📜
๕. อกฺโกสวคฺโค
๑. วิวาทสุตฺตํ
๔๑. อถ ¶ ¶ โข อายสฺมา อุปาลิ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข ¶ อายสฺมา อุปาลิ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘โก นุ โข, ภนฺเต, เหตุ โก ปจฺจโย, เยน สงฺเฆ ภณฺฑนกลหวิคฺคหวิวาทา อุปฺปชฺชนฺติ, ภิกฺขู จ น ผาสุ [ผาสุํ (?)] วิหรนฺตี’’ติ? ‘‘อิธุปาลิ, ภิกฺขู อธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปนฺติ, ธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปนฺติ, อวินยํ วินโยติ ทีเปนฺติ, วินยํ อวินโยติ ทีเปนฺติ, อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตน ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ, ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตน อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ, อนาจิณฺณํ ตถาคเตน อาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ, อาจิณฺณํ ตถาคเตน อนาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ, อปฺตฺตํ ตถาคเตน ปฺตฺตํ ตถาคเตนาติ ¶ ทีเปนฺติ, ปฺตฺตํ ตถาคเตน อปฺตฺตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ. อยํ โข, อุปาลิ, เหตุ อยํ ปจฺจโย, เยน สงฺเฆ ภณฺฑนกลหวิคฺคหวิวาทา อุปฺปชฺชนฺติ, ภิกฺขู จ น ผาสุ วิหรนฺตี’’ติ. ปมํ.
๒. ปมวิวาทมูลสุตฺตํ
๔๒. ‘‘กติ นุ โข, ภนฺเต, วิวาทมูลานี’’ติ? ‘‘ทส โข, อุปาลิ, วิวาทมูลานิ. กตมานิ ทส? อิธุปาลิ, ภิกฺขู อธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปนฺติ, ธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปนฺติ, อวินยํ วินโยติ ทีเปนฺติ, วินยํ อวินโยติ ทีเปนฺติ, อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตน ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ ¶ , ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตน อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ, อนาจิณฺณํ ตถาคเตน อาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ, อาจิณฺณํ ตถาคเตน อนาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ, อปฺตฺตํ ตถาคเตน ปฺตฺตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ, ปฺตฺตํ ตถาคเตน อปฺตฺตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ. อิมานิ โข, อุปาลิ, ทส วิวาทมูลานี’’ติ. ทุติยํ.
๓. ทุติยวิวาทมูลสุตฺตํ
๔๓. ‘‘กติ ¶ นุ โข, ภนฺเต, วิวาทมูลานี’’ติ? ‘‘ทส โข, อุปาลิ, วิวาทมูลานิ. กตมานิ ทส? อิธุปาลิ, ภิกฺขู อนาปตฺตึ อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ, อาปตฺตึ อนาปตฺตีติ ทีเปนฺติ, ลหุกํ อาปตฺตึ ครุกาปตฺตีติ ทีเปนฺติ ¶ , ครุกํ อาปตฺตึ ลหุกาปตฺตีติ ทีเปนฺติ, ทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ อทุฏฺุลฺลาปตฺตีติ ทีเปนฺติ, อทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ ทุฏฺุลฺลาปตฺตีติ ทีเปนฺติ, สาวเสสํ อาปตฺตึ อนวเสสาปตฺตีติ ทีเปนฺติ, อนวเสสํ อาปตฺตึ สาวเสสาปตฺตีติ ทีเปนฺติ ¶ , สปฺปฏิกมฺมํ อาปตฺตึ อปฺปฏิกมฺมาปตฺตีติ ทีเปนฺติ, อปฺปฏิกมฺมํ อาปตฺตึ สปฺปฏิกมฺมาปตฺตีติ ทีเปนฺติ. อิมานิ โข, อุปาลิ, ทส วิวาทมูลานี’’ติ. ตติยํ.
๔. กุสินารสุตฺตํ
๔๔. เอกํ สมยํ ภควา กุสินารายํ วิหรติ พลิหรเณ วนสณฺเฑ. ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ภิกฺขโว’’ติ. ‘‘ภทนฺเต’’ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ. ภควา เอตทโวจ –
[จูฬว. ๓๙๙; ปริ. ๔๓๖] ‘‘โจทเกน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา ปรํ โจเทตุกาเมน ปฺจ ธมฺเม อชฺฌตฺตํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปฺจ ธมฺเม อชฺฌตฺตํ อุปฏฺาเปตฺวา ปโร โจเทตพฺโพ. กตเม ปฺจ ธมฺมา อชฺฌตฺตํ ¶ ปจฺจเวกฺขิตพฺพา? โจทเกน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา ปรํ โจเทตุกาเมน เอวํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ – ‘ปริสุทฺธกายสมาจาโร นุ โขมฺหิ, ปริสุทฺเธนมฺหิ กายสมาจาเรน สมนฺนาคโต อจฺฉิทฺเทน อปฺปฏิมํเสน. สํวิชฺชติ นุ โข เม เอโส ธมฺโม อุทาหุ โน’ติ? โน เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริสุทฺธกายสมาจาโร โหติ ปริสุทฺเธน กายสมาจาเรน สมนฺนาคโต อจฺฉิทฺเทน อปฺปฏิมํเสน, ตสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร – ‘อิงฺฆ ตาว อายสฺมา กายิกํ สิกฺขสฺสู’ติ, อิติสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, โจทเกน ภิกฺขุนา ปรํ โจเทตุกาเมน เอวํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ – ‘ปริสุทฺธวจีสมาจาโร นุ โขมฺหิ, ปริสุทฺเธนมฺหิ วจีสมาจาเรน สมนฺนาคโต อจฺฉิทฺเทน อปฺปฏิมํเสน. สํวิชฺชติ นุ โข เม เอโส ธมฺโม อุทาหุ โน’ติ? โน เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ¶ ปริสุทฺธวจีสมาจาโร โหติ ปริสุทฺเธน วจีสมาจาเรน สมนฺนาคโต อจฺฉิทฺเทน อปฺปฏิมํเสน, ตสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร – ‘อิงฺฆ ตาว อายสฺมา วาจสิกํ สิกฺขสฺสู’ติ, อิติสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร.
‘‘ปุน ¶ จปรํ, ภิกฺขเว, โจทเกน ภิกฺขุนา ปรํ โจเทตุกาเมน เอวํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ – ‘เมตฺตํ นุ โข เม จิตฺตํ ปจฺจุปฏฺิตํ สพฺรหฺมจารีสุ อนาฆาตํ. สํวิชฺชติ นุ โข เม เอโส ธมฺโม อุทาหุ โน’ติ? โน เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ¶ เมตฺตํ จิตฺตํ ปจฺจุปฏฺิตํ โหติ สพฺรหฺมจารีสุ อนาฆาตํ, ตสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร – ‘อิงฺฆ ตาว อายสฺมา สพฺรหฺมจารีสุ เมตฺตํ จิตฺตํ อุปฏฺาเปหี’ติ, อิติสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, โจทเกน ภิกฺขุนา ¶ ปรํ โจเทตุกาเมน เอวํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ – ‘พหุสฺสุโต นุ โขมฺหิ สุตธโร สุตสนฺนิจโย, เย เต ธมฺมา อาทิกลฺยาณา มชฺเฌกลฺยาณา ปริโยสานกลฺยาณา สาตฺถํ สพฺยฺชนํ เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ อภิวทนฺติ, ตถารูปา เม ธมฺมา พหุสฺสุตา โหนฺติ ธาตา วจสา ปริจิตา มนสานุเปกฺขิตา ทิฏฺิยา สุปฺปฏิวิทฺธา. สํวิชฺชติ นุ โข เม เอโส ธมฺโม อุทาหุ โน’ติ? โน เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ พหุสฺสุโต โหติ สุตธโร สุตสนฺนิจโย, เย เต ธมฺมา อาทิกลฺยาณา มชฺเฌกลฺยาณา ปริโยสานกลฺยาณา สาตฺถํ สพฺยฺชนํ เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ อภิวทนฺติ, ตถารูปาสฺส ธมฺมา พหุสฺสุตา โหนฺติ ธาตา วจสา ปริจิตา มนสานุเปกฺขิตา ทิฏฺิยา สุปฺปฏิวิทฺธา, ตสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร – ‘อิงฺฆ ตาว อายสฺมา อาคมํ ปริยาปุณสฺสู’ติ, อิติสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, โจทเกน ภิกฺขุนา ปรํ โจเทตุกาเมน เอวํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ – ‘อุภยานิ โข ปน เม ปาติโมกฺขานิ วิตฺถาเรน สฺวาคตานิ โหนฺติ สุวิภตฺตานิ สุปฺปวตฺตีนิ สุวินิจฺฉิตานิ สุตฺตโส อนุพฺยฺชนโส. สํวิชฺชติ นุ โข เม เอโส ธมฺโม อุทาหุ โน’ติ? โน เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน อุภยานิ ปาติโมกฺขานิ วิตฺถาเรน ¶ สฺวาคตานิ โหนฺติ สุวิภตฺตานิ สุปฺปวตฺตีนิ สุวินิจฺฉิตานิ สุตฺตโส อนุพฺยฺชนโส, ‘อิทํ ปนายสฺมา, กตฺถ วุตฺตํ ภควตา’ติ, อิติ ปุฏฺโ น สมฺปายิสฺสติ. ตสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร – ‘อิงฺฆ ตาว อายสฺมา ¶ วินยํ สิกฺขสฺสู’ติ, อิติสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร. อิเม ปฺจ ธมฺมา อชฺฌตฺตํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพา.
‘‘กตเม ปฺจ ¶ ธมฺมา อชฺฌตฺตํ อุปฏฺาเปตพฺพา? ‘กาเลน วกฺขามิ, โน อกาเลน; ภูเตน วกฺขามิ, โน อภูเตน; สณฺเหน วกฺขามิ, โน ผรุเสน; อตฺถสํหิเตน วกฺขามิ, โน อนตฺถสํหิเตน; เมตฺตจิตฺโต วกฺขามิ, โน โทสนฺตโร’ติ – อิเม ปฺจ ธมฺมา อชฺฌตฺตํ อุปฏฺาเปตพฺพา. โจทเกน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา ปรํ โจเทตุกาเมน อิเม ปฺจ ธมฺเม อชฺฌตฺตํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อิเม ปฺจ ธมฺเม อชฺฌตฺตํ อุปฏฺาเปตฺวา ปโร โจเทตพฺโพ’’ติ. จตุตฺถํ.
๕. ราชนฺเตปุรปฺปเวสนสุตฺตํ
๔๕. [ปาจิ. ๔๙๗] ‘‘ทสยิเม ¶ , ภิกฺขเว, อาทีนวา ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน. กตเม ทส? อิธ, ภิกฺขเว, ราชา มเหสิยา สทฺธึ นิสินฺโน โหติ. ตตฺร ภิกฺขุ ปวิสติ. มเหสี วา ภิกฺขุํ ทิสฺวา สิตํ ปาตุกโรติ, ภิกฺขุ วา มเหสึ ทิสฺวา สิตํ ปาตุกโรติ. ตตฺถ รฺโ เอวํ โหติ – ‘อทฺธา อิเมสํ กตํ วา กริสฺสนฺติ วา’ติ! อยํ, ภิกฺขเว, ปโม อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ราชา พหุกิจฺโจ พหุกรณีโย อฺตรํ อิตฺถึ คนฺตฺวา น สรติ – ‘สา เตน คพฺภํ คณฺหาติ’. ตตฺถ รฺโ เอวํ โหติ – ‘น โข อิธ อฺโ ¶ โกจิ ปวิสติ, อฺตฺร ปพฺพชิเตน. สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺม’นฺติ. อยํ, ภิกฺขเว, ทุติโย อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, รฺโ อนฺเตปุเร อฺตรํ รตนํ นสฺสติ. ตตฺถ รฺโ เอวํ โหติ – ‘น โข อิธ อฺโ โกจิ ปวิสติ, อฺตฺร ปพฺพชิเตน. สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺม’นฺติ. อยํ, ภิกฺขเว, ตติโย อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน.
‘‘ปุน ¶ จปรํ, ภิกฺขเว, รฺโ อนฺเตปุเร อพฺภนฺตรา คุยฺหมนฺตา พหิทฺธา สมฺเภทํ คจฺฉนฺติ. ตตฺถ รฺโ เอวํ โหติ – ‘น โข อิธ อฺโ โกจิ ปวิสติ, อฺตฺร ปพฺพชิเตน ¶ . สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺม’นฺติ. อยํ, ภิกฺขเว, จตุตฺโถ อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, รฺโ อนฺเตปุเร ปิตา วา ปุตฺตํ ปตฺเถติ ปุตฺโต วา ปิตรํ ปตฺเถติ. เตสํ เอวํ โหติ – ‘น โข อิธ อฺโ โกจิ ปวิสติ, อฺตฺร ปพฺพชิเตน. สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺม’นฺติ. อยํ, ภิกฺขเว, ปฺจโม อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ราชา นีจฏฺานิยํ อุจฺเจ าเน เปติ. เยสํ ตํ อมนาปํ เตสํ เอวํ โหติ – ‘ราชา โข ปพฺพชิเตน สํสฏฺโ. สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺม’นฺติ. อยํ, ภิกฺขเว, ฉฏฺโ อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน.
‘‘ปุน ¶ จปรํ, ภิกฺขเว, ราชา อุจฺจฏฺานิยํ นีเจ าเน เปติ. เยสํ ตํ อมนาปํ เตสํ เอวํ โหติ – ‘ราชา โข ปพฺพชิเตน สํสฏฺโ. สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺม’นฺติ. อยํ, ภิกฺขเว, สตฺตโม อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ราชา อกาเล เสนํ อุยฺโยเชติ. เยสํ ตํ อมนาปํ เตสํ เอวํ โหติ – ‘ราชา โข ปพฺพชิเตน สํสฏฺโ. สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺม’นฺติ. อยํ, ภิกฺขเว, อฏฺโม อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ราชา กาเล เสนํ อุยฺโยเชตฺวา อนฺตรามคฺคโต นิวตฺตาเปติ. เยสํ ตํ อมนาปํ เตสํ เอวํ ¶ โหติ – ‘ราชา โข ปพฺพชิเตน สํสฏฺโ. สิยา นุ ¶ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺม’นฺติ. อยํ, ภิกฺขเว, นวโม อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, รฺโ อนฺเตปุรํ หตฺถิสมฺมทฺทํ อสฺสสมฺมทฺทํ รถสมฺมทฺทํ รชนียานิ รูปสทฺทคนฺธรสโผฏฺพฺพานิ, ยานิ น ปพฺพชิตสฺส สารุปฺปานิ. อยํ, ภิกฺขเว, ทสโม อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน. อิเม โข, ภิกฺขเว, ทส อาทีนวา ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน’’ติ. ปฺจมํ.
๖. สกฺกสุตฺตํ
๔๖. เอกํ ¶ สมยํ ภควา สกฺเกสุ วิหรติ กปิลวตฺถุสฺมึ นิคฺโรธาราเม. อถ โข สมฺพหุลา สกฺกา อุปาสกา ตทหุโปสเถ เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. เอกมนฺตํ นิสินฺเน โข สกฺเก อุปาสเก ภควา เอตทโวจ – ‘‘อปิ นุ ตุมฺเห, สกฺกา, อฏฺงฺคสมนฺนาคตํ อุโปสถํ อุปวสถา’’ติ? ‘‘อปฺเปกทา มยํ, ภนฺเต, อฏฺงฺคสมนฺนาคตํ อุโปสถํ อุปวสาม, อปฺเปกทา น อุปวสามา’’ติ. ‘‘เตสํ โว, สกฺกา, อลาภา เตสํ ทุลฺลทฺธํ, เย ตุมฺเห เอวํ โสกสภเย ชีวิเต มรณสภเย ชีวิเต อปฺเปกทา อฏฺงฺคสมนฺนาคตํ อุโปสถํ อุปวสถ, อปฺเปกทา น อุปวสถ.
‘‘ตํ กึ มฺถ, สกฺกา, อิธ ปุริโส เยน เกนจิ กมฺมฏฺาเนน อนาปชฺช อกุสลํ ทิวสํ อฑฺฒกหาปณํ นิพฺพิเสยฺย. ทกฺโข ¶ ปุริโส อุฏฺานสมฺปนฺโนติ อลํ วจนายา’’ติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’.
‘‘ตํ ¶ กึ มฺถ, สกฺกา, อิธ ปุริโส เยน เกนจิ กมฺมฏฺาเนน อนาปชฺช อกุสลํ ทิวสํ กหาปณํ นิพฺพิเสยฺย. ทกฺโข ปุริโส อุฏฺานสมฺปนฺโนติ อลํ วจนายา’’ติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’.
‘‘ตํ กึ, มฺถ, สกฺกา, อิธ ปุริโส เยน เกนจิ กมฺมฏฺาเนน อนาปชฺช อกุสลํ ทิวสํ ทฺเว กหาปเณ นิพฺพิเสยฺย ¶ … ตโย กหาปเณ นิพฺพิเสยฺย… จตฺตาโร กหาปเณ นิพฺพิเสยฺย… ปฺจ กหาปเณ นิพฺพิเสยฺย… ฉ กหาปเณ นิพฺพิเสยฺย… สตฺต กหาปเณ นิพฺพิเสยฺย… อฏฺ กหาปเณ นิพฺพิเสยฺย… นว กหาปเณ นิพฺพิเสยฺย… ทส กหาปเณ นิพฺพิเสยฺย… วีส กหาปเณ นิพฺพิเสยฺย… ตึส กหาปเณ นิพฺพิเสยฺย… จตฺตารีสํ กหาปเณ นิพฺพิเสยฺย… ปฺาสํ กหาปเณ นิพฺพิเสยฺย… กหาปณสตํ นิพฺพิเสยฺย. ทกฺโข ปุริโส อุฏฺานสมฺปนฺโนติ อลํ วจนายา’’ติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’.
‘‘ตํ กึ มฺถ, สกฺกา, อปิ นุ โส ปุริโส ทิวเส ทิวเส กหาปณสตํ กหาปณสหสฺสํ ¶ นิพฺพิสมาโน ลทฺธํ ลทฺธํ นิกฺขิปนฺโต วสฺสสตายุโก วสฺสสตชีวี มหนฺตํ โภคกฺขนฺธํ อธิคจฺเฉยฺยา’’ติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’.
‘‘ตํ กึ มฺถ, สกฺกา, อปิ นุ โส ปุริโส โภคเหตุ โภคนิทานํ โภคาธิกรณํ เอกํ วา รตฺตึ เอกํ วา ทิวสํ อุปฑฺฒํ วา รตฺตึ อุปฑฺฒํ วา ทิวสํ เอกนฺตสุขปฺปฏิสํเวที วิหเรยฺยา’’ติ? ‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’. ‘‘ตํ กิสฺส เหตุ’’? ‘‘กามา หิ, ภนฺเต, อนิจฺจา ตุจฺฉา มุสา โมสธมฺมา’’ติ.
‘‘อิธ ปน โว, สกฺกา, มม สาวโก ทส วสฺสานิ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต ยถา มยานุสิฏฺํ ตถา ปฏิปชฺชมาโน สตมฺปิ วสฺสานิ สตมฺปิ วสฺสสตานิ สตมฺปิ ¶ วสฺสสหสฺสานิ เอกนฺตสุขปฺปฏิสํเวที วิหเรยฺย. โส จ ขฺวสฺส สกทาคามี วา อนาคามี วา อปณฺณกํ วา โสตาปนฺโน. ติฏฺนฺตุ, สกฺกา, ทส วสฺสานิ.
อิธ มม สาวโก นว วสฺสานิ… อฏฺ วสฺสานิ… สตฺต วสฺสานิ… ฉ วสฺสานิ… ปฺจ วสฺสานิ จตฺตาริ วสฺสานิ… ตีณิ วสฺสานิ… ทฺเว วสฺสานิ… เอกํ วสฺสํ อปฺปมตฺโต อาตาปี ¶ ปหิตตฺโต วิหรนฺโต ยถา มยานุสิฏฺํ ตถา ปฏิปชฺชมาโน สตมฺปิ วสฺสานิ สตมฺปิ วสฺสสตานิ สตมฺปิ วสฺสสหสฺสานิ เอกนฺตสุขปฺปฏิสํเวที วิหเรยฺย, โส จ ขฺวสฺส สกทาคามี ¶ วา อนาคามี วา อปณฺณกํ วา โสตาปนฺโน. ติฏฺตุ, สกฺกา, เอกํ วสฺสํ.
อิธ มม สาวโก ทส มาเส อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต ยถา มยานุสิฏฺํ ตถา ปฏิปชฺชมาโน สตมฺปิ วสฺสานิ สตมฺปิ วสฺสสตานิ สตมฺปิ วสฺสสหสฺสานิ เอกนฺตสุขปฺปฏิสํเวที วิหเรยฺย, โส จ ขฺวสฺส สกทาคามี วา อนาคามี วา อปณฺณกํ วา โสตาปนฺโน. ติฏฺนฺตุ, สกฺกา, ทส มาสา.
อิธ มม สาวโก นว มาเส… อฏฺ มาเส… สตฺต มาเส… ฉ มาเส… ปฺจ มาเส… จตฺตาโร มาเส… ตโย มาเส… ทฺเว มาเส… เอกํ มาสํ… อฑฺฒมาสํ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต ยถา มยานุสิฏฺํ ตถา ปฏิปชฺชมาโน สตมฺปิ วสฺสานิ สตมฺปิ วสฺสสตานิ ¶ สตมฺปิ วสฺสสหสฺสานิ เอกนฺตสุขปฺปฏิสํเวที วิหเรยฺย, โส จ ขฺวสฺส สกทาคามี วา อนาคามี วา อปณฺณกํ วา โสตาปนฺโน. ติฏฺตุ, สกฺกา, อฑฺฒมาโส.
อิธ มม สาวโก ทส รตฺตินฺทิเว [รตฺติทิเว (ก.)] อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต ยถา มยานุสิฏฺํ ตถา ปฏิปชฺชมาโน สตมฺปิ วสฺสานิ สตมฺปิ วสฺสสตานิ สตมฺปิ วสฺสสหสฺสานิ เอกนฺตสุขปฺปฏิสํเวที วิหเรยฺย, โส จ ขฺวสฺส สกทาคามี วา อนาคามี วา อปณฺณกํ วา โสตาปนฺโน. ติฏฺนฺตุ, สกฺกา, ทส รตฺตินฺทิวา.
อิธ มม สาวโก นว รตฺตินฺทิเว… อฏฺ รตฺตินฺทิเว… สตฺต รตฺตินฺทิเว… ฉ ¶ รตฺตินฺทิเว… ปฺจ รตฺตินฺทิเว… จตฺตาโร ¶ รตฺตินฺทิเว… ตโย รตฺตินฺทิเว… ทฺเว รตฺตินฺทิเว… เอกํ รตฺตินฺทิวํ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต ยถา มยานุสิฏฺํ ตถา ปฏิปชฺชมาโน สตมฺปิ วสฺสานิ สตมฺปิ วสฺสสตานิ สตมฺปิ วสฺสสหสฺสานิ เอกนฺตสุขปฺปฏิสํเวที วิหเรยฺย, โส จ ขฺวสฺส สกทาคามี วา อนาคามี วา อปณฺณกํ วา โสตาปนฺโน. เตสํ โว, สกฺกา, อลาภา เตสํ ทุลฺลทฺธํ, เย ตุมฺเห เอวํ โสกสภเย ชีวิเต มรณสภเย ชีวิเต อปฺเปกทา อฏฺงฺคสมนฺนาคตํ อุโปสถํ อุปวสถ, อปฺเปกทา น อุปวสถา’’ติ. ‘‘เอเต มยํ, ภนฺเต, อชฺชตคฺเค อฏฺงฺคสมนฺนาคตํ อุโปสถํ อุปวสิสฺสามา’’ติ. ฉฏฺํ.
๗. มหาลิสุตฺตํ
๔๗. เอกํ ¶ สมยํ ภควา เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายํ. อถ โข มหาลิ ลิจฺฉวิ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข มหาลิ ลิจฺฉวิ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘โก นุ โข, ภนฺเต เหตุ, โก ปจฺจโย ปาปสฺส กมฺมสฺส กิริยาย ปาปสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยา’’ติ? ‘‘โลโภ โข, มหาลิ, เหตุ, โลโภ ปจฺจโย ปาปสฺส กมฺมสฺส กิริยาย ปาปสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยา. โทโส โข, มหาลิ, เหตุ, โทโส ปจฺจโย ปาปสฺส กมฺมสฺส กิริยาย ปาปสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยา. โมโห โข, มหาลิ, เหตุ, โมโห ปจฺจโย ปาปสฺส กมฺมสฺส กิริยาย ปาปสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยา. อโยนิโส มนสิกาโร โข, มหาลิ, เหตุ, อโยนิโส มนสิกาโร ปจฺจโย ¶ ปาปสฺส กมฺมสฺส กิริยาย ปาปสฺส กมฺมสฺส ¶ ปวตฺติยา. มิจฺฉาปณิหิตํ ¶ โข, มหาลิ, จิตฺตํ เหตุ, มิจฺฉาปณิหิตํ จิตฺตํ ปจฺจโย ปาปสฺส กมฺมสฺส กิริยาย ปาปสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยาติ. อยํ โข, มหาลิ, เหตุ, อยํ ปจฺจโย ปาปสฺส กมฺมสฺส กิริยาย ปาปสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยา’’ติ.
‘‘โก ปน, ภนฺเต, เหตุ โก ปจฺจโย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส กิริยาย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยา’’ติ? ‘‘อโลโภ โข, มหาลิ, เหตุ, อโลโภ ปจฺจโย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส กิริยาย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยา. อโทโส โข, มหาลิ, เหตุ, อโทโส ปจฺจโย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส กิริยาย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยา. อโมโห โข, มหาลิ, เหตุ, อโมโห ปจฺจโย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส กิริยาย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยา. โยนิโส มนสิกาโร โข, มหาลิ, เหตุ, โยนิโส มนสิกาโร ปจฺจโย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส กิริยาย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยา. สมฺมาปณิหิตํ โข, มหาลิ, จิตฺตํ เหตุ, สมฺมาปณิหิตํ จิตฺตํ ปจฺจโย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส กิริยาย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยา. อยํ โข, มหาลิ, เหตุ, อยํ ปจฺจโย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส กิริยาย กลฺยาณสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยา. อิเม จ, มหาลิ, ทส ธมฺมา โลเก น สํวิชฺเชยฺยุํ, นยิธ ปฺาเยถ อธมฺมจริยาวิสมจริยาติ วา ธมฺมจริยาสมจริยาติ วา. ยสฺมา จ โข, มหาลิ, อิเม ทส ธมฺมา โลเก ¶ สํวิชฺชนฺติ, ตสฺมา ปฺายติ อธมฺมจริยาวิสมจริยาติ วา ธมฺมจริยาสมจริยาติ วา’’ติ. สตฺตมํ.
๘. ปพฺพชิตอภิณฺหสุตฺตํ
๔๘. ‘‘ทสยิเม, ภิกฺขเว, ธมฺมา ปพฺพชิเตน อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพา ¶ . กตเม ทส? ‘เววณฺณิยมฺหิ อชฺฌุปคโต’ติ ปพฺพชิเตน อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ; ‘ปรปฏิพทฺธา เม ชีวิกา’ติ ปพฺพชิเตน ¶ อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ; ‘อฺโ เม อากปฺโป กรณีโย’ติ ปพฺพชิเตน อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ; ‘กจฺจิ นุ โข เม อตฺตา สีลโต น อุปวทตี’ติ ปพฺพชิเตน อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ; ‘กจฺจิ นุ โข มํ อนุวิจฺจ วิฺู สพฺรหฺมจารี สีลโต น อุปวทนฺตี’ติ ปพฺพชิเตน อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ; ‘สพฺเพหิ เม ปิเยหิ มนาเปหิ นานาภาโว วินาภาโว’ติ ปพฺพชิเตน อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ; ‘กมฺมสฺสโกมฺหิ กมฺมทายาโท กมฺมโยนิ กมฺมพนฺธุ กมฺมปฏิสรโณ, ยํ กมฺมํ กริสฺสามิ กลฺยาณํ วา ปาปกํ วา ¶ ตสฺส ทายาโท ภวิสฺสามี’ติ ปพฺพชิเตน อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ; ‘กถํภูตสฺส เม รตฺตินฺทิวา วีติวตฺตนฺตี’ติ ปพฺพชิเตน อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ; ‘กจฺจิ นุ โข อหํ สฺุาคาเร อภิรมามี’ติ ปพฺพชิเตน อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ; ‘อตฺถิ นุ โข เม อุตฺตริ มนุสฺสธมฺโม อลมริยาณทสฺสนวิเสโส อธิคโต, เยนาหํ [โยหํ (สี. ปี. ก.), โสหํ (สฺยา.)] ปจฺฉิเม กาเล สพฺรหฺมจารีหิ ปุฏฺโ น มงฺกุ ภวิสฺสามี’ติ ปพฺพชิเตน อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ. อิเม โข, ภิกฺขเว, ทส ธมฺมา ปพฺพชิเตน อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพา’’ติ. อฏฺมํ.
๙. สรีรฏฺธมฺมสุตฺตํ
๔๙. ‘‘ทสยิเม, ภิกฺขเว, ธมฺมา สรีรฏฺา. กตเม ทส? สีตํ, อุณฺหํ, ชิฆจฺฉา, ปิปาสา, อุจฺจาโร, ปสฺสาโว, กายสํวโร, วจีสํวโร, อาชีวสํวโร, โปโนภวิโก [โปโนพฺภวิโก (ก.)] ภวสงฺขาโร – อิเม ¶ โข, ภิกฺขเว, ทส ธมฺมา สรีรฏฺา’’ติ. นวมํ.
๑๐. ภณฺฑนสุตฺตํ
๕๐. เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา ¶ ภิกฺขู ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตา ¶ อุปฏฺานสาลายํ สนฺนิสินฺนา สนฺนิปติตา ภณฺฑนชาตา กลหชาตา วิวาทาปนฺนา อฺมฺํ มุขสตฺตีหิ วิตุทนฺตา วิหรนฺติ.
อถ โข ภควา สายนฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺิโต เยน อุปฏฺานสาลา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ. นิสชฺช โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘กาย นุตฺถ, ภิกฺขเว, เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนา สนฺนิปติตา, กา จ ปน โว อนฺตรากถา วิปฺปกตา’’ติ?
‘‘อิธ มยํ, ภนฺเต, ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตา อุปฏฺานสาลายํ สนฺนิสินฺนา สนฺนิปติตา ภณฺฑนชาตา กลหชาตา วิวาทาปนฺนา อฺมฺํ มุขสตฺตีหิ วิตุทนฺตา วิหรามา’’ติ. ‘‘น โข ปเนตํ, ภิกฺขเว, ตุมฺหากํ ปติรูปํ กุลปุตฺตานํ สทฺธาย อคารสฺมา อนคาริยํ ¶ ปพฺพชิตานํ, ยํ ตุมฺเห ภณฺฑนชาตา กลหชาตา วิวาทาปนฺนา อฺมฺํ มุขสตฺตีหิ วิตุทนฺตา วิหเรยฺยาถ.
‘‘ทสยิเม, ภิกฺขเว, ธมฺมา สารณียา ปิยกรณา ครุกรณา [ปิยกราณา ครุกราณา (?)] สงฺคหาย อวิวาทาย สามคฺคิยา เอกีภาวาย สํวตฺตนฺติ. กตเม ทส? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สีลวา โหติ, ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต วิหรติ อาจารโคจรสมฺปนฺโน อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสาวี, สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ. ยมฺปิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สีลวา โหติ…เป… สมาทาย สิกฺขติ ¶ สิกฺขาปเทสุ, อยมฺปิ ธมฺโม สารณีโย ปิยกรโณ ครุกรโณ สงฺคหาย อวิวาทาย สามคฺคิยา เอกีภาวาย สํวตฺตติ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ พหุสฺสุโต โหติ สุตธโร สุตสนฺนิจโย, เย เต ธมฺมา อาทิกลฺยาณา มชฺเฌกลฺยาณา ปริโยสานกลฺยาณา สาตฺถํ สพฺยฺชนํ เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ อภิวทนฺติ, ตถารูปาสฺส ธมฺมา พหุสฺสุตา โหนฺติ ธาตา วจสา ปริจิตา ¶ มนสานุเปกฺขิตา ทิฏฺิยา สุปฺปฏิวิทฺธา. ยมฺปิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ พหุสฺสุโต โหติ…เป… ทิฏฺิยา สุปฺปฏิวิทฺธา, อยมฺปิ ธมฺโม สารณีโย ปิยกรโณ ครุกรโณ สงฺคหาย อวิวาทาย สามคฺคิยา เอกีภาวาย สํวตฺตติ.
‘‘ปุน ¶ จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ กลฺยาณมิตฺโต โหติ กลฺยาณสหาโย กลฺยาณสมฺปวงฺโก. ยมฺปิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ กลฺยาณมิตฺโต โหติ กลฺยาณสหาโย กลฺยาณสมฺปวงฺโก, อยมฺปิ ธมฺโม สารณีโย ปิยกรโณ ครุกรโณ สงฺคหาย อวิวาทาย สามคฺคิยา เอกีภาวาย สํวตฺตติ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สุวโจ โหติ โสวจสฺสกรเณหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ขโม ปทกฺขิณคฺคาหี อนุสาสนึ. ยมฺปิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สุวโจ โหติ โสวจสฺสกรเณหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ขโม ปทกฺขิณคฺคาหี อนุสาสนึ, อยมฺปิ ธมฺโม สารณีโย ปิยกรโณ ครุกรโณ สงฺคหาย อวิวาทาย สามคฺคิยา เอกีภาวาย สํวตฺตติ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ยานิ ตานิ สพฺรหฺมจารีนํ อุจฺจาวจานิ กึกรณียานิ ¶ – ตตฺถ ทกฺโข โหติ อนลโส, ตตฺรูปายาย วีมํสาย สมนฺนาคโต อลํ กาตุํ อลํ สํวิธาตุํ. ยมฺปิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ยานิ ตานิ ¶ สพฺรหฺมจารีนํ อุจฺจาวจานิ กึกรณียานิ – ตตฺถ ทกฺโข โหติ อนลโส ตตฺรูปายาย วีมํสาย สมนฺนาคโต อลํ กาตุํ อลํ สํวิธาตุํ, อยมฺปิ ธมฺโม ปิยกรโณ ครุกรโณ สงฺคหาย อวิวาทาย สามคฺคิยา เอกีภาวาย สํวตฺตติ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ธมฺมกาโม โหติ ปิยสมุทาหาโร, อภิธมฺเม อภิวินเย อุฬารปาโมชฺโช. ยมฺปิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ธมฺมกาโม โหติ ปิยสมุทาหาโร, อภิธมฺเม อภิวินเย อุฬารปาโมชฺโช, อยมฺปิ ธมฺโม สารณีโย ปิยกรโณ ครุกรโณ สงฺคหาย อวิวาทาย สามคฺคิยา เอกีภาวาย สํวตฺตติ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อารทฺธวีริโย วิหรติ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย กุสลานํ ธมฺมานํ อุปสมฺปทาย, ถามวา ทฬฺหปรกฺกโม อนิกฺขิตฺตธุโร กุสเลสุ ธมฺเมสุ. ยมฺปิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อารทฺธวีริโย วิหรติ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย ¶ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปสมฺปทาย, ถามวา ทฬฺหปรกฺกโม อนิกฺขิตฺตธุโร กุสเลสุ ธมฺเมสุ, อยมฺปิ ธมฺโม สารณีโย ปิยกรโณ ครุกรโณ สงฺคหาย อวิวาทาย สามคฺคิยา เอกีภาวาย สํวตฺตติ.
‘‘ปุน ¶ จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สนฺตุฏฺโ โหติ อิตรีตรจีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรน. ยมฺปิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สนฺตุฏฺโ โหติ อิตรีตรจีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรน, อยมฺปิ ธมฺโม สารณีโย…เป… สํวตฺตติ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สติมา โหติ, ปรเมน สติเนปกฺเกน สมนฺนาคโต, จิรกตมฺปิ จิรภาสิตมฺปิ สริตา อนุสฺสริตา. ยมฺปิ ¶ , ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สติมา โหติ, ปรเมน สติเนปกฺเกน สมนฺนาคโต, จิรกตมฺปิ จิรภาสิตมฺปิ สริตา อนุสฺสริตา, อยมฺปิ ธมฺโม สารณีโย…เป… สํวตฺตติ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปฺวา โหติ, อุทยตฺถคามินิยา ปฺาย สมนฺนาคโต อริยาย นิพฺเพธิกาย สมฺมา ทุกฺขกฺขยคามินิยา. ยมฺปิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปฺวา โหติ, อุทยตฺถคามินิยา ¶ ปฺาย สมนฺนาคโต อริยาย นิพฺเพธิกาย สมฺมา ทุกฺขกฺขยคามินิยา, อยมฺปิ ธมฺโม สารณีโย…เป… สํวตฺตติ. อิเม โข, ภิกฺขเว, ทส ธมฺมา สารณียา ปิยกรณา ครุกรณา สงฺคหาย อวิวาทาย สามคฺคิยา เอกีภาวาย สํวตฺตนฺตี’’ติ. ทสมํ.
อกฺโกสวคฺโค ปฺจโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
วิวาทา ¶ ทฺเว จ มูลานิ, กุสินารปเวสเน;
สกฺโก มหาลิ อภิณฺหํ, สรีรฏฺา จ ภณฺฑนาติ.
ปมปณฺณาสกํ สมตฺตํ.
๒. ทุติยปณฺณาสกํ