📜
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
องฺคุตฺตรนิกาโย
ทสกนิปาตปาฬิ
๑. ปมปณฺณาสกํ
๑. อานิสํสวคฺโค
๑. กิมตฺถิยสุตฺตํ
๑. เอวํ ¶ ¶ ¶ ¶ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. อถ โข อายสฺมา อานนฺโท เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ –
‘‘กิมตฺถิยานิ ¶ , ภนฺเต, กุสลานิ สีลานิ กิมานิสํสานี’’ติ? ‘‘อวิปฺปฏิสารตฺถานิ โข, อานนฺท, กุสลานิ สีลานิ อวิปฺปฏิสารานิสํสานี’’ติ.
‘‘อวิปฺปฏิสาโร ปน, ภนฺเต, กิมตฺถิโย กิมานิสํโส’’ติ? ‘‘อวิปฺปฏิสาโร โข, อานนฺท, ปาโมชฺชตฺโถ ปาโมชฺชานิสํโส’’ติ [ปามุชฺชตฺโถ ปามุชฺชานิสํโสติ (สี. สฺยา. ปี.) อ. นิ. ๑๑.๑].
‘‘ปาโมชฺชํ ปน, ภนฺเต, กิมตฺถิยํ กิมานิสํส’’นฺติ? ‘‘ปาโมชฺชํ โข, อานนฺท, ปีตตฺถํ ปีตานิสํส’’นฺติ.
‘‘ปีติ ปน, ภนฺเต, กิมตฺถิยา กิมานิสํสา’’ติ? ‘‘ปีติ โข, อานนฺท, ปสฺสทฺธตฺถา ปสฺสทฺธานิสํสา’’ติ.
‘‘ปสฺสทฺธิ ¶ ปน, ภนฺเต, กิมตฺถิยา กิมานิสํสา’’ติ? ‘‘ปสฺสทฺธิ โข ¶ , อานนฺท, สุขตฺถา สุขานิสํสา’’ติ.
‘‘สุขํ ปน, ภนฺเต, กิมตฺถิยํ กิมานิสํส’’นฺติ? ‘‘สุขํ โข, อานนฺท, สมาธตฺถํ สมาธานิสํส’’นฺติ ¶ .
‘‘สมาธิ ปน, ภนฺเต, กิมตฺถิโย กิมานิสํโส’’ติ? ‘‘สมาธิ โข, อานนฺท, ยถาภูตาณทสฺสนตฺโถ ยถาภูตาณทสฺสนานิสํโส’’ติ.
‘‘ยถาภูตาณทสฺสนํ ปน, ภนฺเต, กิมตฺถิยํ กิมานิสํส’’นฺติ? ‘‘ยถาภูตาณทสฺสนํ โข, อานนฺท, นิพฺพิทาวิราคตฺถํ นิพฺพิทาวิราคานิสํส’’นฺติ.
‘‘นิพฺพิทาวิราโค ปน, ภนฺเต กิมตฺถิโย กิมานิสํโส’’ติ? ‘‘นิพฺพิทาวิราโค โข, อานนฺท, วิมุตฺติาณทสฺสนตฺโถ วิมุตฺติาณทสฺสนานิสํโส [… นิสํโสติ (สี. ก.)].
‘‘อิติ โข, อานนฺท, กุสลานิ สีลานิ อวิปฺปฏิสารตฺถานิ อวิปฺปฏิสารานิสํสานิ; อวิปฺปฏิสาโร ¶ ปาโมชฺชตฺโถ ปาโมชฺชานิสํโส; ปาโมชฺชํ ปีตตฺถํ ปีตานิสํสํ; ปีติ ปสฺสทฺธตฺถา ปสฺสทฺธานิสํสา; ปสฺสทฺธิ สุขตฺถา สุขานิสํสา; สุขํ สมาธตฺถํ สมาธานิสํสํ; สมาธิ ยถาภูตาณทสฺสนตฺโถ ยถาภูตาณทสฺสนานิสํโส; ยถาภูตาณทสฺสนํ นิพฺพิทาวิราคตฺถํ นิพฺพิทาวิราคานิสํสํ; นิพฺพิทาวิราโค วิมุตฺติาณทสฺสนตฺโถ วิมุตฺติาณทสฺสนานิสํโส. อิติ โข, อานนฺท, กุสลานิ สีลานิ อนุปุพฺเพน อคฺคาย ปเรนฺตี’’ติ [อรหตฺตาย ปูเรนฺตีติ (สฺยา.)]. ปมํ.
๒. เจตนากรณียสุตฺตํ
๒. [อ. นิ. ๑๑.๒] ‘‘สีลวโต, ภิกฺขเว, สีลสมฺปนฺนสฺส น เจตนาย กรณียํ – ‘อวิปฺปฏิสาโร เม อุปฺปชฺชตู’ติ. ธมฺมตา เอสา, ภิกฺขเว, ยํ สีลวโต สีลสมฺปนฺนสฺส อวิปฺปฏิสาโร อุปฺปชฺชติ. อวิปฺปฏิสาริสฺส, ภิกฺขเว, น เจตนาย กรณียํ – ‘ปาโมชฺชํ เม อุปฺปชฺชตู’ติ. ธมฺมตา เอสา, ภิกฺขเว, ยํ อวิปฺปฏิสาริสฺส ปาโมชฺชํ ชายติ. ปมุทิตสฺส, ภิกฺขเว, น เจตนาย ¶ กรณียํ – ‘ปีติ เม อุปฺปชฺชตู’ติ. ธมฺมตา เอสา, ภิกฺขเว, ยํ ปมุทิตสฺส ปีติ ¶ อุปฺปชฺชติ. ปีติมนสฺส, ภิกฺขเว, น เจตนาย กรณียํ – ‘กาโย เม ปสฺสมฺภตู’ติ. ธมฺมตา เอสา, ภิกฺขเว, ยํ ปีติมนสฺส ¶ กาโย ปสฺสมฺภติ. ปสฺสทฺธกายสฺส, ภิกฺขเว, น เจตนาย กรณียํ – ‘สุขํ เวทิยามี’ติ. ธมฺมตา เอสา, ภิกฺขเว, ยํ ปสฺสทฺธกาโย สุขํ เวทิยติ. สุขิโน, ภิกฺขเว, น เจตนาย กรณียํ – ‘จิตฺตํ เม สมาธิยตู’ติ. ธมฺมตา เอสา, ภิกฺขเว, ยํ สุขิโน จิตฺตํ สมาธิยติ. สมาหิตสฺส, ภิกฺขเว, น เจตนาย กรณียํ – ‘ยถาภูตํ ชานามิ ปสฺสามี’ติ. ธมฺมตา เอสา, ภิกฺขเว, ยํ สมาหิโต ยถาภูตํ ชานาติ ปสฺสติ. ยถาภูตํ, ภิกฺขเว, ชานโต ปสฺสโต น เจตนาย กรณียํ – ‘นิพฺพินฺทามิ วิรชฺชามี’ติ. ธมฺมตา เอสา, ภิกฺขเว, ยํ ยถาภูตํ ชานํ ปสฺสํ นิพฺพินฺทติ วิรชฺชติ. นิพฺพินฺนสฺส [นิพฺพินฺทสฺส (สี. ก.)], ภิกฺขเว, วิรตฺตสฺส น เจตนาย กรณียํ – ‘วิมุตฺติาณทสฺสนํ สจฺฉิกโรมี’ติ. ธมฺมตา เอสา, ภิกฺขเว, ยํ นิพฺพินฺโน [นิพฺพินฺโท (สี. ก.)] วิรตฺโต วิมุตฺติาณทสฺสนํ สจฺฉิกโรติ.
‘‘อิติ โข, ภิกฺขเว, นิพฺพิทาวิราโค วิมุตฺติาณทสฺสนตฺโถ วิมุตฺติาณทสฺสนานิสํโส; ยถาภูตาณทสฺสนํ นิพฺพิทาวิราคตฺถํ นิพฺพิทาวิราคานิสํสํ; สมาธิ ยถาภูตาณทสฺสนตฺโถ ยถาภูตาณทสฺสนานิสํโส; สุขํ สมาธตฺถํ สมาธานิสํสํ; ปสฺสทฺธิ สุขตฺถา ¶ สุขานิสํสา; ปีติ ปสฺสทฺธตฺถา ปสฺสทฺธานิสํสา; ปาโมชฺชํ ปีตตฺถํ ปีตานิสํสํ; อวิปฺปฏิสาโร ปาโมชฺชตฺโถ ปาโมชฺชานิสํโส; กุสลานิ สีลานิ อวิปฺปฏิสารตฺถานิ อวิปฺปฏิสารานิสํสานิ ¶ . อิติ โข, ภิกฺขเว, ธมฺมา ธมฺเม ¶ อภิสนฺเทนฺติ, ธมฺมา ธมฺเม ปริปูเรนฺติ อปารา ปารํ คมนายา’’ติ. ทุติยํ.
๓. ปมอุปนิสสุตฺตํ
๓. [อ. นิ. ๕.๒๔; ๑๑.๓] ‘‘ทุสฺสีลสฺส, ภิกฺขเว, สีลวิปนฺนสฺส หตูปนิโส โหติ อวิปฺปฏิสาโร; อวิปฺปฏิสาเร อสติ อวิปฺปฏิสารวิปนฺนสฺส หตูปนิสํ โหติ ปาโมชฺชํ; ปาโมชฺเช อสติ ปาโมชฺชวิปนฺนสฺส หตูปนิสา โหติ ปีติ; ปีติยา อสติ ปีติวิปนฺนสฺส หตูปนิสา โหติ ปสฺสทฺธิ; ปสฺสทฺธิยา อสติ ปสฺสทฺธิวิปนฺนสฺส หตูปนิสํ โหติ สุขํ; สุเข อสติ สุขวิปนฺนสฺส หตูปนิโส โหติ สมฺมาสมาธิ; สมฺมาสมาธิมฺหิ อสติ สมฺมาสมาธิวิปนฺนสฺส หตูปนิสํ โหติ ยถาภูตาณทสฺสนํ; ยถาภูตาณทสฺสเน อสติ ยถาภูตาณทสฺสนวิปนฺนสฺส หตูปนิโส โหติ นิพฺพิทาวิราโค ¶ ; นิพฺพิทาวิราเค อสติ นิพฺพิทาวิราควิปนฺนสฺส หตูปนิสํ โหติ วิมุตฺติาณทสฺสนํ. เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, รุกฺโข สาขาปลาสวิปนฺโน. ตสฺส ปปฏิกาปิ น ปาริปูรึ คจฺฉติ, ตโจปิ… เผคฺคุปิ… สาโรปิ น ปาริปูรึ คจฺฉติ. เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, ทุสฺสีลสฺส สีลวิปนฺนสฺส หตูปนิโส โหติ อวิปฺปฏิสาโร; อวิปฺปฏิสาเร อสติ อวิปฺปฏิสารวิปนฺนสฺส หตูปนิสํ โหติ…เป… วิมุตฺติาณทสฺสนํ.
‘‘สีลวโต, ภิกฺขเว, สีลสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺโน โหติ อวิปฺปฏิสาโร; อวิปฺปฏิสาเร สติ อวิปฺปฏิสารสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺนํ โหติ ปาโมชฺชํ; ปาโมชฺเช สติ ปาโมชฺชสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺนา โหติ ปีติ; ปีติยา สติ ปีติสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺนา โหติ ปสฺสทฺธิ; ปสฺสทฺธิยา สติ ปสฺสทฺธิสมฺปนฺนสฺส ¶ อุปนิสสมฺปนฺนํ โหติ สุขํ; สุเข สติ สุขสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺโน โหติ สมฺมาสมาธิ ¶ ; สมฺมาสมาธิมฺหิ สติ สมฺมาสมาธิสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺนํ โหติ ยถาภูตาณทสฺสนํ; ยถาภูตาณทสฺสเน สติ ยถาภูตาณทสฺสนสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺโน โหติ นิพฺพิทาวิราโค; นิพฺพิทาวิราเค สติ นิพฺพิทาวิราคสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺนํ โหติ วิมุตฺติาณทสฺสนํ. เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, รุกฺโข สาขาปลาสสมฺปนฺโน. ตสฺส ปปฏิกาปิ ปาริปูรึ คจฺฉติ, ตโจปิ… เผคฺคุปิ… สาโรปิ ปาริปูรึ ¶ คจฺฉติ. เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, สีลวโต สีลสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺโน โหติ อวิปฺปฏิสาโร; อวิปฺปฏิสาเร สติ อวิปฺปฏิสารสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺนํ โหติ…เป… วิมุตฺติาณทสฺสน’’นฺติ. ตติยํ.
๔. ทุติยอุปนิสสุตฺตํ
๔. [อ. นิ. ๑๑.๔] ตตฺร โข อายสฺมา สาริปุตฺโต ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ทุสฺสีลสฺส, อาวุโส, สีลวิปนฺนสฺส หตูปนิโส โหติ อวิปฺปฏิสาโร; อวิปฺปฏิสาเร อสติ อวิปฺปฏิสารวิปนฺนสฺส หตูปนิสํ โหติ…เป… วิมุตฺติาณทสฺสนํ. เสยฺยถาปิ, อาวุโส, รุกฺโข สาขาปลาสวิปนฺโน. ตสฺส ปปฏิกาปิ น ปาริปูรึ คจฺฉติ, ตโจปิ… เผคฺคุปิ… สาโรปิ น ปาริปูรึ คจฺฉติ. เอวเมวํ โข, อาวุโส, ทุสฺสีลสฺส สีลวิปนฺนสฺส หตูปนิโส โหติ อวิปฺปฏิสาโร; อวิปฺปฏิสาเร อสติ อวิปฺปฏิสารวิปนฺนสฺส หตูปนิสํ โหติ…เป… วิมุตฺติาณทสฺสนํ.
‘‘สีลวโต ¶ , อาวุโส, สีลสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺโน โหติ อวิปฺปฏิสาโร; อวิปฺปฏิสาเร สติ อวิปฺปฏิสารสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺนํ โหติ…เป. ¶ … วิมุตฺติาณทสฺสนํ. เสยฺยถาปิ, อาวุโส, รุกฺโข สาขาปลาสสมฺปนฺโน. ตสฺส ปปฏิกาปิ ปาริปูรึ คจฺฉติ, ตโจปิ… เผคฺคุปิ… สาโรปิ ปาริปูรึ คจฺฉติ. เอวเมวํ โข, อาวุโส, สีลวโต สีลสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺโน โหติ อวิปฺปฏิสาโร; อวิปฺปฏิสาเร สติ อวิปฺปฏิสารสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺนํ โหติ…เป… วิมุตฺติาณทสฺสน’’นฺติ. จตุตฺถํ.
๕. ตติยอุปนิสสุตฺตํ
๕. [อ. นิ. ๑๑.๕] ตตฺร ¶ ¶ โข อายสฺมา อานนฺโท ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ทุสฺสีลสฺส, อาวุโส, สีลวิปนฺนสฺส หตูปนิโส โหติ อวิปฺปฏิสาโร; อวิปฺปฏิสาเร อสติ อวิปฺปฏิสารวิปนฺนสฺส หตูปนิสํ โหติ ปาโมชฺชํ; ปาโมชฺเช อสติ ปาโมชฺชวิปนฺนสฺส หตูปนิสา โหติ ปีติ; ปีติยา อสติ ปีติวิปนฺนสฺส หตูปนิสา โหติ ปสฺสทฺธิ; ปสฺสทฺธิยา อสติ ปสฺสทฺธิวิปนฺนสฺส หตูปนิสํ โหติ สุขํ; สุเข อสติ สุขวิปนฺนสฺส หตูปนิโส โหติ สมฺมาสมาธิ; สมฺมาสมาธิมฺหิ อสติ สมฺมาสมาธิวิปนฺนสฺส หตูปนิสํ โหติ ยถาภูตาณทสฺสนํ; ยถาภูตาณทสฺสเน อสติ ยถาภูตาณทสฺสนวิปนฺนสฺส หตูปนิโส โหติ นิพฺพิทาวิราโค; นิพฺพิทาวิราเค อสติ นิพฺพิทาวิราควิปนฺนสฺส หตูปนิสํ โหติ วิมุตฺติาณทสฺสนํ. เสยฺยถาปิ, อาวุโส, รุกฺโข สาขาปลาสวิปนฺโน. ตสฺส ปปฏิกาปิ น ปาริปูรึ คจฺฉติ, ตโจปิ… เผคฺคุปิ… สาโรปิ น ปาริปูรึ คจฺฉติ. เอวเมวํ โข, อาวุโส, ทุสฺสีลสฺส สีลวิปนฺนสฺส หตูปนิโส โหติ อวิปฺปฏิสาโร; อวิปฺปฏิสาเร อสติ อวิปฺปฏิสารวิปนฺนสฺส หตูปนิสํ โหติ…เป… วิมุตฺติาณทสฺสนํ.
‘‘สีลวโต, อาวุโส, สีลสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺโน โหติ อวิปฺปฏิสาโร; อวิปฺปฏิสาเร สติ อวิปฺปฏิสารสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺนํ โหติ ปาโมชฺชํ; ปาโมชฺเช สติ ปาโมชฺชสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺนา โหติ ปีติ; ปีติยา สติ ปีติสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺนา โหติ ปสฺสทฺธิ; ปสฺสทฺธิยา สติ ปสฺสทฺธิสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺนํ โหติ สุขํ; สุเข สติ สุขสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺโน โหติ สมฺมาสมาธิ ¶ ; สมฺมาสมาธิมฺหิ สติ สมฺมาสมาธิสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺนํ โหติ ยถาภูตาณทสฺสนํ ¶ ; ยถาภูตาณทสฺสเน ¶ สติ ยถาภูตาณทสฺสนสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺโน โหติ นิพฺพิทาวิราโค; นิพฺพิทาวิราเค สติ นิพฺพิทาวิราคสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺนํ โหติ วิมุตฺติาณทสฺสนํ. เสยฺยถาปิ, อาวุโส, รุกฺโข สาขาปลาสสมฺปนฺโน ¶ . ตสฺส ปปฏิกาปิ ปาริปูรึ คจฺฉติ, ตโจปิ… เผคฺคุปิ… สาโรปิ ปาริปูรึ คจฺฉติ. เอวเมวํ โข, อาวุโส, สีลวโต สีลสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺโน โหติ อวิปฺปฏิสาโร; อวิปฺปฏิสาเร สติ อวิปฺปฏิสารสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺนํ โหติ…เป… วิมุตฺติาณทสฺสน’’นฺติ. ปฺจมํ.
๖. สมาธิสุตฺตํ
๖. [อ. นิ. ๑๑.๑๘] อถ โข อายสฺมา อานนฺโท เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ…เป… เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘สิยา นุ โข, ภนฺเต, ภิกฺขุโน ตถารูโป สมาธิปฏิลาโภ ยถา เนว ปถวิยํ ปถวิสฺี [ปวิสฺี (สี.), ปวีสฺี (สฺยา.)] อสฺส, น อาปสฺมึ อาโปสฺี อสฺส, น เตชสฺมึ เตโชสฺี อสฺส, น วายสฺมึ วาโยสฺี อสฺส, น อากาสานฺจายตเน อากาสานฺจายตนสฺี อสฺส, น วิฺาณฺจายตเน วิฺาณฺจายตนสฺี อสฺส, น อากิฺจฺายตเน อากิฺจฺายตนสฺี อสฺส, น เนวสฺานาสฺายตเน เนวสฺานาสฺายตนสฺี อสฺส, น อิธโลเก อิธโลกสฺี อสฺส, น ปรโลเก ปรโลกสฺี อสฺส ¶ ; สฺี จ ปน อสฺสา’’ติ? ‘‘สิยา, อานนฺท, ภิกฺขุโน ตถารูโป สมาธิปฏิลาโภ ¶ ยถา เนว ปถวิยํ ปถวิสฺี อสฺส, น อาปสฺมึ อาโปสฺี อสฺส, น เตชสฺมึ เตโชสฺี อสฺส, น วายสฺมึ วาโยสฺี อสฺส, น อากาสานฺจายตเน อากาสานฺจายตนสฺี อสฺส, น วิฺาณฺจายตเน วิฺาณฺจายตนสฺี อสฺส, น อากิฺจฺายตเน อากิฺจฺายตนสฺี อสฺส, น เนวสฺานาสฺายตเน เนวสฺานาสฺายตนสฺี อสฺส, น อิธโลเก อิธโลกสฺี อสฺส, น ปรโลเก ปรโลกสฺี อสฺส; สฺี จ ปน อสฺสา’’ติ.
‘‘ยถา กถํ ปน, ภนฺเต, สิยา ภิกฺขุโน ตถารูโป สมาธิปฏิลาโภ ยถา เนว ปถวิยํ ปถวิสฺี อสฺส, น อาปสฺมึ อาโปสฺี อสฺส น เตชสฺมึ เตโชสฺี อสฺส ¶ , น วายสฺมึ วาโยสฺี อสฺส, น อากาสานฺจายตเน อากาสานฺจายตนสฺี อสฺส, น ¶ วิฺาณฺจายตเน วิฺาณฺจายตนสฺี อสฺส, น อากิฺจฺายตฺตเน อากิฺจฺายตนสฺี อสฺส, น เนวสฺานาสฺายตเน เนวสฺานาสฺายตนสฺี อสฺส, น อิธโลเก อิธโลกสฺี อสฺส, น ปรโลเก ปรโลกสฺี อสฺส; สฺี จ ปน อสฺสา’’ติ?
‘‘อิธานนฺท, ภิกฺขุ เอวํสฺี โหติ – ‘เอตํ สนฺตํ เอตํ ปณีตํ ยทิทํ สพฺพสงฺขารสมโถ สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค ตณฺหากฺขโย วิราโค นิโรโธ นิพฺพาน’นฺติ. เอวํ โข, อานนฺท, สิยา ภิกฺขุโน ตถารูโป สมาธิปฏิลาโภ ยถา เนว ปถวิยํ ปถวิสฺี อสฺส, น อาปสฺมึ อาโปสฺี อสฺส, น เตชสฺมึ เตโชสฺี อสฺส, น วายสฺมึ ¶ วาโยสฺี อสฺส, น อากาสานฺจายตเน อากาสานฺจายตนสฺี อสฺส, น วิฺาณฺจายตเน วิฺาณฺจายตนสฺี อสฺส, น อากิฺจฺายตเน อากิฺจฺายตนสฺี อสฺส, น เนวสฺานาสฺายตเน เนวสฺานาสฺายตนสฺี อสฺส, น อิธโลเก อิธโลกสฺี อสฺส, น ปรโลเก ปรโลกสฺี อสฺส; สฺี จ ปน อสฺสา’’ติ. ฉฏฺํ.
๗. สาริปุตฺตสุตฺตํ
๗. อถ โข อายสฺมา อานนฺโท เยนายสฺมา สาริปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา ¶ สาริปุตฺเตน สทฺธึ สมฺโมทิ. สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อานนฺโท อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ เอตทโวจ –
‘‘สิยา นุ โข, อาวุโส สาริปุตฺต, ภิกฺขุโน ตถารูโป สมาธิปฏิลาโภ ยถา เนว ปถวิยํ ปถวิสฺี อสฺส, น อาปสฺมึ อาโปสฺี อสฺส, น เตชสฺมึ เตโชสฺี อสฺส, น วายสฺมึ วาโยสฺี อสฺส, น อากาสานฺจายตเน อากาสานฺจายตนสฺี ¶ อสฺส, น วิฺาณฺจายตเน วิฺาณฺจายตนสฺี อสฺส, น อากิฺจฺายตเน อากิฺจฺายตนสฺี อสฺส, น เนวสฺานาสฺายตเน เนวสฺานาสฺายตนสฺี อสฺส, น อิธโลเก อิธโลกสฺี อสฺส, น ปรโลเก ปรโลกสฺี อสฺส; สฺี จ ปน อสฺสา’’ติ?
‘‘สิยา ¶ , อาวุโส อานนฺท, ภิกฺขุโน ตถารูโป สมาธิปฏิลาโภ ยถา เนว ปถวิยํ ปถวิสฺี อสฺส…เป… น ปรโลเก ปรโลกสฺี อสฺส; สฺี ¶ จ ปน อสฺสา’’ติ.
‘‘ยถา กถํ ปน, อาวุโส สาริปุตฺต, สิยา ภิกฺขุโน ตถารูโป สมาธิปฏิลาโภ ยถา เนว ปถวิยํ ปถวิสฺี อสฺส…เป… สฺี จ ปน อสฺสา’’ติ? ‘‘เอกมิทาหํ, อาวุโส อานนฺท, สมยํ อิเธว สาวตฺถิยํ วิหรามิ อนฺธวนสฺมึ. ตตฺถาหํ [อถาหํ (ก.)] ตถารูปํ สมาธึ สมาปชฺชึ [ปฏิลภามิ (ก.)] ยถา เนว ปถวิยํ ปถวิสฺี อโหสึ, น อาปสฺมึ อาโปสฺี อโหสึ, น เตชสฺมึ เตโชสฺี อโหสึ, น วายสฺมึ วาโยสฺี อโหสึ, น อากาสานฺจายตเน อากาสานฺจายตนสฺี อโหสึ, น วิฺาณฺจายตเน วิฺาณฺจายตนสฺี อโหสึ, น อากิฺจฺายตเน อากิฺจฺายตนสฺี อโหสึ, น เนวสฺานาสฺายตเน เนวสฺานาสฺายตนสฺี อโหสึ, น อิธโลเก อิธโลกสฺี อโหสึ, น ปรโลเก ปรโลกสฺี อโหสึ; สฺี จ ปน อโหสิ’’นฺติ.
‘‘กึสฺี ปนายสฺมา สาริปุตฺโต [กึ สฺี ปนาวุโส สาริปุตฺต (ก.)] ตสฺมึ สมเย อโหสี’’ติ? ‘‘ภวนิโรโธ นิพฺพานํ ภวนิโรโธ นิพฺพาน’’นฺติ โข เม, อาวุโส, อฺาว สฺา อุปฺปชฺชติ อฺาว สฺา นิรุชฺฌติ. เสยฺยถาปิ, อาวุโส, สกลิกคฺคิสฺส ฌายมานสฺส อฺาว อจฺจิ อุปฺปชฺชติ อฺาว อจฺจิ นิรุชฺฌติ; เอวเมวํ โข, อาวุโส, ‘ภวนิโรโธ นิพฺพานํ ภวนิโรโธ นิพฺพาน’นฺติ ¶ อฺาว สฺา อุปฺปชฺชติ ¶ อฺาว สฺา นิรุชฺฌติ. ‘ภวนิโรโธ นิพฺพาน’นฺติ [นิพฺพานํ (สี. ก.)] สฺี จ ปนาหํ, อาวุโส, ตสฺมึ สมเย อโหสิ’’นฺติ. สตฺตมํ.
๘. ฌานสุตฺตํ
๘. ‘‘สทฺโธ จ [อิมสฺมึ วากฺเย อยํ จ กาโร นตฺถิ สฺยามโปตฺถเก], ภิกฺขเว, ภิกฺขุ โหติ, โน จ [โน (สฺยา.) เอวมุปริปิ. อ. นิ. ๘.๗๑] สีลวา; เอวํ โส เตนงฺเคน ¶ อปริปูโร โหติ. เตน ตํ องฺคํ ปริปูเรตพฺพํ – ‘กินฺตาหํ สทฺโธ จ อสฺสํ, สีลวา จา’ติ! ยโต จ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สทฺโธ จ โหติ สีลวา จ, เอวํ โส เตนงฺเคน ปริปูโร โหติ.
‘‘สทฺโธ ¶ จ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ โหติ สีลวา จ, โน จ พหุสฺสุโต…เป… พหุสฺสุโต จ, โน จ ธมฺมกถิโก… ธมฺมกถิโก จ, โน จ ปริสาวจโร… ปริสาวจโร จ, โน จ วิสารโท ปริสาย ธมฺมํ เทเสติ… วิสารโท จ ปริสาย ธมฺมํ เทเสติ, โน จ วินยธโร… วินยธโร จ, โน จ อารฺิโก [อารฺโก (ก.)] ปนฺตเสนาสโน… อารฺิโก จ ปนฺตเสนาสโน, โน จ จตุนฺนํ ฌานานํ อาภิเจตสิกานํ ทิฏฺธมฺมสุขวิหารานํ นิกามลาภี โหติ อกิจฺฉลาภี อกสิรลาภี… จตุนฺนฺจ ฌานานํ อาภิเจตสิกานํ ทิฏฺธมฺมสุขวิหารานํ นิกามลาภี โหติ อกิจฺฉลาภี อกสิรลาภี, โน จ อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ. เอวํ โส เตนงฺเคน อปริปูโร โหติ. เตน ตํ องฺคํ ปริปูเรตพฺพํ – ‘กินฺตาหํ สทฺโธ จ อสฺสํ, สีลวา จ, พหุสฺสุโต จ, ธมฺมกถิโก จ, ปริสาวจโร จ, วิสารโท จ ปริสาย ธมฺมํ เทเสยฺยํ, วินยธโร จ, อารฺิโก จ ปนฺตเสนาสโน, จตุนฺนฺจ ฌานานํ อาภิเจตสิกานํ ¶ ทิฏฺธมฺมสุขวิหารานํ นิกามลาภี อสฺสํ อกิจฺฉลาภี อกสิรลาภี, อาสวานฺจ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหเรยฺย’นฺติ.
‘‘ยโต จ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สทฺโธ จ โหติ, สีลวา จ, พหุสฺสุโต ¶ จ, ธมฺมกถิโก จ, ปริสาวจโร จ, วิสารโท จ ปริสาย ธมฺมํ เทเสติ, วินยธโร จ, อารฺิโก จ ปนฺตเสนาสโน, จตุนฺนฺจ ฌานานํ อาภิเจตสิกานํ ทิฏฺธมฺมสุขวิหารานํ นิกามลาภี ¶ โหติ อกิจฺฉลาภี อกสิรลาภี, อาสวานฺจ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ; เอวํ โส เตนงฺเคน ปริปูโร โหติ. อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ทสหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ สมนฺตปาสาทิโก จ โหติ สพฺพาการปริปูโร จา’’ติ. อฏฺมํ.
๙. สนฺตวิโมกฺขสุตฺตํ
๙. ‘‘สทฺโธ จ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ โหติ, โน จ สีลวา…เป… สีลวา จ, โน จ พหุสฺสุโต… พหุสฺสุโต จ, โน จ ธมฺมกถิโก… ธมฺมกถิโก จ, โน ¶ จ ปริสาวจโร… ปริสาวจโร จ, โน จ วิสารโท ปริสาย ธมฺมํ เทเสติ… วิสารโท จ ปริสาย ธมฺมํ เทเสติ, โน จ วินยธโร… วินยธโร จ, โน จ อารฺิโก ปนฺตเสนาสโน… อารฺิโก จ ปนฺตเสนาสโน, โน จ เย เต สนฺตา วิโมกฺขา อติกฺกมฺม รูเป อารุปฺปา เต กาเยน ผุสิตฺวา วิหรติ… เย เต สนฺตา วิโมกฺขา อติกฺกมฺม รูเป อารุปฺปา ¶ เต จ กาเยน ผุสิตฺวา วิหรติ, โน จ อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ. เอวํ โส เตนงฺเคน อปริปูโร โหติ. เตน ตํ องฺคํ ปริปูเรตพฺพํ – ‘กินฺตาหํ สทฺโธ จ อสฺสํ, สีลวา จ, พหุสฺสุโต จ, ธมฺมกถิโก จ, ปริสาวจโร จ, วิสารโท จ ปริสาย ธมฺมํ เทเสยฺยํ, วินยธโร จ, อารฺิโก จ ปนฺตเสนาสโน, เย ¶ เต สนฺตา วิโมกฺขา อติกฺกมฺม รูเป อารุปฺปา เต จ กาเยน ผุสิตฺวา วิหเรยฺยํ, อาสวานฺจ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหเรยฺย’นฺติ.
‘‘ยโต จ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สทฺโธ จ โหติ, สีลวา จ, พหุสฺสุโต จ, ธมฺมกถิโก จ, ปริสาวจโร จ, วิสารโท จ ปริสาย ธมฺมํ เทเสติ, วินยธโร จ, อารฺิโก จ ปนฺตเสนาสโน, เย เต สนฺตา วิโมกฺขา อติกฺกมฺม รูเป อารุปฺปา เต จ กาเยน ผุสิตฺวา วิหรติ, อาสวานฺจ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ; เอวํ โส เตนงฺเคน ปริปูโร โหติ. อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ทสหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ สมนฺตปาสาทิโก จ โหติ สพฺพาการปริปูโร จา’’ติ. นวมํ.
๑๐. วิชฺชาสุตฺตํ
๑๐. ‘‘สทฺโธ ¶ จ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ โหติ, โน จ สีลวา. เอวํ โส เตนงฺเคน อปริปูโร โหติ. เตน ตํ องฺคํ ปริปูเรตพฺพํ – ‘กินฺตาหํ สทฺโธ จ อสฺสํ สีลวา จา’ติ. ยโต ¶ จ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สทฺโธ จ โหติ, สีลวา จ, เอวํ โส เตนงฺเคน ปริปูโร โหติ.
‘‘สทฺโธ จ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ โหติ สีลวา จ, โน จ พหุสฺสุโต พหุสฺสุโต จ, โน จ ธมฺมกถิโก ธมฺมกถิโก จ, โน จ ปริสาวจโร ปริสาวจโร จ, โน จ วิสารโท ปริสาย ธมฺมํ เทเสติ วิสารโท ¶ จ ปริสาย ธมฺมํ เทเสติ, โน จ วินยธโร วินยธโร จ, โน จ อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ, เสยฺยถิทํ เอกมฺปิ ชาตึ ทฺเวปิ ชาติโย…เป… อิติ ¶ สาการํ สอุทฺเทสํ อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ. อเนกวิหิตฺจ…เป… ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ, โน จ ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน…เป… ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานาติ ทิพฺเพน จ จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน…เป… ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานาติ, โน จ อาสวานํ ขยา…เป… สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ. เอวํ โส เตนงฺเคน อปริปูโร โหติ. เตน ตํ องฺคํ ปริปูเรตพฺพํ – ‘กินฺตาหํ สทฺโธ จ อสฺสํ, สีลวา จ, พหุสฺสุโต จ, ธมฺมกถิโก จ, ปริสาวจโร จ, วิสารโท จ ปริสาย ธมฺมํ เทเสยฺยํ, วินยธโร จ, อเนกวิหิตฺจ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสเรยฺยํ, เสยฺยถิทํ, เอกมฺปิ ชาตึ ทฺเวปิ ชาติโย…เป… อิติ สาการํ สอุทฺเทสํ อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสเรยฺยํ, ทิพฺเพน จ จกฺขุนา วิสุทฺเธน ¶ อติกฺกนฺตมานุสเกน…เป… ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชาเนยฺยํ, อาสวานฺจ ขยา…เป… สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหเรยฺย’นฺติ.
‘‘ยโต จ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สทฺโธ จ โหติ, สีลวา จ, พหุสฺสุโต จ, ธมฺมกถิโก จ, ปริสาวจโร จ, วิสารโท จ ปริสาย ธมฺมํ เทเสติ, วินยธโร จ, อเนกวิหิตฺจ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ, เสยฺยถิทํ – เอกมฺปิ ชาตึ ทฺเวปิ ชาติโย…เป… อิติ สาการํ สอุทฺเทสํ อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ, ทิพฺเพน จ จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน…เป… ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานาติ, อาสวานฺจ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ¶ ¶ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ. เอวํ โส เตนงฺเคน ปริปูโร โหติ. อิเมหิ, โข, ภิกฺขเว, ทสหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ สมนฺตปาสาทิโก จ โหติ สพฺพาการปริปูโร จา’’ติ. ทสมํ.
อานิสํสวคฺโค ปโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
กิมตฺถิยํ เจตนา จ, ตโย อุปนิสาปิ จ;
สมาธิ สาริปุตฺโต จ, ฌานํ สนฺเตน วิชฺชยาติ.