📜
(๘) ๓. อากงฺขวคฺโค
๑. อากงฺขสุตฺตํ
๗๑. [อ. นิ. ๔.๑๒; อิติวุ. ๑๑๑] เอกํ ¶ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ภิกฺขโว’’ติ. ‘‘ภทนฺเต’’ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ. ภควา เอตทโวจ –
‘‘สมฺปนฺนสีลา ¶ , ภิกฺขเว, วิหรถ สมฺปนฺนปาติโมกฺขา, ปาติโมกฺขสํวรสํวุตา วิหรถ อาจารโคจรสมฺปนฺนา อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสาวิโน, สมาทาย สิกฺขถ สิกฺขาปเทสุ.
‘‘อากงฺเขยฺย เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ‘สพฺรหฺมจารีนํ ปิโย จสฺสํ มนาโป จ ครุ จ ภาวนีโย จา’ติ, สีเลสฺเววสฺส ปริปูรการี อชฺฌตฺตํ เจโตสมถมนุยุตฺโต ¶ อนิรากตชฺฌาโน วิปสฺสนาย สมนฺนาคโต พฺรูเหตา สฺุาคารานํ.
‘‘อากงฺเขยฺย เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ‘ลาภี อสฺสํ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาราน’นฺติ, สีเลสฺเววสฺส ปริปูรการี อชฺฌตฺตํ เจโตสมถมนุยุตฺโต อนิรากตชฺฌาโน วิปสฺสนาย สมนฺนาคโต พฺรูเหตา สฺุาคารานํ.
‘‘อากงฺเขยฺย เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ‘เยสาหํ ปริภฺุชามิ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ เตสํ เต การา มหปฺผลา อสฺสุ มหานิสํสา’ติ, สีเลสฺเววสฺส…เป… พฺรูเหตา สฺุาคารานํ.
‘‘อากงฺเขยฺย เจ, ภิกฺขเว ¶ , ภิกฺขุ ‘เย เม [เย มํ (ม. นิ. ๑.๖๕)] เปตา าตี สาโลหิตา กาลงฺกตา [กาลกตา (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] ปสนฺนจิตฺตา อนุสฺสรนฺติ เตสํ ตํ มหปฺผลํ อสฺส มหานิสํส’นฺติ, สีเลสฺเววสฺส…เป… พฺรูเหตา สฺุาคารานํ.
‘‘อากงฺเขยฺย ¶ เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ‘สนฺตุฏฺโ อสฺสํ อิตรีตรจีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรนา’ติ, สีเลสฺเววสฺส…เป… พฺรูเหตา สฺุาคารานํ.
‘‘อากงฺเขยฺย เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ‘ขโม อสฺสํ สีตสฺส อุณฺหสฺส ชิฆจฺฉาย ปิปาสาย ฑํสมกสวาตาตปสรีสปสมฺผสฺสานํ, ทุรุตฺตานํ ทุราคตานํ วจนปถานํ อุปฺปนฺนานํ สารีริกานํ เวทนานํ ทุกฺขานํ ติพฺพานํ [ติปฺปานํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] ขรานํ กฏุกานํ อสาตานํ อมนาปานํ ปาณหรานํ อธิวาสกชาติโก อสฺส’นฺติ, สีเลสฺเววสฺส…เป… พฺรูเหตา สฺุาคารานํ.
‘‘อากงฺเขยฺย เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ‘อรติรติสโห อสฺสํ, น จ มํ อรติรติ สเหยฺย, อุปฺปนฺนํ อรติรตึ อภิภุยฺย ¶ อภิภุยฺย วิหเรยฺย’นฺติ, สีเลสฺเววสฺส…เป… พฺรูเหตา สฺุาคารานํ.
‘‘อากงฺเขยฺย ¶ เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ‘ภยเภรวสโห อสฺสํ, น จ มํ ภยเภรโว สเหยฺย, อุปฺปนฺนํ ภยเภรวํ อภิภุยฺย อภิภุยฺย วิหเรยฺย’นฺติ, สีเลสฺเววสฺส…เป… พฺรูเหตา สฺุาคารานํ.
‘‘อากงฺเขยฺย เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ‘จตุนฺนํ ฌานานํ อาภิเจตสิกานํ ทิฏฺธมฺมสุขวิหารานํ นิกามลาภี อสฺสํ อกิจฺฉลาภี อกสิรลาภี’ติ, สีเลสฺเววสฺส…เป… พฺรูเหตา สฺุาคารานํ.
‘‘อากงฺเขยฺย เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ‘อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม ¶ สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหเรยฺย’นฺติ, สีเลสฺเววสฺส ปริปูรการี อชฺฌตฺตํ เจโตสมถมนุยุตฺโต อนิรากตชฺฌาโน วิปสฺสนาย สมนฺนาคโต พฺรูเหตา สฺุาคารานํ.
‘‘‘สมฺปนฺนสีลา, ภิกฺขเว, วิหรถ สมฺปนฺนปาติโมกฺขา, ปาติโมกฺขสํวรสํวุตา วิหรถ อาจารโคจรสมฺปนฺนา อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสาวิโน, สมาทาย สิกฺขถ สิกฺขาปเทสู’ติ, อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ, อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺต’’นฺติ. ปมํ.
๒. กณฺฏกสุตฺตํ
๗๒. เอกํ ¶ สมยํ ภควา เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายํ สมฺพหุเลหิ อภิฺาเตหิ อภิฺาเตหิ เถเรหิ สาวเกหิ สทฺธึ – อายสฺมตา จ จาเลน [ปาเลน (สฺยา.)], อายสฺมตา จ อุปจาเลน [อุปฺปาเลน (สฺยา.)], อายสฺมตา จ กุกฺกุเฏน [กกฺกเฏน (สี. สฺยา.)], อายสฺมตา จ กฬิมฺเภน [กวิมฺเภน (สี.)], อายสฺมตา จ นิกเฏน [กเฏน (สี.)], อายสฺมตา จ กฏิสฺสเหน; อฺเหิ จ อภิฺาเตหิ อภิฺาเตหิ เถเรหิ สาวเกหิ สทฺธึ.
เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา อภิฺาตา อภิฺาตา ลิจฺฉวี ภทฺเรหิ ¶ ภทฺเรหิ ยาเนหิ ปรปุราย [ปรํปุราย (สฺยา. อฏฺ.)] อุจฺจาสทฺทา มหาสทฺทา มหาวนํ อชฺโฌคาหนฺติ ภควนฺตํ ทสฺสนาย. อถ โข เตสํ อายสฺมนฺตานํ เอตทโหสิ – ‘‘อิเม โข สมฺพหุลา อภิฺาตา อภิฺาตา ลิจฺฉวี ภทฺเรหิ ภทฺเรหิ ยาเนหิ ปรปุราย อุจฺจาสทฺทา มหาสทฺทา มหาวนํ อชฺโฌคาหนฺติ ¶ ภควนฺตํ ทสฺสนาย. ‘สทฺทกณฺฏกา โข ปน ฌานา’ วุตฺตา ภควตา. ยํนูน มยํ เยน โคสิงฺคสาลวนทาโย เตนุปสงฺกเมยฺยาม ¶ . ตตฺถ มยํ อปฺปสทฺทา อปฺปากิณฺณา ผาสุํ [ผาสุ (สฺยา. ก.)] วิหเรยฺยามา’’ติ. อถ โข เต อายสฺมนฺโต เยน โคสิงฺคสาลวนทาโย เตนุปสงฺกมึสุ; ตตฺถ เต อายสฺมนฺโต อปฺปสทฺทา อปฺปากิณฺณา ผาสุํ วิหรนฺติ.
อถ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘กหํ นุ โข, ภิกฺขเว, จาโล, กหํ อุปจาโล, กหํ กุกฺกุโฏ, กหํ กฬิมฺโภ, กหํ นิกโฏ, กหํ กฏิสฺสโห; กหํ นุ โข เต, ภิกฺขเว, เถรา สาวกา คตา’’ติ?
‘‘อิธ, ภนฺเต, เตสํ อายสฺมนฺตานํ เอตทโหสิ – ‘อิเม โข สมฺพหุลา อภิฺาตา อภิฺาตา ลิจฺฉวี ภทฺเรหิ ภทฺเรหิ ยาเนหิ ปรปุราย อุจฺจาสทฺทา มหาสทฺทา มหาวนํ อชฺโฌคาหนฺติ ภควนฺตํ ทสฺสนาย ‘สทฺทกณฺฏกา โข ปน ฌานาวุตฺตา ภควตา ยํนูน มยํ เยน โคสิงฺคสาลวนทาโย เตนุปสงฺกเมยฺยาม ตตฺถ มยํ อปฺปสทฺทา อปฺปากิณฺณา ผาสุํ วิหเรยฺยามา’ติ. อถ โข เต, ภนฺเต, อายสฺมนฺโต เยน โคสิงฺคสาลวนทาโย เตนุปสงฺกมึสุ. ตตฺถ เต อายสฺมนฺโต อปฺปสทฺทา อปฺปากิณฺณา ผาสุํ วิหรนฺตี’’ติ ¶ .
‘‘สาธุ ¶ สาธุ, ภิกฺขเว, ยถา เต มหาสาวกา สมฺมา พฺยากรมานา พฺยากเรยฺยุํ, ‘สทฺทกณฺฏกา หิ, ภิกฺขเว, ฌานา’ วุตฺตา มยา.
‘‘ทสยิเม, ภิกฺขเว, กณฺฏกา. กตเม ทส? ปวิเวการามสฺส สงฺคณิการามตา กณฺฏโก, อสุภนิมิตฺตานุโยคํ อนุยุตฺตสฺส สุภนิมิตฺตานุโยโค กณฺฏโก, อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารสฺส วิสูกทสฺสนํ กณฺฏโก, พฺรหฺมจริยสฺส มาตุคามูปจาโร [มาตุคาโมปวิจาโร (สี.), มาตุคามูปวิจโร (ก.)] กณฺฏโก, [กถา. ๓๓๓] ปมสฺส ¶ ฌานสฺส สทฺโท กณฺฏโก, ทุติยสฺส ฌานสฺส วิตกฺกวิจารา กณฺฏกา, ตติยสฺส ฌานสฺส ปีติ กณฺฏโก, จตุตฺถสฺส ฌานสฺส อสฺสาสปสฺสาโส กณฺฏโก, สฺาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติยา สฺา จ เวทนา จ กณฺฏโก ราโค กณฺฏโก โทโส กณฺฏโก โมโห กณฺฏโก.
‘‘อกณฺฏกา ¶ , ภิกฺขเว, วิหรถ. นิกฺกณฺฏกา, ภิกฺขเว, วิหรถ. อกณฺฏกนิกฺกณฺฏกา, ภิกฺขเว, วิหรถ. อกณฺฏกา, ภิกฺขเว, อรหนฺโต; นิกฺกณฺฏกา, ภิกฺขเว, อรหนฺโต; อกณฺฏกนิกฺกณฺฏกา, ภิกฺขเว, อรหนฺโต’’ติ. ทุติยํ.
๓. อิฏฺธมฺมสุตฺตํ
๗๓. ‘‘ทสยิเม, ภิกฺขเว, ธมฺมา อิฏฺา กนฺตา มนาปา ทุลฺลภา โลกสฺมึ. กตเม ทส? โภคา อิฏฺา กนฺตา มนาปา ทุลฺลภา โลกสฺมึ; วณฺโณ อิฏฺโ กนฺโต มนาโป ทุลฺลโภ โลกสฺมึ; อาโรคฺยํ อิฏฺํ กนฺตํ มนาปํ ทุลฺลภํ โลกสฺมึ; สีลํ อิฏฺํ กนฺตํ มนาปํ ทุลฺลภํ โลกสฺมึ; พฺรหฺมจริยํ อิฏฺํ กนฺตํ มนาปํ ทุลฺลภํ โลกสฺมึ; มิตฺตา อิฏฺา กนฺตา มนาปา ทุลฺลภา โลกสฺมึ; พาหุสจฺจํ อิฏฺํ กนฺตํ มนาปํ ทุลฺลภํ โลกสฺมึ; ปฺา อิฏฺา กนฺตา มนาปา ทุลฺลภา โลกสฺมึ; ธมฺมา อิฏฺา กนฺตา มนาปา ทุลฺลภา โลกสฺมึ ¶ ; สคฺคา อิฏฺา กนฺตา มนาปา ทุลฺลภา โลกสฺมึ.
‘‘อิเมสํ ¶ โข, ภิกฺขเว, ทสนฺนํ ธมฺมานํ อิฏฺานํ กนฺตานํ มนาปานํ ทุลฺลภานํ โลกสฺมึ ทส ธมฺมา ปริปนฺถา [ปริพนฺธา (ก.)] – อาลสฺยํ อนุฏฺานํ โภคานํ ปริปนฺโถ, อมณฺฑนา อวิภูสนา วณฺณสฺส ปริปนฺโถ, อสปฺปายกิริยา อาโรคฺยสฺส ปริปนฺโถ, ปาปมิตฺตตา สีลานํ ปริปนฺโถ, อินฺทฺริยอสํวโร พฺรหฺมจริยสฺส ปริปนฺโถ, วิสํวาทนา มิตฺตานํ ปริปนฺโถ, อสชฺฌายกิริยา พาหุสจฺจสฺส ¶ ปริปนฺโถ, อสุสฺสูสา อปริปุจฺฉา ปฺาย ปริปนฺโถ, อนนุโยโค อปจฺจเวกฺขณา ธมฺมานํ ปริปนฺโถ, มิจฺฉาปฏิปตฺติ สคฺคานํ ปริปนฺโถ. อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, ทสนฺนํ อิฏฺานํ กนฺตานํ มนาปานํ ทุลฺลภานํ โลกสฺมึ อิเม ทส ธมฺมา ปริปนฺถา.
‘‘อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, ทสนฺนํ ธมฺมานํ อิฏฺานํ กนฺตานํ มนาปานํ ทุลฺลภานํ โลกสฺมึ ทส ธมฺมา อาหารา – อุฏฺานํ อนาลสฺยํ โภคานํ อาหาโร, มณฺฑนา วิภูสนา วณฺณสฺส อาหาโร, สปฺปายกิริยา อาโรคฺยสฺส อาหาโร, กลฺยาณมิตฺตตา สีลานํ อาหาโร, อินฺทฺริยสํวโร พฺรหฺมจริยสฺส อาหาโร, อวิสํวาทนา มิตฺตานํ อาหาโร, สชฺฌายกิริยา พาหุสจฺจสฺส อาหาโร, สุสฺสูสา ปริปุจฺฉา ปฺาย อาหาโร, อนุโยโค ปจฺจเวกฺขณา ธมฺมานํ อาหาโร, สมฺมาปฏิปตฺติ สคฺคานํ อาหาโร ¶ . อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, ทสนฺนํ ธมฺมานํ อิฏฺานํ กนฺตานํ มนาปานํ ทุลฺลภานํ โลกสฺมึ อิเม ทส ธมฺมา อาหารา’’ติ. ตติยํ.
๔. วฑฺฒิสุตฺตํ
๗๔. ‘‘ทสหิ ¶ ¶ , ภิกฺขเว, วฑฺฒีหิ วฑฺฒมาโน อริยสาวโก อริยาย วฑฺฒิยา วฑฺฒติ, สาราทายี จ โหติ วราทายี กายสฺส. กตเมหิ ทสหิ? เขตฺตวตฺถูหิ วฑฺฒติ, ธนธฺเน วฑฺฒติ, ปุตฺตทาเรหิ วฑฺฒติ, ทาสกมฺมกรโปริเสหิ วฑฺฒติ, จตุปฺปเทหิ วฑฺฒติ, สทฺธาย วฑฺฒติ, สีเลน วฑฺฒติ, สุเตน วฑฺฒติ, จาเคน วฑฺฒติ, ปฺาย วฑฺฒติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ทสหิ วฑฺฒีหิ วฑฺฒมาโน อริยสาวโก อริยาย วฑฺฒิยา วฑฺฒติ, สาราทายี จ โหติ วราทายี กายสฺสาติ.
‘‘ธเนน ธฺเน จ โยธ วฑฺฒติ,
ปุตฺเตหิ ทาเรหิ จตุปฺปเทหิ จ;
ส โภควา โหติ ยสสฺสิ ปูชิโต,
าตีหิ มิตฺเตหิ อโถปิ ราชุภิ.
‘‘สทฺธาย สีเลน จ โยธ วฑฺฒติ,
ปฺาย จาเคน สุเตน จูภยํ;
โส ¶ ตาทิโส สปฺปุริโส วิจกฺขโณ,
ทิฏฺเว ธมฺเม อุภเยน วฑฺฒตี’’ติ. จตุตฺถํ;
๕. มิคสาลาสุตฺตํ
๗๕. เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. อถ โข อายสฺมา อานนฺโท ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน มิคสาลาย อุปาสิกาย นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ. อถ โข มิคสาลา อุปาสิกา เยนายสฺมา อานนฺโท เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนา ¶ โข มิคสาลา อุปาสิกา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ –
‘‘กถํ กถํ นามายํ, ภนฺเต อานนฺท, ภควตา ธมฺโม ¶ เทสิโต อฺเยฺโย, ยตฺร หิ นาม พฺรหฺมจารี จ อพฺรหฺมจารี จ อุโภ สมสมคติกา ภวิสฺสนฺติ อภิสมฺปรายํ. ปิตา เม, ภนฺเต, ปุราโณ พฺรหฺมจารี โหติ ¶ อาราจารี [อนาจารี (ก.)] วิรโต เมถุนา คามธมฺมา. โส กาลงฺกโต ภควตา พฺยากโต – ‘สกทาคามี สตฺโต [สกทาคามิสตฺโต (สี. สฺยา. ปี.)] ตุสิตํ กายํ อุปปนฺโน’ติ. ปิตามโห เม [เปตฺตาปิ โย เม (สี.), ปิต ปิโย เม (สฺยา.) อ. นิ. ๖.๔๔], ภนฺเต, อิสิทตฺโต อพฺรหฺมจารี อโหสิ สทารสนฺตุฏฺโ. โสปิ กาลงฺกโต ภควตา พฺยากโต – ‘สกทาคามี สตฺโต ตุสิตํ กายํ อุปปนฺโน’ติ.
‘‘กถํ กถํ นามายํ, ภนฺเต อานนฺท, ภควตา ธมฺโม เทสิโต อฺเยฺโย, ยตฺร หิ นาม พฺรหฺมจารี จ อพฺรหฺมจารี จ อุโภ สมสมคติกา ภวิสฺสนฺติ อภิสมฺปราย’’นฺติ? ‘‘เอวํ โข ปเนตํ, ภคินิ, ภควตา พฺยากต’’นฺติ.
อถ โข อายสฺมา อานนฺโท มิคสาลาย อุปาสิกาย นิเวสเน ปิณฺฑปาตํ คเหตฺวา อุฏฺายาสนา ปกฺกามิ. อถ โข อายสฺมา อานนฺโท ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ –
‘‘อิธาหํ ¶ , ภนฺเต, ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน มิคสาลาย อุปาสิกาย นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทึ. อถ โข, ภนฺเต, มิคสาลา อุปาสิกา เยนาหํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา มํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข, ภนฺเต, มิคสาลา อุปาสิกา มํ เอตทโวจ ¶ –
‘กถํ กถํ นามายํ, ภนฺเต อานนฺท, ภควตา ธมฺโม เทสิโต ¶ อฺเยฺโย, ยตฺร หิ นาม พฺรหฺมจารี จ อพฺรหฺมจารี จ อุโภ สมสมคติกา ภวิสฺสนฺติ อภิสมฺปรายํ. ปิตา เม, ภนฺเต, ปุราโณ พฺรหฺมจารี อโหสิ อาราจารี วิรโต เมถุนา คามธมฺมา. โส กาลงฺกโต ภควตา พฺยากโต สกทาคามี สตฺโต ตุสิตํ กายํ อุปปนฺโนติ. ปิตามโห เม, ภนฺเต, อิสิทตฺโต อพฺรหฺมจารี อโหสิ สทารสนฺตุฏฺโ. โสปิ กาลงฺกโต ภควตา พฺยากโต – สกทาคามี สตฺโต ตุสิตํ กายํ อุปปนฺโนติ.
กถํ ¶ กถํ นามายํ, ภนฺเต อานนฺท, ภควตา ธมฺโม เทสิโต อฺเยฺโย, ยตฺร หิ นาม พฺรหฺมจารี จ อพฺรหฺมจารี จ อุโภ สมสมคติกา ภวิสฺสนฺติ อภิสมฺปราย’นฺติ? เอวํ วุตฺเต อหํ, ภนฺเต, มิคสาลํ อุปาสิกํ เอตทโวจํ – ‘เอวํ โข ปเนตํ, ภคินิ, ภควตา พฺยากต’’’นฺติ.
‘‘กา จานนฺท, มิคสาลา อุปาสิกา พาลา อพฺยตฺตา อมฺมกา อมฺมกปฺา [อมฺพกา อมฺพกปฺา (สี. ปี.), อนฺธกา อนฺธกปฺา (สฺยา.)], เก จ ปุริสปุคฺคลปโรปริเย าเณ?
‘‘ทสยิเม, อานนฺท, ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ. กตเม ทส? อิธานนฺท, เอกจฺโจ ปุคฺคโล ทุสฺสีโล โหติ. ตฺจ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ, ยตฺถสฺส ตํ ทุสฺสีลฺยํ อปริเสสํ นิรุชฺฌติ. ตสฺส สวเนนปิ อกตํ โหติ, พาหุสจฺเจนปิ อกตํ โหติ, ทิฏฺิยาปิ อปฺปฏิวิทฺธํ โหติ, สามายิกมฺปิ วิมุตฺตึ น ลภติ. โส กายสฺส เภทา ปรํ มรณา หานาย ปเรติ, โน วิเสสาย; หานคามีเยว โหติ, โน วิเสสคามี.
‘‘อิธ ปนานนฺท, เอกจฺโจ ปุคฺคโล ทุสฺสีโล โหติ. ตฺจ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ยถาภูตํ ¶ ¶ ปชานาติ ยตฺถสฺส ¶ ตํ ทุสฺสีลฺยํ อปริเสสํ นิรุชฺฌติ. ตสฺส สวเนนปิ กตํ โหติ, พาหุสจฺเจนปิ กตํ โหติ, ทิฏฺิยาปิ ปฏิวิทฺธํ [สุปฺปฏิวิทฺธํ (สฺยา.)] โหติ, สามายิกมฺปิ วิมุตฺตึ ลภติ. โส กายสฺส เภทา ปรํ มรณา วิเสสาย ปเรติ, โน หานาย; วิเสสคามีเยว โหติ, โน หานคามี.
‘‘ตตฺรานนฺท, ปมาณิกา ปมิณนฺติ – ‘อิมสฺสปิ เตว ธมฺมา, อปรสฺสปิ เตว ธมฺมา. กสฺมา เนสํ เอโก หีโน เอโก ปณีโต’ติ? ตฺหิ เตสํ, อานนฺท, โหติ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขาย.
‘‘ตตฺรานนฺท, ยฺวายํ ปุคฺคโล ทุสฺสีโล โหติ. ตฺจ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ยถาภูตํ ปชานาติ ยตฺถสฺส ตํ ทุสฺสีลฺยํ อปริเสสํ นิรุชฺฌติ. ตสฺส สวเนนปิ กตํ โหติ, พาหุสจฺเจนปิ กตํ โหติ, ทิฏฺิยาปิ ปฏิวิทฺธํ โหติ, สามายิกมฺปิ วิมุตฺตึ ลภติ. อยํ, อานนฺท, ปุคฺคโล อมุนา ปุริเมน ปุคฺคเลน อภิกฺกนฺตตโร จ ปณีตตโร จ. ตํ กิสฺส เหตุ? อิมํ หานนฺท, ปุคฺคลํ ธมฺมโสโต นิพฺพหติ. ตทนฺตรํ โก ชาเนยฺย, อฺตฺร ตถาคเตน! ตสฺมาติหานนฺท, มา ปุคฺคเลสุ ปมาณิกา อหุวตฺถ ¶ , มา ปุคฺคเลสุ ปมาณํ คณฺหิตฺถ. ขฺติ หานนฺท, ปุคฺคเลสุ ปมาณํ คณฺหนฺโต. อหํ วา, อานนฺท [อหฺจานนฺท (สี. สฺยา. ก.) อ. นิ. ๖.๔๔ ปสฺสิตพฺพํ], ปุคฺคเลสุ ปมาณํ คณฺเหยฺยํ โย วา ปนสฺส มาทิโส.
‘‘อิธ ¶ ปนานนฺท, เอกจฺโจ ปุคฺคโล สีลวา โหติ. ตฺจ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ ยตฺถสฺส ตํ สีลํ อปริเสสํ นิรุชฺฌติ. ตสฺส สวเนนปิ อกตํ โหติ, พาหุสจฺเจนปิ อกตํ โหติ, ทิฏฺิยาปิ อปฺปฏิวิทฺธํ โหติ, สามายิกมฺปิ วิมุตฺตึ ¶ น ลภติ. โส กายสฺส เภทา ปรํ มรณา หานาย ปเรติ, โน วิเสสาย; หานคามีเยว โหติ, โน วิเสสคามี.
‘‘อิธ ปนานนฺท, เอกจฺโจ ปุคฺคโล สีลวา โหติ. ตฺจ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ยถาภูตํ ปชานาติ ยตฺถสฺส ตํ สีลํ อปริเสสํ นิรุชฺฌติ. ตสฺส สวเนนปิ กตํ โหติ, พาหุสจฺเจนปิ กตํ โหติ, ทิฏฺิยาปิ ปฏิวิทฺธํ โหติ, สามายิกมฺปิ วิมุตฺตึ ลภติ. โส กายสฺส ¶ เภทา ปรํ มรณา วิเสสาย ปเรติ, โน หานาย; วิเสสคามีเยว โหติ, โน หานคามี.
‘‘ตตฺรานนฺท, ปมาณิกา ปมิณนฺติ…เป… อหํ วา, อานนฺท, ปุคฺคเลสุ ปมาณํ คณฺเหยฺยํ โย วา ปนสฺส มาทิโส.
‘‘อิธ ปนานนฺท, เอกจฺโจ ปุคฺคโล ติพฺพราโค โหติ. ตฺจ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ ยตฺถสฺส โส ราโค อปริเสโส นิรุชฺฌติ. ตสฺส สวเนนปิ อกตํ โหติ, พาหุสจฺเจนปิ อกตํ โหติ, ทิฏฺิยาปิ อปฺปฏิวิทฺธํ โหติ, สามายิกมฺปิ วิมุตฺตึ น ลภติ. โส กายสฺส เภทา ปรํ มรณา หานาย ปเรติ, โน วิเสสาย; หานคามีเยว โหติ, โน วิเสสคามี.
‘‘อิธ ปนานนฺท, เอกจฺโจ ปุคฺคโล ติพฺพราโค โหติ. ตฺจ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ยถาภูตํ ปชานาติ ยตฺถสฺส โส ราโค อปริเสโส นิรุชฺฌติ. ตสฺส สวเนนปิ กตํ โหติ, พาหุสจฺเจนปิ กตํ โหติ, ทิฏฺิยาปิ ปฏิวิทฺธํ โหติ, สามายิกมฺปิ วิมุตฺตึ ลภติ. โส กายสฺส ¶ เภทา ปรํ มรณา วิเสสาย ปเรติ, โน หานาย; วิเสสคามีเยว โหติ, โน หานคามี.
‘‘ตตฺรานนฺท ¶ , ปมาณิกา ปมิณนฺติ…เป… อหํ วา, อานนฺท, ปุคฺคเลสุ ปมาณํ คณฺเหยฺยํ โย วา ¶ ปนสฺส มาทิโส.
‘‘อิธ ปนานนฺท, เอกจฺโจ ปุคฺคโล โกธโน โหติ. ตฺจ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ ยตฺถสฺส โส โกโธ อปริเสโส นิรุชฺฌติ. ตสฺส สวเนนปิ อกตํ โหติ, พาหุสจฺเจนปิ อกตํ โหติ, ทิฏฺิยาปิ อปฺปฏิวิทฺธํ โหติ, สามายิกมฺปิ วิมุตฺตึ น ลภติ. โส กายสฺส เภทา ปรํ มรณา หานาย ปเรติ, โน วิเสสาย; หานคามีเยว โหติ, โน วิเสสคามี.
‘‘อิธ ปนานนฺท, เอกจฺโจ ปุคฺคโล โกธโน โหติ. ตฺจ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ยถาภูตํ ¶ ปชานาติ ยตฺถสฺส โส โกโธ อปริเสโส นิรุชฺฌติ. ตสฺส สวเนนปิ กตํ โหติ, พาหุสจฺเจนปิ กตํ โหติ, ทิฏฺิยาปิ ปฏิวิทฺธํ โหติ, สามายิกมฺปิ วิมุตฺตึ ลภติ. โส กายสฺส เภทา ปรํ มรณา วิเสสาย ปเรติ, โน หานาย; วิเสสคามีเยว โหติ, โน หานคามี.
‘‘ตตฺรานนฺท, ปมาณิกา ปมิณนฺติ…เป… อหํ วา, อานนฺท, ปุคฺคเลสุ ปมาณํ คณฺเหยฺยํ โย วา ปนสฺส มาทิโส.
‘‘อิธ ปนานนฺท, เอกจฺโจ ปุคฺคโล อุทฺธโต โหติ. ตฺจ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ ยตฺถสฺส ตํ อุทฺธจฺจํ อปริเสสํ นิรุชฺฌติ. ตสฺส สวเนนปิ อกตํ โหติ, พาหุสจฺเจนปิ อกตํ โหติ, ทิฏฺิยาปิ อปฺปฏิวิทฺธํ โหติ, สามายิกมฺปิ วิมุตฺตึ น ลภติ. โส กายสฺส เภทา ปรํ มรณา หานาย ปเรติ, โน วิเสสาย; หานคามีเยว โหติ, โน วิเสสคามี.
‘‘อิธ ปนานนฺท, เอกจฺโจ ปุคฺคโล อุทฺธโต โหติ. ตฺจ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ยถาภูตํ ปชานาติ ยตฺถสฺส ตํ อุทฺธจฺจํ อปริเสสํ นิรุชฺฌติ. ตสฺส สวเนนปิ ¶ กตํ โหติ, พาหุสจฺเจนปิ กตํ โหติ, ทิฏฺิยาปิ ¶ ปฏิวิทฺธํ โหติ, สามายิกมฺปิ วิมุตฺตึ ลภติ. โส กายสฺส เภทา ปรํ มรณา วิเสสาย ปเรติ, โน หานาย; วิเสสคามีเยว โหติ, โน หานคามี.
‘‘ตตฺรานนฺท ¶ , ปมาณิกา ปมิณนฺติ – ‘อิมสฺสปิ เตว ธมฺมา, อปรสฺสปิ เตว ธมฺมา. กสฺมา เนสํ เอโก หีโน เอโก ปณีโต’ติ? ตฺหิ เตสํ, อานนฺท, โหติ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขาย.
‘‘ตตฺรานนฺท, ยฺวายํ ปุคฺคโล อุทฺธโต โหติ ตฺจ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ยถาภูตํ ปชานาติ ยตฺถสฺส ตํ อุทฺธจฺจํ อปริเสสํ นิรุชฺฌติ, ตสฺส สวเนนปิ กตํ โหติ, พาหุสจฺเจนปิ กตํ โหติ, ทิฏฺิยาปิ ปฏิวิทฺธํ โหติ, สามายิกมฺปิ วิมุตฺตึ ลภติ. อยํ, อานนฺท, ปุคฺคโล อมุนา ปุริเมน ปุคฺคเลน อภิกฺกนฺตตโร จ ปณีตตโร จ. ตํ กิสฺส เหตุ ¶ ? อิมํ หานนฺท, ปุคฺคลํ ธมฺมโสโต นิพฺพหติ. ตทนฺตรํ โก ชาเนยฺย อฺตฺร ตถาคเตน! ตสฺมาติหานนฺท, มา ปุคฺคเลสุ ปมาณิกา อหุวตฺถ; มา ปุคฺคเลสุ ปมาณํ คณฺหิตฺถ. ขฺติ หานนฺท, ปุคฺคเลสุ ปมาณํ คณฺหนฺโต. อหํ วา, อานนฺท, ปุคฺคเลสุ ปมาณํ คณฺเหยฺยํ โย วา ปนสฺส มาทิโส.
‘‘กา จานนฺท, มิคสาลา อุปาสิกา พาลา อพฺยตฺตา อมฺมกา อมฺมกปฺา, เก จ ปุริสปุคฺคลปโรปริเย าเณ! อิเม โข, อานนฺท, ทส ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ.
‘‘ยถารูเปน, อานนฺท, สีเลน ปุราโณ สมนฺนาคโต อโหสิ ตถารูเปน สีเลน อิสิทตฺโต สมนฺนาคโต อภวิสฺส, นยิธ ปุราโณ อิสิทตฺตสฺส ¶ คติมฺปิ อฺสฺส. ยถารูปาย ¶ จานนฺท, ปฺาย อิสิทตฺโต สมนฺนาคโต อโหสิ ตถารูปาย ปฺาย ปุราโณ สมนฺนาคโต อภวิสฺส, นยิธ อิสิทตฺโต ปุราณสฺส คติมฺปิ อฺสฺส. อิติ โข, อานนฺท, อิเม ปุคฺคลา อุโภ เอกงฺคหีนา’’ติ. ปฺจมํ.
๖. ตโยธมฺมสุตฺตํ
๗๖. ‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, ธมฺมา โลเก น สํวิชฺเชยฺยุํ, น ตถาคโต โลเก อุปฺปชฺเชยฺย อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ, น ตถาคตปฺปเวทิโต ธมฺมวินโย โลเก ทิพฺเพยฺย. กตเม ตโย? ชาติ จ, ชรา จ, มรณฺจ – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺมา โลเก น สํวิชฺเชยฺยุํ, น ตถาคโต โลเก อุปฺปชฺเชยฺย อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ, น ตถาคตปฺปเวทิโต ธมฺมวินโย โลเก ทิพฺเพยฺย. ยสฺมา จ โข, ภิกฺขเว, อิเม ตโย ธมฺมา โลเก สํวิชฺชนฺติ ตสฺมา ตถาคโต โลเก อุปฺปชฺชติ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ, ตสฺมา ตถาคตปฺปเวทิโต ธมฺมวินโย โลเก ทิพฺพติ.
‘‘ตโยเม ¶ , ภิกฺขเว, ธมฺเม อปฺปหาย อภพฺโพ ชาตึ ปหาตุํ ชรํ ปหาตุํ มรณํ ปหาตุํ. กตเม ตโย? ราคํ อปฺปหาย, โทสํ อปฺปหาย, โมหํ อปฺปหาย – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺเม อปฺปหาย อภพฺโพ ชาตึ ปหาตุํ ชรํ ปหาตุํ มรณํ ปหาตุํ.
‘‘ตโยเม ภิกฺขเว, ธมฺเม อปฺปหาย อภพฺโพ ราคํ ปหาตุํ โทสํ ปหาตุํ โมหํ ปหาตุํ. กตเม ¶ ตโย? สกฺกายทิฏฺึ อปฺปหาย, วิจิกิจฺฉํ อปฺปหาย, สีลพฺพตปรามาสํ อปฺปหาย – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺเม อปฺปหาย อภพฺโพ ราคํ ปหาตุํ โทสํ ปหาตุํ โมหํ ปหาตุํ.
‘‘ตโยเม ¶ , ภิกฺขเว, ธมฺเม อปฺปหาย อภพฺโพ สกฺกายทิฏฺึ ¶ ปหาตุํ วิจิกิจฺฉํ ปหาตุํ สีลพฺพตปรามาสํ ปหาตุํ. กตเม ตโย? อโยนิโสมนสิการํ อปฺปหาย, กุมฺมคฺคเสวนํ อปฺปหาย, เจตโส ลีนตฺตํ อปฺปหาย – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺเม อปฺปหาย อภพฺโพ สกฺกายทิฏฺึ ปหาตุํ วิจิกิจฺฉํ ปหาตุํ สีลพฺพตปรามาสํ ปหาตุํ.
‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, ธมฺเม อปฺปหาย อภพฺโพ อโยนิโส มนสิการํ ปหาตุํ กุมฺมคฺคเสวนํ ปหาตุํ เจตโส ลีนตฺตํ ปหาตุํ. กตเม ตโย? มุฏฺสจฺจํ อปฺปหาย, อสมฺปชฺํ อปฺปหาย, เจตโส วิกฺเขปํ อปฺปหาย – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺเม อปฺปหาย อภพฺโพ อโยนิโสมนสิการํ ปหาตุํ กุมฺมคฺคเสวนํ ปหาตุํ เจตโส ลีนตฺตํ ปหาตุํ.
‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, ธมฺเม อปฺปหาย อภพฺโพ มุฏฺสจฺจํ ปหาตุํ อสมฺปชฺํ ปหาตุํ เจตโส วิกฺเขปํ ปหาตุํ. กตเม ตโย? อริยานํ อทสฺสนกมฺยตํ อปฺปหาย, อริยธมฺมสฺส [อริยธมฺมํ (สฺยา.)] อโสตุกมฺยตํ อปฺปหาย, อุปารมฺภจิตฺตตํ อปฺปหาย – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺเม อปฺปหาย อภพฺโพ มุฏฺสจฺจํ ปหาตุํ อสมฺปชฺํ ปหาตุํ เจตโส วิกฺเขปํ ปหาตุํ.
‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, ธมฺเม อปฺปหาย อภพฺโพ อริยานํ อทสฺสนกมฺยตํ ปหาตุํ อริยธมฺมสฺส อโสตุกมฺยตํ ปหาตุํ อุปารมฺภจิตฺตตํ ปหาตุํ. กตเม ตโย? อุทฺธจฺจํ อปฺปหาย, อสํวรํ อปฺปหาย, ทุสฺสีลฺยํ อปฺปหาย ¶ – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺเม อปฺปหาย อภพฺโพ อริยานํ อทสฺสนกมฺยตํ ปหาตุํ อริยธมฺมสฺส อโสตุกมฺยตํ ปหาตุํ อุปารมฺภจิตฺตตํ ปหาตุํ.
‘‘ตโยเม ¶ , ภิกฺขเว, ธมฺเม อปฺปหาย อภพฺโพ อุทฺธจฺจํ ปหาตุํ อสํวรํ ปหาตุํ ทุสฺสีลฺยํ ปหาตุํ. กตเม ตโย ¶ ? อสฺสทฺธิยํ อปฺปหาย, อวทฺุตํ อปฺปหาย, โกสชฺชํ อปฺปหาย – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺเม อปฺปหาย อภพฺโพ อุทฺธจฺจํ ปหาตุํ อสํวรํ ปหาตุํ ทุสฺสีลฺยํ ปหาตุํ.
‘‘ตโยเม ¶ , ภิกฺขเว, ธมฺเม อปฺปหาย อภพฺโพ อสฺสทฺธิยํ ปหาตุํ อวทฺุตํ ปหาตุํ โกสชฺชํ ปหาตุํ. กตเม ตโย? อนาทริยํ อปฺปหาย, โทวจสฺสตํ อปฺปหาย, ปาปมิตฺตตํ อปฺปหาย – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺเม อปฺปหาย อภพฺโพ อสฺสทฺธิยํ ปหาตุํ อวทฺุตํ ปหาตุํ โกสชฺชํ ปหาตุํ.
‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, ธมฺเม อปฺปหาย อภพฺโพ อนาทริยํ ปหาตุํ โทวจสฺสตํ ปหาตุํ ปาปมิตฺตตํ ปหาตุํ. กตเม ตโย? อหิริกํ อปฺปหาย, อโนตฺตปฺปํ อปฺปหาย, ปมาทํ อปฺปหาย – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺเม อปฺปหาย อภพฺโพ อนาทริยํ ปหาตุํ โทวจสฺสตํ ปหาตุํ ปาปมิตฺตตํ ปหาตุํ.
‘‘อหิริโกยํ, ภิกฺขเว, อโนตฺตาปี ปมตฺโต โหติ. โส ปมตฺโต สมาโน อภพฺโพ อนาทริยํ ปหาตุํ โทวจสฺสตํ ปหาตุํ ปาปมิตฺตตํ ปหาตุํ. โส ปาปมิตฺโต สมาโน อภพฺโพ อสฺสทฺธิยํ ปหาตุํ อวทฺุตํ ปหาตุํ โกสชฺชํ ปหาตุํ. โส กุสีโต สมาโน อภพฺโพ อุทฺธจฺจํ ปหาตุํ อสํวรํ ปหาตุํ ทุสฺสีลฺยํ ปหาตุํ. โส ทุสฺสีโล สมาโน อภพฺโพ อริยานํ อทสฺสนกมฺยตํ ปหาตุํ อริยธมฺมสฺส อโสตุกมฺยตํ ปหาตุํ อุปารมฺภจิตฺตตํ ปหาตุํ. โส อุปารมฺภจิตฺโต สมาโน อภพฺโพ มุฏฺสจฺจํ ปหาตุํ อสมฺปชฺํ ปหาตุํ เจตโส วิกฺเขปํ ปหาตุํ. โส วิกฺขิตฺตจิตฺโต ¶ สมาโน อภพฺโพ อโยนิโสมนสิการํ ปหาตุํ กุมฺมคฺคเสวนํ ปหาตุํ เจตโส ลีนตฺตํ ปหาตุํ. โส ลีนจิตฺโต สมาโน ¶ อภพฺโพ สกฺกายทิฏฺึ ปหาตุํ วิจิกิจฺฉํ ปหาตุํ สีลพฺพตปรามาสํ ปหาตุํ. โส วิจิกิจฺโฉ สมาโน อภพฺโพ ราคํ ปหาตุํ โทสํ ¶ ปหาตุํ โมหํ ปหาตุํ. โส ราคํ อปฺปหาย โทสํ อปฺปหาย โมหํ อปฺปหาย อภพฺโพ ชาตึ ปหาตุํ ชรํ ปหาตุํ มรณํ ปหาตุํ.
‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, ธมฺเม ปหาย ภพฺโพ ชาตึ ปหาตุํ ชรํ ปหาตุํ มรณํ ปหาตุํ. กตเม ตโย? ราคํ ปหาย, โทสํ ปหาย, โมหํ ปหาย – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺเม ปหาย ภพฺโพ ชาตึ ปหาตุํ ชรํ ปหาตุํ มรณํ ปหาตุํ.
‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, ธมฺเม ปหาย ภพฺโพ ราคํ ปหาตุํ โทสํ ปหาตุํ โมหํ ปหาตุํ. กตเม ตโย ¶ ? สกฺกายทิฏฺึ ปหาย, วิจิกิจฺฉํ ปหาย, สีลพฺพตปรามาสํ ปหาย – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺเม ปหาย ภพฺโพ ราคํ ปหาตุํ โทสํ ปหาตุํ โมหํ ปหาตุํ.
‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, ธมฺเม ปหาย ภพฺโพ สกฺกายทิฏฺึ ปหาตุํ วิจิกิจฺฉํ ปหาตุํ สีลพฺพตปรามาสํ ปหาตุํ. กตเม ตโย? อโยนิโสมนสิการํ ปหาย, กุมฺมคฺคเสวนํ ปหาย, เจตโส ลีนตฺตํ ปหาย – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺเม ปหาย ภพฺโพ สกฺกายทิฏฺึ ปหาตุํ วิจิกิจฺฉํ ปหาตุํ สีลพฺพตปรามาสํ ปหาตุํ.
‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, ธมฺเม ปหาย ภพฺโพ อโยนิโสมนสิการํ ปหาตุํ กุมฺมคฺคเสวนํ ปหาตุํ เจตโส ลีนตฺตํ ปหาตุํ. กตเม ตโย? มุฏฺสจฺจํ ปหาย, อสมฺปชฺํ ปหาย, เจตโส วิกฺเขปํ ปหาย – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺเม ปหาย ภพฺโพ อโยนิโสมนสิการํ ปหาตุํ กุมฺมคฺคเสวนํ ปหาตุํ ¶ เจตโส ลีนตฺตํ ปหาตุํ.
‘‘ตโยเม ¶ , ภิกฺขเว, ธมฺเม ปหาย ภพฺโพ มุฏฺสจฺจํ ปหาตุํ อสมฺปชฺํ ปหาตุํ เจตโส วิกฺเขปํ ปหาตุํ. กตเม ตโย? อริยานํ อทสฺสนกมฺยตํ ปหาย, อริยธมฺมสฺส อโสตุกมฺยตํ ปหาย, อุปารมฺภจิตฺตตํ ปหาย – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺเม ปหาย ภพฺโพ มุฏฺสฺสจฺจํ ปหาตุํ อสมฺปชฺํ ปหาตุํ เจตโส วิกฺเขปํ ปหาตุํ.
‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, ธมฺเม ปหาย ภพฺโพ อริยานํ อทสฺสนกมฺยตํ ปหาตุํ อริยธมฺมสฺส อโสตุกมฺยตํ ปหาตุํ อุปารมฺภจิตฺตตํ ปหาตุํ. กตเม ตโย? อุทฺธจฺจํ ปหาย, อสํวรํ ปหาย, ทุสฺสีลฺยํ ปหาย – อิเม ¶ โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺเม ปหาย ภพฺโพ อริยานํ อทสฺสนกมฺยตํ ปหาตุํ อริยธมฺมสฺส อโสตุกมฺยตํ ปหาตุํ อุปารมฺภจิตฺตตํ ปหาตุํ.
‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, ธมฺเม ปหาย ภพฺโพ อุทฺธจฺจํ ปหาตุํ อสํวรํ ปหาตุํ ทุสฺสีลฺยํ ปหาตุํ. กตเม ตโย? อสฺสทฺธิยํ ปหาย, อวทฺุตํ ปหาย, โกสชฺชํ ปหาย – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺเม ปหาย ภพฺโพ อุทฺธจฺจํ ปหาตุํ อสํวรํ ปหาตุํ ทุสฺสีลฺยํ ปหาตุํ.
‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, ธมฺเม ปหาย ภพฺโพ อสฺสทฺธิยํ ปหาตุํ อวทฺุตํ ปหาตุํ โกสชฺชํ ¶ ปหาตุํ. กตเม ตโย? อนาทริยํ ปหาย, โทวจสฺสตํ ปหาย, ปาปมิตฺตตํ ปหาย – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺเม ¶ ปหาย ภพฺโพ อสฺสทฺธิยํ ปหาตุํ อวทฺุตํ ปหาตุํ โกสชฺชํ ปหาตุํ.
‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, ธมฺเม ปหาย ภพฺโพ อนาทริยํ ปหาตุํ โทวจสฺสตํ ปหาตุํ ปาปมิตฺตตํ ปหาตุํ. กตเม ตโย? อหิริกํ ปหาย, อโนตฺตปฺปํ ปหาย, ปมาทํ ปหาย – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺเม ปหาย ภพฺโพ อนาทริยํ ปหาตุํ โทวจสฺสตํ ปหาตุํ ปาปมิตฺตตํ ปหาตุํ.
‘‘หิรีมายํ, ภิกฺขเว, โอตฺตาปี อปฺปมตฺโต โหติ. โส อปฺปมตฺโต สมาโน ภพฺโพ อนาทริยํ ปหาตุํ โทวจสฺสตํ ปหาตุํ ปาปมิตฺตตํ ปหาตุํ. โส กลฺยาณมิตฺโต สมาโน ¶ ภพฺโพ อสฺสทฺธิยํ ปหาตุํ อวทฺุตํ ปหาตุํ โกสชฺชํ ปหาตุํ. โส อารทฺธวีริโย สมาโน ภพฺโพ อุทฺธจฺจํ ปหาตุํ อสํวรํ ปหาตุํ ทุสฺสีลฺยํ ปหาตุํ. โส สีลวา สมาโน ภพฺโพ อริยานํ อทสฺสนกมฺยตํ ปหาตุํ อริยธมฺมสฺส อโสตุกมฺยตํ ปหาตุํ อุปารมฺภจิตฺตตํ ปหาตุํ. โส อนุปารมฺภจิตฺโต สมาโน ภพฺโพ มุฏฺสฺสจฺจํ ปหาตุํ อสมฺปชฺํ ปหาตุํ เจตโส วิกฺเขปํ ปหาตุํ. โส อวิกฺขิตฺตจิตฺโต สมาโน ภพฺโพ อโยนิโสมนสิการํ ปหาตุํ กุมฺมคฺคเสวนํ ปหาตุํ เจตโส ลีนตฺตํ ปหาตุํ. โส อลีนจิตฺโต สมาโน ภพฺโพ สกฺกายทิฏฺึ ปหาตุํ วิจิกิจฺฉํ ปหาตุํ สีลพฺพตปรามาสํ ปหาตุํ. โส อวิจิกิจฺโฉ สมาโน ภพฺโพ ราคํ ปหาตุํ โทสํ ปหาตุํ โมหํ ปหาตุํ. โส ราคํ ปหาย ¶ โทสํ ปหาย โมหํ ปหาย ภพฺโพ ชาตึ ปหาตุํ ชรํ ปหาตุํ มรณํ ปหาตุ’’นฺติ. ฉฏฺํ.
๗. กากสุตฺตํ
๗๗. ‘‘ทสหิ, ภิกฺขเว, อสทฺธมฺเมหิ สมนฺนาคโต กาโก. กตเมหิ ทสหิ? ธํสี จ, ปคพฺโภ จ, ตินฺติโณ [นิลฺลชฺโช (ก.) ตินฺติโณติ ตินฺติณํ วุจฺจติ ตณฺหา… (สี. สฺยา. อฏฺ.) อภิธมฺเม ขุทฺทกวตฺถุวิภงฺเค ตินฺติณปทนิทฺเทเส ปสฺสิตพฺพํ] จ, มหคฺฆโส จ, ลุทฺโท จ, อการุณิโก จ, ทุพฺพโล จ, โอรวิตา จ, มุฏฺสฺสติ จ, เนจยิโก [เนรสิโก (สี.) ตทฏฺกถายํ ปน ‘‘เนจยิโก’’ ตฺเวว ทิสฺสติ] จ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ทสหิ อสทฺธมฺเมหิ สมนฺนาคโต กาโก. เอวเมวํ โข ¶ , ภิกฺขเว, ทสหิ อสทฺธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ปาปภิกฺขุ. กตเมหิ ทสหิ? ธํสี จ, ปคพฺโภ จ, ตินฺติโณ จ, มหคฺฆโส จ, ลุทฺโท จ, อการุณิโก ¶ จ, ทุพฺพโล จ, โอรวิตา จ, มุฏฺสฺสติ จ, เนจยิโก จ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ทสหิ อสทฺธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ปาปภิกฺขู’’ติ. สตฺตมํ.
๘. นิคณฺสุตฺตํ
๗๘. ‘‘ทสหิ ¶ , ภิกฺขเว, อสทฺธมฺเมหิ สมนฺนาคตา นิคณฺา. กตเมหิ ทสหิ? อสฺสทฺธา, ภิกฺขเว, นิคณฺา; ทุสฺสีลา, ภิกฺขเว, นิคณฺา; อหิริกา, ภิกฺขเว, นิคณฺา; อโนตฺตปฺปิโน, ภิกฺขเว, นิคณฺา; อสปฺปุริสสมฺภตฺติโน, ภิกฺขเว, นิคณฺา; อตฺตุกฺกํสกปรวมฺภกา, ภิกฺขเว, นิคณฺา; สนฺทิฏฺิปรามาสา อาธานคฺคาหี ทุปฺปฏินิสฺสคฺคิโน, ภิกฺขเว, นิคณฺา; กุหกา, ภิกฺขเว, นิคณฺา; ปาปิจฺฉา, ภิกฺขเว, นิคณฺา; ปาปมิตฺตา, ภิกฺขเว, นิคณฺา – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ทสหิ อสทฺธมฺเมหิ สมนฺนาคตา นิคณฺา’’ติ. อฏฺมํ.
๙. อาฆาตวตฺถุสุตฺตํ
๗๙. [อ. นิ. ๙.๒๙] ‘‘ทสยิมานิ, ภิกฺขเว, อาฆาตวตฺถูนิ. กตมานิ ทส? ‘อนตฺถํ เม อจรี’ติ อาฆาตํ พนฺธติ; ‘อนตฺถํ เม จรตี’ติ อาฆาตํ พนฺธติ; ‘อนตฺถํ เม จริสฺสตี’ติ อาฆาตํ พนฺธติ; ‘ปิยสฺส เม มนาปสฺส อนตฺถํ อจรี’ติ…เป… ‘อนตฺถํ จรตี’ติ…เป… ‘อนตฺถํ จริสฺสตี’ติ อาฆาตํ พนฺธติ, ‘อปฺปิยสฺส เม อมนาปสฺส อตฺถํ อจรี’ติ…เป… ‘อตฺถํ จรตี’ติ…เป… ‘อตฺถํ จริสฺสตี’ติ ¶ อาฆาตํ พนฺธติ; อฏฺาเน จ กุปฺปติ – อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ทส อาฆาตวตฺถูนี’’ติ. นวมํ.
๑๐. อาฆาตปฏิวินยสุตฺตํ
๘๐. ‘‘ทสยิเม ¶ , ภิกฺขเว, อาฆาตปฏิวินยา. กตเม ทส? ‘อนตฺถํ เม อจริ, ตํ กุเตตฺถ ลพฺภา’ติ อาฆาตํ ปฏิวิเนติ ¶ , ‘อนตฺถํ เม จรติ, ตํ กุเตตฺถ ลพฺภา’ติ อาฆาตํ ปฏิวิเนติ, ‘อนตฺถํ เม จริสฺสติ, ตํ กุเตตฺถ ลพฺภา’ติ อาฆาตํ ปฏิวิเนติ, ปิยสฺส เม มนาปสฺส อนตฺถํ อจริ…เป… จรติ…เป… จริสฺสติ, ตํ กุเตตฺถ ลพฺภาติ อาฆาตํ ปฏิวิเนติ ¶ , อปฺปิยสฺส เม อมนาปสฺส อตฺถํ อจริ…เป… อตฺถํ จรติ…เป… อตฺถํ จริสฺสติ, ตํ กุเตตฺถ ลพฺภาติ อาฆาตํ ปฏิวิเนติ, อฏฺาเน จ น กุปฺปติ – อิเม โข, ภิกฺขเว, ทส อาฆาตปฏิวินยา’’ติ. ทสมํ.
อากงฺขวคฺโค ตติโย.
ตสฺสุทฺทานํ –
อากงฺโข กณฺฏโก อิฏฺา, วฑฺฒิ จ มิคสาลาย;
ตโย ธมฺมา จ กาโก จ, นิคณฺา ทฺเว จ อาฆาตาติ.