📜
(๘) ๓. อากงฺขวคฺโค
๑-๔. อากงฺขสุตฺตาทิวณฺณนา
๗๑-๗๔. ตติยสฺส ปเม สีลสฺส อนวเสสสมาทาเนน อขณฺฑาทิภาวาปตฺติยา จ ปริปุณฺณสีลา. สมาทานโต ปฏฺาย อวิจฺฉินฺทนโต สีลสมงฺคิโน. เอตฺตาวตา กิราติ (อ. นิ. ๒.๓๗) กิร-สทฺโท อรุจิสูจนตฺโถ. เตเนตฺถ อาจริยวาทสฺส อตฺตโน อรุจฺจนภาวํ ทีเปติ. สมฺปนฺนสีลาติ อนามฏฺวิเสสํ สามฺโต สีลสงฺเขเปน คหิตํ. ตฺจ จตุพฺพิธนฺติ อาจริยตฺเถโร ‘‘จตุปาริสุทฺธิสีลํ อุทฺทิสิตฺวา’’ติ อาห. ตตฺถาติ ¶ จตุปาริสุทฺธิสีเล. เชฏฺกสีลนฺติ (สํ. นิ. ๕.๔๑๒) ปธานสีลํ. อุภยตฺถาติ อุทฺเทสนิทฺเทเส. อิธ นิทฺเทเส วิย อุทฺเทเสปิ ปาติโมกฺขสํวโร ภควตา วุตฺโต ‘‘สมฺปนฺนสีลา’’ติ วุตฺตตฺตาติ อธิปฺปาโย. สีลคฺคหณฺหิ ปาฬิยํ ปาติโมกฺขสํวรวเสน อาคตํ. เตนาห ‘‘ปาติโมกฺขสํวโรเยวา’’ติอาทิ. ตตฺถ อวธารเณน อิตเรสํ ติณฺณํ เอกเทเสน ปาติโมกฺขนฺโตคธตํ ทีเปติ. ตถา หิ อโนโลกิโยโลกเน อาชีวเหตุ ฉสิกฺขาปทวีติกฺกเม คิลานปจฺจยสฺส อปจฺจเวกฺขิตปริโภเค จ อาปตฺติ วิหิตาติ. ตีณีติ อินฺทฺริยสํวรสีลาทีนิ. สีลนฺติ วุตฺตฏฺานํ นาม อตฺถีติ สีลปริยาเยน เตสํ กตฺถจิ สุตฺเต คหิตฏฺานํ นาม กึ อตฺถิ ยถา ปาติโมกฺขสํวโรติ ¶ อาจริยสฺส สมฺมุขตฺตา อปฺปฏิกฺขิปนฺโตว อุปจาเรน ปุจฺฉนฺโต วิย วทติ. เตนาห ‘‘อนนุชานนฺโต’’ติ. ฉทฺวารรกฺขามตฺตกเมวาติ ตสฺส สลฺลหุกภาวมาห จิตฺตาธิฏฺานมตฺเตน ปฏิปากติกภาวาปตฺติโต. อิตเรสุปิ เอเสว นโย. ปจฺจยุปฺปตฺติมตฺตกนฺติ ผเลน เหตุํ ทสฺเสติ. อุปฺปาทนเหตุกา หิ ปจฺจยานํ อุปฺปตฺติ. อิทมตฺถนฺติ อิทํ ปโยชนํ อิมสฺส ปจฺจยสฺส ปริภฺุชเนติ อธิปฺปาโย. นิปฺปริยาเยนาติ อิมินา อินฺทฺริยสํวราทีนิ ตีณิ ปธานสฺส สีลสฺส ปริวารวเสน ปวตฺติยา ปริยายสีลานิ นามาติ ทสฺเสติ.
อิทานิ ปาติโมกฺขสํวรสฺเสว ปธานภาวํ พฺยติเรกโต อนฺวยโต จ อุปมาย วิภาเวตุํ ‘‘ยสฺสา’’ติอาทิมาห. ตตฺถ โสติ ปาติโมกฺขสํวโร. เสสานีติ อินฺทฺริยสํวราทีนิ. ตสฺเส วาติ ‘‘สมฺปนฺนสีลา’’ติ เอตฺถ ยํ สีลํ วุตฺตํ, ตสฺเสว. สมฺปนฺนปาติโมกฺขาติ เอตฺถ ปาติโมกฺขคฺคหเณน เววจนํ วตฺวา ตํ วิตฺถาเรตฺวา…เป… อาทิมาห. ยถา อฺตฺถาปิ ‘‘อิธ ภิกฺขุ สีลวา โหตี’’ติ ปุคฺคลาธิฏฺานาย เทสนาย อุทฺทิฏฺํ สีลํ ‘‘ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต วิหรตี’’ติ (วิภ. ๕๐๘) นิทฺทิฏฺํ. กสฺมา อารทฺธนฺติ เทสนาย การณปุจฺฉา. สีลานิสํสทสฺสนตฺถนฺติ ปโยชนนิทฺเทโส. ‘‘สีลานิสํสทสฺสนตฺถ’’นฺติ หิ เอตฺถ พฺยติเรกโต ยํ สีลานิสํสสฺส อทสฺสนํ, ตํ อิมิสฺสา เทสนาย การณนฺติ กสฺมา อารทฺธนฺติ? เวเนยฺยานํ สีลานิสํสสฺส อทสฺสนโตติ อตฺถโต อาปนฺโน ¶ เอว โหติ. เตนาห ‘‘สเจปี’’ติอาทิ. สีลานิสํสทสฺสนตฺถนฺติ ปน อิมสฺส อตฺถํ วิวริตุํ ‘‘เตส’’นฺติอาทิ วุตฺตํ. อานิสํโสติ อุทโย. ‘‘สีลวา สีลสมฺปนฺโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชตี’’ติอาทีสุ (ที. นิ. ๓.๓๑๖; อ. นิ. ๕.๒๑๓; มหาว. ๒๘๕) ปน วิปากผลมฺปิ ‘‘อานิสํโส’’ติ วุตฺตํ. โก วิเสโสติ โก ผลวิเสโส. กา วฑฺฒีติ โก อพฺภุทโย. วิชฺชมาโนปิ คุโณ ยาถาวโต วิภาวิโต เอว อภิรุจึ อุปฺปาเทติ, น อวิภาวิโต, ตสฺมา เอกนฺตโต อานิสํสกิตฺตนํ อิจฺฉิตพฺพเมวาติ ทสฺเสตุํ ‘‘อปฺเปว นามา’’ติอาทิมาห.
ปิโยติ ปิยายิตพฺโพ. ปิยสฺส นาม ทสฺสนํ เอกนฺตโต อภินนฺทิตพฺพํ โหตีติ อาห ‘‘ปิยจกฺขูหิ สมฺปสฺสิตพฺโพ’’ติ. ปีติสมุฏฺานปฺปสนฺนโสมฺมรูปปริคฺคหฺหิ จกฺขุ ‘‘ปิยจกฺขู’’ติ วุจฺจติ. เตสนฺติ สพฺรหฺมจารีนํ. มนวฑฺฒนโกติ ปีติมนสฺส ปริพฺรูหนโต อุปรูปริ ปีติจิตฺตสฺเสว อุปฺปาทนโก. ครุฏฺานิโยติ ครุกรณสฺส านภูโต. ชานํ ชานาตีติ าเณน ชานิตพฺพํ ชานาติ. ยถา วา อฺเ อชานนฺตาปิ ชานนฺตา วิย ปวตฺตนฺติ, น เอวมยํ, อยํ ปน ชานนฺโต เอว ชานาติ. ปสฺสํ ปสฺสตีติ ทสฺสนภูเตน ปฺาจกฺขุนา ¶ ปสฺสิตพฺพํ ปสฺสติ, ปสฺสนฺโต เอว วา ปสฺสติ. เอวํ สมฺภาวนีโยติ เอวํ วิฺุตาย ปณฺฑิตภาเวน สมฺภาเวตพฺโพ. สีเลสฺเววสฺส ปริปูรการีติ สีเลสุ ปริปูรการี เอว ภเวยฺยาติ. เอวํ อุตฺตรปทาวธารณํ ทฏฺพฺพํ. เอวฺหิ อิมินา ปเทน อุปริสิกฺขาทฺวยํ อนิวตฺติตเมว โหติ. ยถา ปน สีเลสุ ปริปูรการี นาม โหติ, ตํ ผเลน ทสฺเสตุํ ‘‘อชฺฌตฺต’’นฺติอาทิ วุตฺตํ. วิปสฺสนาธิฏฺานสมาธิสํวตฺตนิกตาย หิ อิธ สีลสฺส ปาริปูรี, น เกวลํ อขณฺฑาทิภาวมตฺตํ. วุตฺตฺเหตํ ‘‘ยานิ โข ปน ตานิ อขณฺฑานิ…เป… สมาธิสํวตฺตนิกานี’’ติ. เอวฺจ กตฺวา อุปริสิกฺขาทฺวยํ สีลสฺส สมฺภารภาเวน คหิตนฺติ สีลสฺเสเวตฺถ ปธานคฺคหณํ สิทฺธํ โหติ. สีลานุรกฺขกา หิ จิตฺเตกคฺคตาสงฺขารปริคฺคหา. อนูเนนาติ อขณฺฑาทิภาเวน, กสฺสจิ วา อหาปเนน อุปปนฺเนน. อากาเรนาติ กรเณน สมฺปาทเนน.
อชฺฌตฺตนฺติ ¶ วา อตฺตโนติ วา เอกํ เอกตฺถํ, พฺยฺชนเมว นานํ. ภุมฺมตฺเถ เจตํ, ‘‘สมถ’’นฺติ อุปโยควจนํ ‘‘อนู’’ติ อิมินา อุปสคฺเคน โยเค สิทฺธนฺติ อาห ‘‘อตฺตโน จิตฺตสมเถ ยุตฺโต’’ติ. ตตฺถ จิตฺตสมเถติ จิตฺตสฺส สมาธาเน. ยุตฺโตติ อวิยุตฺโต ปสุโต. โย สพฺเพน สพฺพํ ฌานภาวนาย อนนุยุตฺโต, โส ตํ พหิ นีหรติ นาม. โย อารภิตฺวา อนฺตรา สงฺโกจํ อาปชฺชติ, โส ตํ วินาเสติ นาม. โย ปน อีทิโส อหุตฺวา ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, โส อนิรากตชฺฌาโนติ ทสฺเสนฺโต ‘‘พหิ อนีหฏชฺฌาโน’’ติอาทิมาห. นีหรณวินาสตฺถฺหิ อิทํ นิรากรณํ นาม. ‘‘ถมฺภํ นิรํกตฺวา นิวาตวุตฺตี’’ติอาทีสุ (สุ. นิ. ๓๒๘) จสฺส ปโยโค ทฏฺพฺโพ.
สตฺตวิธาย อนุปสฺสนายาติ เอตฺถ อนิจฺจานุปสฺสนา, ทุกฺขานุปสฺสนา, อนตฺตานุปสฺสนา, นิพฺพิทานุปสฺสนา, วิราคานุปสฺสนา, นิโรธานุปสฺสนา, ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนาติ อิมา สตฺตวิธา อนุปสฺสนา. สฺุาคารคโต ภิกฺขุ ตตฺถ ลทฺธกายวิเวกตาย สมถวิปสฺสนาวเสน จิตฺตวิเวกํ ปริพฺรูเหนฺโต ยถานุสิฏฺปฏิปตฺติยา โลกํ สาสนฺจ อตฺตโน วิเสสาธิคมฏฺานภูตํ สฺุาคารฺจ อุปโสภยมาโน คุณวิเสสาธิฏฺานภาวาปาทเนน วิฺูนํ อตฺถโต ตํ พฺรูเหนฺโต นาม โหตีติ วุตฺตํ ‘‘พฺรูเหตา สฺุาคาราน’’นฺติ. เตนาห ‘‘เอตฺถ จา’’ติอาทิ. เอกภูมกาทิปาสาเท กุรุมาโนปิ ปน เนว สฺุาคารานํ พฺรูเหตาติ ทฏฺพฺโพ. สฺุาคารคฺคหเณน เจตฺถ อรฺรุกฺขมูลาทิ สพฺพํ ปธานานุโยคกฺขมํ เสนาสนํ คหิตนฺติ ทฏฺพฺพํ.
เอตฺตาวตา ยถา ตณฺหาวิจริตเทสนา ปมํ ตณฺหาวเสน อารทฺธาปิ ตณฺหาปทฏฺานตฺตา มานทิฏฺีนํ ¶ มานทิฏฺิโย โอสริตฺวา กเมน ปปฺจตฺตยเทสนา ชาตา, เอวมยํ เทสนา ปมํ อธิสีลสิกฺขาวเสน อารทฺธาปิ สีลปทฏฺานตฺตา สมถวิปสฺสนานํ สมถวิปสฺสนาโย โอสริตฺวา กเมน สิกฺขาตฺตยเทสนา ชาตาติ เวทิตพฺพา. เอตฺถ หิ ‘‘สีเลสฺเววสฺส ปริปูรการี’’ติ เอตฺตาวตา อธิสีลสิกฺขา วุตฺตา, ‘‘อชฺฌตฺตํ เจโตสมถมนุยุตฺโต อนิรากตชฺฌาโน’’ติ เอตฺตาวตา อธิจิตฺตสิกฺขา, ‘‘วิปสฺสนาย สมนฺนาคโต’’ติ เอตฺตาวตา อธิปฺาสิกฺขา. ‘‘พฺรูเหตา สฺุาคาราน’’นฺติ อิมินา ปน สมถวเสน สฺุาคารวฑฺฒเน ¶ อธิจิตฺตสิกฺขา, วิปสฺสนาวเสน อธิปฺาสิกฺขาติ เอวํ ทฺเวปิ สิกฺขา สงฺคเหตฺวา วุตฺตา. เอตฺถ จ ‘‘อชฺฌตฺตํ เจโตสมถมนุยุตฺโต อนิรากตชฺฌาโน’’ติ อิเมหิ ปเทหิ สีลานุรกฺขิกา เอว จิตฺเตกคฺคตา กถิตา, ‘‘วิปสฺสนายา’’ติ อิมินา ปเทน สีลานุรกฺขิโก สงฺขารปริคฺคโห.
กถํ จิตฺเตกคฺคตา สีลมนุรกฺขติ? ยสฺส หิ จิตฺเตกคฺคตา นตฺถิ, โส พฺยาธิมฺหิ อุปฺปนฺเน วิหฺติ, โส พฺยาธิวิหโต วิกฺขิตฺตจิตฺโต สีลํ วินาเสตฺวาปิ พฺยาธิวูปสมํ กตฺตา โหติ. ยสฺส ปน จิตฺเตกคฺคตา อตฺถิ, โส ตํ พฺยาธิทุกฺขํ วิกฺขมฺเภตฺวา สมาปตฺตึ สมาปชฺชติ, สมาปนฺนกฺขเณ ทุกฺขํ ทูรคตํ โหติ, พลวตรํ สุขมุปฺปชฺชติ. เอวํ จิตฺเตกคฺคตา สีลมนุรกฺขติ. กถํ สงฺขารปริคฺคโห สีลมนุรกฺขติ? ยสฺส หิ สงฺขารปริคฺคโห นตฺถิ, ตสฺส ‘‘มม รูปํ มม วิฺาณ’’นฺติ อตฺตภาเว พลวมมตฺตํ โหติ, โส ตถารูเปสุ ทุพฺภิกฺขพฺยาธิภยาทีสุ สมฺปตฺเตสุ สีลํ นาเสตฺวาปิ อตฺตภาวํ โปเสตา โหติ. ยสฺส ปน สงฺขารปริคฺคโห อตฺถิ, ตสฺส อตฺตภาเว พลวมมตฺตํ วา สิเนโห วา น โหติ, โส ตถารูเปสุ ทุพฺภิกฺขพฺยาธิภยาทีสุ สมฺปตฺเตสุ สเจปิสฺส อนฺตานิ พหิ นิกฺขมนฺติ, สเจปิ อุสฺสุสฺสติ วิสุสฺสติ, ขณฺฑาขณฺฑิโก วา โหติ สตธาปิ สหสฺสธาปิ, เนว สีลํ วินาเสตฺวา อตฺตภาวํ โปเสตา โหติ. เอวํ สงฺขารปริคฺคโห สีลํ อนุรกฺขติ.
‘‘พฺรูเหตา สฺุาคาราน’’นฺติ อิมินา ปน ตสฺเสว อุภยสฺส พฺรูหนา วฑฺฒนา สาตจฺจกิริยา ทสฺสิตา. เอวํ ภควา ยสฺมา ‘‘สพฺรหฺมจารีนํ ปิโย จสฺสํ…เป… ภาวนีโย จา’’ติ อิเม จตฺตาโร ธมฺเม อากงฺขนฺเตน นตฺถฺํ กิฺจิ กาตพฺพํ, อฺทตฺถุ สีลาทิคุณสมนฺนาคเตเนว ภวิตพฺพํ. อีทิโส หิ สพฺรหฺมจารีนํ ปิโย โหติ มนาโป ครุ ภาวนีโย. วุตฺตมฺปิ เหตํ –
‘‘สีลทสฺสนสมฺปนฺนํ ¶ , ธมฺมฏฺํ สจฺจเวทินํ;
อตฺตโน กมฺม กุพฺพานํ, ตํ ชโน กุรุเต ปิย’’นฺติ. (ธ. ป. ๒๑๗);
ตสฺมา ‘‘อากงฺเขยฺย เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สพฺรหฺมจารีนํ ปิโย จสฺสํ…เป… สีเลสฺเววสฺส ปริปูรการี…เป… สฺุาคาราน’’นฺติ วตฺวา อิทานิ ยสฺมา ปจฺจยลาภาทึ ¶ ปตฺถยนฺเตนปิ อิทเมว กรณียํ, น อฺํ กิฺจิ, ตสฺมา ‘‘อากงฺเขยฺย เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ลาภี อสฺส’’นฺติอาทิมาห. ลาภี อสฺสนฺติ ลาภาสาย สํวรสีลปริปูรณํ ปาฬิยํ อาคตํ. กิมีทิสํ ภควา อนุชานาตีติ? น ภควา สภาเวน อีทิสํ อนุชานาติ, มหาการุณิกตาย ปน ปุคฺคลชฺฌาสเยน เอวํ วุตฺตนฺติ ทสฺเสนฺโต ‘‘น ภควา’’ติอาทิมาห. ตตฺถ ฆาเสสนํ ฉินฺนกโถ, น วาจํ ปยุตฺตํ ภเณติ ฉินฺนกโถ มูโค วิย หุตฺวา โอภาสปริกถานิมิตฺตวิฺตฺติปยุตฺตํ ฆาเสสนํ วาจํ น ภเณ, น กเถยฺยาติ อตฺโถ. ปุคฺคลชฺฌาสยวเสนาติ สงฺเขปโต วุตฺตมตฺถํ วิวรนฺโต ‘‘เยสํ หี’’ติอาทิมาห. รโส สภาวภูโต อานิสํโส รสานิสํโส.
ปจฺจยทานการาติ จีวราทิปจฺจยทานวเสน ปวตฺตการา. มหปฺผลา มหานิสํสาติ อุภยเมตํ อตฺถโต เอกํ, พฺยฺชนเมว นานํ. ‘‘ปฺจิเม, คหปตโย, อานิสํสา’’ติอาทีสุ (มหาว. ๒๘๕) หิ อานิสํสสทฺโท ผลปริยาโยปิ โหติ. มหนฺตํ วา โลกิยสุขํ ผลนฺติ ปสวนฺตีติ มหปฺผลา, มหโต โลกุตฺตรสุขสฺส ปจฺจยา โหนฺตีติ มหานิสํสา. เตนาห ‘‘โลกิยสุเขน ผลภูเตนา’’ติอาทิ.
เปจฺจภวํ คตาติ เปตูปปตฺติวเสน นิพฺพตฺตึ อุปคตา. เต ปน ยสฺมา อิธ กตกาลกิริยา กาเลน กตชีวิตุปจฺเฉทา โหนฺติ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘กาลกตา’’ติ. สสฺสุสสุรา จ ตปฺปกฺขิกา จ สสฺสุสสุรปกฺขิกา. เต าติโยนิสมฺพนฺเธน อาวาหวิวาหสมฺพนฺธวเสน สมฺพทฺธา าตี. สาโลหิตาติ โยนิสมฺพนฺธวเสน. เอกโลหิตพทฺธาติ เอเกน สมาเนน โลหิตสมฺพนฺเธน สมฺพทฺธา. ปสนฺนจิตฺโตติ ปสนฺนจิตฺตโก. กาลกโต ปิตา วา มาตา วา เปตโยนิยํ อุปฺปนฺโนติ อธิการโต วิฺายตีติ วุตฺตํ. มหานิสํสเมว โหตีติ ตสฺส ตถาสีลสมฺปนฺนตฺตาติ อธิปฺปาโย.
อชฺโฌตฺถริตาติ ¶ มทฺทิตา. น จ มํ อรติ สเหยฺยาติ มํ จ อรติ น อภิภเวยฺย น มทฺเทยฺย น อชฺโฌตฺถเรยฺย. อุปฺปนฺนนฺติ ชาตํ นิพฺพตฺตํ. สีลาทิคุณยุตฺโต หิ อรติฺจ รติฺจ สหติ อชฺโฌตฺถรติ, มทฺทิตฺวา ติฏฺติ, ตสฺมา อีทิสมตฺตานํ อิจฺฉนฺเตนปิ สีลาทิคุณยุตฺเตเนว ภวิตพฺพนฺติ ¶ ทสฺเสติ. จิตฺตุตฺราโส ภายตีติ ภยํ, อารมฺมณํ ภายติ เอตสฺมาติ ภยํ. ตํ ทุวิธมฺปิ ภยํ เภรวฺจ สหติ อภิภวตีติ ภยเภรวสโห. สีลาทิคุณยุตฺโต หิ ภยเภรวํ สหติ อชฺโฌตฺถรติ, มทฺทิตฺวา ติฏฺติ อริยโกฏิยวาสี มหาทตฺตตฺเถโร วิย.
เถโร กิร มคฺคํ ปฏิปนฺโน อฺตรํ ปาสาทิกํ อรฺํ ทิสฺวา ‘‘อิเธวชฺช สมณธมฺมํ กตฺวา คมิสฺสามี’’ติ มคฺคา โอกฺกมฺม อฺตรสฺมึ รุกฺขมูเล สงฺฆาฏึ ปฺเปตฺวา ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิสีทิ. รุกฺขเทวตาย ทารกา เถรสฺส สีลเตเชน สกภาเวน สณฺาตุํ อสกฺโกนฺตา วิสฺสรมกํสุ. เทวตาปิ สกลรุกฺขํ จาเลสิ. เถโร อจโลว นิสีทิ. สา เทวตา ธูมายิ ปชฺชลิ. เนว สกฺขิ เถรํ จาเลตุํ. ตโต อุปาสกวณฺเณนาคนฺตฺวา วนฺทิตฺวา อฏฺาสิ. ‘‘โก เอโส’’ติ วุตฺตา ‘‘อหํ, ภนฺเต, ตสฺมึ รุกฺเข อธิวตฺถา เทวตา’’ติ อโวจ. ตฺวํ เอเต วิกาเร อกาสีติ. อาม, ภนฺเตติ. ‘‘กสฺมา’’ติ จ วุตฺตา อาห ‘‘ตุมฺหากํ, ภนฺเต, สีลเตเชน ทารกา สกภาเวน สณฺาตุํ อสกฺโกนฺตา วิสฺสรมกํสุ, สาหํ ตุมฺเห ปลาเปตุํ เอวมกาสิ’’นฺติ. เถโร อาห ‘‘อถ กสฺมา ‘อิธ, ภนฺเต, มา วสถ, มยฺหํ อผาสุก’นฺติ ปฏิกจฺเจว นาวจาสิ, อิทานิ ปน มา มํ กิฺจิ อวจ, ‘อริยโกฏิยมหาทตฺโต อมนุสฺสภเยน คโต’ติ วจนโต ลชฺชามิ, เตนาหํ อิเธว วสิสฺสํ, ตฺวํ ปน อชฺเชกทิวสํ ยตฺถ กตฺถจิ วสาหี’’ติ. เอวํ สีลาทิคุณยุตฺโต ภยเภรวสโห โหติ, ตสฺมา อีทิสมตฺตานํ อิจฺฉนฺเตนปิ สีลาทิคุณยุตฺเตเนว ภวิตพฺพนฺติ ทสฺเสติ. ทุติยาทีนิ อุตฺตานตฺถานิ.
อากงฺขสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺิตา.
๕-๑๐. มิคสาลาสุตฺตาทิวณฺณนา
๗๕-๘๐. ปฺจเม อิมสฺส หิ ปุคฺคลสฺส สีลวิรหิตสฺส ปฺา สีลํ ปริโธวตีติ อขณฺฑาทิภาวาปาทเนน สีลํ อาทิมชฺฌปริโยสาเนสุ ปฺาย ¶ สุวิโสธิตํ กโรติ. ยสฺส หิ อพฺภนฺตเร สีลสํวโร นตฺถิ, อุคฺฆฏิตฺุตาย ปน จาตุปฺปทิกคาถาปริโยสาเน ปฺาย สีลํ ¶ โธวิตฺวา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณาติ, อยํ ปฺาย สีลํ โธวติ นาม เสยฺยถาปิ สนฺตติมหามตฺโต.
สีลวา ปน ปฺํ โธวติ. ยสฺส (ที. นิ. อฏฺ. ๑.๓๑๗) หิ ปุถุชฺชนสฺส สีลํ สฏฺิอสีติวสฺสานิ อขณฺฑํ โหติ, โส มรณกาเลปิ สพฺพกิเลเส ฆาเตตฺวา สีเลน ปฺํ โธวิตฺวา อรหตฺตํ คณฺหาติ กนฺทรสาลปริเวเณ มหาสฏฺิวสฺสตฺเถโร วิย. เถเร กิร มรณมฺเจ นิปชฺชิตฺวา พลวเวทนาย นิตฺถุนนฺเต ติสฺสมหาราชา ‘‘เถรํ ปสฺสิสฺสามี’’ติ คนฺตฺวา ปริเวณทฺวาเร ิโต ตํ สทฺทํ สุตฺวา ปุจฺฉิ ‘‘กสฺส สทฺโท อย’’นฺติ. เถรสฺส นิตฺถุนนสทฺโทติ. ‘‘ปพฺพชฺชาย สฏฺิวสฺเสน เวทนาปริคฺคหมตฺตมฺปิ น กตํ, อิทานิ น ตํ วนฺทิสฺสามี’’ติ นิวตฺติตฺวา มหาโพธึ วนฺทิตุํ คโต. ตโต อุปฏฺากทหโร เถรํ อาห ‘‘กึ โน, ภนฺเต, ลชฺชาเปถ, สทฺโธปิ ราชา วิปฺปฏิสารี หุตฺวา ‘น วนฺทิสฺสามี’ติ คโต’’ติ. กสฺมา, อาวุโสติ? ตุมฺหากํ นิตฺถุนนสทฺทํ สุตฺวาติ. ‘‘เตน หิ เม โอกาสํ กโรถา’’ติ วตฺวา เวทนํ วิกฺขมฺเภตฺวา อรหตฺตํ ปตฺวา ทหรสฺส สฺํ อทาสิ ‘‘คจฺฉาวุโส, อิทานิ ราชานํ อมฺเห วนฺทาเปหี’’ติ. ทหโร คนฺตฺวา ‘‘อิทานิ กิร เถรํ วนฺทถา’’ติ อาห. ราชา สุสุมารปติเตน เถรํ วนฺทนฺโต ‘‘นาหํ อยฺยสฺส อรหตฺตํ วนฺทามิ, ปุถุชฺชนภูมิยํ ปน ตฺวา รกฺขิตสีลเมว วนฺทามี’’ติ อาห. เอวํ สีเลน ปฺํ โธวติ นาม. เสสํ วุตฺตเมว. ฉฏฺาทีสุ นตฺถิ วตฺตพฺพํ.
มิคสาลาสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺิตา.
อากงฺขวคฺควณฺณนา นิฏฺิตา.