เย มงฺกุตํ อาปาทิยมานาปิ ทุกฺเขน อาปชฺชนฺติ, วีติกฺกมํ กโรนฺตา วา กตฺวา วา น ลชฺชนฺติ, เตสํ นิคฺคหตฺถาย. เต หิ สิกฺขาปเท อสติ ‘‘กึ ตุมฺเหหิ ทิฏฺํ, กึ สุตํ, กึ อมฺเหหิ กตํ, กตมสฺมึ วตฺถุสฺมึ กตมํ อาปตฺตึ โรเปตฺวา อมฺเห นิคฺคณฺหถา’’ติ สงฺฆํ วิเหเยฺยุํ. สิกฺขาปเท ปน สติ เต สงฺโฆ สิกฺขาปทํ ทสฺเสตฺวา สห ธมฺเมน นิคฺคเหสฺสติ. เตน วุตฺตํ – ‘‘ทุมฺมงฺกูนํ ปุคฺคลานํ นิคฺคหายา’’ติ.
เปสลานนฺติ ปิยสีลานํ ภิกฺขูนํ ผาสุวิหารตฺถาย. ปิยสีลา หิ ภิกฺขู กตฺตพฺพากตฺตพฺพํ สาวชฺชานวชฺชํ เวลํ มริยาทฺจ อชานนฺตา สิกฺขาตฺตยปาริปูริยา ฆฏมานา กิลมนฺติ, เต ปน สาวชฺชานวชฺชํ เวลํ มริยาทฺจ ¶ ตฺวา สิกฺขาปาริปูริยา ฆฏมานา น กิลมนฺติ. เตน เตสํ สิกฺขาปทปฺาปนํ ผาสุวิหาราย สํวตฺตติเยว. โย วา ทุมฺมงฺกูนํ ปุคฺคลานํ นิคฺคโห, สฺเวว เตสํ ผาสุวิหาโร. ทุสฺสีลปุคฺคเล นิสฺสาย หิ อุโปสถปฺปวารณา น ติฏฺนฺติ, สงฺฆกมฺมานิ นปฺปวตฺตนฺติ, สามคฺคี น โหติ, ภิกฺขู อเนกคฺคา อุทฺเทสาทีสุ อนุยฺุชิตุํ น สกฺโกนฺติ. ทุสฺสีเลสุ ปน นิคฺคหิเตสุ สพฺโพปิ อยํ อุปทฺทโว น โหติ, ตโต เปสลา ภิกฺขู ผาสุ วิหรนฺติ. เอวํ ‘‘เปสลานํ ภิกฺขูนํ ผาสุวิหารายา’’ติ เอตฺถ ทฺวิธา อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
ทิฏฺธมฺมิกานํ อาสวานํ สํวรายาติ ทิฏฺธมฺมิกา อาสวา นาม อสํวเร ิเตน ตสฺมึเยว อตฺตภาเว ปตฺตพฺพา ปาณิปฺปหารทณฺฑปฺปหารสตฺถปฺปหารหตฺถจฺเฉทปาทจฺเฉทอกิตฺติอยสวิปฺปฏิสาราทโย ทุกฺขวิเสโส, เตสํ สํวราย ปิทหนาย อาคมนมคฺคถกนายาติ อตฺโถ. สมฺปรายิกานนฺติ สมฺปรายิกา อาสวา นาม อสํวเร ิเตน กตปาปกมฺมมูลกา ¶ สมฺปราเย นรกาทีสุ ปตฺตพฺพา ทุกฺขวิเสสา, เตสํ ปฏิฆาตตฺถาย วูปสมตฺถาย.
อปฺปสนฺนานนฺติ สิกฺขาปทปฺตฺติยา หิ สติ สิกฺขาปทปฺตฺตึ ตฺวา วา, ยถาปฺตฺตํ ปฏิปชฺชมาเน ภิกฺขู ทิสฺวา วา, เยปิ อปฺปสนฺนา ปณฺฑิตมนุสฺสา, เต ‘‘ยานิ วต โลเก ¶ มหาชนสฺส รชฺชนทุสฺสนมุยฺหนฏฺานานิ, เตหิ อิเม สมณา อารกา วิรตา วิหรนฺติ, ทุกฺกรํ วต กโรนฺตี’’ติ ปสาทํ อาปชฺชนฺติ วินยปิฏกโปตฺถกํ ทิสฺวา มิจฺฉาทิฏฺิกตเวทิพฺราหฺมณา วิย. เตน วุตฺตํ – ‘‘อปฺปสนฺนานํ ปสาทายา’’ติ.
ปสนฺนานนฺติ ¶ เยปิ สาสเน ปสนฺนา กุลปุตฺตา, เตปิ สิกฺขาปทปฺตฺตึ วา ตฺวา, ยถาปฺตฺตํ ปฏิปชฺชมาเน ภิกฺขู วา ทิสฺวา ‘‘อโห อยฺยา ทุกฺกรํ กโรนฺติ, เย ยาวชีวํ เอกภตฺตา วินยสํวรํ ปาเลนฺตี’’ติ ภิยฺโย ภิยฺโย ปสีทนฺติ. เตน วุตฺตํ – ‘‘ปสนฺนานํ ภิยฺโยภาวายา’’ติ.
สทฺธมฺมฏฺิติยาติ ติวิโธ สทฺธมฺโม ปริยตฺติสทฺธมฺโม ปฏิปตฺติสทฺธมฺโม อธิคมสทฺธมฺโมติ. ตตฺถ สกลมฺปิ พุทฺธวจนํ ปริยตฺติสทฺธมฺโม นาม. เตรส ธุตคุณา จาริตฺตวาริตฺตสีลสมาธิวิปสฺสนาติ อยํ ปฏิปตฺติสทฺธมฺโม นาม. นวโลกุตฺตรธมฺโม อธิคมสทฺธมฺโม นาม. โส สพฺโพปิ ยสฺมา สิกฺขาปทปฺตฺติยา สติ ภิกฺขู สิกฺขาปทฺจ ตสฺส วิภงฺคฺจ ตทตฺถโชตนตฺถํ อฺฺจ พุทฺธวจนํ ปริยาปุณนฺติ, ยถาปฺตฺตฺจ ปฏิปชฺชมานา ปฏิปตฺตึ ปูเรตฺวา ปฏิปตฺติยา อธิคนฺตพฺพํ โลกุตฺตรธมฺมํ อธิคจฺฉนฺติ, ตสฺมา สิกฺขาปทปฺตฺติยา สทฺธมฺโม จิรฏฺิติโก โหติ. เตน วุตฺตํ – ‘‘สทฺธมฺมฏฺิติยา’’ติ.
วินยานุคฺคหายาติ สิกฺขาปทปฺตฺติยา สติ สํวรวินโย, ปหานวินโย, สมถวินโย, ปฺตฺติวินโยติ จตุพฺพิโธ วินโย อนุคฺคหิโต โหติ สูปตฺถมฺภิโต. เตน วุตฺตํ – ‘‘วินยานุคฺคหายา’’ติ.
๒. ปาติโมกฺขฏฺปนาสุตฺตวณฺณนา
๓๒. ทุติเย ปาราชิโกติ ปาราชิกาปตฺตึ อาปนฺโน. ปาราชิกกถา ¶ วิปฺปกตา โหตีติ ‘‘อสุกปุคฺคโล ปาราชิกํ อาปนฺโน นุ โข โน’’ติ ¶ เอวํ กถา อารภิตฺวา อนิฏฺาปิตา โหติ. เอส นโย สพฺพตฺถ.
๓. อุพฺพาหิกาสุตฺตวณฺณนา
๓๓. ตติเย อุพฺพาหิกายาติ สมฺปตฺตอธิกรณํ วูปสเมตุํ สงฺฆโต อุพฺพาหิตฺวา อุทฺธริตฺวา คหณตฺถาย. วินเย โข ปน ิโต โหตีติ วินยลกฺขเณ ปติฏฺิโต โหติ. อสํหีโรติ น อฺสฺส ¶ วจนมตฺเตเนว อตฺตโน ลทฺธึ วิสฺสชฺเชติ. ปฏิพโลติ กายพเลนปิ าณพเลนปิ สมนฺนาคโต. สฺาเปตุนฺติ ชานาเปตุํ. ปฺาเปตุนฺติ สมฺปชานาเปตุํ. นิชฺฌาเปตุนฺติ โอโลกาเปตุํ. เปกฺขตุนฺติ ปสฺสาเปตุํ. ปสาเทตุนฺติ สฺชาตปสาทํ กาตุํ. อธิกรณนฺติ วิวาทาธิกรณาทิจตุพฺพิธํ. อธิกรณสมุทยนฺติ วิวาทมูลาทิกํ อธิกรณการกํ. อธิกรณนิโรธนฺติ อธิกรณานํ วูปสมํ. อธิกรณนิโรธคามินึ ปฏิปทนฺติ สตฺตวิธอธิกรณสมถํ.
๔. อุปสมฺปทาสุตฺตวณฺณนา
๓๔. จตุตฺเถ อนภิรตินฺติ อุกฺกณฺิตภาวํ. วูปกาเสตุนฺติ วิเนตุํ. อธิสีเลติ อุตฺตมสีเล. จิตฺตปฺาสุปิ เอเสว นโย.
๗. สงฺฆเภทสุตฺตวณฺณนา
๓๗. สตฺตเม วตฺถูหีติ การเณหิ. อวกสฺสนฺตีติ ¶ ปริสํ อากฑฺฒนฺติ วิชเฏนฺติ เอกมนฺตํ อุสฺสาเรนฺติ. อปกสฺสนฺตีติ อติวิย อากฑฺฒนฺติ, ยถา วิสํสฏฺา โหนฺติ, เอวํ กโรนฺติ. อาเวนิ กมฺมานิ กโรนฺตีติ วิสุํ สงฺฆกมฺมานิ กโรนฺติ.
๙-๑๐. อานนฺทสุตฺตทฺวยวณฺณนา
๓๙-๔๐. นวเม กปฺปฏฺิกนฺติ อายุกปฺปํ นิรยมฺหิ ิติการณํ. กิพฺพิสํ ปสวตีติ ปาปํ ปฏิลภติ. อาปายิโกติ อปายคมนีโย. เนรยิโกติ นิรเย นิพฺพตฺตนโก. วคฺครโตติ เภทรโต. โยคกฺเขมา ¶ ปธํสตีติ โยเคหิ เขมโต อรหตฺตโต ธํสติ วิคจฺฉติ. ทสเม อนุคฺคโหติ อฺมฺสฺส สงฺคหานุคฺคโห. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
อุปาลิวคฺโค จตุตฺโถ.