📜
๓. คหปติวคฺโค
๑. ปมอุคฺคสุตฺตวณฺณนา
๒๑. ตติยสฺส ปเม ปฺตฺเต อาสเน นิสีทีติ ตสฺส กิร ฆเร ปฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ ปฺจ อาสนสตานิ นิจฺจํ ปฺตฺตาเนว โหนฺติ, เตสุ อฺตรสฺมึ อาสเน นิสีทิ. ตํ สุณาหีติ เต สุณาหิ, ตํ วา อฏฺวิธํ อจฺฉริยธมฺมํ สุณาหิ. จิตฺตํ ปสีทีติ ‘‘พุทฺโธ นุ โข น พุทฺโธ นุ โข’’ติ วิตกฺกมตฺตมฺปิ น อุปฺปชฺชิ, อยเมว พุทฺโธติ จิตฺตุปฺปาโท ปสนฺโน อนาวิโล อโหสิ. สกานิ วา าติกุลานีติ อตฺตโน ยาปนมตฺตํ ธนํ ¶ คเหตฺวา าติฆรานิ คจฺฉตุ. กสฺส โว ทมฺมีติ กตรปุริสสฺส ตุมฺเห ททามิ, อาโรเจถ เม อตฺตโน อธิปฺปายํ. อปฺปฏิวิภตฺตาติ ¶ ‘‘เอตฺตกํ ทสฺสามิ เอตฺตกํ น ทสฺสามิ, อิทํ ทสฺสามิ อิทํ น ทสฺสามี’’ติ จิตฺตํ อุปฺปาเทนฺเตน หิ ปฏิวิภตฺตา นาม โหติ, มยฺหํ ปน น เอวํ. อถ โข สงฺฆิกา วิย คณสนฺตกา วิย จ สีลวนฺเตหิ สทฺธึ สาธารณาเยว. สกฺกจฺจํเยว ปยิรุปาสามีติ สหตฺถา อุปฏฺหามิ, จิตฺตีกาเรน อุปสงฺกมามิ.
อนจฺฉริยํ โข ปน มํ, ภนฺเตติ, ภนฺเต, ยํ มํ เทวตา อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ อาโรเจนฺติ, อิทํ น อจฺฉริยํ. ยํ ปนาหํ ตโตนิทานํ จิตฺตสฺส อุณฺณตึ นาภิชานามิ, ตํ เอว อจฺฉริยนฺติ ¶ วทติ. สาธุ สาธุ, ภิกฺขูติ เอตฺถ กิฺจาปิ ภิกฺขุํ อามนฺเตติ, อุปาสกสฺเสว ปน เวยฺยากรณสมฺปหํสเน เอส สาธุกาโรติ เวทิตพฺโพ.
๒. ทุติยอุคฺคสุตฺตวณฺณนา
๒๒. ทุติเย นาควเนติ ตสฺส กิร เสฏฺิโน นาควนํ นาม อุยฺยานํ, โส ตตฺถ ปุเรภตฺตํ คนฺธมาลาทีนิ คาหาเปตฺวา อุยฺยานกีฬิกํ กีฬิตุกาโม คนฺตฺวา ปริจาริยมาโน ภควนฺตํ อทฺทส. สห ทสฺสเนเนวสฺส ปุริมนเยเนว จิตฺตํ ปสีทิ, สุราปาเนน จ อุปฺปนฺนมนฺโท ตงฺขณํเยว ปหียิ. ตํ สนฺธาเยวมาห. โอโณเชสินฺติ อุทกํ หตฺเถ ปาเตตฺวา อทาสึ. อสุโกติ อมุโก. สมจิตฺโตว เทมีติ ‘‘อิมสฺส โถกํ, อิมสฺส พหุก’’นฺติ เอวํ จิตฺตนานตฺตํ น กโรมิ, เทยฺยธมฺมํ ปน เอกสทิสํ กโรมีติ ทสฺเสติ. อาโรเจนฺตีติ ¶ อากาเส ตฺวา อาโรเจนฺติ. นตฺถิ ตํ สํโยชนนฺติ อิมินา อุปาสโก อตฺตโน อนาคามิผลํ พฺยากโรติ.
๓. ปมหตฺถกสุตฺตวณฺณนา
๒๓. ตติเย หตฺถโก อาฬวโกติ ภควตา อาฬวกยกฺขสฺส หตฺถโต หตฺเถหิ สมฺปฏิจฺฉิตตฺตา หตฺถโกติ ลทฺธนาโม ราชกุมาโร. สีลวาติ ปฺจสีลทสสีเลน สีลวา. จาควาติ จาคสมฺปนฺโน. กจฺจิตฺถ, ภนฺเตติ, ภนฺเต, กจฺจิ เอตฺถ ภควโต พฺยากรณฏฺาเน. อปฺปิจฺโฉติ อธิคมปฺปิจฺฉตาย อปฺปิจฺโฉ.
๔. ทุติยหตฺถกสุตฺตวณฺณนา
๒๔. จตุตฺเถ ¶ ปฺจมตฺเตหิ อุปาสกสเตหีติ โสตาปนฺนสกทาคามีนํเยว อริยสาวกอุปาสกานํ ปฺจหิ สเตหิ ปริวุโต ภุตฺตปาตราโส คนฺธมาลวิเลเปนจุณฺณานิ คเหตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ. สงฺคหวตฺถูนีติ สงฺคณฺหนการณานิ. เตหาหนฺติ เตหิ อหํ. ตํ ทาเนน สงฺคณฺหามีติ นงฺคลพลิพทฺทภตฺตพีชาทีนิ เจว คนฺธมาลมูลาทีนิ จ ทตฺวา สงฺคณฺหามิ. เปยฺยวชฺเชนาติ อมฺม, ตาต, ภาตร, ภคินีติอาทิเกน กณฺณสุเขน มุทุเกน ปิยวจเนน สงฺคณฺหามิ. อตฺถจริยายาติ ‘‘อิมสฺส ทาเนน วา ปิยวจเนน วา กิจฺจํ นตฺถิ, อตฺถจริยาย สงฺคณฺหิตพฺพยุตฺตโก ¶ อย’’นฺติ ตฺวา อุปฺปนฺนกิจฺจนิตฺถรณสงฺขาตาย อตฺถจริยาย สงฺคณฺหามิ. สมานตฺตตายาติ ‘‘อิมสฺส ทานาทีหิ กิจฺจํ นตฺถิ, สมานตฺตตาย ¶ สงฺคณฺหิตพฺโพ อย’’นฺติ เอกโต ขาทนปิวนนิสชฺชาทีหิ อตฺตนา สมานํ กตฺวา สงฺคณฺหามิ. ทลิทฺทสฺส โข โน ตถา โสตพฺพํ มฺนฺตีติ ทลิทฺทสฺส กิฺจิ ทาตุํ วา กาตุํ วา อสกฺโกนฺตสฺส, ยถา ทลิทฺทสฺส โน ตถา โสตพฺพํ มฺนฺติ, มม ปน โสตพฺพํ มฺนฺติ, ทินฺโนวาเท ติฏฺนฺติ, น เม อนุสาสนึ อติกฺกมิตพฺพํ มฺนฺติ. โยนิ โข ตฺยายนฺติ อุปาโย โข เต อยํ. อิเมสุ ปน ทฺวีสุปิ สุตฺเตสุ สตฺถารา สีลจาคปฺา มิสฺสกา กถิตาติ เวทิตพฺพา.
๕-๖. มหานามสุตฺตาทิวณฺณนา
๒๕-๒๖. ปฺจเม อตฺถูปปริกฺขิตา โหตีติ อตฺถานตฺถํ การณาการณํ อุปปริกฺขิตา โหติ. ฉฏฺเ สทฺธาสีลจาคา มิสฺสกา กถิตา.
๗. ปมพลสุตฺตวณฺณนา
๒๗. สตฺตเม อุชฺฌตฺติพลาติ อุชฺฌานพลา. พาลานฺหิ ‘‘ยํ อสุโก อิทฺจิทฺจ อาห, มํ โส อาห, น อฺ’’นฺติ เอวํ อุชฺฌานเมว พลํ. นิชฺฌตฺติพลาติ ‘‘น อิทํ เอวํ, เอวํ นาเมต’’นฺติ อตฺถานตฺถนิชฺฌาปนํเยว พลํ. ปฏิสงฺขานพลาติ ปจฺจเวกฺขณพลา. ขนฺติพลาติ อธิวาสนพลา.
๘. ทุติยพลสุตฺตวณฺณนา
๒๘. อฏฺเม ¶ พลานีติ าณพลานิ. อาสวานํ ขยํ ปฏิชานาตีติ อรหตฺตํ ปฏิชานาติ. อนิจฺจโตติ หุตฺวา อภาวากาเรน. ยถาภูตนฺติ ยถาสภาวโต. สมฺมปฺปฺายาติ สหวิปสฺสนาย มคฺคปฺาย. องฺคารกาสูปมาติ ¶ สนฺตาปนฏฺเน องฺคารกาสุยา อุปมิตา อิเม กามาติ. วิเวกนินฺนนฺติ ผลสมาปตฺติวเสน นิพฺพานนินฺนํ. วิเวกฏฺนฺติ กิเลเสหิ วชฺชิตํ ทูรีภูตํ วา. เนกฺขมฺมาภิรตนฺติ ปพฺพชฺชาภิรตํ. พฺยนฺติภูตนฺติ วิคตนฺตภูตํ เอกเทเสนาปิ อนลฺลีนํ วิสํยุตฺตํ วิสํสฏฺํ. อาสวฏฺานิเยหีติ สมฺปโยควเสน อาสวานํ การณภูเตหิ, กิเลสธมฺเมหีติ ¶ อตฺโถ. อถ วา พฺยนฺติภูตนฺติ วิคตวายนฺติ อตฺโถ. กุโต? สพฺพโส อาสวฏฺานิเยหิ ธมฺเมหิ, สพฺเพหิ เตภูมกธมฺเมหีติ อตฺโถ. อิมสฺมึ สุตฺเต อริยมคฺโค โลกิยโลกุตฺตโร กถิโต.
๙. อกฺขณสุตฺตวณฺณนา
๒๙. นวเม ขเณ กิจฺจานิ กโรตีติ ขณกิจฺโจ, โอกาสํ ลภิตฺวาว กิจฺจานิ กโรตีติ อตฺโถ. ธมฺโมติ จตุสจฺจธมฺโม. โอปสมิโกติ กิเลสูปสมาวโห. ปรินิพฺพายิโกติ กิเลสปรินิพฺพานกโร. จตุมคฺคาณสงฺขาตํ สมฺโพธึ คจฺฉติ สมฺปาปุณาตีติ สมฺโพธคามี. ทีฆายุกํ เทวนิกายนฺติ อิทํ อสฺํ เทวนิกายํ สนฺธาย วุตฺตํ. อวิฺาตาเรสูติ อติวิย อวิฺูสุ.
สุปฺปเวทิเตติ สุกถิเต. อนฺตรายิกาติ อนฺตรายกรา. ขโณ เว มา อุปจฺจคาติ อยํ ลทฺโธ ขโณ มา อติกฺกมิ. อิธ ¶ เจว นํ วิราเธตีติ สเจ โกจิ ปมตฺตจารี อิธ อิมํ ขณํ ลภิตฺวาปิ สทฺธมฺมสฺส นิยามตํ อริยมคฺคํ วิราเธติ น สมฺปาเทติ. อตีตตฺโถติ หาปิตตฺโถ. จิรตฺตํ อนุตปิสฺสตีติ จิรรตฺตํ โสจิสฺสติ. ยถา หิ ‘‘อสุกฏฺาเน ภณฺฑํ สมุปฺปนฺน’’นฺติ สุตฺวา เอโก วาณิโช น คจฺเฉยฺย, อฺเ คนฺตฺวา คณฺเหยฺยุํ, เตสํ ตํ อฏฺคุณมฺปิ ทสคุณมฺปิ ภเวยฺย. อถ อิตโร ‘‘มม อตฺโถ อติกฺกนฺโต’’ติ อนุตเปยฺย, เอวํ โย อิธ ขณํ ลภิตฺวา อปฺปฏิปชฺชนฺโต สทฺธมฺมสฺส นิยามตํ วิราเธติ, โส อยํ วาณิโชว อตีตตฺโถ ¶ จิรํ อนุตปิสฺสติ โสจิสฺสติ. กิฺจ ภิยฺโย อวิชฺชานิวุโตติ ตถา. ปจฺจวิทุนฺติ ปฏิวิชฺฌึสุ. สํวราติ สีลสํวรา. มารเธยฺยปรานุเคติ มารเธยฺยสงฺขาตํ สํสารํ อนุคเต. ปารงฺคตาติ นิพฺพานํ คตา. เย ปตฺตา อาสวกฺขยนฺติ เย อรหตฺตํ ปตฺตา. เอวมิธ คาถาสุ วฏฺฏวิวฏฺฏํ กถิตํ.
๑๐. อนุรุทฺธมหาวิตกฺกสุตฺตวณฺณนา
๓๐. ทสเม เจตีสูติ เจตินามกานํ ราชูนํ นิวาสฏฺานตฺตา เอวํลทฺธโวหาเร รฏฺเ. ปาจีนวํสทาเยติ ทสพลสฺส วสนฏฺานโต ปาจีนทิสาย ¶ ิเต วํสทาเย นีโลภาเสหิ เวฬูหิ สฺฉนฺเน ¶ อรฺเ. เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทีติ เถโร กิร ปพฺพชิตฺวา ปมอนฺโตวสฺสมฺหิเยว สมาปตฺติลาภี หุตฺวา สหสฺสโลกธาตุทสฺสนสมตฺถํ ทิพฺพจกฺขุาณํ อุปฺปาเทสิ. โส สาริปุตฺตตฺเถรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา เอวมาห – ‘‘อิธาหํ, อาวุโส สาริปุตฺต, ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน สหสฺสโลกํ โอโลเกมิ. อารทฺธํ โข ปน เม วีริยํ อสลฺลีนํ, อุปฏฺิตา สติ อสมฺมุฏฺา, ปสฺสทฺโธ กาโย อสารทฺโธ, สมาหิตํ จิตฺตํ เอกคฺคํ. อถ จ ปน เม อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ น วิมุจฺจตี’’ติ. อถ นํ เถโร อาห – ‘‘ยํ โข เต, อาวุโส อนุรุทฺธ, เอวํ โหติ ‘อหํ ทิพฺเพน จกฺขุนา…เป… โอโลเกมี’ติ, อิทํ เต มานสฺมึ. ยมฺปิ เต, อาวุโส, อนุรุทฺธ เอวํ โหติ ‘อารทฺธํ โข ปน เม วีริยํ…เป… เอกคฺค’นฺติ, อิทํ เต อุทฺธจฺจสฺมึ. ยมฺปิ เต, อาวุโส อนุรุทฺธ, เอวํ โหติ ‘อถ จ ปน เม อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ น วิมุจฺจตี’ติ, อิทํ เต กุกฺกุจฺจสฺมึ. สาธุ วตายสฺมา อนุรุทฺโธ อิเม ตโย ธมฺเม ปหาย อิเม ตโย ธมฺเม อมนสิกริตฺวา อมตาย ธาตุยา จิตฺตํ อุปสํหรตู’’ติ เอวมสฺส เถโร กมฺมฏฺานํ กเถสิ. โส กมฺมฏฺานํ คเหตฺวา สตฺถารํ อาปุจฺฉิตฺวา เจติรฏฺํ คนฺตฺวา สมณธมฺมํ กโรนฺโต อฏฺมาสํ จงฺกเมน วีตินาเมสิ. โส ปธานเวคนิมฺมถิตตฺตา กิลนฺตกาโย เอกสฺส เวฬุคุมฺพสฺส เหฏฺา นิสีทิ. อถสฺสายํ เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ, เอส มหาปุริสวิตกฺโก อุปฺปชฺชีติ อตฺโถ.
อปฺปิจฺฉสฺสาติ ¶ เอตฺถ ปจฺจยปฺปิจฺโฉ, อธิคมปฺปิจฺโฉ, ปริยตฺติอปฺปิจฺโฉ, ธุตงฺคปฺปิจฺโฉติ จตฺตาโร อปฺปิจฺฉา. ตตฺถ ¶ ปจฺจยปฺปิจฺโฉ พหุํ เทนฺเต อปฺปํ คณฺหาติ, อปฺปํ เทนฺเต อปฺปตรํ คณฺหาติ, น อนวเสสคฺคาหี โหติ. อธิคมปฺปิจฺโฉ มชฺฌนฺติกตฺเถโร วิย อตฺตโน อธิคมํ อฺเสํ ชานิตุํ น เทติ. ปริยตฺติอปฺปิจฺโฉ เตปิฏโกปิ สมาโน น พหุสฺสุตภาวํ ชานาเปตุกาโม โหติ สาเกตติสฺสตฺเถโร วิย. ธุตงฺคปฺปิจฺโฉ ธุตงฺคปริหรณภาวํ อฺเสํ ชานิตุํ น เทติ ทฺเวภาติกตฺเถเรสุ เชฏฺตฺเถโร วิย. วตฺถุ วิสุทฺธิมคฺเค กถิตํ. อยํ ธมฺโมติ เอวํ สนฺตคุณนิคุหเนน จ ปฏิคฺคหเณ มตฺตฺุตาย จ อปฺปิจฺฉสฺส ปุคฺคลสฺส อยํ นวโลกุตฺตรธมฺโม สมฺปชฺชติ, โน มหิจฺฉสฺส. เอวํ สพฺพตฺถ โยเชตพฺพํ.
สนฺตุฏฺสฺสาติ จตูสุ ปจฺจเยสุ ตีหิ สนฺโตเสหิ สนฺตุฏฺสฺส. ปวิวิตฺตสฺสาติ กายจิตฺตอุปธิวิเวเกหิ วิวิตฺตสฺส. ตตฺถ กายวิเวโก นาม คณสงฺคณิกํ วิโนเทตฺวา อารมฺภวตฺถุวเสน เอกีภาโว. เอกีภาวมตฺเตเนว กมฺมํ น นิปฺผชฺชตีติ กสิณปริกมฺมํ กตฺวา อฏฺ สมาปตฺติโย ¶ นิพฺพตฺเตติ, อยํ จิตฺตวิเวโก นาม. สมาปตฺติมตฺเตเนว กมฺมํ น นิปฺผชฺชตีติ ฌานํ ปาทกํ กตฺวา สงฺขาเร สมฺมสิตฺวา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณาติ, อยํ สพฺพาการโต อุปธิวิเวโก นาม. เตนาห ภควา – ‘‘กายวิเวโก จ วิเวกฏฺกายานํ เนกฺขมฺมาภิรตานํ, จิตฺตวิเวโก จ ปริสุทฺธจิตฺตานํ ปรมโวทานปฺปตฺตานํ, อุปธิวิเวโก จ นิรุปธีนํ ปุคฺคลานํ วิสงฺขารคตาน’’นฺติ (มหานิ. ๗, ๔๙).
สงฺคณิการามสฺสาติ ¶ คณสงฺคณิกาย เจว กิเลสสงฺคณิกาย จ รตสฺส. อารทฺธวีริยสฺสาติ กายิกเจตสิกวีริยวเสน อารทฺธวีริยสฺส. อุปฏฺิตสฺสติสฺสาติ จตุสติปฏฺานวเสน อุปฏฺิตสฺสติสฺส. สมาหิตสฺสาติ เอกคฺคจิตฺตสฺส. ปฺวโตติ กมฺมสฺสกตปฺาย ปฺวโต.
สาธุ สาธูติ เถรสฺส วิตกฺกํ สมฺปหํเสนฺโต เอวมาห. อิมํ อฏฺมนฺติ สตฺต นิธี ลทฺธปุริสสฺส อฏฺมํ เทนฺโต วิย, สตฺต มณิรตนานิ, สตฺต หตฺถิรตนานิ, สตฺต อสฺสรตนานิ ลทฺธปุริสสฺส อฏฺมํ เทนฺโต วิย สตฺต มหาปุริสวิตกฺเก วิตกฺเกตฺวา ิตสฺส อฏฺมํ อาจิกฺขนฺโต เอวมาห. นิปฺปปฺจารามสฺสาติ ¶ ตณฺหามานทิฏฺิปปฺจรหิตตฺตา นิปฺปปฺจสงฺขาเต นิพฺพานปเท อภิรตสฺส. อิตรํ ตสฺเสว เววจนํ. ปปฺจารามสฺสาติ ยถาวุตฺเตสุ ปปฺเจสุ อภิรตสฺส. อิตรํ ตสฺเสว เววจนํ.
ยโตติ ยทา. ตโตติ ตทา. นานารตฺตานนฺติ นิลปีตโลหิโตทาตวณฺเณหิ นานารชเนหิ รตฺตานํ. ปํสุกูลนฺติ เตวีสติยา เขตฺเตสุ ิตปํสุกูลจีวรํ. ขายิสฺสตีติ ยถา ตสฺส ปุพฺพณฺหสมยาทีสุ ยสฺมึ สมเย ยํ อิจฺฉติ, ตสฺมึ สมเย ตํ ปารุปนฺตสฺส โส ทุสฺสกรณฺฑโก มนาโป หุตฺวา ขายติ, เอวํ ตุยฺหมฺปิ จีวรสนฺโตสมหาอริยวํเสน ตุฏฺสฺส วิหรโต ปํสุกูลจีวรํ ขายิสฺสติ อุปฏฺหิสฺสติ. รติยาติ รติอตฺถาย. อปริตสฺสายาติ ตณฺหาทิฏฺิปริตสฺสนาหิ อปริตสฺสนตฺถาย. ผาสุวิหารายาติ ¶ สุขวิหารตฺถาย. โอกฺกมนาย นิพฺพานสฺสาติ อมตํ นิพฺพานํ โอตรณตฺถาย.
ปิณฺฑิยาโลปโภชนนฺติ คามนิคมราชธานีสุ ชงฺฆาพลํ นิสฺสาย ฆรปฏิปาฏิยา จรนฺเตน ลทฺธปิณฺฑิยาโลปโภชนํ. ขายิสฺสตีติ ตสฺส คหปติโน นานคฺครสโภชนํ วิย อุปฏฺหิสฺสติ ¶ . สนฺตุฏฺสฺส วิหรโตติ ปิณฺฑปาตสนฺโตสมหาอริยวํเสน สนฺตุฏฺสฺส วิหรโต. รุกฺขมูลเสนาสนํ ขายิสฺสตีติ ตสฺส คหปติโน เตภูมกปาสาเท คนฺธกุสุมวาสสุคนฺธํ กูฏาคารํ วิย รุกฺขมูลํ อุปฏฺหิสฺสติ. สนฺตุฏฺสฺสาติ เสนาสนสนฺโตสมหาอริยวํเสน สนฺตุฏฺสฺส. ติณสนฺถารโกติ ติเณหิ วา ปณฺเณหิ วา ภูมิยํ วา ผลกปาสาณตลานิ วา อฺตรสฺมึ สนฺถตสนฺถโต. ปูติมุตฺตนฺติ ยํกิฺจิ มุตฺตํ. ตงฺขเณ คหิตมฺปิ ปูติมุตฺตเมว วุจฺจติ ทุคฺคนฺธตฺตา. สนฺตุฏฺสฺส วิหรโตติ คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารสนฺโตเสน สนฺตุฏฺสฺส วิหรโต.
อิติ ภควา จตูสุ าเนสุ อรหตฺตํ ปกฺขิปนฺโต กมฺมฏฺานํ กเถตฺวา ‘‘กตรเสนาสเน นุ โข วสนฺตสฺส กมฺมฏฺานํ สปฺปายํ ภวิสฺสตี’’ติ อาวชฺเชนฺโต ‘‘ตสฺมิฺเว วสนฺตสฺสา’’ติ ตฺวา เตน หิ ตฺวํ, อนุรุทฺธาติอาทิมาห. ปวิวิตฺตสฺส วิหรโตติ ตีหิ วิเวเกหิ วิวิตฺตสฺส วิหรนฺตสฺส. อุยฺโยชนิกปฏิสํยุตฺตนฺติ ¶ อุยฺโยชนิเกเหว วจเนหิ ปฏิสํยุตฺตํ, เตสํ อุปฏฺานคมนกํเยวาติ อตฺโถ. ปปฺจนิโรเธติ นิพฺพานปเท ¶ . ปกฺขนฺทตีติ อารมฺมณกรณวเสน ปกฺขนฺทติ. ปสีทตีติอาทีสุปิ อารมฺมณวเสเนว ปสีทนสนฺติฏฺนมุจฺจนา เวทิตพฺพา. อิติ ภควา เจติรฏฺเ ปาจีนวํสทาเย อายสฺมโต อนุรุทฺธสฺส กถิเต อฏฺ มหาปุริสวิตกฺเก ปุน เภสกฬาวนมหาวิหาเร นิสีทิตฺวา ภิกฺขุสงฺฆสฺส วิตฺถาเรน กเถสิ.
มโนมเยนาติ มเนน นิพฺพตฺติตกาโยปิ มโนมโยติ วุจฺจติ มเนน คตกาโยปิ, อิธ มเนน คตกายํ สนฺธาเยวมาห. ยถา เม อหุ สงฺกปฺโปติ ยถา มยฺหํ วิตกฺโก อโหสิ, ตโต อุตฺตริ อฏฺมํ มหาปุริสวิตกฺกํ ทสฺเสนฺโต ตโต อุตฺตรึ เทสยิ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
คหปติวคฺโค ตติโย.