📜
๕. อุโปสถวคฺโค
๑. สงฺขิตฺตูโปสถสุตฺตํ
๔๑. เอวํ ¶ ¶ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ภิกฺขโว’’ติ. ‘‘ภทนฺเต’’ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ. ภควา เอตทโวจ –
‘‘อฏฺงฺคสมนฺนาคโต, ภิกฺขเว, อุโปสโถ อุปวุตฺโถ มหปฺผโล โหติ มหานิสํโส มหาชุติโก มหาวิปฺผาโร. กถํ อุปวุตฺโถ จ, ภิกฺขเว, อฏฺงฺคสมนฺนาคโต อุโปสโถ มหปฺผโล โหติ มหานิสํโส มหาชุติโก มหาวิปฺผาโร? อิธ ¶ , ภิกฺขเว, อริยสาวโก อิติ ปฏิสฺจิกฺขติ – ‘ยาวชีวํ อรหนฺโต ปาณาติปาตํ ปหาย ปาณาติปาตา ปฏิวิรตา นิหิตทณฺฑา นิหิตสตฺถา ลชฺชี ทยาปนฺนา, สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปิโน วิหรนฺติ. อหํ ปชฺช อิมฺจ รตฺตึ อิมฺจ ทิวสํ ปาณาติปาตํ ปหาย ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต นิหิตทณฺโฑ นิหิตสตฺโถ ลชฺชี ทยาปนฺโน, สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปี ¶ วิหรามิ. อิมินาปงฺเคน [อิมินาปิ องฺเคน (สี. ปี.) อ. นิ. ๓.๗๑] อรหตํ อนุกโรมิ, อุโปสโถ จ เม อุปวุตฺโถ ภวิสฺสตี’ติ. อิมินา ปเมน องฺเคน สมนฺนาคโต โหติ.
‘‘‘ยาวชีวํ อรหนฺโต อทินฺนาทานํ ปหาย อทินฺนาทานา ปฏิวิรตา ทินฺนาทายี ทินฺนปาฏิกงฺขี, อเถเนน สุจิภูเตน อตฺตนา วิหรนฺติ. อหํ ปชฺช อิมฺจ รตฺตึ อิมฺจ ทิวสํ อทินฺนาทานํ ปหาย อทินฺนาทานา ปฏิวิรโต ทินฺนาทายี ทินฺนปาฏิกงฺขี, อเถเนน สุจิภูเตน อตฺตนา วิหรามิ. อิมินาปงฺเคน อรหตํ อนุกโรมิ, อุโปสโถ จ เม อุปวุตฺโถ ภวิสฺสตี’ติ. อิมินา ทุติเยน องฺเคน สมนฺนาคโต โหติ.
‘‘‘ยาวชีวํ อรหนฺโต อพฺรหฺมจริยํ ปหาย พฺรหฺมจาริโน อาราจาริโน วิรตา เมถุนา คามธมฺมา. อหํ ปชฺช อิมฺจ รตฺตึ อิมฺจ ทิวสํ อพฺรหฺมจริยํ ปหาย พฺรหฺมจารี อาราจารี [อนาจารี (ก.)] วิรโต ¶ เมถุนา คามธมฺมา. อิมินาปงฺเคน อรหตํ อนุกโรมิ, อุโปสโถ จ เม อุปวุตฺโถ ภวิสฺสตี’ติ. อิมินา ตติเยน องฺเคน สมนฺนาคโต โหติ.
‘‘‘ยาวชีวํ ¶ อรหนฺโต มุสาวาทํ ปหาย มุสาวาทา ปฏิวิรตา สจฺจวาทิโน สจฺจสนฺธา เถตา ปจฺจยิกา อวิสํวาทโก โลกสฺส. อหํ ปชฺช อิมฺจ รตฺตึ อิมฺจ ทิวสํ มุสาวาทํ ปหาย มุสาวาทา ปฏิวิรโต สจฺจวาที ¶ สจฺจสนฺโธ เถโต ปจฺจยิโก อวิสํวาทโก โลกสฺส. อิมินาปงฺเคน อรหตํ อนุกโรมิ, อุโปสโถ จ เม อุปวุตฺโถ ภวิสฺสตี’ติ. อิมินา จตุตฺเถน องฺเคน สมนฺนาคโต โหติ.
‘‘‘ยาวชีวํ อรหนฺโต สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺานํ ปหาย สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺานา ปฏิวิรตา. อหํ ¶ ปชฺช อิมฺจ รตฺตึ อิมฺจ ทิวสํ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺานํ ปหาย สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺานา ปฏิวิรโต. อิมินาปงฺเคน อรหตํ อนุกโรมิ, อุโปสโถ จ เม อุปวุตฺโถ ภวิสฺสตี’ติ. อิมินา ปฺจเมน องฺเคน สมนฺนาคโต โหติ.
‘‘‘ยาวชีวํ อรหนฺโต เอกภตฺติกา รตฺตูปรตา วิรตา วิกาลโภชนา. อหํ ปชฺช อิมฺจ รตฺตึ อิมฺจ ทิวสํ เอกภตฺติโก รตฺตูปรโต วิรโต วิกาลโภชนา. อิมินาปงฺเคน อรหตํ อนุกโรมิ, อุโปสโถ จ เม อุปวุตฺโถ ภวิสฺสตี’ติ. อิมินา ฉฏฺเน องฺเคน สมนฺนาคโต โหติ.
‘‘‘ยาวชีวํ อรหนฺโต นจฺจคีตวาทิตวิสูกทสฺสนมาลาคนฺธวิเลปนธารณมณฺฑนวิภูสนฏฺานํ ปหาย นจฺจคีตวาทิตวิสูกทสฺสนมาลาคนฺธวิเลปนธารณมณฺฑนวิภูสนฏฺานา ปฏิวิรตา. อหํ ปชฺช อิมฺจ รตฺตึ อิมฺจ ทิวสํ นจฺจคีตวาทิตวิสูกทสฺสนมาลาคนฺธวิเลปนธารณมณฺฑนวิภูสนฏฺานํ ปหาย นจฺจคีตวาทิตวิสูกทสฺสนมาลาคนฺธวิเลปนธารณมณฺฑนวิภูสนฏฺานา ปฏิวิรโต. อิมินาปงฺเคน อรหตํ อนุกโรมิ, อุโปสโถ จ เม อุปวุตฺโถ ภวิสฺสตี’ติ. อิมินา สตฺตเมน องฺเคน สมนฺนาคโต โหติ.
‘‘‘ยาวชีวํ อรหนฺโต อุจฺจาสยนมหาสยนํ ปหาย อุจฺจาสยนมหาสยนา ปฏิวิรตา นีจเสยฺยํ กปฺเปนฺติ – มฺจเก วา ติณสนฺถารเก วา. อหํ ปชฺช อิมฺจ รตฺตึ อิมฺจ ทิวสํ ¶ อุจฺจาสยนมหาสยนํ ปหาย อุจฺจาสยนมหาสยนา ปฏิวิรโต นีจเสยฺยํ กปฺเปมิ – มฺจเก วา ติณสนฺถารเก วา. อิมินาปงฺเคน อรหตํ อนุกโรมิ ¶ , อุโปสโถ จ เม อุปวุตฺโถ ภวิสฺสตี’ติ. อิมินา อฏฺเมน องฺเคน สมนฺนาคโต โหติ ¶ . เอวํ อุปวุตฺโถ โข, ภิกฺขเว, อฏฺงฺคสมนฺนาคโต อุโปสโถ มหปฺผโล โหติ มหานิสํโส มหาชุติโก มหาวิปฺผาโร’’ติ. ปมํ.
๒. วิตฺถตูโปสถสุตฺตํ
๔๒. ‘‘อฏฺงฺคสมนฺนาคโต ¶ , ภิกฺขเว, อุโปสโถ อุปวุตฺโถ มหปฺผโล โหติ มหานิสํโส มหาชุติโก มหาวิปฺผาโร. กถํ อุปวุตฺโถ จ, ภิกฺขเว, อฏฺงฺคสมนฺนาคโต อุโปสโถ มหปฺผโล โหติ มหานิสํโส มหาชุติโก มหาวิปฺผาโร? อิธ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก อิติ ปฏิสฺจิกฺขติ – ‘ยาวชีวํ อรหนฺโต ปาณาติปาตํ ปหาย ปาณาติปาตา ปฏิวิรตา นิหิตทณฺฑา นิหิตสตฺถา ลชฺชี ทยาปนฺนา, สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปิโน วิหรนฺติ. อหํ ปชฺช อิมฺจ รตฺตึ อิมฺจ ทิวสํ ปาณาติปาตํ ปหาย ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต นิหิตทณฺโฑ นิหิตสตฺโถ ลชฺชี ทยาปนฺโน, สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปี วิหรามิ. อิมินาปงฺเคน อรหตํ อนุกโรมิ, อุโปสโถ จ เม อุปวุตฺโถ ภวิสฺสตี’ติ. อิมินา ปเมน องฺเคน สมนฺนาคโต โหติ…เป….
‘‘‘ยาวชีวํ อรหนฺโต อุจฺจาสยนมหาสยนํ ปหาย อุจฺจาสยนมหาสยนา ปฏิวิรตา นีจเสยฺยํ กปฺเปนฺติ – มฺจเก วา ติณสนฺถารเก วา. อหํ ปชฺช อิมฺจ รตฺตึ อิมฺจ ทิวสํ อุจฺจาสยนมหาสยนํ ปหาย อุจฺจาสยนมหาสยนา ปฏิวิรโต นีจเสยฺยํ กปฺเปมิ – มฺจเก วา ติณสนฺถารเก วา. อิมินาปงฺเคน อรหตํ อนุกโรมิ, อุโปสโถ จ เม อุปวุตฺโถ ภวิสฺสตี’ติ. อิมินา อฏฺเมน องฺเคน สมนฺนาคโต โหติ. เอวํ อุปวุตฺโถ โข, ภิกฺขเว, อฏฺงฺคสมนฺนาคโต อุโปสโถ มหปฺผโล โหติ มหานิสํโส มหาชุติโก มหาวิปฺผาโร ¶ .
‘‘กีวมหปฺผโล โหติ กีวมหานิสํโส กีวมหาชุติโก กีวมหาวิปฺผาโร? เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, โย อิเมสํ โสฬสนฺนํ มหาชนปทานํ ปหูตรตฺตรตนานํ ¶ [ปหูตสตฺตรตนานํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.) อ. นิ. ๓.๗๑ ปาฬิยา ฏีกายํ ทสฺสิตปาฬิเยว. ตทฏฺกถาปิ ปสฺสิตพฺพา] อิสฺสริยาธิปจฺจํ รชฺชํ กาเรยฺย, เสยฺยถิทํ – องฺคานํ มคธานํ กาสีนํ โกสลานํ วชฺชีนํ มลฺลานํ เจตีนํ วงฺคานํ กุรูนํ ปฺจาลานํ มจฺฉานํ [มชฺชานํ (ก.)] สูรเสนานํ อสฺสกานํ อวนฺตีนํ คนฺธารานํ กมฺโพชานํ, อฏฺงฺคสมนฺนาคตสฺส ¶ ¶ อุโปสถสฺส เอตํ [เอกํ (ก.)] กลํ นาคฺฆติ โสฬสึ. ตํ กิสฺส เหตุ? กปณํ, ภิกฺขเว, มานุสกํ รชฺชํ ทิพฺพํ สุขํ อุปนิธาย.
‘‘ยานิ, ภิกฺขเว, มานุสกานิ ปฺาส วสฺสานิ, จาตุมหาราชิกานํ เทวานํ เอโส เอโก รตฺตินฺทิโว [รตฺติทิโว (ก.)]. ตาย รตฺติยา ตึสรตฺติโย มาโส. เตน มาเสน ทฺวาทสมาสิโย สํวจฺฉโร. เตน สํวจฺฉเรน ทิพฺพานิ ปฺจ วสฺสสตานิ จาตุมหาราชิกานํ เทวานํ อายุปฺปมาณํ. านํ โข ปเนตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ อิเธกจฺโจ อิตฺถี วา ปุริโส วา อฏฺงฺคสมนฺนาคตํ อุโปสถํ อุปวสิตฺวา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา จาตุมหาราชิกานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺเชยฺย. อิทํ โข ปเนตํ, ภิกฺขเว, สนฺธาย ภาสิตํ – ‘กปณํ มานุสกํ รชฺชํ ทิพฺพํ สุขํ อุปนิธาย’’’.
‘‘ยานิ, ภิกฺขเว, มานุสกานิ วสฺสสตานิ, ตาวตึสานํ เทวานํ เอโส เอโก รตฺตินฺทิโว. ตาย รตฺติยา ตึสรตฺติโย มาโส. เตน มาเสน ทฺวาทสมาสิโย สํวจฺฉโร. เตน สํวจฺฉเรน ทิพฺพํ วสฺสสหสฺสํ ตาวตึสานํ เทวานํ ¶ อายุปฺปมาณํ. านํ โข ปเนตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ อิเธกจฺโจ อิตฺถี วา ปุริโส วา อฏฺงฺคสมนฺนาคตํ อุโปสถํ อุปวสิตฺวา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา ตาวตึสานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺเชยฺย. อิทํ โข ปเนตํ, ภิกฺขเว, สนฺธาย ภาสิตํ – ‘กปณํ ¶ มานุสกํ รชฺชํ ทิพฺพํ สุขํ อุปนิธาย’’’.
‘‘ยานิ, ภิกฺขเว, มานุสกานิ ทฺเว วสฺสสตานิ, ยามานํ เทวานํ เอโส เอโก รตฺตินฺทิโว. ตาย รตฺติยา ตึสรตฺติโย มาโส. เตน มาเสน ทฺวาทสมาสิโย สํวจฺฉโร. เตน สํวจฺฉเรน ทิพฺพานิ ทฺเว วสฺสสหสฺสานิ ยามานํ เทวานํ อายุปฺปมาณํ. านํ โข ปเนตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ อิเธกจฺโจ อิตฺถี วา ปุริโส วา อฏฺงฺคสมนฺนาคตํ อุโปสถํ อุปวสิตฺวา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา ยามานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺเชยฺย. อิทํ โข ปเนตํ, ภิกฺขเว, สนฺธาย ภาสิตํ – ‘กปณํ มานุสกํ รชฺชํ ทิพฺพํ สุขํ อุปนิธาย’’’.
‘‘ยานิ, ภิกฺขเว, มานุสกานิ จตฺตาริ วสฺสสตานิ, ตุสิตานํ เทวานํ เอโส เอโก รตฺตินฺทิโว. ตาย รตฺติยา ตึสรตฺติโย มาโส. เตน มาเสน ทฺวาทสมาสิโย สํวจฺฉโร. เตน สํวจฺฉเรน ทิพฺพานิ จตฺตาริ วสฺสสหสฺสานิ ¶ ตุสิตานํ เทวานํ อายุปฺปมาณํ. านํ โข ปเนตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ อิเธกจฺโจ อิตฺถี วา ปุริโส วา อฏฺงฺคสมนฺนาคตํ อุโปสถํ อุปวสิตฺวา กายสฺส ¶ เภทา ปรํ มรณา ตุสิตานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺเชยฺย. อิทํ โข ปเนตํ, ภิกฺขเว, สนฺธาย ภาสิตํ – ‘กปณํ มานุสกํ รชฺชํ ทิพฺพํ สุขํ อุปนิธาย’’’.
‘‘ยานิ, ภิกฺขเว, มานุสกานิ อฏฺ วสฺสสตานิ, นิมฺมานรตีนํ เทวานํ เอโส เอโก รตฺตินฺทิโว. ตาย รตฺติยา ตึสรตฺติโย มาโส. เตน มาเสน ทฺวาทสมาสิโย สํวจฺฉโร. เตน สํวจฺฉเรน ทิพฺพานิ อฏฺ วสฺสสหสฺสานิ นิมฺมานรตีนํ เทวานํ อายุปฺปมาณํ. านํ โข ปเนตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ อิเธกจฺโจ อิตฺถี วา ปุริโส วา อฏฺงฺคสมนฺนาคตํ ¶ อุโปสถํ อุปวสิตฺวา ¶ กายสฺส เภทา ปรํ มรณา นิมฺมานรตีนํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺเชยฺย. อิทํ โข ปเนตํ, ภิกฺขเว, สนฺธาย ภาสิตํ – ‘กปณํ มานุสกํ รชฺชํ ทิพฺพํ สุขํ อุปนิธาย’’’.
‘‘ยานิ, ภิกฺขเว, มานุสกานิ โสฬส วสฺสสตานิ, ปรนิมฺมิตวสวตฺตีนํ เทวานํ เอโส เอโก รตฺตินฺทิโว. ตาย รตฺติยา ตึสรตฺติโย มาโส. เตน มาเสน ทฺวาทสมาสิโย สํวจฺฉโร. เตน สํวจฺฉเรน ทิพฺพานิ โสฬส วสฺสสหสฺสานิ ปรนิมฺมิตวสวตฺตีนํ เทวานํ อายุปฺปมาณํ. านํ โข ปเนตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ อิเธกจฺโจ อิตฺถี วา ปุริโส วา อฏฺงฺคสมนฺนาคตํ อุโปสถํ อุปวสิตฺวา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา ปรนิมฺมิตวสวตฺตีนํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺเชยฺย. อิทํ โข ปเนตํ, ภิกฺขเว, สนฺธาย ภาสิตํ – ‘กปณํ มานุสกํ รชฺชํ ทิพฺพํ สุขํ อุปนิธายา’’’ติ.
‘‘ปาณํ น หฺเ [หาเน (สี.), เหน (ก.) อ. นิ. ๓.๗๑] น จทินฺนมาทิเย,
มุสา น ภาเส น จ มชฺชโป สิยา;
อพฺรหฺมจริยา วิรเมยฺย เมถุนา,
รตฺตึ น ภฺุเชยฺย วิกาลโภชนํ.
‘‘มาลํ น ธาเร น จ คนฺธมาจเร [คนฺธมาธเร (ก.)],
มฺเจ ฉมายํ ว สเยถ สนฺถเต;
เอตฺหิ อฏฺงฺคิกมาหุโปสถํ,
พุทฺเธน ทุกฺขนฺตคุนา ปกาสิตํ.
‘‘จนฺโท ¶ ¶ จ สุริโย จ อุโภ สุทสฺสนา,
โอภาสยํ ¶ อนุปริยนฺติ ยาวตา;
ตโมนุทา เต ปน อนฺตลิกฺขคา,
นเภ ปภาสนฺติ ทิสาวิโรจนา.
‘‘เอตสฺมึ ¶ ยํ วิชฺชติ อนฺตเร ธนํ,
มุตฺตา มณิ เวฬุริยฺจ ภทฺทกํ;
สิงฺคีสุวณฺณํ อถ วาปิ กฺจนํ,
ยํ ชาตรูปํ หฏกนฺติ วุจฺจติ.
‘‘อฏฺงฺคุเปตสฺส อุโปสถสฺส,
กลมฺปิ เต นานุภวนฺติ โสฬสึ;
จนฺทปฺปภา ตารคณา จ สพฺเพ.
‘‘ตสฺมา หิ นารี จ นโร จ สีลวา,
อฏฺงฺคุเปตํ อุปวสฺสุโปสถํ;
ปฺุานิ กตฺวาน สุขุทฺรยานิ,
อนินฺทิตา สคฺคมุเปนฺติ าน’’นฺติ. ทุติยํ;
๓. วิสาขาสุตฺตํ
๔๓. [อ. นิ. ๓.๗๑] เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ ปุพฺพาราเม มิคารมาตุปาสาเท. อถ โข วิสาขา มิคารมาตา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข วิสาขํ มิคารมาตรํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘อฏฺงฺคสมนฺนาคโต โข, วิสาเข, อุโปสโถ อุปวุตฺโถ มหปฺผโล โหติ มหานิสํโส มหาชุติโก มหาวิปฺผาโร. กถํ อุปวุตฺโถ จ, วิสาเข, อฏฺงฺคสมนฺนาคโต อุโปสโถ ¶ มหปฺผโล โหติ มหานิสํโส มหาชุติโก มหาวิปฺผาโร? อิธ, วิสาเข, อริยสาวโก อิติ ปฏิสฺจิกฺขติ – ‘ยาวชีวํ อรหนฺโต ปาณาติปาตํ ปหาย ปาณาติปาตา ปฏิวิรตา นิหิตทณฺฑา ¶ นิหิตสตฺถา ลชฺชี ทยาปนฺนา, สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปิโน วิหรนฺติ. อหํ ปชฺช อิมฺจ รตฺตึ อิมฺจ ทิวสํ ปาณาติปาตํ ปหาย ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต นิหิตทณฺโฑ นิหิตสตฺโถ ลชฺชี ทยาปนฺโน, สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปี วิหรามิ. อิมินาปงฺเคน อรหตํ อนุกโรมิ ¶ , อุโปสโถ ¶ จ เม อุปวุตฺโถ ภวิสฺสตี’’’ติ. อิมินา ปเมน องฺเคน สมนฺนาคโต โหติ…เป….
‘‘‘ยาวชีวํ อรหนฺโต อุจฺจาสยนมหาสยนํ ปหาย อุจฺจาสยนมหาสยนา ปฏิวิรตา นีจเสยฺยํ กปฺเปนฺติ – มฺจเก วา ติณสนฺถารเก วา. อหํ ปชฺช อิมฺจ รตฺตึ อิมฺจ ทิวสํ อุจฺจาสยนมหาสยนํ ปหาย อุจฺจาสยนมหาสยนา ปฏิวิรโต นีจเสยฺยํ กปฺเปมิ – มฺจเก วา ติณสนฺถารเก วา. อิมินาปงฺเคน อรหตํ อนุกโรมิ, อุโปสโถ จ เม อุปวุตฺโถ ภวิสฺสตี’ติ. อิมินา อฏฺเมน องฺเคน สมนฺนาคโต โหติ. เอวํ อุปวุตฺโถ โข, วิสาเข, อฏฺงฺคสมนฺนาคโต อุโปสโถ มหปฺผโล โหติ มหานิสํโส มหาชุติโก มหาวิปฺผาโร.
‘‘กีวมหปฺผโล โหติ, กีวมหานิสํโส, กีวมหาชุติโก, กีวมหาวิปฺผาโร? เสยฺยถาปิ, วิสาเข, โย อิเมสํ โสฬสนฺนํ มหาชนปทานํ ปหูตรตฺตรตนานํ อิสฺสริยาธิปจฺจํ รชฺชํ กาเรยฺย, เสยฺยถิทํ – องฺคานํ มคธานํ กาสีนํ โกสลานํ วชฺชีนํ มลฺลานํ เจตีนํ วงฺคานํ กุรูนํ ปฺจาลานํ มจฺฉานํ สูรเสนานํ ¶ อสฺสกานํ อวนฺตีนํ คนฺธารานํ กมฺโพชานํ, อฏฺงฺคสมนฺนาคตสฺส อุโปสถสฺส เอตํ กลํ นาคฺฆติ โสฬสึ. ตํ กิสฺส เหตุ? กปณํ, วิสาเข, มานุสกํ รชฺชํ ทิพฺพํ สุขํ อุปนิธาย.
‘‘ยานิ, วิสาเข, มานุสกานิ ปฺาส วสฺสานิ, จาตุมหาราชิกานํ เทวานํ เอโส เอโก รตฺตินฺทิโว. ตาย รตฺติยา ตึสรตฺติโย มาโส. เตน มาเสน ทฺวาทสมาสิโย สํวจฺฉโร. เตน สํวจฺฉเรน ทิพฺพานิ ปฺจ วสฺสสตานิ จาตุมหาราชิกานํ เทวานํ อายุปฺปมาณํ. านํ โข ปเนตํ, วิสาเข, วิชฺชติ ยํ อิเธกจฺโจ อิตฺถี วา ปุริโส วา อฏฺงฺคสมนฺนาคตํ อุโปสถํ อุปวสิตฺวา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา จาตุมหาราชิกานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺเชยฺย ¶ . อิทํ โข ปเนตํ, วิสาเข, สนฺธาย ภาสิตํ – ‘กปณํ มานุสกํ รชฺชํ ทิพฺพํ สุขํ อุปนิธาย’’’.
‘‘ยํ ¶ , วิสาเข, มานุสกํ วสฺสสตํ, ตาวตึสานํ เทวานํ เอโส เอโก รตฺตินฺทิโว. ตาย รตฺติยา ตึสรตฺติโย มาโส. เตน มาเสน ทฺวาทสมาสิโย สํวจฺฉโร. เตน สํวจฺฉเรน วสฺสสหสฺสํ ตาวตึสานํ เทวานํ อายุปฺปมาณํ. านํ โข ปเนตํ, วิสาเข, วิชฺชติ ¶ ยํ อิเธกจฺโจ อิตฺถี วา ปุริโส วา อฏฺงฺคสมนฺนาคตํ อุโปสถํ อุปวสิตฺวา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา ตาวตึสานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺเชยฺย. อิทํ โข ปเนตํ, วิสาเข, สนฺธาย ภาสิตํ – ‘กปณํ มานุสกํ รชฺชํ ทิพฺพํ สุขํ อุปนิธาย’’’.
‘‘ยานิ, วิสาเข, มานุสกานิ ทฺเว วสฺสสตานิ…เป… จตฺตาริ วสฺสสตานิ…เป… อฏฺ วสฺสสตานิ…เป… โสฬส วสฺสสตานิ ปรนิมฺมิตวสวตฺตีนํ เทวานํ เอโส เอโก รตฺตินฺทิโว ¶ . ตาย รตฺติยา ตึสรตฺติโย มาโส. เตน มาเสน ทฺวาทสมาสิโย สํวจฺฉโร. เตน สํวจฺฉเรน ทิพฺพานิ โสฬส วสฺสสหสฺสานิ ปรนิมฺมิตวสวตฺตีนํ เทวานํ อายุปฺปมาณํ. านํ โข ปเนตํ, วิสาเข, วิชฺชติ ยํ อิเธกจฺโจ อิตฺถี วา ปุริโส วา อฏฺงฺคสมนฺนาคตํ อุโปสถํ อุปวสิตฺวา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา ปรนิมฺมิตวสวตฺตีนํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺเชยฺย. อิทํ โข ปเนตํ, วิสาเข, สนฺธาย ภาสิตํ – ‘กปณํ มานุสกํ รชฺชํ ทิพฺพํ สุขํ อุปนิธายา’’’ติ.
‘‘ปาณํ น หฺเ น จทินฺนมาทิเย,
มุสา น ภาเส น จ มชฺชโป สิยา;
อพฺรหฺมจริยา วิรเมยฺย เมถุนา,
รตฺตึ น ภฺุเชยฺย วิกาลโภชนํ.
‘‘มาลํ น ธาเร น จ คนฺธมาจเร,
มฺเจ ¶ ฉมายํ ว สเยถ สนฺถเต;
เอตฺหิ อฏฺงฺคิกมาหุโปสถํ,
พุทฺเธน ทุกฺขนฺตคุนา ปกาสิตํ.
‘‘จนฺโท จ สุริโย จ อุโภ สุทสฺสนา,
โอภาสยํ อนุปริยนฺติ ยาวตา;
ตโมนุทา ¶ เต ปน อนฺตลิกฺขคา,
นเภ ปภาสนฺติ ทิสาวิโรจนา.
‘‘เอตสฺมึ ยํ วิชฺชติ อนฺตเร ธนํ,
มุตฺตา ¶ มณิ เวฬุริยฺจ ภทฺทกํ;
สิงฺคีสุวณฺณํ อถ วาปิ กฺจนํ,
ยํ ชาตรูปํ หฏกนฺติ วุจฺจติ.
‘‘อฏฺงฺคุเปตสฺส ¶ อุโปสถสฺส,
กลมฺปิ เต นานุภวนฺติ โสฬสึ;
จนฺทปฺปภา ตารคณา จ สพฺเพ.
‘‘ตสฺมา หิ นารี จ นโร จ สีลวา,
อฏฺงฺคุเปตํ อุปวสฺสุโปสถํ;
ปฺุานิ กตฺวาน สุขุทฺรยานิ,
อนินฺทิตา สคฺคมุเปนฺติ าน’’นฺติ. ตติยํ;
๔. วาเสฏฺสุตฺตํ
๔๔. เอกํ สมยํ ภควา เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายํ. อถ โข วาเสฏฺโ อุปาสโก เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข วาเสฏฺํ อุปาสกํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘อฏฺงฺคสมนฺนาคโต, วาเสฏฺ, อุโปสโถ อุปวุตฺโถ มหปฺผโล โหติ…เป… อนินฺทิตา สคฺคมุเปนฺติ าน’’นฺติ.
เอวํ วุตฺเต วาเสฏฺโ อุปาสโก ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ปิยา ¶ เม, ภนฺเต, าติสาโลหิตา อฏฺงฺคสมนฺนาคตํ อุโปสถํ อุปวเสยฺยุํ, ปิยานมฺปิ เม อสฺส าติสาโลหิตานํ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย. สพฺเพ เจปิ, ภนฺเต, ขตฺติยา อฏฺงฺคสมนฺนาคตํ อุโปสถํ อุปวเสยฺยุํ, สพฺเพสมฺปิสฺส ¶ ขตฺติยานํ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย. สพฺเพ เจปิ, ภนฺเต, พฺราหฺมณา…เป… เวสฺสา ¶ … สุทฺทา อฏฺงฺคสมนฺนาคตํ อุโปสถํ อุปวเสยฺยุํ, สพฺเพสมฺปิสฺส สุทฺทานํ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา’’ติ.
‘‘เอวเมตํ, วาเสฏฺ, เอวเมตํ, วาเสฏฺ! สพฺเพ เจปิ, วาเสฏฺ, ขตฺติยา อฏฺงฺคสมนฺนาคตํ อุโปสถํ อุปวเสยฺยุํ, สพฺเพสมฺปิสฺส ขตฺติยานํ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย. สพฺเพ เจปิ, วาเสฏฺ, พฺราหฺมณา…เป… เวสฺสา… สุทฺทา อฏฺงฺคสมนฺนาคตํ อุโปสถํ อุปวเสยฺยุํ, สพฺเพสมฺปิสฺส สุทฺทานํ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย. สเทวโก เจปิ, วาเสฏฺ, โลโก สมารโก สพฺรหฺมโก สสฺสมณพฺราหฺมณี ปชา สเทวมนุสฺสา อฏฺงฺคสมนฺนาคตํ อุโปสถํ อุปวเสยฺยุํ [อุปวเสยฺย (?)], สเทวกสฺสปิสฺส [สเทวกสฺส (สพฺพตฺถ) อ. นิ. ๔.๑๙๓; ม. นิ. ๓.๖๔ ปสฺสิตพฺพํ] โลกสฺส สมารกสฺส ¶ สพฺรหฺมกสฺส สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย. อิเม เจปิ, วาเสฏฺ, มหาสาลา อฏฺงฺคสมนฺนาคตํ อุโปสถํ อุปวเสยฺยุํ, อิเมสมฺปิสฺส มหาสาลานํ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย ( ) [(สเจ เจเตยฺยุํ) กตฺถจิ อตฺถิ. อ. นิ. ๔.๑๙๓ ปสฺสิตพฺพํ]. โก ปน วาโท มนุสฺสภูตสฺสา’’ติ! จตุตฺถํ.
๕. โพชฺฌสุตฺตํ
๔๕. เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. อถ โข โพชฺฌา อุปาสิกา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข โพชฺฌํ อุปาสิกํ ภควา เอตทโวจ –
‘‘อฏฺงฺคสมนฺนาคโต, โพชฺเฌ, อุโปสโถ อุปวุตฺโถ มหปฺผโล โหติ มหานิสํโส มหาชุติโก มหาวิปฺผาโร. กถํ ¶ อุปวุตฺโถ จ, โพชฺเฌ, อฏฺงฺคสมนฺนาคโต อุโปสโถ มหปฺผโล โหติ มหานิสํโส มหาชุติโก มหาวิปฺผาโร? อิธ ¶ , โพชฺเฌ, อริยสาวโก อิติ ปฏิสฺจิกฺขติ – ‘ยาวชีวํ อรหนฺโต ปาณาติปาตํ ปหาย ปาณาติปาตา ปฏิวิรตา นิหิตทณฺฑา นิหิตสตฺถา ลชฺชี ทยาปนฺนา, สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปิโน วิหรนฺติ. อหํ ปชฺช อิมฺจ รตฺตึ อิมฺจ ทิวสํ ปาณาติปาตํ ปหาย ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต นิหิตทณฺโฑ นิหิตสตฺโถ ลชฺชี ทยาปนฺโน, สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปี วิหรามิ. อิมินาปงฺเคน อรหตํ อนุกโรมิ, อุโปสโถ จ เม อุปวุตฺโถ ภวิสฺสตี’ติ. อิมินา ปเมน องฺเคน สมนฺนาคโต โหติ…เป….
‘‘‘ยาวชีวํ ¶ อรหนฺโต อุจฺจาสยนมหาสยนํ ปหาย อุจฺจาสยนมหาสยนา ปฏิวิรตา นีจเสยฺยํ กปฺเปนฺติ – มฺจเก วา ติณสนฺถารเก วา. อหํ ปชฺช อิมฺจ รตฺตึ อิมฺจ ทิวสํ อุจฺจาสยนมหาสยนํ ปหาย อุจฺจาสยนมหาสยนา ปฏิวิรโต นีจเสยฺยํ กปฺเปมิ – มฺจเก วา ติณสนฺถารเก วา. อิมินาปงฺเคน อรหตํ อนุกโรมิ, อุโปสโถ จ เม อุปวุตฺโถ ภวิสฺสตี’ติ. อิมินา อฏฺเมน องฺเคน สมนฺนาคโต โหติ. เอวํ อุปวุตฺโถ โข, โพชฺเฌ, อฏฺงฺคสมนฺนาคโต อุโปสโถ มหปฺผโล โหติ มหานิสํโส มหาชุติโก มหาวิปฺผาโร.
‘‘กีวมหปฺผโล ¶ โหติ, กีวมหานิสํโส, กีวมหาชุติโก, กีวมหาวิปฺผาโร? เสยฺยถาปิ, โพชฺเฌ, โย อิเมสํ โสฬสนฺนํ มหาชนปทานํ ปหูตรตฺตรตนานํ อิสฺสริยาธิปจฺจํ รชฺชํ กาเรยฺย, เสยฺยถิทํ – องฺคานํ มคธานํ กาสีนํ โกสลานํ วชฺชีนํ มลฺลานํ เจตีนํ วงฺคานํ กุรูนํ ปฺจาลานํ มจฺฉานํ สูรเสนานํ อสฺสกานํ ¶ อวนฺตีนํ คนฺธารานํ กมฺโพชานํ, อฏฺงฺคสมนฺนาคตสฺส ¶ อุโปสถสฺส เอตํ กลํ นาคฺฆติ โสฬสึ. ตํ กิสฺส เหตุ? กปณํ, โพชฺเฌ, มานุสกํ รชฺชํ ทิพฺพํ สุขํ อุปนิธาย.
‘‘ยานิ, โพชฺเฌ, มานุสกานิ ปฺาส วสฺสานิ, จาตุมหาราชิกานํ เทวานํ เอโส เอโก รตฺตินฺทิโว. ตาย รตฺติยา ตึสรตฺติโย มาโส. เตน มาเสน ทฺวาทสมาสิโย สํวจฺฉโร. เตน สํวจฺฉเรน ทิพฺพานิ ปฺจ วสฺสสตานิ จาตุมหาราชิกานํ เทวานํ อายุปฺปมาณํ. านํ โข ปเนตํ, โพชฺเฌ, วิชฺชติ ยํ อิเธกจฺโจ อิตฺถี วา ปุริโส วา อฏฺงฺคสมนฺนาคตํ อุโปสถํ อุปวสิตฺวา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา จาตุมหาราชิกานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺเชยฺย. อิทํ โข ปเนตํ, โพชฺเฌ, สนฺธาย ภาสิตํ – ‘กปณํ มานุสกํ รชฺชํ ทิพฺพํ สุขํ อุปนิธาย’’’.
‘‘ยํ, โพชฺเฌ, มานุสกํ วสฺสสตํ…เป… ตานิ, โพชฺเฌ, มานุสกานิ ทฺเว วสฺสสตานิ…เป… จตฺตาริ วสฺสสตานิ…เป… อฏฺ วสฺสสตานิ…เป… โสฬส วสฺสสตานิ ปรนิมฺมิตวสวตฺตีนํ เทวานํ เอโส เอโก รตฺตินฺทิโว. ตาย รตฺติยา ตึสรตฺติโย มาโส. เตน มาเสน ทฺวาทสมาสิโย สํวจฺฉโร. เตน สํวจฺฉเรน ทิพฺพานิ โสฬส วสฺสสหสฺสานิ ปรนิมฺมิตวสวตฺตีนํ เทวานํ อายุปฺปมาณํ. านํ โข ปเนตํ, โพชฺเฌ, วิชฺชติ ยํ อิเธกจฺโจ อิตฺถี วา ปุริโส วา อฏฺงฺคสมนฺนาคตํ อุโปสถํ อุปวสิตฺวา กายสฺส เภทา ¶ ปรํ มรณา ปรนิมฺมิตวสวตฺตีนํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺเชยฺย. อิทํ โข ปเนตํ, โพชฺเฌ, สนฺธาย ภาสิตํ – ‘กปณํ มานุสกํ รชฺชํ ทิพฺพํ สุขํ อุปนิธายา’’’ติ.
‘‘ปาณํ ¶ น หฺเ น จทินฺนมาทิเย,
มุสา น ภาเส น จ มชฺชโป สิยา;
อพฺรหฺมจริยา ¶ วิรเมยฺย เมถุนา,
รตฺตึ น ภฺุเชยฺย วิกาลโภชนํ.
‘‘มาลํ ¶ น ธาเร น จ คนฺธมาจเร,
มฺเจ ฉมายํ ว สเยถ สนฺถเต;
เอตฺหิ อฏฺงฺคิกมาหุโปสถํ,
พุทฺเธน ทุกฺขนฺตคุนา ปกาสิตํ.
‘‘จนฺโท จ สุริโย จ อุโภ สุทสฺสนา,
โอภาสยํ อนุปริยนฺติ ยาวตา;
ตโมนุทา เต ปน อนฺตลิกฺขคา,
นเภ ปภาสนฺติ ทิสาวิโรจนา.
‘‘เอตสฺมึ ยํ วิชฺชติ อนฺตเร ธนํ,
มุตฺตา มณิ เวฬุริยฺจ ภทฺทกํ;
สิงฺคีสุวณฺณํ อถ วาปิ กฺจนํ,
ยํ ชาตรูปํ หฏกนฺติ วุจฺจติ.
‘‘อฏฺงฺคุเปตสฺส อุโปสถสฺส,
กลมฺปิ เต นานุภวนฺติ โสฬสึ;
จนฺทปฺปภา ตารคณา จ สพฺเพ.
‘‘ตสฺมา ¶ หิ นารี จ นโร จ สีลวา,
อฏฺงฺคุเปตํ อุปวสฺสุโปสถํ;
ปฺุานิ กตฺวาน สุขุทฺรยานิ,
อนินฺทิตา สคฺคมุเปนฺติ าน’’นฺติ. ปฺจมํ;
๖. อนุรุทฺธสุตฺตํ
๔๖. เอกํ สมยํ ภควา โกสมฺพิยํ วิหรติ โฆสิตาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อนุรุทฺโธ ทิวาวิหารํ คโต โหติ ปฏิสลฺลีโน. อถ โข สมฺพหุลา มนาปกายิกา เทวตา เยนายสฺมา อนุรุทฺโธ เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อนุรุทฺธํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺํสุ. เอกมนฺตํ ิตา โข ตา เทวตา อายสฺมนฺตํ อนุรุทฺธํ เอตทโวจุํ – ‘‘มยํ, ภนฺเต ¶ อนุรุทฺธ, มนาปกายิกา นาม เทวตา ตีสุ าเนสุ อิสฺสริยํ กาเรม วสํ วตฺเตม. มยํ, ภนฺเต อนุรุทฺธ, ยาทิสกํ วณฺณํ อากงฺขาม ตาทิสกํ วณฺณํ านโส ปฏิลภาม; ยาทิสกํ สรํ อากงฺขาม ¶ ตาทิสกํ สรํ านโส ปฏิลภาม; ยาทิสกํ สุขํ อากงฺขาม ตาทิสกํ สุขํ านโส ปฏิลภาม. มยํ, ภนฺเต อนุรุทฺธ, มนาปกายิกา นาม เทวตา อิเมสุ ตีสุ าเนสุ อิสฺสริยํ กาเรม วสํ วตฺเตมา’’ติ.
อถ โข อายสฺมโต อนุรุทฺธสฺส เอตทโหสิ – ‘‘อโห วติมา เทวตา สพฺพาว นีลา อสฺสุ นีลวณฺณา นีลวตฺถา นีลาลงฺการา’’ติ. อถ โข ตา เทวตา อายสฺมโต อนุรุทฺธสฺส จิตฺตมฺาย สพฺพาว นีลา อเหสุํ นีลวณฺณา นีลวตฺถา นีลาลงฺการา.
อถ โข อายสฺมโต อนุรุทฺธสฺส เอตทโหสิ – ‘‘อโห วติมา เทวตา สพฺพาว ปีตา อสฺสุ…เป… สพฺพาว โลหิตกา อสฺสุ… สพฺพาว โอทาตา ¶ อสฺสุ โอทาตวณฺณา โอทาตวตฺถา โอทาตาลงฺการา’’ติ. อถ โข ตา เทวตา อายสฺมโต อนุรุทฺธสฺส จิตฺตมฺาย สพฺพาว โอทาตา อเหสุํ โอทาตวณฺณา โอทาตวตฺถา โอทาตาลงฺการา.
อถ โข ตา เทวตา เอกา จ [โก (สี.), เอกาว (สฺยา. ปี.)] คายิ เอกา จ [เอกา ปน (สี.), เอกาว (สฺยา. ปี.)] นจฺจิ เอกา จ [เอกา (สี.), เอกาว (สฺยา. ปี.)] อจฺฉรํ วาเทสิ. เสยฺยถาปิ นาม ปฺจงฺคิกสฺส ตูริยสฺส [ตุริยสฺส (สี. สฺยา. ปี.)] สุวินีตสฺส สุปฺปฏิปตาฬิตสฺส กุสเลหิ สุสมนฺนาหตสฺส ¶ สทฺโท โหติ วคฺคุ จ รชนีโย จ กมนีโย จ เปมนีโย จ มทนีโย จ; เอวเมวํ ¶ ตาสํ เทวตานํ อลงฺการานํ สทฺโท โหติ วคฺคุ จ รชนีโย จ กมนีโย จ เปมนีโย จ มทนีโย จ. อถ โข อายสฺมา อนุรุทฺโธ อินฺทฺริยานิ โอกฺขิปิ.
อถ โข ตา เทวตา ‘‘น ขฺวยฺโย อนุรุทฺโธ สาทิยตี’’ติ [สาทยตีติ (สทฺทนีติธาตุมาลา)] ตตฺเถวนฺตรธายึสุ. อถ โข อายสฺมา อนุรุทฺโธ สายนฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺิโต เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อนุรุทฺโธ ภควนฺตํ เอตทโวจ –
‘‘อิธาหํ, ภนฺเต, ทิวาวิหารํ คโต โหมิ ปฏิสลฺลีโน. อถ โข, ภนฺเต, สมฺพหุลา มนาปกายิกา เทวตา เยนาหํ เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา มํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺํสุ. เอกมนฺตํ ิตา โข, ภนฺเต, ตา ¶ เทวตา มํ เอตทโวจุํ – ‘มยํ, ภนฺเต อนุรุทฺธ, มนาปกายิกา นาม เทวตา ตีสุ าเนสุ อิสฺสริยํ กาเรม วสํ วตฺเตม. มยํ, ภนฺเต อนุรุทฺธ, ยาทิสกํ วณฺณํ อากงฺขาม ตาทิสกํ วณฺณํ านโส ปฏิลภาม; ยาทิสกํ สรํ อากงฺขาม ตาทิสกํ สรํ านโส ¶ ปฏิลภาม; ยาทิสกํ สุขํ อากงฺขาม ตาทิสกํ สุขํ านโส ปฏิลภาม. มยํ, ภนฺเต อนุรุทฺธ, มนาปกายิกา นาม เทวตา อิเมสุ ตีสุ าเนสุ อิสฺสริยํ กาเรม วสํ วตฺเตมา’ติ. ตสฺส มยฺหํ, ภนฺเต, เอตทโหสิ – ‘อโห วติมา เทวตา สพฺพาว นีลา อสฺสุ นีลวณฺณา นีลวตฺถา นีลาลงฺการา’ติ. อถ โข, ภนฺเต, ตา เทวตา มม จิตฺตมฺาย สพฺพาว นีลา อเหสุํ นีลวณฺณา นีลวตฺถา นีลาลงฺการา.
‘‘ตสฺส มยฺหํ, ภนฺเต, เอตทโหสิ – ‘อโห วติมา เทวตา สพฺพาว ปีตา อสฺสุ…เป… สพฺพาว โลหิตกา อสฺสุ…เป… สพฺพาว โอทาตา อสฺสุ โอทาตวณฺณา โอทาตวตฺถา โอทาตาลงฺการา’ติ ¶ . อถ โข, ภนฺเต, ตา เทวตา มม จิตฺตมฺาย สพฺพาว โอทาตา อเหสุํ โอทาตวณฺณา โอทาตวตฺถา โอทาตาลงฺการา.
‘‘อถ โข, ภนฺเต, ตา เทวตา เอกา จ คายิ เอกา จ นจฺจิ เอกา จ อจฺฉรํ วาเทสิ. เสยฺยถาปิ นาม ปฺจงฺคิกสฺส ตูริยสฺส สุวินีตสฺส สุปฺปฏิปตาฬิตสฺส กุสเลหิ สุสมนฺนาหตสฺส สทฺโท โหติ วคฺคุ จ รชนีโย จ กมนีโย จ เปมนีโย จ มทนีโย จ; เอวเมวํ ¶ ตาสํ เทวตานํ อลงฺการานํ สทฺโท โหติ วคฺคุ จ รชนีโย จ กมนีโย จ เปมนีโย จ มทนีโย จ. อถ ขฺวาหํ, ภนฺเต, อินฺทฺริยานิ โอกฺขิปึ.
‘‘อถ โข, ภนฺเต, ตา เทวตา ‘น ขฺวยฺโย อนุรุทฺโธ สาทิยตี’ติ ตตฺเถวนฺตรธายึสุ. กติหิ นุ โข, ภนฺเต, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต มาตุคาโม กายสฺส เภทา ปรํ มรณา มนาปกายิกานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชตี’’ติ?
‘‘อฏฺหิ ¶ โข, อนุรุทฺธ, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต มาตุคาโม กายสฺส เภทา ปรํ มรณา มนาปกายิกานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชติ. กตเมหิ อฏฺหิ? อิธ, อนุรุทฺธ, มาตุคาโม ยสฺส มาตาปิตโร ภตฺตุโน เทนฺติ อตฺถกามา หิเตสิโน อนุกมฺปกา อนุกมฺปํ อุปาทาย ตสฺส ¶ โหติ ปุพฺพุฏฺายินี ปจฺฉานิปาตินี กิงฺการปฏิสฺสาวินี มนาปจารินี ปิยวาทินี.
‘‘เย เต ภตฺตุ ครุโน [คุรุโน (ก.)] โหนฺติ – มาตาติ วา ปิตาติ วา สมณพฺราหฺมณาติ วา – เต สกฺกโรติ, ครุํ กโรติ [ครุกโรติ (สี. สฺยา. ปี.)], มาเนติ, ปูเชติ, อพฺภาคเต จ อาสโนทเกน ปฏิปูเชติ.
‘‘เย เต ภตฺตุ อพฺภนฺตรา กมฺมนฺตา – อุณฺณาติ วา กปฺปาสาติ วา – ตตฺถ ทกฺขา โหติ อนลสา ตตฺรุปายาย [ตตฺรูปายาย (สี.), อ. นิ. ๔.๓๕; ๑๑.๑๔] วีมํสาย สมนฺนาคตา อลํ กาตุํ อลํ สํวิธาตุํ.
‘‘โย โส ภตฺตุ อพฺภนฺตโร อนฺโตชโน ¶ – ทาสาติ วา เปสฺสาติ วา กมฺมกราติ วา – เตสํ กตฺจ กตโต ชานาติ อกตฺจ อกตโต ชานาติ, คิลานกานฺจ พลาพลํ ชานาติ ขาทนียํ โภชนียฺจสฺส ปจฺจํเสน [ปจฺจเยน (สฺยา.), ปจฺจตฺตํเสน (ก.) อ. นิ. ๕.๓๓] สํวิภชติ.
‘‘ยํ ภตฺตุ อาหรติ ธนํ วา ธฺํ วา ชาตรูปํ วา ตํ อารกฺเขน คุตฺติยา สมฺปาเทติ, ตตฺถ จ โหติ อธุตฺตี อเถนี อโสณฺฑี อวินาสิกา.
‘‘อุปาสิกา โข ปน โหติ พุทฺธํ สรณํ คตา ธมฺมํ สรณํ คตา สงฺฆํ สรณํ คตา.
‘‘สีลวตี ¶ โข ปน โหติ – ปาณาติปาตา ปฏิวิรตา, อทินฺนาทานา ปฏิวิรตา, กาเมสุมิจฺฉาจารา ปฏิวิรตา, มุสาวาทา ปฏิวิรตา, สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺานา ปฏิวิรตา.
‘‘จาควตี โข ปน โหติ. วิคตมลมจฺเฉเรน เจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ มุตฺตจาคา [มุตฺตจาคี (สฺยา.)] ปยตปาณินี ¶ [ปยตปาณิ (สี.), ปยตปาณี (สฺยา. ปี. ก.)] โวสฺสคฺครตา ยาจโยคา ทานสํวิภาครตา.
‘‘อิเมหิ โข, อนุรุทฺธ, อฏฺหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต มาตุคาโม กายสฺส เภทา ปรํ มรณา มนาปกายิกานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชตี’’ติ.
‘‘โย ¶ นํ ภรติ สพฺพทา, นิจฺจํ อาตาปิ อุสฺสุโก;
ตํ สพฺพกามทํ [ตํ สพฺพกามหรํ (สี. สฺยา. ปี.) สพฺพกามหรํ (อ. นิ. ๕.๓๓] โปสํ, ภตฺตารํ นาติมฺติ.
‘‘น จาปิ โสตฺถิ ภตฺตารํ, อิสฺสาวาเทน โรสเย;
ภตฺตุ จ ครุโน สพฺเพ, ปฏิปูเชติ ปณฺฑิตา.
‘‘อุฏฺาหิกา [อุฏฺายิกา (ก.)] อนลสา, สงฺคหิตปริชฺชนา;
ภตฺตุ มนาปํ จรติ, สมฺภตํ อนุรกฺขติ.
‘‘ยา เอวํ วตฺตติ นารี, ภตฺตุ ฉนฺทวสานุคา;
มนาปา นาม เต [มนาปกายิกา (สี. ก.)] เทวา, ยตฺถ สา อุปปชฺชตี’’ติ. ฉฏฺํ;
๗. ทุติยวิสาขาสุตฺตํ
๔๗. เอกํ ¶ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ ปุพฺพาราเม มิคารมาตุปาสาเท. อถ โข วิสาขา มิคารมาตา…เป… เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข วิสาขํ มิคารมาตรํ ภควา เอตทโวจ –
‘‘อฏฺหิ โข, วิสาเข, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต มาตุคาโม กายสฺส เภทา ปรํ มรณา มนาปกายิกานํ ¶ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชติ. กตเมหิ อฏฺหิ? อิธ, วิสาเข, มาตุคาโม ยสฺส มาตาปิตโร ภตฺตุโน เทนฺติ อตฺถกามา หิเตสิโน อนุกมฺปกา อนุกมฺปํ อุปาทาย ตสฺส โหติ ปุพฺพุฏฺายินี ปจฺฉานิปาตินี กิงฺการปฏิสฺสาวินี มนาปจารินี ปิยวาทินี…เป….
‘‘จาควตี โข ¶ ปน โหติ. วิคตมลมจฺเฉเรน เจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ มุตฺตจาคา ปยตปาณินี โวสฺสคฺครตา ยาจโยคา ทานสํวิภาครตา. อิเมหิ โข, วิสาเข, อฏฺหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต มาตุคาโม กายสฺส เภทา ปรํ มรณา มนาปกายิกานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชตี’’ติ.
‘‘โย นํ ภรติ สพฺพทา, นิจฺจํ อาตาปิ อุสฺสุโก;
ตํ สพฺพกามทํ โปสํ, ภตฺตารํ นาติมฺติ.
‘‘น ¶ จาปิ โสตฺถิ ภตฺตารํ, อิสฺสาวาเทน โรสเย;
ภตฺตุ จ ครุโน สพฺเพ, ปฏิปูเชติ ปณฺฑิตา.
‘‘อุฏฺาหิกา อนลสา, สงฺคหิตปริชฺชนา;
ภตฺตุ มนาปํ จรติ, สมฺภตํ อนุรกฺขติ.
‘‘ยา เอวํ วตฺตติ นารี, ภตฺตุ ฉนฺทวสานุคา;
มนาปา นาม เต [มนาปกายิกา (สี. ก.)] เทวา, ยตฺถ สา อุปปชฺชตี’’ติ. สตฺตมํ;
๘. นกุลมาตาสุตฺตํ
๔๘. เอกํ ¶ สมยํ ภควา ภคฺเคสุ วิหรติ สุํสุมารคิเร [สุํสุมารคิเร (สี. สฺยา. ปี.)] เภสกฬาวเน มิคทาเย. อถ โข นกุลมาตา คหปตานี เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา…เป…. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข นกุลมาตรํ คหปตานึ ภควา เอตทโวจ –
‘‘อฏฺหิ โข, นกุลมาเต, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต มาตุคาโม กายสฺส เภทา ปรํ มรณา มนาปกายิกานํ ¶ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชติ. กตเมหิ อฏฺหิ? อิธ, นกุลมาเต, มาตุคาโม ยสฺส มาตาปิตโร ภตฺตุโน เทนฺติ อตฺถกามา หิเตสิโน อนุกมฺปกา อนุกมฺปํ อุปาทาย ตสฺส โหติ ปุพฺพุฏฺายินี ปจฺฉานิปาตินี กิงฺการปฏิสฺสาวินี ¶ มนาปจารินี ปิยวาทินี.
‘‘เย เต ภตฺตุ ครุโน โหนฺติ – มาตาติ วา ปิตาติ วา สมณพฺราหฺมณาติ วา – เต สกฺกโรติ ครุํ กโรติ มาเนติ ปูเชติ, อพฺภาคเต จ อาสโนทเกน ปฏิปูเชติ.
‘‘เย เต ภตฺตุ อพฺภนฺตรา กมฺมนฺตา – อุณฺณาติ วา กปฺปาสาติ วา – ตตฺถ ทกฺขา โหติ อนลสา ตตฺรุปายาย วีมํสาย สมนฺนาคตา อลํ กาตุํ อลํ สํวิธาตุํ.
‘‘โย โส ภตฺตุ อพฺภนฺตโร อนฺโตชโน – ทาสาติ วา เปสฺสาติ วา กมฺมกราติ วา – เตสํ กตฺจ กตโต ชานาติ อกตฺจ อกตโต ชานาติ, คิลานกานฺจ พลาพลํ ชานาติ ขาทนียํ โภชนียฺจสฺส ปจฺจํเสน สํวิภชติ.
‘‘ยํ ¶ ภตฺตา อาหรติ ธนํ วา ธฺํ วา รชตํ วา ชาตรูปํ วา ตํ อารกฺเขน คุตฺติยา สมฺปาเทติ, ตตฺถ จ โหติ อธุตฺตี อเถนี อโสณฺฑี อวินาสิกา.
‘‘อุปาสิกา โข ปน โหติ พุทฺธํ สรณํ คตา ธมฺมํ สรณํ คตา สงฺฆํ สรณํ คตา.
‘‘สีลวตี โข ปน โหติ – ปาณาติปาตา ปฏิวิรตา…เป… สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺานา ปฏิวิรตา…เป….
‘‘จาควตี โข ปน โหติ วิคตมลมจฺเฉเรน เจตสา ¶ อคารํ อชฺฌาวสติ มุตฺตจาคา ปยตปาณินี โวสฺสคฺครตา ยาจโยคา ทานสํวิภาครตา.
‘‘อิเมหิ โข, นกุลมาเต, อฏฺหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต มาตุคาโม กายสฺส เภทา ปรํ มรณา มนาปกายิกานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชตี’’ติ.
‘‘โย ¶ นํ ภรติ สพฺพทา, นิจฺจํ อาตาปิ อุสฺสุโก;
ตํ สพฺพกามทํ โปสํ, ภตฺตารํ นาติมฺติ.
‘‘น จาปิ โสตฺถิ ภตฺตารํ, อิสฺสาวาเทน โรสเย;
ภตฺตุ จ ครุโน สพฺเพ, ปฏิปูเชติ ปณฺฑิตา.
‘‘อุฏฺาหิกา อนลสา, สงฺคหิตปริชฺชนา;
ภตฺตุ มนาปํ จรติ, สมฺภตํ อนุรกฺขติ.
‘‘ยา เอวํ วตฺตติ นารี, ภตฺตุ ฉนฺทวสานุคา;
มนาปา นาม เต [มนาปกายิกา (สี.)] เทวา, ยตฺถ สา อุปปชฺชตี’’ติ. อฏฺมํ;
๙. ปมอิธโลกิกสุตฺตํ
๔๙. เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ ปุพฺพาราเม มิคารมาตุปาสาเท. อถ โข วิสาขา มิคารมาตา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ…เป…. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข วิสาขํ มิคารมาตรํ ภควา เอตทโวจ –
‘‘จตูหิ ¶ โข, วิสาเข, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต มาตุคาโม อิธโลกวิชยาย ปฏิปนฺโน โหติ, อยํส โลโก อารทฺโธ โหติ. กตเมหิ จตูหิ? อิธ, วิสาเข, มาตุคาโม สุสํวิหิตกมฺมนฺโต โหติ, สงฺคหิตปริชโน, ภตฺตุ มนาปํ จรติ, สมฺภตํ อนุรกฺขติ.
‘‘กถฺจ ¶ , วิสาเข, มาตุคาโม สุสํวิหิตกมฺมนฺโต โหติ? อิธ, วิสาเข, มาตุคาโม เย เต ภตฺตุ อพฺภนฺตรา กมฺมนฺตา – อุณฺณาติ วา กปฺปาสาติ วา – ตตฺถ ทกฺขา โหติ อนลสา ตตฺรุปายาย วีมํสาย สมนฺนาคตา อลํ กาตุํ อลํ สํวิธาตุํ. เอวํ โข, วิสาเข, มาตุคาโม สุสํวิหิตกมฺมนฺโต ¶ โหติ.
‘‘กถฺจ, วิสาเข, มาตุคาโม สงฺคหิตปริชโน โหติ? อิธ, วิสาเข, มาตุคาโม โย โส ¶ ภตฺตุ อพฺภนฺตโร อนฺโตชโน – ทาสาติ วา เปสฺสาติ วา กมฺมกราติ วา – เตสํ กตฺจ กตโต ชานาติ อกตฺจ อกตโต ชานาติ, คิลานกานฺจ พลาพลํ ชานาติ ขาทนียํ โภชนียฺจสฺส ปจฺจํเสน สํวิภชติ. เอวํ โข, วิสาเข, มาตุคาโม สงฺคหิตปริชโน โหติ.
‘‘กถฺจ, วิสาเข, มาตุคาโม ภตฺตุ มนาปํ จรติ? อิธ, วิสาเข, มาตุคาโม ยํ ภตฺตุ อมนาปสงฺขาตํ ตํ ชีวิตเหตุปิ น อชฺฌาจรติ. เอวํ โข, วิสาเข, มาตุคาโม ภตฺตุ มนาปํ จรติ.
‘‘กถฺจ, วิสาเข, มาตุคาโม สมฺภตํ อนุรกฺขติ? อิธ, วิสาเข, มาตุคาโม ยํ ภตฺตา อาหรติ ธนํ วา ธฺํ วา รชตํ วา ชาตรูปํ วา ตํ อารกฺเขน คุตฺติยา สมฺปาเทติ, ตตฺถ จ โหติ อธุตฺตี อเถนี อโสณฺฑี อวินาสิกา. เอวํ โข, วิสาเข, มาตุคาโม สมฺภตํ อนุรกฺขติ. อิเมหิ โข, วิสาเข, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต มาตุคาโม อิธโลกวิชยาย ปฏิปนฺโน โหติ, อยํส โลโก อารทฺโธ โหติ.
‘‘จตูหิ โข ¶ , วิสาเข, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต มาตุคาโม ปรโลกวิชยาย ปฏิปนฺโน โหติ, ปรโลโก อารทฺโธ โหติ. กตเมหิ จตูหิ? อิธ, วิสาเข, มาตุคาโม สทฺธาสมฺปนฺโน โหติ, สีลสมฺปนฺโน โหติ, จาคสมฺปนฺโน โหติ, ปฺาสมฺปนฺโน โหติ.
‘‘กถฺจ ¶ , วิสาเข, มาตุคาโม สทฺธาสมฺปนฺโน โหติ? อิธ, วิสาเข, มาตุคาโม สทฺโธ โหติ, สทฺทหติ ตถาคตสฺส โพธึ – ‘อิติปิ โส ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา’ติ. เอวํ โข, วิสาเข, มาตุคาโม สทฺธาสมฺปนฺโน โหติ.
‘‘กถฺจ, วิสาเข, มาตุคาโม สีลสมฺปนฺโน โหติ? อิธ ¶ , วิสาเข, มาตุคาโม ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ…เป… สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺานา ปฏิวิรโต โหติ. เอวํ โข, วิสาเข, มาตุคาโม สีลสมฺปนฺโน โหติ.
‘‘กถฺจ ¶ , วิสาเข, มาตุคาโม จาคสมฺปนฺโน โหติ? อิธ, วิสาเข, มาตุคาโม วิคตมลมจฺเฉเรน เจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ มุตฺตจาคา ปยตปาณินี โวสฺสคฺครตา ยาจโยคา ทานสํวิภาครตา. เอวํ โข, วิสาเข, มาตุคาโม จาคสมฺปนฺโน โหติ.
‘‘กถฺจ, วิสาเข, มาตุคาโม ปฺาสมฺปนฺโน โหติ? อิธ, วิสาเข, มาตุคาโม ปฺวา โหติ…เป… เอวํ โข, วิสาเข, มาตุคาโม ปฺาสมฺปนฺโน โหติ. อิเมหิ โข, วิสาเข, จตูหิ ¶ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต มาตุคาโม ปรโลกวิชยาย ปฏิปนฺโน โหติ, ปรโลโก อารทฺโธ โหตี’’ติ.
‘‘สุสํวิหิตกมฺมนฺตา, สงฺคหิตปริชฺชนา;
ภตฺตุ มนาปํ จรติ, สมฺภตํ อนุรกฺขติ.
‘‘สทฺธา สีเลน สมฺปนฺนา, วทฺู วีตมจฺฉรา;
นิจฺจํ มคฺคํ วิโสเธติ, โสตฺถานํ สมฺปรายิกํ.
‘‘อิจฺเจเต อฏฺ ธมฺมา จ, ยสฺสา วิชฺชนฺติ นาริยา;
ตมฺปิ สีลวตึ อาหุ, ธมฺมฏฺํ สจฺจวาทินึ.
‘‘โสฬสาการสมฺปนฺนา, อฏฺงฺคสุสมาคตา;
ตาทิสี สีลวตี อุปาสิกา;
อุปปชฺชติ เทวโลกํ มนาป’’นฺติ. นวมํ;
๑๐. ทุติยอิธโลกิกสุตฺตํ
๕๐. ‘‘จตูหิ ¶ , ภิกฺขเว, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต มาตุคาโม อิธโลกวิชยาย ปฏิปนฺโน โหติ, อยํส โลโก อารทฺโธ โหติ. กตเมหิ จตูหิ? อิธ ¶ , ภิกฺขเว, มาตุคาโม สุสํวิหิตกมฺมนฺโต โหติ, สงฺคหิตปริชโน, ภตฺตุ มนาปํ จรติ, สมฺภตํ อนุรกฺขติ.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, มาตุคาโม สุสํวิหิตกมฺมนฺโต โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, มาตุคาโม เย ¶ เต ภตฺตุ อพฺภนฺตรา กมฺมนฺตา…เป… เอวํ โข, ภิกฺขเว, มาตุคาโม สุสํวิหิตกมฺมนฺโต โหติ.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, มาตุคาโม สงฺคหิตปริชโน โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, มาตุคาโม โย โส ภตฺตุ อพฺภนฺตโร อนฺโตชโน…เป… เอวํ โข, ภิกฺขเว, มาตุคาโม สงฺคหิตปริชโน โหติ.
‘‘กถฺจ ¶ , ภิกฺขเว, มาตุคาโม ภตฺตุ มนาปํ จรติ? อิธ, ภิกฺขเว, มาตุคาโม ยํ ภตฺตุ อมนาปสงฺขาตํ ตํ ชีวิตเหตุปิ น อชฺฌาจรติ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, มาตุคาโม ภตฺตุ มนาปํ จรติ.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, มาตุคาโม สมฺภตํ อนุรกฺขติ? อิธ, ภิกฺขเว, มาตุคาโม ยํ ภตฺตา อาหรติ…เป… เอวํ โข, ภิกฺขเว, มาตุคาโม สมฺภตํ อนุรกฺขติ. อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต มาตุคาโม อิธโลกวิชยาย ปฏิปนฺโน โหติ, อยํส โลโก อารทฺโธ โหติ.
‘‘จตูหิ, ภิกฺขเว, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต มาตุคาโม ปรโลกวิชยาย ปฏิปนฺโน โหติ, ปรโลโก อารทฺโธ โหติ. กตเมหิ จตูหิ? อิธ, ภิกฺขเว, มาตุคาโม สทฺธาสมฺปนฺโน โหติ, สีลสมฺปนฺโน โหติ, จาคสมฺปนฺโน โหติ, ปฺาสมฺปนฺโน โหติ.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, มาตุคาโม สทฺธาสมฺปนฺโน โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, มาตุคาโม สทฺโธ โหติ…เป… เอวํ ¶ โข, ภิกฺขเว, มาตุคาโม สทฺธาสมฺปนฺโน โหติ.
‘‘กถฺจ ¶ , ภิกฺขเว, มาตุคาโม สีลสมฺปนฺโน โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, มาตุคาโม ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ…เป… สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺานา ปฏิวิรโต โหติ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, มาตุคาโม สีลสมฺปนฺโน โหติ.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, มาตุคาโม จาคสมฺปนฺโน โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, มาตุคาโม วิคตมลมจฺเฉเรน ¶ เจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ…เป… เอวํ โข ¶ , ภิกฺขเว, มาตุคาโม จาคสมฺปนฺโน โหติ.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, มาตุคาโม ปฺาสมฺปนฺโน โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, มาตุคาโม ปฺวา โหติ…เป… เอวํ โข, ภิกฺขเว, มาตุคาโม ปฺาสมฺปนฺโน โหติ. อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต มาตุคาโม ปรโลกวิชยาย ปฏิปนฺโน โหติ, ปรโลโก อารทฺโธ โหตี’’ติ.
‘‘สุสํวิหิตกมฺมนฺตา, สงฺคหิตปริชฺชนา;
ภตฺตุ มนาปํ จรติ, สมฺภตํ อนุรกฺขติ.
‘‘สทฺธา สีเลน สมฺปนฺนา, วทฺู วีตมจฺฉรา;
นิจฺจํ มคฺคํ วิโสเธติ, โสตฺถานํ สมฺปรายิกํ.
‘‘อิจฺเจเต อฏฺ ธมฺมา จ, ยสฺสา วิชฺชนฺติ นาริยา;
ตมฺปิ สีลวตึ อาหุ, ธมฺมฏฺํ สจฺจวาทินึ.
‘‘โสฬสาการสมฺปนฺนา, อฏฺงฺคสุสมาคตา;
ตาทิสี สีลวตี อุปาสิกา, อุปปชฺชติ เทวโลกํ มนาป’’นฺติ. ทสมํ;
อุโปสถวคฺโค ปฺจโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
สํขิตฺเต วิตฺถเต วิสาเข, วาเสฏฺโ โพชฺฌาย ปฺจมํ;
อนุรุทฺธํ ปุน วิสาเข, นกุลา อิธโลกิกา ทฺเวติ.
ปมปณฺณาสกํ สมตฺตํ.
๒. ทุติยปณฺณาสกํ