📜
(๑๑) ๑. สมณสฺาวคฺโค
๑. สมณสฺาสุตฺตํ
๑๐๑. ‘‘ติสฺโส ¶ ¶ ¶ อิมา, ภิกฺขเว, สมณสฺา ภาวิตา พหุลีกตา สตฺต ธมฺเม ปริปูเรนฺติ. กตมา ติสฺโส? เววณฺณิยมฺหิ อชฺฌุปคโต, ปรปฏิพทฺธา เม ชีวิกา, อฺโ เม อากปฺโป กรณีโยติ – อิมา โข, ภิกฺขเว, ติสฺโส สมณสฺา ภาวิตา พหุลีกตา สตฺต ธมฺเม ปริปูเรนฺติ.
‘‘กตเม สตฺต? สนฺตตการี [สตตการี (สฺยา. ปี. ก.)] โหติ สนฺตตวุตฺติ [สตตวุตฺติ (สฺยา. ปี.)] สีเลสุ, อนภิชฺฌาลุ โหติ, อพฺยาปชฺโช โหติ, อนติมานี โหติ, สิกฺขากาโม โหติ ¶ , อิทมตฺถํติสฺส โหติ ชีวิตปริกฺขาเรสุ, อารทฺธวีริโย จ [อารทฺธวิริโย จ (สี. ปี.), อารทฺธวิริโย (สฺยา.)] วิหรติ. อิมา โข, ภิกฺขเว, ติสฺโส สมณสฺา ภาวิตา พหุลีกตา อิเม สตฺต ธมฺเม ปริปูเรนฺตี’’ติ. ปมํ.
๒. โพชฺฌงฺคสุตฺตํ
๑๐๒. ‘‘สตฺติเม, ภิกฺขเว, โพชฺฌงฺคา ภาวิตา พหุลีกตา ติสฺโส วิชฺชา ปริปูเรนฺติ. กตเม สตฺต? สติสมฺโพชฺฌงฺโค, ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค, วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค, ปีติสมฺโพชฺฌงฺโค, ปสฺสทฺธิสมฺโพชฺฌงฺโค, สมาธิสมฺโพชฺฌงฺโค, อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺโค – อิเม โข, ภิกฺขเว, สตฺต โพชฺฌงฺคา ภาวิตา พหุลีกตา ติสฺโส วิชฺชา ปริปูเรนฺติ. กตมา ติสฺโส? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ, เสยฺยถิทํ – เอกมฺปิ ¶ ชาตึ ทฺเวปิ ชาติโย ติสฺโสปิ ชาติโย…เป… อิติ สาการํ สอุทฺเทสํ อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ. ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน…เป… ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานาติ ¶ . อาสวานํ ขยา…เป… สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ. อิเม โข, ภิกฺขเว, สตฺต โพชฺฌงฺคา ภาวิตา พหุลีกตา อิมา ติสฺโส วิชฺชา ปริปูเรนฺตี’’ติ. ทุติยํ.
๓. มิจฺฉตฺตสุตฺตํ
๑๐๓. ‘‘มิจฺฉตฺตํ ¶ , ภิกฺขเว, อาคมฺม วิราธนา โหติ, โน อาราธนา. กถฺจ, ภิกฺขเว, มิจฺฉตฺตํ อาคมฺม วิราธนา โหติ, โน อาราธนา? มิจฺฉาทิฏฺิกสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาสงฺกปฺโป ปโหติ, มิจฺฉาสงฺกปฺปสฺส มิจฺฉาวาจา ปโหติ, มิจฺฉาวาจสฺส มิจฺฉากมฺมนฺโต ¶ ปโหติ, มิจฺฉากมฺมนฺตสฺส มิจฺฉาอาชีโว ปโหติ, มิจฺฉาอาชีวสฺส มิจฺฉาวายาโม ปโหติ, มิจฺฉาวายามสฺส มิจฺฉาสติ ปโหติ, มิจฺฉาสติสฺส มิจฺฉาสมาธิ ปโหติ, มิจฺฉาสมาธิสฺส มิจฺฉาาณํ ปโหติ, มิจฺฉาาณิสฺส [มิจฺฉาาณสฺส (ปี. ก.)] มิจฺฉาวิมุตฺติ ปโหติ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, มิจฺฉตฺตํ อาคมฺม วิราธนา โหติ, โน อาราธนา.
‘‘สมฺมตฺตํ, ภิกฺขเว, อาคมฺม อาราธนา โหติ, โน วิราธนา. กถฺจ, ภิกฺขเว, สมฺมตฺตํ อาคมฺม อาราธนา โหติ, โน วิราธนา? สมฺมาทิฏฺิกสฺส, ภิกฺขเว, สมฺมาสงฺกปฺโป ปโหติ, สมฺมาสงฺกปฺปสฺส สมฺมาวาจา ปโหติ, สมฺมาวาจสฺส สมฺมากมฺมนฺโต ปโหติ, สมฺมากมฺมนฺตสฺส สมฺมาอาชีโว ปโหติ, สมฺมาอาชีวสฺส สมฺมาวายาโม ปโหติ, สมฺมาวายามสฺส สมฺมาสติ ปโหติ, สมฺมาสติสฺส สมฺมาสมาธิ ปโหติ, สมฺมาสมาธิสฺส ¶ สมฺมาาณํ ปโหติ, สมฺมาาณิสฺส [สมฺมาาณสฺส (ปี. ก.)] สมฺมาวิมุตฺติ ปโหติ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, สมฺมตฺตํ อาคมฺม อาราธนา โหติ, โน วิราธนา’’ติ. ตติยํ.
๔. พีชสุตฺตํ
๑๐๔. [อ. นิ. ๑.๓๐๖; กถา. ๗๐๘] ‘‘มิจฺฉาทิฏฺิกสฺส, ภิกฺขเว, ปุริสปุคฺคลสฺส มิจฺฉาสงฺกปฺปสฺส มิจฺฉาวาจสฺส มิจฺฉากมฺมนฺตสฺส มิจฺฉาอาชีวสฺส มิจฺฉาวายามสฺส มิจฺฉาสติสฺส มิจฺฉาสมาธิสฺส มิจฺฉาาณิสฺส มิจฺฉาวิมุตฺติสฺส ยฺจ กายกมฺมํ ยถาทิฏฺิ สมตฺตํ สมาทินฺนํ [สมาทิณฺณํ (ปี. ก.)] ยฺจ วจีกมฺมํ… ยฺจ มโนกมฺมํ ยถาทิฏฺิ สมตฺตํ สมาทินฺนํ ยา จ เจตนา ยา จ ปตฺถนา โย จ ¶ ปณิธิ เย จ สงฺขารา, สพฺเพ เต ธมฺมา อนิฏฺาย อกนฺตาย อมนาปาย อหิตาย ทุกฺขาย สํวตฺตนฺติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ทิฏฺิ หิสฺส [ทิฏฺิ หิ (สี. สฺยา. ปี.)], ภิกฺขเว, ปาปิกา.
‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, นิมฺพพีชํ วา โกสาตกิพีชํ วา ติตฺตกาลาพุพีชํ วา อลฺลาย ปถวิยา นิกฺขิตฺตํ ยฺเจว ¶ ปถวิรสํ อุปาทิยติ ยฺจ อาโปรสํ อุปาทิยติ ¶ , สพฺพํ ตํ ติตฺตกตฺตาย กฏุกตฺตาย อสาตตฺตาย สํวตฺตติ. ตํ กิสฺส เหตุ? พีชฺหิ, ภิกฺขเว, ปาปกํ. เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, มิจฺฉาทิฏฺิกสฺส ปุริสปุคฺคลสฺส มิจฺฉาสงฺกปฺปสฺส มิจฺฉาวาจสฺส มิจฺฉากมฺมนฺตสฺส มิจฺฉาอาชีวสฺส มิจฺฉาวายามสฺส มิจฺฉาสติสฺส มิจฺฉาสมาธิสฺส มิจฺฉาาณิสฺส มิจฺฉาวิมุตฺติสฺส ยฺเจว กายกมฺมํ ยถาทิฏฺิ สมตฺตํ สมาทินฺนํ ยฺจ วจีกมฺมํ… ยฺจ มโนกมฺมํ ยถาทิฏฺิ สมตฺตํ สมาทินฺนํ ยา จ เจตนา ยา จ ปตฺถนา โย จ ปณิธิ เย จ สงฺขารา, สพฺเพ เต ธมฺมา อนิฏฺาย อกนฺตาย อมนาปาย อหิตาย ทุกฺขาย สํวตฺตนฺติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ทิฏฺิ หิสฺส, ภิกฺขเว ¶ , ปาปิกา.
‘‘สมฺมาทิฏฺิกสฺส, ภิกฺขเว, ปุริสปุคฺคลสฺส สมฺมาสงฺกปฺปสฺส สมฺมาวาจสฺส สมฺมากมฺมนฺตสฺส สมฺมาอาชีวสฺส สมฺมาวายามสฺส สมฺมาสติสฺส สมฺมาสมาธิสฺส สมฺมาาณิสฺส สมฺมาวิมุตฺติสฺส ยฺเจว กายกมฺมํ ยถาทิฏฺิ สมตฺตํ สมาทินฺนํ ยฺจ วจีกมฺมํ ยถาทิฏฺิ สมตฺตํ สมาทินฺนํ ยฺจ มโนกมฺมํ ยถาทิฏฺิ สมตฺตํ สมาทินฺนํ ยา จ เจตนา ยา จ ปตฺถนา โย จ ปณิธิ เย จ สงฺขารา, สพฺเพ เต ธมฺมา อิฏฺาย กนฺตาย มนาปาย หิตาย สุขาย สํวตฺตนฺติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ทิฏฺิ หิสฺส, ภิกฺขเว, ภทฺทิกา.
‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, อุจฺฉุพีชํ วา สาลิพีชํ วา มุทฺทิกาพีชํ วา อลฺลาย ปถวิยา นิกฺขิตฺตํ ยฺจ ปถวิรสํ อุปาทิยติ ยฺจ อาโปรสํ อุปาทิยติ สพฺพํ ตํ สาตตฺตาย มธุรตฺตาย อเสจนกตฺตาย สํวตฺตติ. ตํ กิสฺส เหตุ? พีชฺหิ ภิกฺขเว, ภทฺทกํ. เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, สมฺมาทิฏฺิกสฺส…เป. ¶ … สมฺมาวิมุตฺติสฺส ยฺเจว กายกมฺมํ ยถาทิฏฺิ สมตฺตํ สมาทินฺนํ ยฺจ วจีกมฺมํ… ยฺจ มโนกมฺมํ ยถาทิฏฺิ สมตฺตํ สมาทินฺนํ ยา จ เจตนา ยา จ ปตฺถนา โย จ ปณิธิ เย จ สงฺขารา, สพฺเพ เต ธมฺมา อิฏฺาย กนฺตาย มนาปาย หิตาย สุขาย สํวตฺตนฺติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ทิฏฺิ หิสฺส, ภิกฺขเว, ภทฺทิกา’’ติ. จตุตฺถํ.
๕. วิชฺชาสุตฺตํ
๑๐๕. ‘‘อวิชฺชา ¶ , ภิกฺขเว, ปุพฺพงฺคมา อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา, อนฺวเทว ¶ อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ. อวิชฺชาคตสฺส, ภิกฺขเว, อวิทฺทสุโน มิจฺฉาทิฏฺิ ปโหติ, มิจฺฉาทิฏฺิกสฺส มิจฺฉาสงฺกปฺโป ปโหติ, มิจฺฉาสงฺกปฺปสฺส มิจฺฉาวาจา ปโหติ, มิจฺฉาวาจสฺส มิจฺฉากมฺมนฺโต ปโหติ, มิจฺฉากมฺมนฺตสฺส ¶ มิจฺฉาอาชีโว ปโหติ, มิจฺฉาอาชีวสฺส มิจฺฉาวายาโม ปโหติ, มิจฺฉาวายามสฺส มิจฺฉาสติ ปโหติ, มิจฺฉาสติสฺส มิจฺฉาสมาธิ ปโหติ, มิจฺฉาสมาธิสฺส มิจฺฉาาณํ ปโหติ, มิจฺฉาาณิสฺส มิจฺฉาวิมุตฺติ ปโหติ.
‘‘วิชฺชา, ภิกฺขเว, ปุพฺพงฺคมา กุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา, อนฺวเทว หิโรตฺตปฺปํ. วิชฺชาคตสฺส, ภิกฺขเว, วิทฺทสุโน สมฺมาทิฏฺิ ปโหติ, สมฺมาทิฏฺิกสฺส สมฺมาสงฺกปฺโป ปโหติ, สมฺมาสงฺกปฺปสฺส สมฺมาวาจา ปโหติ, สมฺมาวาจสฺส สมฺมากมฺมนฺโต ปโหติ, สมฺมากมฺมนฺตสฺส สมฺมาอาชีโว ปโหติ, สมฺมาอาชีวสฺส สมฺมาวายาโม ปโหติ, สมฺมาวายามสฺส สมฺมาสติ ปโหติ, สมฺมาสติสฺส สมฺมาสมาธิ ปโหติ, สมฺมาสมาธิสฺส สมฺมาาณํ ปโหติ, สมฺมาาณิสฺส สมฺมาวิมุตฺติ ปโหตี’’ติ. ปฺจมํ.
๖. นิชฺชรสุตฺตํ
๑๐๖. [ที. นิ. ๓.๓๖๐] ‘‘ทสยิมานิ ¶ , ภิกฺขเว, นิชฺชรวตฺถูนิ. กตมานิ ทส? สมฺมาทิฏฺิกสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาทิฏฺิ นิชฺชิณฺณา โหติ; เย จ มิจฺฉาทิฏฺิปจฺจยา อเนเก ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สมฺภวนฺติ เต จสฺส นิชฺชิณฺณา โหนฺติ; สมฺมาทิฏฺิปจฺจยา จ อเนเก กุสลา ธมฺมา ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺติ.
‘‘สมฺมาสงฺกปฺปสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาสงฺกปฺโป นิชฺชิณฺโณ โหติ; เย จ มิจฺฉาสงฺกปฺปปจฺจยา อเนเก ปาปกา อกุสลา ธมฺมา ¶ สมฺภวนฺติ เต จสฺส นิชฺชิณฺณา โหนฺติ; สมฺมาสงฺกปฺปปจฺจยา จ อเนเก กุสลา ธมฺมา ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺติ.
‘‘สมฺมาวาจสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาวาจา นิชฺชิณฺณา โหติ; เย จ มิจฺฉาวาจาปจฺจยา อเนเก ¶ ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สมฺภวนฺติ เต จสฺส นิชฺชิณฺณา โหนฺติ; สมฺมาวาจาปจฺจยา จ อเนเก กุสลา ธมฺมา ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺติ.
‘‘สมฺมากมฺมนฺตสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉากมฺมนฺโต นิชฺชิณฺโณ โหติ; เย จ มิจฺฉากมฺมนฺตปจฺจยา อเนเก ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สมฺภวนฺติ เต จสฺส นิชฺชิณฺณา โหนฺติ; สมฺมากมฺมนฺตปจฺจยา จ อเนเก กุสลา ธมฺมา ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺติ.
‘‘สมฺมาอาชีวสฺส ¶ , ภิกฺขเว, มิจฺฉาอาชีโว นิชฺชิณฺโณ โหติ; เย จ มิจฺฉาอาชีวปจฺจยา อเนเก ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สมฺภวนฺติ เต จสฺส นิชฺชิณฺณา โหนฺติ; สมฺมาอาชีวปจฺจยา จ อเนเก กุสลา ธมฺมา ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺติ.
‘‘สมฺมาวายามสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาวายาโม นิชฺชิณฺโณ โหติ; เย จ มิจฺฉาวายามปจฺจยา อเนเก ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สมฺภวนฺติ เต จสฺส นิชฺชิณฺณา โหนฺติ; สมฺมาวายามปจฺจยา จ อเนเก กุสลา ธมฺมา ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺติ.
‘‘สมฺมาสติสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาสติ นิชฺชิณฺณา โหติ; เย จ มิจฺฉาสติปจฺจยา อเนเก ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สมฺภวนฺติ เต จสฺส นิชฺชิณฺณา โหนฺติ; สมฺมาสติปจฺจยา จ อเนเก กุสลา ธมฺมา ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺติ.
‘‘สมฺมาสมาธิสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาสมาธิ นิชฺชิณฺโณ โหติ; เย จ มิจฺฉาสมาธิปจฺจยา อเนเก ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สมฺภวนฺติ ¶ เต จสฺส นิชฺชิณฺณา โหนฺติ; สมฺมาสมาธิปจฺจยา จ อเนเก กุสลา ¶ ธมฺมา ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺติ.
‘‘สมฺมาาณิสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาาณํ นิชฺชิณฺณํ โหติ; เย จ มิจฺฉาาณปจฺจยา อเนเก ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สมฺภวนฺติ เต จสฺส นิชฺชิณฺณา โหนฺติ; สมฺมาาณปจฺจยา จ อเนเก กุสลา ธมฺมา ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺติ.
‘‘สมฺมาวิมุตฺติสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาวิมุตฺติ นิชฺชิณฺณา โหติ; เย จ มิจฺฉาวิมุตฺติปจฺจยา ¶ อเนเก ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สมฺภวนฺติ เต จสฺส นิชฺชิณฺณา โหนฺติ; สมฺมาวิมุตฺติปจฺจยา จ อเนเก กุสลา ธมฺมา ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺติ. อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ทส นิชฺชรวตฺถูนี’’ติ. ฉฏฺํ.
๗. โธวนสุตฺตํ
๑๐๗. ‘‘อตฺถิ, ภิกฺขเว, ทกฺขิเณสุ ชนปเทสุ โธวนํ นาม. ตตฺถ โหติ อนฺนมฺปิ ปานมฺปิ ขชฺชมฺปิ โภชฺชมฺปิ เลยฺยมฺปิ เปยฺยมฺปิ นจฺจมฺปิ คีตมฺปิ วาทิตมฺปิ. อตฺเถตํ, ภิกฺขเว, โธวนํ; ‘เนตํ นตฺถี’ติ วทามิ. ตฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, โธวนํ หีนํ คมฺมํ โปถุชฺชนิกํ อนริยํ อนตฺถสํหิตํ น นิพฺพิทาย น วิราคาย ¶ น นิโรธาย น อุปสมาย น อภิฺาย น สมฺโพธาย น นิพฺพานาย สํวตฺตติ.
‘‘อหฺจ โข, ภิกฺขเว, อริยํ โธวนํ เทเสสฺสามิ, ยํ โธวนํ เอกนฺตนิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย อุปสมาย อภิฺาย สมฺโพธาย นิพฺพานาย สํวตฺตติ, ยํ โธวนํ อาคมฺม ชาติธมฺมา สตฺตา ชาติยา ปริมุจฺจนฺติ, ชราธมฺมา สตฺตา ชราย ปริมุจฺจนฺติ, มรณธมฺมา สตฺตา มรเณน ปริมุจฺจนฺติ, โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสธมฺมา ¶ สตฺตา โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาเสหิ ปริมุจฺจนฺติ. ตํ สุณาถ, สาธุกํ มนสิ กโรถ; ภาสิสฺสามี’’ติ. ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ. ภควา เอตทโวจ –
‘‘กตมฺจ ตํ, ภิกฺขเว, อริยํ โธวนํ, (ยํ โธวนํ) [( ) นตฺถิ สฺยามโปตฺถเก] เอกนฺตนิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย อุปสมาย อภิฺาย ¶ สมฺโพธาย นิพฺพานาย สํวตฺตติ, ยํ โธวนํ อาคมฺม ชาติธมฺมา สตฺตา ชาติยา ปริมุจฺจนฺติ, ชราธมฺมา สตฺตา ชราย ปริมุจฺจนฺติ, มรณธมฺมา สตฺตา มรเณน ปริมุจฺจนฺติ, โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสธมฺมา สตฺตา โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาเสหิ ปริมุจฺจนฺติ?
‘‘สมฺมาทิฏฺิกสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาทิฏฺิ นิทฺโธตา โหติ; เย จ มิจฺฉาทิฏฺิปจฺจยา อเนเก ¶ ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สมฺภวนฺติ เต จสฺส นิทฺโธตา โหนฺติ; สมฺมาทิฏฺิปจฺจยา จ อเนเก กุสลา ธมฺมา ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺติ.
‘‘สมฺมาสงฺกปฺปสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาสงฺกปฺโป นิทฺโธโต โหติ…เป… สมฺมาวาจสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาวาจา นิทฺโธตา โหติ… สมฺมากมฺมนฺตสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉากมฺมนฺโต นิทฺโธโต โหติ… สมฺมาอาชีวสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาอาชีโว นิทฺโธโต โหติ… สมฺมาวายามสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาวายาโม นิทฺโธโต โหติ… สมฺมาสติสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาสติ นิทฺโธตา โหติ… สมฺมาสมาธิสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาสมาธิ นิทฺโธโต โหติ… สมฺมาาณิสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาาณํ นิทฺโธตํ โหติ…เป….
‘‘สมฺมาวิมุตฺติสฺส ¶ , ภิกฺขเว, มิจฺฉาวิมุตฺติ นิทฺโธตา โหติ; เย จ มิจฺฉาวิมุตฺติปจฺจยา อเนเก ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สมฺภวนฺติ เต จสฺส นิทฺโธตา โหนฺติ; สมฺมาวิมุตฺติปจฺจยา ¶ จ อเนเก กุสลา ธมฺมา ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺติ. อิทํ โข ตํ, ภิกฺขเว, อริยํ โธวนํ เอกนฺตนิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย อุปสมาย อภิฺาย สมฺโพธาย นิพฺพานาย สํวตฺตติ, ยํ โธวนํ อาคมฺม ชาติธมฺมา สตฺตา ชาติยา ปริมุจฺจนฺติ, ชราธมฺมา สตฺตา ชราย ปริมุจฺจนฺติ, มรณธมฺมา สตฺตา มรเณน ปริมุจฺจนฺติ, โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสธมฺมา สตฺตา โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาเสหิ ปริมุจฺจนฺตี’’ติ. สตฺตมํ.
๘. ติกิจฺฉกสุตฺตํ
๑๐๘. ‘‘ติกิจฺฉกา ¶ , ภิกฺขเว, วิเรจนํ เทนฺติ ปิตฺตสมุฏฺานานมฺปิ อาพาธานํ ปฏิฆาตาย, เสมฺหสมุฏฺานานมฺปิ อาพาธานํ ปฏิฆาตาย, วาตสมุฏฺานานมฺปิ อาพาธานํ ปฏิฆาตาย. อตฺเถตํ, ภิกฺขเว, วิเรจนํ; ‘เนตํ นตฺถี’ติ วทามิ. ตฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิเรจนํ สมฺปชฺชติปิ วิปชฺชติปิ.
‘‘อหฺจ โข, ภิกฺขเว, อริยํ วิเรจนํ เทเสสฺสามิ, ยํ วิเรจนํ สมฺปชฺชติเยว โน วิปชฺชติ, ยํ วิเรจนํ อาคมฺม ชาติธมฺมา สตฺตา ชาติยา ปริมุจฺจนฺติ, ชราธมฺมา สตฺตา ชราย ปริมุจฺจนฺติ, มรณธมฺมา สตฺตา มรเณน ปริมุจฺจนฺติ, โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสธมฺมา ¶ สตฺตา โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาเสหิ ปริมุจฺจนฺติ. ตํ สุณาถ, สาธุกํ มนสิ กโรถ; ภาสิสฺสามี’’ติ. ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ. ภควา เอตทโวจ –
‘‘กตมฺจ ตํ, ภิกฺขเว, อริยํ วิเรจนํ, ยํ วิเรจนํ สมฺปชฺชติเยว โน วิปชฺชติ, ยํ วิเรจนํ อาคมฺม ชาติธมฺมา สตฺตา ชาติยา ปริมุจฺจนฺติ, ชราธมฺมา สตฺตา ชราย ปริมุจฺจนฺติ, มรณธมฺมา สตฺตา มรเณน ปริมุจฺจนฺติ ¶ , โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสธมฺมา สตฺตา โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาเสหิ ปริมุจฺจนฺติ?
‘‘สมฺมาทิฏฺิกสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาทิฏฺิ วิริตฺตา โหติ; เย จ มิจฺฉาทิฏฺิปจฺจยา อเนเก ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สมฺภวนฺติ เต จสฺส วิริตฺตา โหนฺติ; สมฺมาทิฏฺิปจฺจยา จ อเนเก กุสลา ธมฺมา ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺติ.
‘‘สมฺมาสงฺกปฺปสฺส ¶ , ภิกฺขเว, มิจฺฉาสงฺกปฺโป วิริตฺโต โหติ…เป… สมฺมาวาจสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาวาจา วิริตฺตา โหติ… สมฺมากมฺมนฺตสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉากมฺมนฺโต วิริตฺโต โหติ… สมฺมาอาชีวสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาอาชีโว วิริตฺโต โหติ… สมฺมาวายามสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาวายาโม วิริตฺโต โหติ… สมฺมาสติสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาสติ วิริตฺตา โหติ… สมฺมาสมาธิสฺส ¶ , ภิกฺขเว, มิจฺฉาสมาธิ วิริตฺโต โหติ… สมฺมาาณิสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาาณํ วิริตฺตํ โหติ…เป….
‘‘สมฺมาวิมุตฺติสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาวิมุตฺติ วิริตฺตา โหติ; เย จ มิจฺฉาวิมุตฺติปจฺจยา อเนเก ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สมฺภวนฺติ เต จสฺส วิริตฺตา โหนฺติ; สมฺมาวิมุตฺติปจฺจยา จ อเนเก กุสลา ธมฺมา ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺติ. อิทํ โข ตํ, ภิกฺขเว, อริยํ วิเรจนํ ยํ วิเรจนํ สมฺปชฺชติเยว โน วิปชฺชติ, ยํ วิเรจนํ อาคมฺม ชาติธมฺมา สตฺตา ชาติยา ปริมุจฺจนฺติ…เป… โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาเสหิ ปริมุจฺจนฺตี’’ติ. อฏฺมํ.
๙. วมนสุตฺตํ
๑๐๙. ‘‘ติกิจฺฉกา ¶ , ภิกฺขเว, วมนํ เทนฺติ ปิตฺตสมุฏฺานานมฺปิ อาพาธานํ ¶ ปฏิฆาตาย, เสมฺหสมุฏฺานานมฺปิ อาพาธานํ ปฏิฆาตาย, วาตสมุฏฺานานมฺปิ อาพาธานํ ปฏิฆาตาย. อตฺเถตํ, ภิกฺขเว, วมนํ; ‘เนตํ นตฺถี’ติ วทามิ. ตฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วมนํ สมฺปชฺชติปิ วิปชฺชติปิ.
‘‘อหฺจ โข, ภิกฺขเว, อริยํ วมนํ เทเสสฺสามิ, ยํ วมนํ สมฺปชฺชติเยว โน วิปชฺชติ, ยํ วมนํ อาคมฺม ชาติธมฺมา สตฺตา ชาติยา ปริมุจฺจนฺติ, ชราธมฺมา สตฺตา ชราย ปริมุจฺจนฺติ, มรณธมฺมา สตฺตา มรเณน ปริมุจฺจนฺติ, โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสธมฺมา สตฺตา โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาเสหิ ปริมุจฺจนฺติ. ตํ สุณาถ…เป….
‘‘กตมฺจ ตํ, ภิกฺขเว, อริยํ วมนํ, ยํ วมนํ สมฺปชฺชติเยว โน วิปชฺชติ, ยํ วมนํ อาคมฺม ชาติธมฺมา สตฺตา ชาติยา ปริมุจฺจนฺติ…เป… โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสธมฺมา ¶ สตฺตา โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาเสหิ ปริมุจฺจนฺติ?
‘‘สมฺมาทิฏฺิกสฺส ¶ , ภิกฺขเว, มิจฺฉาทิฏฺิ วนฺตา โหติ; เย จ มิจฺฉาทิฏฺิปจฺจยา อเนเก ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สมฺภวนฺติ เต จสฺส วนฺตา โหนฺติ; สมฺมาทิฏฺิปจฺจยา จ อเนเก กุสลา ธมฺมา ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺติ.
‘‘สมฺมาสงฺกปฺปสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาสงฺกปฺโป วนฺโต โหติ…เป… สมฺมาวาจสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาวาจา วนฺตา โหติ… สมฺมากมฺมนฺตสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉากมฺมนฺโต วนฺโต โหติ… สมฺมาอาชีวสฺส ภิกฺขเว, มิจฺฉาอาชีโว วนฺโต โหติ… สมฺมาวายามสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาวายาโม วนฺโต โหติ… สมฺมาสติสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาสติ วนฺตา โหติ… สมฺมาสมาธิสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาสมาธิ วนฺโต โหติ… สมฺมาาณิสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาาณํ วนฺตํ โหติ ¶ …เป….
‘‘สมฺมาวิมุตฺติสฺส ¶ , ภิกฺขเว, มิจฺฉาวิมุตฺติ วนฺตา โหติ; เย จ มิจฺฉาวิมุตฺติปจฺจยา อเนเก ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สมฺภวนฺติ เต จสฺส วนฺตา โหนฺติ; สมฺมาวิมุตฺติปจฺจยา จ อเนเก กุสลา ธมฺมา ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺติ. อิทํ โข ตํ, ภิกฺขเว, อริยํ วมนํ ยํ วมนํ สมฺปชฺชติเยว โน วิปชฺชติ, ยํ วมนํ อาคมฺม ชาติธมฺมา สตฺตา ชาติยา ปริมุจฺจนฺติ…เป… โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาเสหิ ปริมุจฺจนฺตี’’ติ. นวมํ.
๑๐. นิทฺธมนียสุตฺตํ
๑๑๐. ‘‘ทสยิเม, ภิกฺขเว, นิทฺธมนียา ธมฺมา. กตเม ทส? สมฺมาทิฏฺิกสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาทิฏฺิ นิทฺธนฺตา โหติ; เย จ มิจฺฉาทิฏฺิปจฺจยา อเนเก ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สมฺภวนฺติ เต จสฺส นิทฺธนฺตา โหนฺติ; สมฺมาทิฏฺิปจฺจยา จ อเนเก กุสลา ธมฺมา ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺติ ¶ .
‘‘สมฺมาสงฺกปฺปสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาสงฺกปฺโป นิทฺธนฺโต โหติ…เป… สมฺมาวาจสฺส ภิกฺขเว, มิจฺฉาวาจา นิทฺธนฺตา โหติ… สมฺมากมฺมนฺตสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉากมฺมนฺโต นิทฺธนฺโต โหติ… สมฺมาอาชีวสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาอาชีโว นิทฺธนฺโต โหติ… สมฺมาวายามสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาวายาโม นิทฺธนฺโต โหติ… สมฺมาสติสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาสติ นิทฺธนฺตา โหติ… สมฺมาสมาธิสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาสมาธิ นิทฺธนฺโต โหติ… สมฺมาาณิสฺส, ภิกฺขเว, มิจฺฉาาณํ นิทฺธนฺตํ โหติ….
‘‘สมฺมาวิมุตฺติสฺส ¶ , ภิกฺขเว, มิจฺฉาวิมุตฺติ นิทฺธนฺตา โหติ; เย จ มิจฺฉาวิมุตฺติปจฺจยา อเนเก ปาปกา อกุสลา ¶ ธมฺมา สมฺภวนฺติ เต จสฺส นิทฺธนฺตา โหนฺติ; สมฺมาวิมุตฺติปจฺจยา จ อเนเก กุสลา ธมฺมา ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺติ. อิเม โข, ภิกฺขเว, ทส นิทฺธมนียา ธมฺมา’’ติ. ทสมํ.
๑๑. ปมอเสขสุตฺตํ
๑๑๑. อถ โข อฺตโร ภิกฺขุ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ –
‘‘‘อเสโข ¶ อเสโข’ติ, ภนฺเต, วุจฺจติ. กิตฺตาวตา ภนฺเต, ภิกฺขุ อเสโข โหตี’’ติ? ‘‘อิธ, ภิกฺขุ, ภิกฺขุ อเสขาย สมฺมาทิฏฺิยา สมนฺนาคโต โหติ, อเสเขน สมฺมาสงฺกปฺเปน สมนฺนาคโต โหติ, อเสขาย สมฺมาวาจาย สมนฺนาคโต โหติ, อเสเขน สมฺมากมฺมนฺเตน สมนฺนาคโต โหติ, อเสเขน สมฺมาอาชีเวน สมนฺนาคโต โหติ, อเสเขน สมฺมาวายาเมน สมนฺนาคโต โหติ, อเสขาย สมฺมาสติยา สมนฺนาคโต โหติ, อเสเขน สมฺมาสมาธินา สมนฺนาคโต โหติ, อเสเขน สมฺมาาเณน สมนฺนาคโต โหติ, อเสขาย สมฺมาวิมุตฺติยา สมนฺนาคโต โหติ. เอวํ โข, ภิกฺขุ, ภิกฺขุ อเสโข โหตี’’ติ. เอกาทสมํ.
๑๒. ทุติยอเสขสุตฺตํ
๑๑๒. ‘‘ทสยิเม ¶ , ภิกฺขเว, อเสขิยา ธมฺมา. กตเม ทส? อเสขา สมฺมาทิฏฺิ, อเสโข สมฺมาสงฺกปฺโป, อเสขา สมฺมาวาจา, อเสโข สมฺมากมฺมนฺโต, อเสโข สมฺมาอาชีโว, อเสโข สมฺมาวายาโม, อเสขา สมฺมาสติ, อเสโข สมฺมาสมาธิ, อเสขํ สมฺมาาณํ, อเสขา สมฺมาวิมุตฺติ – อิเม โข, ภิกฺขเว, ทส อเสขิยา ธมฺมา’’ติ. ทฺวาทสมํ.
สมณสฺาวคฺโค ปโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
สฺา ¶ โพชฺฌงฺคา มิจฺฉตฺตํ, พีชํ วิชฺชาย นิชฺชรํ;
โธวนํ ติกิจฺฉา วมนํ นิทฺธมนํ ทฺเว อเสขาติ.