📜
(๘) ๓. ยมกวคฺโค
๑. ปมสทฺธาสุตฺตํ
๗๑. ‘‘สทฺโธ ¶ จ [สทฺโธ (สฺยา.) เอตฺเถว. อ. นิ. ๙.๔], ภิกฺขเว, ภิกฺขุ โหติ, โน จ [โน (สฺยา.) เอวมุปริปิ ‘‘โน’’ตฺเวว ทิสฺสติ] สีลวา. เอวํ โส เตนงฺเคน อปริปูโร โหติ. เตน ตํ องฺคํ ปริปูเรตพฺพํ – ‘กินฺตาหํ สทฺโธ จ อสฺสํ สีลวา จา’ติ. ยโต จ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สทฺโธ จ โหติ สีลวา จ, เอวํ โส เตนงฺเคน ปริปูโร โหติ.
‘‘สทฺโธ จ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ โหติ สีลวา จ, โน จ พหุสฺสุโต. เอวํ โส เตนงฺเคน อปริปูโร โหติ. เตน ตํ องฺคํ ปริปูเรตพฺพํ – ‘กินฺตาหํ สทฺโธ จ อสฺสํ, สีลวา จ, พหุสฺสุโต จา’ติ. ยโต จ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สทฺโธ จ โหติ สีลวา จ พหุสฺสุโต จ, เอวํ โส เตนงฺเคน ปริปูโร โหติ.
‘‘สทฺโธ ¶ จ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ โหติ สีลวา จ พหุสฺสุโต จ, โน จ ธมฺมกถิโก…เป… ธมฺมกถิโก จ, โน จ ปริสาวจโร…เป… ปริสาวจโร จ, โน จ วิสารโท ปริสาย ธมฺมํ เทเสติ…เป… วิสารโท จ ปริสาย ธมฺมํ เทเสติ, โน จ จตุนฺนํ ¶ ฌานานํ อาภิเจตสิกานํ ทิฏฺธมฺมสุขวิหารานํ นิกามลาภี โหติ อกิจฺฉลาภี อกสิรลาภี…เป… จตุนฺนํ ฌานานํ อาภิเจตสิกานํ ทิฏฺธมฺมสุขวิหารานํ นิกามลาภี โหติ อกิจฺฉลาภี อกสิรลาภี, โน จ อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ; เอวํ โส เตนงฺเคน อปริปูโร โหติ. เตน ตํ องฺคํ ปริปูเรตพฺพํ ¶ – ‘กินฺตาหํ สทฺโธ จ อสฺสํ, สีลวา จ, พหุสฺสุโต จ, ธมฺมกถิโก จ, ปริสาวจโร จ, วิสารโท จ ปริสาย ธมฺมํ เทเสยฺยํ, จตุนฺนฺจ ฌานานํ อาภิเจตสิกานํ ทิฏฺธมฺมสุขวิหารานํ นิกามลาภี อสฺสํ อกิจฺฉลาภี อกสิรลาภี, อาสวานฺจ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหเรยฺย’’’นฺติ.
‘‘ยโต ¶ จ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สทฺโธ จ โหติ, สีลวา จ, พหุสฺสุโต จ, ธมฺมกถิโก จ, ปริสาวจโร จ, วิสารโท จ ปริสาย ธมฺมํ เทเสติ, จตุนฺนฺจ ฌานานํ อาภิเจตสิกานํ ทิฏฺธมฺมสุขวิหารานํ นิกามลาภี โหติ อกิจฺฉลาภี อกสิรลาภี, อาสวานฺจ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ; เอวํ โส เตนงฺเคน ปริปูโร โหติ. อิเมหิ, โข, ภิกฺขเว, อฏฺหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ สมนฺตปาสาทิโก จ โหติ สพฺพาการปริปูโร จา’’ติ. ปมํ.
๒. ทุติยสทฺธาสุตฺตํ
๗๒. ‘‘สทฺโธ จ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ โหติ, โน จ สีลวา. เอวํ โส เตนงฺเคน ¶ อปริปูโร โหติ. เตน ตํ องฺคํ ปริปูเรตพฺพํ – ‘กินฺตาหํ สทฺโธ จ อสฺสํ สีลวา จา’ติ. ยโต จ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สทฺโธ จ โหติ สีลวา จ, เอวํ โส เตนงฺเคน ปริปูโร โหติ.
‘‘สทฺโธ จ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ โหติ สีลวา จ, โน จ พหุสฺสุโต…เป… พหุสฺสุโต จ, โน จ ธมฺมกถิโก…เป… ธมฺมกถิโก จ, โน จ ปริสาวจโร…เป… ปริสาวจโร จ, โน จ วิสารโท ปริสาย ธมฺมํ เทเสติ ¶ …เป… ¶ วิสารโท จ ปริสาย ธมฺมํ เทเสติ, โน จ เย เต สนฺตา วิโมกฺขา อติกฺกมฺม รูเป อารุปฺปา เต กาเยน ผุสิตฺวา วิหรติ…เป… เย เต สนฺตา วิโมกฺขา อติกฺกมฺม รูเป อารุปฺปา เต กาเยน ผุสิตฺวา วิหรติ, โน จ อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ; เอวํ โส เตนงฺเคน อปริปูโร โหติ. เตน ตํ องฺคํ ปริปูเรตพฺพํ – ‘กินฺตาหํ สทฺโธ จ อสฺสํ, สีลวา จ, พหุสฺสุโต จ, ธมฺมกถิโก จ, ปริสาวจโร จ, วิสารโท จ ปริสาย ธมฺมํ เทเสยฺยํ, เย เต สนฺตา วิโมกฺขา อติกฺกมฺม รูเป อารุปฺปา เต กาเยน ผุสิตฺวา วิหเรยฺยํ, อาสวานฺจ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหเรยฺย’’’นฺติ.
‘‘ยโต จ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สทฺโธ จ โหติ, สีลวา จ, พหุสฺสุโต จ, ธมฺมกถิโก จ, ปริสาวจโร จ, วิสารโท จ ปริสาย ธมฺมํ เทเสติ. เย เต สนฺตา วิโมกฺขา ¶ อติกฺกมฺม รูเป อารุปฺปา เต จ กาเยน ผุสิตฺวา วิหรติ, อาสวานฺจ ขยา…เป… สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ; เอวํ โส เตนงฺเคน ปริปูโร โหติ. อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, อฏฺหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ ¶ สมนฺตปาสาทิโก จ โหติ สพฺพาการปริปูโร จา’’ติ. ทุติยํ.
๓. ปมมรณสฺสติสุตฺตํ
๗๓. เอกํ สมยํ ภควา นาติเก [นาทิเก (สี. สฺยา.), นาฏิเก (ปี.) อ. นิ. ๖.๑๙] วิหรติ คิฺชกาวสเถ. ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ภิกฺขโว’’ติ ¶ . ‘‘ภทนฺเต’’ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ. ภควา เอตทโวจ – ‘‘มรณสฺสติ, ภิกฺขเว, ภาวิตา พหุลีกตา มหปฺผลา โหติ มหานิสํสา อมโตคธา อมตปริโยสานา. ภาเวถ โน ตุมฺเห, ภิกฺขเว, มรณสฺสติ’’นฺติ.
เอวํ วุตฺเต อฺตโร ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อหํ โข, ภนฺเต, ภาเวมิ มรณสฺสติ’’นฺติ. ‘‘ยถา กถํ ปน ตฺวํ, ภิกฺขุ, ภาเวสิ มรณสฺสติ’’นฺติ? ‘‘อิธ มยฺหํ, ภนฺเต, เอวํ โหติ – ‘อโห วตาหํ รตฺตินฺทิวํ ชีเวยฺยํ ¶ , ภควโต สาสนํ มนสิ กเรยฺยํ, พหุ [พหุํ (สี. ปี.)] วต เม กตํ อสฺสา’ติ. เอวํ โข อหํ, ภนฺเต, ภาเวมิ มรณสฺสติ’’นฺติ.
อฺตโรปิ โข ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อหมฺปิ โข, ภนฺเต, ภาเวมิ มรณสฺสติ’’นฺติ. ‘‘ยถา กถํ ปน ตฺวํ, ภิกฺขุ, ภาเวสิ มรณสฺสติ’’นฺติ? ‘‘อิธ มยฺหํ, ภนฺเต, เอวํ โหติ – ‘อโห วตาหํ ทิวสํ ชีเวยฺยํ, ภควโต สาสนํ มนสิ กเรยฺยํ, พหุ วต เม กตํ อสฺสา’ติ. เอวํ โข อหํ, ภนฺเต, ภาเวมิ มรณสฺสติ’’นฺติ.
อฺตโรปิ โข ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อหมฺปิ โข, ภนฺเต, ภาเวมิ มรณสฺสติ’’นฺติ. ‘‘ยถา กถํ ปน ตฺวํ, ภิกฺขุ, ภาเวสิ มรณสฺสติ’’นฺติ? ‘‘อิธ มยฺหํ, ภนฺเต, เอวํ โหติ – ‘อโห วตาหํ อุปฑฺฒทิวสํ ชีเวยฺยํ, ภควโต ¶ สาสนํ มนสิ กเรยฺยํ, พหุ วต เม กตํ อสฺสา’ติ. เอวํ โข อหํ, ภนฺเต, ภาเวมิ มรณสฺสติ’’นฺติ.
อฺตโรปิ โข ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อหมฺปิ โข, ภนฺเต, ภาเวมิ มรณสฺสติ’’นฺติ ¶ . ‘‘ยถา กถํ ปน ตฺวํ, ภิกฺขุ, ภาเวสิ มรณสฺสติ’’นฺติ? ‘‘อิธ มยฺหํ, ภนฺเต, เอวํ โหติ – ‘อโห วตาหํ ตทนฺตรํ ชีเวยฺยํ ยทนฺตรํ เอกปิณฺฑปาตํ ภฺุชามิ, ภควโต สาสนํ มนสิ กเรยฺยํ, พหุ วต เม กตํ อสฺสา’ติ. เอวํ โข อหํ, ภนฺเต, ภาเวมิ มรณสฺสติ’’นฺติ.
อฺตโรปิ โข ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อหมฺปิ โข, ภนฺเต, ภาเวมิ มรณสฺสติ’’นฺติ. ‘‘ยถา กถํ ปน ตฺวํ, ภิกฺขุ, ภาเวสิ มรณสฺสติ’’นฺติ? ‘‘อิธ มยฺหํ ¶ , ภนฺเต, เอวํ โหติ – ‘อโห วตาหํ ตทนฺตรํ ชีเวยฺยํ ยทนฺตรํ อุปฑฺฒปิณฺฑปาตํ ภฺุชามิ, ภควโต สาสนํ มนสิ กเรยฺยํ, พหุ วต เม กตํ อสฺสา’ติ. เอวํ โข อหํ, ภนฺเต, ภาเวมิ มรณสฺสติ’’นฺติ.
อฺตโรปิ โข ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อหมฺปิ โข, ภนฺเต, ภาเวมิ มรณสฺสติ’’นฺติ. ‘‘ยถา กถํ ปน ตฺวํ, ภิกฺขุ, ภาเวสิ มรณสฺสติ’’นฺติ? ‘‘อิธ มยฺหํ, ภนฺเต, เอวํ โหติ – ‘อโห วตาหํ ตทนฺตรํ ชีเวยฺยํ ยทนฺตรํ จตฺตาโร ปฺจ อาโลเป สงฺขาทิตฺวา [สงฺขริตฺวา (ก.)] อชฺโฌหรามิ, ภควโต ¶ สาสนํ มนสิ กเรยฺยํ, พหุ วต เม กตํ อสฺสา’ติ. เอวํ โข อหํ, ภนฺเต, ภาเวมิ มรณสฺสติ’’นฺติ.
อฺตโรปิ โข ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อหมฺปิ โข, ภนฺเต, ภาเวมิ ¶ มรณสฺสติ’’นฺติ. ‘‘ยถา กถํ ปน ตฺวํ, ภิกฺขุ, ภาเวสิ มรณสฺสติ’’นฺติ? ‘‘อิธ มยฺหํ, ภนฺเต, เอวํ โหติ – ‘อโห วตาหํ ตทนฺตรํ ชีเวยฺยํ ยทนฺตรํ เอกํ อาโลปํ สงฺขาทิตฺวา [สงฺขริตฺวา (ก.)] อชฺโฌหรามิ, ภควโต สาสนํ มนสิ กเรยฺยํ, พหุ วต เม กตํ อสฺสา’ติ. เอวํ โข อหํ, ภนฺเต, ภาเวมิ มรณสฺสติ’’นฺติ.
อฺตโรปิ โข ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อหมฺปิ โข, ภนฺเต, ภาเวมิ มรณสฺสติ’’นฺติ. ‘‘ยถา กถํ ปน ตฺวํ, ภิกฺขุ, ภาเวสิ มรณสฺสติ’’นฺติ? ‘‘อิธ มยฺหํ ภนฺเต, เอวํ โหติ – ‘อโห วตาหํ ตทนฺตรํ ชีเวยฺยํ ยทนฺตรํ อสฺสสิตฺวา วา ปสฺสสามิ, ปสฺสสิตฺวา วา อสฺสสามิ, ภควโต สาสนํ มนสิ กเรยฺยํ, พหุ วต เม กตํ อสฺสา’ติ. เอวํ โข อหํ, ภนฺเต ภาเวมิ มรณสฺสติ’’นฺติ.
เอวํ ¶ วุตฺเต ภควา เต ภิกฺขู เอตทโวจ – ‘‘ยฺวายํ [โย จายํ (ก. สี.)], ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เอวํ มรณสฺสตึ ภาเวติ – ‘อโห วตาหํ รตฺตินฺทิวํ ชีเวยฺยํ, ภควโต สาสนํ มนสิ กเรยฺยํ, พหุ วต เม กตํ อสฺสา’ติ. โย จายํ [โย ปายํ (ก.) อ. นิ. ๖.๑๙ ปสฺสิตพฺพํ], ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เอวํ มรณสฺสตึ ภาเวติ – ‘อโห วตาหํ ¶ ทิวสํ ชีเวยฺยํ, ภควโต สาสนํ มนสิ กเรยฺยํ, พหุ วต เม กตํ อสฺสา’ติ; โย จายํ [โย ปายํ (ก.) อ. นิ. ๖.๑๙ ปสฺสิตพฺพํ], ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เอวํ มรณสฺสตึ ภาเวติ – ‘อโห วตาหํ อุปฑฺฒทิวสํ ชีเวยฺยํ, ภควโต สาสนํ มนสิ กเรยฺยํ, พหุ วต เม กตํ อสฺสา’ติ. โย จายํ [โย ปายํ (ก.) อ. นิ. ๖.๑๙ ปสฺสิตพฺพํ], ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เอวํ มรณสฺสตึ ภาเวติ – ‘อโห วตาหํ ตทนฺตรํ ชีเวยฺยํ ยทนฺตรํ เอกปิณฺฑปาตํ ภฺุชามิ, ภควโต ¶ สาสนํ มนสิ กเรยฺยํ, พหุ วต เม กตํ อสฺสา’ติ; โย จายํ [โย ปายํ (ก.) อ. นิ. ๖.๑๙ ปสฺสิตพฺพํ], ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เอวํ มรณสฺสตึ ภาเวติ – ‘อโห วตาหํ ตทนฺตรํ ชีเวยฺยํ ยทนฺตรํ อุปฑฺฒปิณฺฑปาตํ ภฺุชามิ, ภควโต สาสนํ มนสิ กเรยฺยํ, พหุ วต เม กตํ อสฺสา’ติ. โย จายํ [โย ปายํ (ก.) อ. นิ. ๖.๑๙ ปสฺสิตพฺพํ], ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เอวํ มรณสฺสตึ ภาเวติ – ‘อโห วตาหํ ตทนฺตรํ ¶ ชีเวยฺยํ ยทนฺตรํ จตฺตาโร ปฺจ อาโลเป สงฺขาทิตฺวา อชฺโฌหรามิ, ภควโต สาสนํ มนสิ กเรยฺยํ, พหุ วต เม กตํ อสฺสา’ติ – อิเม วุจฺจนฺติ, ภิกฺขเว, ‘ภิกฺขู ปมตฺตา วิหรนฺติ, ทนฺธํ มรณสฺสตึ ภาเวนฺติ อาสวานํ ขยาย’’’.
‘‘โย จ ขฺวายํ [โย จายํ (สฺยา.), โย จ โข ยํ (ก.)], ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เอวํ มรณสฺสตึ ภาเวติ – ‘อโห วตาหํ ตทนฺตรํ ชีเวยฺยํ ยทนฺตรํ เอกํ อาโลปํ สงฺขาทิตฺวา อชฺโฌหรามิ, ภควโต สาสนํ มนสิ กเรยฺยํ, พหุ วต เม กตํ อสฺสา’ติ. โย จายํ [โย ปายํ (ก.)], ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เอวํ มรณสฺสตึ ภาเวติ – ‘อโห วตาหํ ตทนฺตรํ ชีเวยฺยํ ยทนฺตรํ อสฺสสิตฺวา วา ปสฺสสามิ, ปสฺสสิตฺวา วา อสฺสสามิ, ภควโต สาสนํ มนสิ กเรยฺยํ, พหุ วต เม กตํ อสฺสา’ติ – อิเม วุจฺจนฺติ, ภิกฺขเว, ‘ภิกฺขู อปฺปมตฺตา วิหรนฺติ, ติกฺขํ มรณสฺสตึ ภาเวนฺติ อาสวานํ ขยาย’’’.
‘‘ตสฺมาติห, ภิกฺขเว, เอวํ สิกฺขิตพฺพํ – ‘อปฺปมตฺตา วิหริสฺสาม, ติกฺขํ มรณสฺสตึ ภาวยิสฺสาม อาสวานํ ขยายา’ติ. เอวฺหิ โว, ภิกฺขเว, สิกฺขิตพฺพ’’นฺติ. ตติยํ.
๔. ทุติยมรณสฺสติสุตฺตํ
๗๔. เอกํ ¶ สมยํ ภควา นาติเก วิหรติ คิฺชกาวสเถ. ตตฺร ¶ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ ¶ …เป… มรณสฺสติ, ภิกฺขเว, ภาวิตา พหุลีกตา มหปฺผลา โหติ มหานิสํสา อมโตคธา อมตปริโยสานา.
‘‘กถํ ภาวิตา จ, ภิกฺขเว, มรณสฺสติ กถํ พหุลีกตา มหปฺผลา โหติ มหานิสํสา อมโตคธา อมตปริโยสานา? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ทิวเส นิกฺขนฺเต รตฺติยา ปติหิตาย [ปฏิหิตาย (ปี.), (อ. นิ. ๖.๒๐ ปสฺสิตพฺพํ)] อิติ ปฏิสฺจิกฺขติ – ‘พหุกา โข เม ปจฺจยา มรณสฺส – อหิ วา มํ ฑํเสยฺย, วิจฺฉิโก วา มํ ฑํเสยฺย, สตปที วา มํ ฑํเสยฺย; เตน เม อสฺส กาลกิริยา. โส มม อสฺส [มมสฺส (อ. นิ. ๖.๒๐)] อนฺตราโย. อุปกฺขลิตฺวา วา ปปเตยฺยํ, ภตฺตํ วา เม ภุตฺตํ พฺยาปชฺเชยฺย, ปิตฺตํ วา เม กุปฺเปยฺย, เสมฺหํ วา เม กุปฺเปยฺย, สตฺถกา วา เม วาตา กุปฺเปยฺยุํ ¶ , มนุสฺสา วา มํ อุปกฺกเมยฺยุํ, อมนุสฺสา วา มํ อุปกฺกเมยฺยุํ; เตน เม อสฺส กาลกิริยา. โส มม อสฺส อนฺตราโย’ติ. เตน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา อิติ ปฏิสฺจิกฺขิตพฺพํ – ‘อตฺถิ นุ โข เม ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อปฺปหีนา เย เม อสฺสุ รตฺตึ กาลํ กโรนฺตสฺส อนฺตรายายา’’’ติ.
‘‘สเจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ – ‘อตฺถิ เม ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อปฺปหีนา เย เม อสฺสุ รตฺตึ กาลํ กโรนฺตสฺส อนฺตรายายา’ติ, เตน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา เตสํเยว ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย อธิมตฺโต ฉนฺโท จ วายาโม จ อุสฺสาโห จ อุสฺโสฬฺหี จ อปฺปฏิวานี จ สติ จ สมฺปชฺฺจ กรณียํ.
‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, อาทิตฺตเจโล วา อาทิตฺตสีโส วา ตสฺเสว เจลสฺส วา สีสสฺส วา นิพฺพาปนาย อธิมตฺตํ ฉนฺทฺจ วายามฺจ อุสฺสาหฺจ อุสฺโสฬฺหิฺจ ¶ อปฺปฏิวานิฺจ สติฺจ สมฺปชฺฺจ กเรยฺย; เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, เตน ภิกฺขุนา เตสํเยว ปาปกานํ อกุสลานํ ¶ ธมฺมานํ ปหานาย อธิมตฺโต ฉนฺโท จ วายาโม จ อุสฺสาโห จ อุสฺโสฬฺหี จ อปฺปฏิวานี จ สติ จ สมฺปชฺฺจ กรณียํ.
‘‘สเจ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ – ‘นตฺถิ เม ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อปฺปหีนา เย เม อสฺสุ รตฺตึ กาลํ กโรนฺตสฺส อนฺตรายายา’ติ ¶ , เตน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา เตเนว ปีติปาโมชฺเชน วิหาตพฺพํ อโหรตฺตานุสิกฺขินา กุสเลสุ ธมฺเมสุ.
‘‘อิธ ¶ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ รตฺติยา นิกฺขนฺตาย ทิวเส ปติหิเต อิติ ปฏิสฺจิกฺขติ – ‘พหุกา โข เม ปจฺจยา มรณสฺส – อหิ วา มํ ฑํเสยฺย, วิจฺฉิโก วา มํ ฑํเสยฺย, สตปที วา มํ ฑํเสยฺย; เตน เม อสฺส กาลกิริยา. โส มม อสฺส อนฺตราโย. อุปกฺขลิตฺวา วา ปปเตยฺยํ, ภตฺตํ วา เม ภุตฺตํ พฺยาปชฺเชยฺย, ปิตฺตํ วา เม กุปฺเปยฺย, เสมฺหํ วา เม กุปฺเปยฺย, สตฺถกา วา เม วาตา กุปฺเปยฺยุํ, มนุสฺสา วา มํ อุปกฺกเมยฺยุํ, อมนุสฺสา วา มํ อุปกฺกเมยฺยุํ; เตน เม อสฺส กาลกิริยา. โส มม อสฺส อนฺตราโย’ติ. เตน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา อิติ ปฏิสฺจิกฺขิตพฺพํ – ‘อตฺถิ นุ โข เม ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อปฺปหีนา เย เม อสฺสุ ทิวา กาลํ กโรนฺตสฺส อนฺตรายายา’’’ติ.
‘‘สเจ ¶ , ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ – ‘อตฺถิ เม ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อปฺปหีนา เย เม อสฺสุ ทิวา กาลํ กโรนฺตสฺส อนฺตรายายา’ติ, เตน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา เตสํเยว ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย อธิมตฺโต ฉนฺโท จ วายาโม จ อุสฺสาโห จ อุสฺโสฬฺหี จ อปฺปฏิวานี จ สติ จ สมฺปชฺฺจ กรณียํ.
‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, อาทิตฺตเจโล วา อาทิตฺตสีโส วา ตสฺเสว เจลสฺส วา สีสสฺส วา นิพฺพาปนาย อธิมตฺตํ ฉนฺทฺจ วายามฺจ อุสฺสาหฺจ อุสฺโสฬฺหิฺจ อปฺปฏิวานิฺจ สติฺจ สมฺปชฺฺจ กเรยฺย; เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, เตน ภิกฺขุนา เตสํเยว ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย อธิมตฺโต ฉนฺโท จ วายาโม จ อุสฺสาโห จ อุสฺโสฬฺหี จ อปฺปฏิวานี จ สติ จ สมฺปชฺฺจ กรณียํ.
‘‘สเจ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ – ‘นตฺถิ เม ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อปฺปหีนา ¶ เย เม อสฺสุ ทิวา กาลํ กโรนฺตสฺส อนฺตรายายา’ติ, เตน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา เตเนว ปีติปาโมชฺเชน วิหาตพฺพํ อโหรตฺตานุสิกฺขินา กุสเลสุ ธมฺเมสุ. เอวํ ภาวิตา โข, ภิกฺขเว, มรณสฺสติ เอวํ พหุลีกตา มหปฺผลา โหติ มหานิสํสา อมโตคธา อมตปริโยสานา’’ติ. จตุตฺถํ.
๕. ปมสมฺปทาสุตฺตํ
๗๕. ‘‘อฏฺิมา ¶ , ภิกฺขเว, สมฺปทา. กตมา อฏฺ? [อ. นิ. ๘.๕๔] อุฏฺานสมฺปทา, อารกฺขสมฺปทา, กลฺยาณมิตฺตตา, สมชีวิตา, สทฺธาสมฺปทา, สีลสมฺปทา, จาคสมฺปทา, ปฺาสมฺปทา – อิมา โข, ภิกฺขเว, อฏฺ สมฺปทา’’ติ.
‘‘อุฏฺาตา กมฺมเธยฺเยสุ, อปฺปมตฺโต วิธานวา;
สมํ กปฺเปติ ชีวิกํ, สมฺภตํ อนุรกฺขติ.
‘‘สทฺโธ ¶ สีเลน สมฺปนฺโน, วทฺู วีตมจฺฉโร;
นิจฺจํ มคฺคํ วิโสเธติ, โสตฺถานํ สมฺปรายิกํ.
‘‘อิจฺเจเต อฏฺ ธมฺมา จ, สทฺธสฺส ฆรเมสิโน;
อกฺขาตา สจฺจนาเมน, อุภยตฺถ สุขาวหา.
‘‘ทิฏฺธมฺมหิตตฺถาย, สมฺปรายสุขาย จ;
เอวเมตํ คหฏฺานํ, จาโค ปฺุํ ปวฑฺฒตี’’ติ. ปฺจมํ;
๖. ทุติยสมฺปทาสุตฺตํ
๗๖. ‘‘อฏฺิมา ¶ , ภิกฺขเว, สมฺปทา. กตมา อฏฺ? อุฏฺานสมฺปทา, อารกฺขสมฺปทา, กลฺยาณมิตฺตตา, สมชีวิตา, สทฺธาสมฺปทา, สีลสมฺปทา, จาคสมฺปทา, ปฺาสมฺปทา. กตมา จ, ภิกฺขเว, อุฏฺานสมฺปทา? อิธ, ภิกฺขเว, กุลปุตฺโต เยน กมฺมฏฺาเนน ชีวิตํ กปฺเปติ – ยทิ กสิยา ยทิ วณิชฺชาย ยทิ โครกฺเขน ยทิ อิสฺสตฺเตน ยทิ ราชโปริเสน ยทิ สิปฺปฺตเรน – ตตฺถ ¶ ทกฺโข โหติ อนลโส, ตตฺรุปายาย วีมํสาย สมนฺนาคโต, อลํ กาตุํ อลํ สํวิธาตุนฺติ. อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อุฏฺานสมฺปทา.
‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, อารกฺขสมฺปทา? อิธ, ภิกฺขเว, กุลปุตฺตสฺส โภคา โหนฺติ อุฏฺานวีริยาธิคตา ¶ พาหาพลปริจิตา เสทาวกฺขิตฺตา ธมฺมิกา ธมฺมลทฺธา เต อารกฺเขน คุตฺติยา สมฺปาเทติ – ‘กินฺติ เม โภเค เนว ราชาโน หเรยฺยุํ, น โจรา หเรยฺยุํ, น อคฺคิ ฑเหยฺย, น อุทกํ วเหยฺย, น อปฺปิยา ทายาทา หเรยฺยุ’นฺติ. อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อารกฺขสมฺปทา.
‘‘กตมา ¶ จ, ภิกฺขเว, กลฺยาณมิตฺตตา? อิธ, ภิกฺขเว, กุลปุตฺโต ยสฺมึ คาเม วา นิคเม วา ปฏิวสติ, ตตฺถ เย เต โหนฺติ คหปตี วา คหปติปุตฺตา วา ทหรา วา วุทฺธสีลิโน วุทฺธา วา วุทฺธสีลิโน สทฺธาสมฺปนฺนา สีลสมฺปนฺนา จาคสมฺปนฺนา ปฺาสมฺปนฺนา, เตหิ สทฺธึ สนฺติฏฺติ สลฺลปติ สากจฺฉํ สมาปชฺชติ; ยถารูปานํ สทฺธาสมฺปนฺนานํ สทฺธาสมฺปทํ อนุสิกฺขติ, ยถารูปานํ สีลสมฺปนฺนานํ สีลสมฺปทํ อนุสิกฺขติ, ยถารูปานํ จาคสมฺปนฺนานํ จาคสมฺปทํ อนุสิกฺขติ, ยถารูปานํ ปฺาสมฺปนฺนานํ ปฺาสมฺปทํ อนุสิกฺขติ. อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, กลฺยาณมิตฺตตา.
‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, สมชีวิตา? อิธ, ภิกฺขเว, กุลปุตฺโต อายฺจ โภคานํ วิทิตฺวา วยฺจ โภคานํ วิทิตฺวา สมํ ชีวิกํ กปฺเปติ นาจฺโจคาฬฺหํ นาติหีนํ – ‘เอวํ เม อาโย วยํ ปริยาทาย สฺสติ, น จ เม วโย อายํ ปริยาทาย สฺสตี’ติ. เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, ตุลาธาโร วา ตุลาธารนฺเตวาสี วา ตุลํ ปคฺคเหตฺวา ชานาติ – ‘เอตฺตเกน วา โอนตํ, เอตฺตเกน ¶ วา อุนฺนต’นฺติ; เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, กุลปุตฺโต อายฺจ โภคานํ วิทิตฺวา วยฺจ โภคานํ วิทิตฺวา สมํ ชีวิกํ กปฺเปติ นาจฺโจคาฬฺหํ นาติหีนํ – ‘เอวํ เม อาโย วยํ ปริยาทาย สฺสติ, น จ เม วโย อายํ ปริยาทาย สฺสตี’ติ. สจายํ, ภิกฺขเว, กุลปุตฺโต ¶ อปฺปาโย สมาโน อุฬารํ ชีวิกํ กปฺเปติ, ตสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร ‘อุทุมฺพรขาที วายํ กุลปุตฺโต โภเค ขาทตี’ติ. สเจ ปนายํ, ภิกฺขเว, กุลปุตฺโต ¶ มหาโย สมาโน กสิรํ ชีวิกํ กปฺเปติ, ตสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร – ‘อเชฏฺมรณํ วายํ กุลปุตฺโต มริสฺสตี’ติ. ยโต จ โขยํ, ภิกฺขเว, กุลปุตฺโต อายฺจ โภคานํ วิทิตฺวา วยฺจ โภคานํ วิทิตฺวา สมํ ชีวิกํ กปฺเปติ นาจฺโจคาฬฺหํ นาติหีนํ – ‘เอวํ เม อาโย วยํ ปริยาทาย สฺสติ, น จ เม วโย อายํ ปริยาทาย สฺสตี’ติ. อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, สมชีวิตา.
‘‘กตมา ¶ จ ภิกฺขเว, สทฺธาสมฺปทา? อิธ, ภิกฺขเว, กุลปุตฺโต สทฺโธ โหติ, สทฺทหติ ตถาคตสฺส โพธึ – ‘อิติปิ โส ภควา…เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา’ติ. อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, สทฺธาสมฺปทา.
‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, สีลสมฺปทา? อิธ, ภิกฺขเว, กุลปุตฺโต ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ…เป… สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺานา ปฏิวิรโต โหติ. อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, สีลสมฺปทา.
‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, จาคสมฺปทา? อิธ, ภิกฺขเว, กุลปุตฺโต วิคตมลมจฺเฉเรน เจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ…เป… ยาจโยโค ทานสํวิภาครโต. อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, จาคสมฺปทา.
‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, ปฺาสมฺปทา? อิธ ¶ , ภิกฺขเว, กุลปุตฺโต ปฺวา โหติ…เป… สมฺมา ทุกฺขกฺขยคามินิยา. อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ปฺาสมฺปทา. อิมา โข, ภิกฺขเว, อฏฺ สมฺปทา’’ติ.
‘‘อุฏฺาตา กมฺมเธยฺเยสุ, อปฺปมตฺโต วิธานวา;
สมํ กปฺเปติ ชีวิกํ, สมฺภตํ อนุรกฺขติ.
‘‘สทฺโธ ¶ สีเลน สมฺปนฺโน, วทฺู วีตมจฺฉโร;
นิจฺจํ มคฺคํ วิโสเธติ, โสตฺถานํ สมฺปรายิกํ.
‘‘อิจฺเจเต อฏฺ ธมฺมา จ, สทฺธสฺส ฆรเมสิโน;
อกฺขาตา สจฺจนาเมน, อุภยตฺถ สุขาวหา.
‘‘ทิฏฺธมฺมหิตตฺถาย, สมฺปรายสุขาย จ;
เอวเมตํ คหฏฺานํ, จาโค ปฺุํ ปวฑฺฒตี’’ติ. ฉฏฺํ;
๗. อิจฺฉาสุตฺตํ
๗๗. ตตฺร ¶ ¶ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อาวุโส ภิกฺขโว’’ติ! ‘‘อาวุโส’’ติ โข เต ภิกฺขู อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ปจฺจสฺโสสุํ. อายสฺมา สาริปุตฺโต เอตทโวจ –
[อ. นิ. ๘.๖๑] ‘‘อฏฺิเม, อาวุโส, ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ. กตเม อฏฺ? อิธาวุโส, ภิกฺขุโน ปวิวิตฺตสฺส วิหรโต นิรายตฺตวุตฺติโน อิจฺฉา อุปฺปชฺชติ ลาภาย. โส อุฏฺหติ, ฆฏติ, วายมติ ลาภาย. ตสฺส อุฏฺหโต, ฆฏโต, วายมโต ลาภาย ลาโภ นุปฺปชฺชติ. โส เตน อลาเภน โสจติ กิลมติ ปริเทวติ, อุรตฺตาฬึ กนฺทติ, สมฺโมหํ อาปชฺชติ. อยํ วุจฺจตาวุโส, ‘ภิกฺขุ อิจฺโฉ วิหรติ ลาภาย, อุฏฺหติ, ฆฏติ ¶ , วายมติ ลาภาย, น จ ลาภี, โสจี จ ปริเทวี จ, จุโต จ สทฺธมฺมา’’’.
‘‘อิธ ปนาวุโส, ภิกฺขุโน ปวิวิตฺตสฺส วิหรโต นิรายตฺตวุตฺติโน อิจฺฉา อุปฺปชฺชติ ลาภาย. โส อุฏฺหติ, ฆฏติ, วายมติ ลาภาย. ตสฺส อุฏฺหโต ฆฏโต วายมโต ลาภาย ลาโภ อุปฺปชฺชติ. โส เตน ¶ ลาเภน มชฺชติ ปมชฺชติ ปมาทมาปชฺชติ. อยํ วุจฺจตาวุโส, ‘ภิกฺขุ อิจฺโฉ วิหรติ ลาภาย, อุฏฺหติ ฆฏติ วายมติ ลาภาย, ลาภี จ, มที จ ปมาที จ, จุโต จ สทฺธมฺมา’’’.
‘‘อิธ ปนาวุโส, ภิกฺขุโน ปวิวิตฺตสฺส วิหรโต นิรายตฺตวุตฺติโน อิจฺฉา อุปฺปชฺชติ ลาภาย. โส น อุฏฺหติ, น ฆฏติ, น วายมติ ลาภาย. ตสฺส อนุฏฺหโต, อฆฏโต, อวายมโต ลาภาย ลาโภ นุปฺปชฺชติ. โส เตน อลาเภน โสจติ กิลมติ ปริเทวติ, อุรตฺตาฬึ กนฺทติ, สมฺโมหํ อาปชฺชติ. อยํ วุจฺจตาวุโส, ‘ภิกฺขุ อิจฺโฉ วิหรติ ลาภาย, น อุฏฺหติ, น ฆฏติ, น วายมติ ลาภาย, น จ ลาภี, โสจี จ ปริเทวี จ, จุโต จ สทฺธมฺมา’’’.
‘‘อิธ ปนาวุโส, ภิกฺขุโน ปวิวิตฺตสฺส วิหรโต นิรายตฺตวุตฺติโน อิจฺฉา อุปฺปชฺชติ ลาภาย. โส น อุฏฺหติ, น ฆฏติ, น วายมติ ลาภาย. ตสฺส อนุฏฺหโต, อฆฏโต, อวายมโต ¶ ลาภาย ลาโภ อุปฺปชฺชติ. โส เตน ลาเภน มชฺชติ ปมชฺชติ ปมาทมาปชฺชติ. อยํ วุจฺจตาวุโส, ‘ภิกฺขุ อิจฺโฉ วิหรติ ลาภาย, น อุฏฺหติ น ¶ ฆฏติ น วายมติ ลาภาย, ลาภี จ, มที จ ปมาที จ, จุโต จ สทฺธมฺมา’’’.
‘‘อิธ ปนาวุโส, ภิกฺขุโน ปวิวิตฺตสฺส วิหรโต นิรายตฺตวุตฺติโน อิจฺฉา อุปฺปชฺชติ ลาภาย. โส อุฏฺหติ, ฆฏติ, วายมติ ลาภาย. ตสฺส อุฏฺหโต, ฆฏโต, วายมโต ลาภาย, ลาโภ นุปฺปชฺชติ. โส เตน อลาเภน น โสจติ น กิลมติ ¶ น ปริเทวติ, น อุรตฺตาฬึ กนฺทติ, น สมฺโมหํ ¶ อาปชฺชติ. อยํ วุจฺจตาวุโส, ‘ภิกฺขุ อิจฺโฉ วิหรติ ลาภาย, อุฏฺหติ ฆฏติ วายมติ ลาภาย, น จ ลาภี, น จ โสจี น จ ปริเทวี, อจฺจุโต จ สทฺธมฺมา’’’.
‘‘อิธ ปนาวุโส, ภิกฺขุโน ปวิวิตฺตสฺส วิหรโต นิรายตฺตวุตฺติโน อิจฺฉา อุปฺปชฺชติ ลาภาย. โส อุฏฺหติ, ฆฏติ, วายมติ ลาภาย. ตสฺส อุฏฺหโต, ฆฏโต, วายมโต ลาภาย, ลาโภ อุปฺปชฺชติ. โส เตน ลาเภน น มชฺชติ น ปมชฺชติ น ปมาทมาปชฺชติ. อยํ วุจฺจตาวุโส, ‘ภิกฺขุ อิจฺโฉ วิหรติ ลาภาย, อุฏฺหติ, ฆฏติ, วายมติ ลาภาย, ลาภี จ, น จ มที น จ ปมาที, อจฺจุโต จ สทฺธมฺมา’’’.
‘‘อิธ ปนาวุโส, ภิกฺขุโน ปวิวิตฺตสฺส วิหรโต นิรายตฺตวุตฺติโน อิจฺฉา อุปฺปชฺชติ ลาภาย. โส น อุฏฺหติ, น ฆฏติ, น วายมติ ลาภาย. ตสฺส อนุฏฺหโต, อฆฏโต, อวายมโต ลาภาย, ลาโภ นุปฺปชฺชติ. โส เตน อลาเภน น โสจติ น กิลมติ น ปริเทวติ, น อุรตฺตาฬึ กนฺทติ, น สมฺโมหํ อาปชฺชติ. อยํ วุจฺจตาวุโส, ‘ภิกฺขุ อิจฺโฉ วิหรติ ลาภาย, น อุฏฺหติ, น ฆฏติ, น วายมติ ลาภาย, น จ ลาภี, น จ โสจี น จ ปริเทวี, อจฺจุโต จ สทฺธมฺมา’’’.
‘‘อิธ ปนาวุโส, ภิกฺขุโน ปวิวิตฺตสฺส วิหรโต นิรายตฺตวุตฺติโน อิจฺฉา อุปฺปชฺชติ ลาภาย. โส น อุฏฺหติ, น ฆฏติ, น วายมติ ลาภาย. ตสฺส อนุฏฺหโต, อฆฏโต, อวายมโต ลาภาย, ลาโภ อุปฺปชฺชติ. โส เตน ลาเภน น มชฺชติ น ปมชฺชติ น ปมาทมาปชฺชติ. อยํ วุจฺจตาวุโส ¶ , ‘ภิกฺขุ อิจฺโฉ วิหรติ ลาภาย, น อุฏฺหติ, น ¶ ฆฏติ ¶ , น วายมติ ลาภาย, ลาภี จ, น จ มที น จ ปมาที, อจฺจุโต จ สทฺธมฺมา’. อิเม โข, อาวุโส, อฏฺ ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิ’’นฺติ. สตฺตมํ.
๘. อลํสุตฺตํ
๗๘. [อ. นิ. ๘.๖๒] ตตฺร ¶ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต ภิกฺขู อามนฺเตสิ…เป… ฉหาวุโส, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อลํ อตฺตโน, อลํ ปเรสํ. กตเมหิ ฉหิ? อิธาวุโส, ภิกฺขุ ขิปฺปนิสนฺติ จ โหติ กุสเลสุ ธมฺเมสุ; สุตานฺจ ธมฺมานํ ธารณชาติโก โหติ; ธาตานฺจ ธมฺมานํ อตฺถูปปริกฺขิตา โหติ; อตฺถมฺาย ธมฺมมฺาย ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน จ โหติ; กลฺยาณวาโจ จ โหติ กลฺยาณวากฺกรโณ, โปริยา วาจาย สมนฺนาคโต วิสฺสฏฺาย อเนลคฬาย อตฺถสฺส วิฺาปนิยา; สนฺทสฺสโก จ โหติ สมาทปโก สมุตฺเตชโก สมฺปหํสโก สพฺรหฺมจารีนํ. อิเมหิ โข, อาวุโส, ฉหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อลํ อตฺตโน, อลํ ปเรสํ.
‘‘ปฺจหาวุโส, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อลํ อตฺตโน, อลํ ปเรสํ. กตเมหิ ปฺจหิ? อิธาวุโส, ภิกฺขุ น เหว โข ขิปฺปนิสนฺติ จ โหติ กุสเลสุ ธมฺเมสุ; สุตานฺจ ธมฺมานํ ธารณชาติโก โหติ; ธาตานฺจ ธมฺมานํ อตฺถูปปริกฺขิตา โหติ; อตฺถมฺาย ธมฺมมฺาย ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน จ โหติ; กลฺยาณวาโจ จ โหติ…เป… สนฺทสฺสโก จ โหติ…เป… สพฺรหฺมจารีนํ. อิเมหิ ¶ โข, อาวุโส, ปฺจหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อลํ อตฺตโน, อลํ ปเรสํ.
‘‘จตูหาวุโส, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อลํ อตฺตโน, นาลํ ปเรสํ ¶ . กตเมหิ จตูหิ? อิธาวุโส, ภิกฺขุ ขิปฺปนิสนฺติ จ โหติ กุสเลสุ ธมฺเมสุ; สุตานฺจ ธมฺมานํ ธารณชาติโก โหติ; ธาตานฺจ ธมฺมานํ อตฺถูปปริกฺขิตา โหติ; อตฺถมฺาย ธมฺมมฺาย ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน จ โหติ; โน จ กลฺยาณวาโจ โหติ…เป… โน จ สนฺทสฺสโก โหติ…เป… สพฺรหฺมจารีนํ. อิเมหิ โข, อาวุโส, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อลํ อตฺตโน, นาลํ ปเรสํ.
‘‘จตูหาวุโส ¶ , ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อลํ ปเรสํ, นาลํ อตฺตโน. กตเมหิ จตูหิ? อิธาวุโส, ภิกฺขุ ขิปฺปนิสนฺติ จ โหติ กุสเลสุ ธมฺเมสุ; สุตานฺจ ธมฺมานํ ธารณชาติโก โหติ; โน จ ธาตานํ ธมฺมานํ อตฺถูปปริกฺขิตา โหติ; โน จ อตฺถมฺาย ธมฺมมฺาย ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน โหติ; กลฺยาณวาโจ จ โหติ…เป… สนฺทสฺสโก ¶ จ โหติ…เป… สพฺรหฺมจารีนํ. อิเมหิ โข, อาวุโส, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อลํ ปเรสํ, นาลํ อตฺตโน.
‘‘ตีหาวุโส, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อลํ อตฺตโน, นาลํ ปเรสํ. กตเมหิ ตีหิ? อิธาวุโส, ภิกฺขุ น เหว โข ขิปฺปนิสนฺติ จ โหติ กุสเลสุ ธมฺเมสุ; สุตานฺจ ธมฺมานํ ธารณชาติโก ¶ โหติ; ธาตานฺจ ธมฺมานํ อตฺถูปปริกฺขิตา โหติ; อตฺถมฺาย ธมฺมมฺาย ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน จ โหติ; โน จ กลฺยาณวาโจ โหติ…เป… โน จ สนฺทสฺสโก โหติ…เป… สพฺรหฺมจารีนํ. อิเมหิ โข, อาวุโส, ตีหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อลํ อตฺตโน, นาลํ ปเรสํ.
‘‘ตีหาวุโส ¶ , ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อลํ ปเรสํ, นาลํ อตฺตโน. กตเมหิ ตีหิ? อิธาวุโส, ภิกฺขุ น เหว โข ขิปฺปนิสนฺติ จ โหติ กุสเลสุ ธมฺเมสุ; สุตานฺจ ธมฺมานํ ธารณชาติโก โหติ; โน จ ธาตานํ ธมฺมานํ อตฺถูปปริกฺขิตา โหติ; โน จ อตฺถมฺาย ธมฺมมฺาย ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน โหติ; กลฺยาณวาโจ จ โหติ…เป… อตฺถสฺส วิฺาปนิยา, สนฺทสฺสโก จ โหติ…เป… สพฺรหฺมจารีนํ. อิเมหิ โข, อาวุโส, ตีหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อลํ ปเรสํ, นาลํ อตฺตโน.
‘‘ทฺวีหาวุโส, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อลํ อตฺตโน, นาลํ ปเรสํ. กตเมหิ ทฺวีหิ? อิธาวุโส, ภิกฺขุ น เหว โข ขิปฺปนิสนฺติ จ โหติ กุสเลสุ ธมฺเมสุ; โน จ สุตานํ ธมฺมานํ ธารณชาติโก โหติ; ธาตานฺจ ธมฺมานํ อตฺถูปปริกฺขิตา โหติ; อตฺถมฺาย ธมฺมมฺาย ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน จ โหติ; โน จ กลฺยาณวาโจ โหติ…เป… โน จ สนฺทสฺสโก โหติ…เป… สพฺรหฺมจารีนํ. อิเมหิ โข, อาวุโส, ทฺวีหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อลํ อตฺตโน, นาลํ ปเรสํ.
‘‘ทฺวีหาวุโส ¶ ¶ , ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อลํ ปเรสํ, นาลํ อตฺตโน. กตเมหิ ทฺวีหิ? อิธาวุโส, ภิกฺขุ น เหว โข ขิปฺปนิสนฺติ จ โหติ กุสเลสุ ธมฺเมสุ; โน จ สุตานํ ธมฺมานํ ธารณชาติโก โหติ; โน จ ธาตานํ ธมฺมานํ อตฺถูปปริกฺขิตา โหติ; โน จ อตฺถมฺาย ธมฺมมฺาย ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน โหติ; กลฺยาณวาโจ จ โหติ กลฺยาณวากฺกรโณ ¶ , โปริยา วาจาย สมนฺนาคโต วิสฺสฏฺาย อเนลคฬาย อตฺถสฺส ¶ วิฺาปนิยา; สนฺทสฺสโก จ โหติ สมาทปโก สมุตฺเตชโก สมฺปหํสโก สพฺรหฺมจารีนํ. อิเมหิ โข, อาวุโส, ทฺวีหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อลํ ปเรสํ, นาลํ อตฺตโน’’ติ. อฏฺมํ.
๙. ปริหานสุตฺตํ
๗๙. ‘‘อฏฺิเม, ภิกฺขเว, ธมฺมา เสขสฺส ภิกฺขุโน ปริหานาย สํวตฺตนฺติ. กตเม อฏฺ? กมฺมารามตา, ภสฺสารามตา, นิทฺทารามตา, สงฺคณิการามตา, อินฺทฺริเยสุ อคุตฺตทฺวารตา, โภชเน อมตฺตฺุตา, สํสคฺคารามตา, ปปฺจารามตา – อิเม โข, ภิกฺขเว, อฏฺ ธมฺมา เสขสฺส ภิกฺขุโน ปริหานาย สํวตฺตนฺติ.
‘‘อฏฺิเม, ภิกฺขเว, ธมฺมา เสขสฺส ภิกฺขุโน อปริหานาย สํวตฺตนฺติ. กตเม อฏฺ? น กมฺมารามตา, น ภสฺสารามตา, น นิทฺทารามตา, น สงฺคณิการามตา, อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารตา, โภชเน มตฺตฺุตา, อสํสคฺคารามตา, นิปฺปปฺจารามตา – อิเม โข, ภิกฺขเว, อฏฺ ธมฺมา เสขสฺส ภิกฺขุโน อปริหานาย สํวตฺตนฺตี’’ติ. นวมํ.
๑๐. กุสีตารมฺภวตฺถุสุตฺตํ
๘๐. [ทิ. นิ. ๓.๓๓๔, ๓๕๘] ‘‘อฏฺิมานิ ¶ , ภิกฺขเว, กุสีตวตฺถูนิ. กตมานิ อฏฺ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา กมฺมํ กตฺตพฺพํ โหติ. ตสฺส เอวํ โหติ – ‘กมฺมํ โข เม กตฺตพฺพํ ภวิสฺสติ. กมฺมํ โข ปน เม กโรนฺตสฺส กาโย กิลมิสฺสติ. หนฺทาหํ นิปชฺชามี’ติ. โส นิปชฺชติ, น วีริยํ อารภติ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยาย. อิทํ, ภิกฺขเว, ปมํ กุสีตวตฺถุ.
‘‘ปุน ¶ จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา กมฺมํ กตํ โหติ. ตสฺส เอวํ โหติ – ‘อหํ ¶ โข กมฺมํ อกาสึ. กมฺมํ โข ปน เม กโรนฺตสฺส กาโย กิลนฺโต. หนฺทาหํ นิปชฺชามี’ติ. โส นิปชฺชติ, น วีริยํ อารภติ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยาย. อิทํ, ภิกฺขเว, ทุติยํ กุสีตวตฺถุ.
‘‘ปุน ¶ จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา มคฺโค คนฺตพฺโพ โหติ. ตสฺส เอวํ โหติ – ‘มคฺโค เม คนฺตพฺโพ ภวิสฺสติ. มคฺคํ โข ปน เม คจฺฉนฺตสฺส กาโย กิลมิสฺสติ. หนฺทาหํ นิปชฺชามี’ติ. โส นิปชฺชติ, น วีริยํ อารภติ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยาย. อิทํ, ภิกฺขเว, ตติยํ กุสีตวตฺถุ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา มคฺโค คโต โหติ. ตสฺส เอวํ โหติ – ‘อหํ โข มคฺคํ อคมาสึ. มคฺคํ โข ปน เม คจฺฉนฺตสฺส กาโย กิลนฺโต. หนฺทาหํ นิปชฺชามี’ติ. โส นิปชฺชติ, น วีริยํ อารภติ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยาย. อิทํ ภิกฺขเว, จตุตฺถํ กุสีตวตฺถุ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ คามํ วา นิคมํ วา ปิณฺฑาย จรนฺโต น ลภติ ลูขสฺส วา ปณีตสฺส วา โภชนสฺส ยาวทตฺถํ ปาริปูรึ. ตสฺส เอวํ โหติ ¶ – ‘อหํ โข คามํ วา นิคมํ วา ปิณฺฑาย จรนฺโต นาลตฺถํ ลูขสฺส วา ปณีตสฺส วา โภชนสฺส ยาวทตฺถํ ปาริปูรึ. ตสฺส เม กาโย กิลนฺโต อกมฺมฺโ. หนฺทาหํ นิปชฺชามี’ติ. โส นิปชฺชติ, น วีริยํ อารภติ…เป… อิทํ, ภิกฺขเว, ปฺจมํ กุสีตวตฺถุ.
‘‘ปุน ¶ จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ คามํ วา นิคมํ วา ปิณฺฑาย จรนฺโต ลภติ ลูขสฺส วา ปณีตสฺส วา โภชนสฺส ยาวทตฺถํ ปาริปูรึ. ตสฺส เอวํ โหติ – ‘อหํ โข คามํ วา นิคมํ วา ปิณฺฑาย จรนฺโต อลตฺถํ ลูขสฺส วา ปณีตสฺส วา โภชนสฺส ยาวทตฺถํ ปาริปูรึ. ตสฺส เม กาโย ครุโก อกมฺมฺโ มาสาจิตํ มฺเ. หนฺทาหํ นิปชฺชามี’ติ. โส นิปชฺชติ, น วีริยํ อารภติ…เป… อิทํ, ภิกฺขเว, ฉฏฺํ กุสีตวตฺถุ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน อุปฺปนฺโน โหติ อปฺปมตฺตโก อาพาโธ. ตสฺส เอวํ โหติ ¶ – ‘อุปฺปนฺโน โข เม อยํ อปฺปมตฺตโก อาพาโธ อตฺถิ กปฺโป นิปชฺชิตุํ. หนฺทาหํ นิปชฺชามี’ติ. โส นิปชฺชติ, น วีริยํ อารภติ…เป… อิทํ, ภิกฺขเว, สตฺตมํ กุสีตวตฺถุ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ คิลานา วุฏฺิโต [อ. นิ. ๖.๑๖ สุตฺตวณฺณนา ฏีกา โอโลเกตพฺพา] โหติ อจิรวุฏฺิโต เคลฺา. ตสฺส เอวํ โหติ – ‘อหํ โข คิลานา วุฏฺิโต อจิรวุฏฺิโต เคลฺา. ตสฺส เม กาโย ทุพฺพโล อกมฺมฺโ. หนฺทาหํ นิปชฺชามี’ติ ¶ . โส นิปชฺชติ, น วีริยํ อารภติ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยาย. อิทํ, ภิกฺขเว, อฏฺมํ กุสีตวตฺถุ. อิมานิ โข, ภิกฺขเว, อฏฺ กุสีตวตฺถูนิ.
[ที. นิ. ๓.๓๓๕, ๓๕๘] ‘‘อฏฺิมานิ ¶ , ภิกฺขเว, อารมฺภวตฺถูนิ. กตมานิ อฏฺ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา กมฺมํ กตฺตพฺพํ โหติ. ตสฺส เอวํ โหติ – ‘กมฺมํ โข เม กตฺตพฺพํ ภวิสฺสติ. กมฺมํ โข มยา กโรนฺเตน น สุกรํ พุทฺธานํ สาสนํ มนสิ กาตุํ. หนฺทาหํ ปฏิกจฺเจว วีริยํ อารภามิ อปฺปตฺตสฺส ¶ ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยายา’ติ. โส วีริยํ อารภติ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยาย. อิทํ, ภิกฺขเว, ปมํ อารมฺภวตฺถุ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา กมฺมํ กตํ โหติ. ตสฺส เอวํ โหติ – ‘อหํ โข กมฺมํ อกาสึ. กมฺมํ โข ปนาหํ กโรนฺโต นาสกฺขึ พุทฺธานํ สาสนํ มนสิ กาตุํ. หนฺทาหํ วีริยํ อารภามิ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยายา’ติ. โส วีริยํ อารภติ. อิทํ, ภิกฺขเว, ทุติยํ อารมฺภวตฺถุ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา มคฺโค คนฺตพฺโพ โหติ. ตสฺส เอวํ โหติ – มคฺโค โข เม คนฺตพฺโพ ภวิสฺสติ. มคฺคํ โข ปน เม คจฺฉนฺเตน น สุกรํ พุทฺธานํ สาสนํ มนสิ กาตุํ. หนฺทาหํ วีริยํ…เป… อิทํ, ภิกฺขเว, ตติยํ อารมฺภวตฺถุ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา มคฺโค คโต โหติ. ตสฺส เอวํ โหติ – อหํ โข มคฺคํ ¶ อคมาสึ. มคฺคํ โข ปนาหํ คจฺฉนฺโต นาสกฺขึ พุทฺธานํ สาสนํ มนสิ กาตุํ. หนฺทาหํ วีริยํ อารภามิ…เป… อิทํ, ภิกฺขเว, จตุตฺถํ อารมฺภวตฺถุ.
‘‘ปุน ¶ จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ คามํ วา นิคมํ วา ปิณฺฑาย จรนฺโต น ลภติ ลูขสฺส วา ปณีตสฺส วา โภชนสฺส ยาวทตฺถํ ปาริปูรึ. ตสฺส เอวํ โหติ – อหํ โข คามํ วา นิคมํ วา ปิณฺฑาย จรนฺโต นาลตฺถํ ลูขสฺส วา ปณีตสฺส วา โภชนสฺส ยาวทตฺถํ ปาริปูรึ. ตสฺส เม ¶ กาโย ลหุโก กมฺมฺโ. หนฺทาหํ วีริยํ อารภามิ…เป… อิทํ, ภิกฺขเว, ปฺจมํ อารมฺภวตฺถุ.
‘‘ปุน ¶ จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ คามํ วา นิคมํ วา ปิณฺฑาย จรนฺโต ลภติ ลูขสฺส วา ปณีตสฺส วา โภชนสฺส ยาวทตฺถํ ปาริปูรึ. ตสฺส เอวํ โหติ – อหํ โข คามํ วา นิคมํ วา ปิณฺฑาย จรนฺโต อลตฺถํ ลูขสฺส วา ปณีตสฺส วา โภชนสฺส ยาวทตฺถํ ปาริปูรึ. ตสฺส เม กาโย พลวา กมฺมฺโ. หนฺทาหํ วีริยํ อารภามิ…เป… อิทํ, ภิกฺขเว, ฉฏฺํ อารมฺภวตฺถุ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน อุปฺปนฺโน โหติ อปฺปมตฺตโก อาพาโธ. ตสฺส เอวํ โหติ – อุปฺปนฺโน โข เม อยํ อปฺปมตฺตโก อาพาโธ. านํ โข ปเนตํ วิชฺชติ ยํ เม อาพาโธ ปวฑฺเฒยฺย. หนฺทาหํ ปฏิกจฺเจว วีริยํ อารภามิ…เป… อิทํ, ภิกฺขเว, สตฺตมํ อารมฺภวตฺถุ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ คิลานา วุฏฺิโต โหติ อจิรวุฏฺิโต เคลฺา. ตสฺส เอวํ โหติ – ‘อหํ โข คิลานา วุฏฺิโต อจิรวุฏฺิโต เคลฺา. านํ โข ปเนตํ วิชฺชติ ยํ เม อาพาโธ ปจฺจุทาวตฺเตยฺย. หนฺทาหํ ปฏิกจฺเจว วีริยํ อารภามิ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยายา’ติ. โส วีริยํ อารภติ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยาย. อิทํ, ภิกฺขเว, อฏฺมํ อารมฺภวตฺถุ. อิมานิ โข, ภิกฺขเว, อฏฺ อารมฺภวตฺถูนี’’ติ. ทสมํ.
ยมกวคฺโค ตติโย.
ตสฺสุทฺทานํ ¶ –
ทฺเว ¶ ¶ สทฺธา ทฺเว มรณสฺสตี, ทฺเว สมฺปทา อถาปเร;
อิจฺฉา อลํ ปริหานํ, กุสีตารมฺภวตฺถูนีติ.