📜
๒. สีหนาทวคฺโค
๑. สีหนาทสุตฺตวณฺณนา
๑๑. ทุติยสฺส ¶ ปเม อวาปุเรนฺติ วิวรนฺติ ทฺวารํ เอเตนาติ อวาปุรณํ. รชํ หรนฺติ เอเตนาติ รโชหรณํ. กโฬปิหตฺโถติ วิลีวมยภาชนหตฺโถ, ‘‘จมฺมมยภาชนหตฺโถ’’ติ จ วทนฺติ. ฉินฺนานิ วิสาณานิ เอตสฺสาติ ฉินฺนวิสาโณ, อุสโภ จ โส ฉินฺนวิสาโณ จาติ อุสภฉินฺนวิสาโณ. วิเสสนปโรยํ สมาโส. อหิกุณเปน วาติอาทิ อติเชคุจฺฉปฺปฏิกูลกุณปทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ. กณฺเ อาสตฺเตนาติ เกนจิเทว ปจฺจตฺถิเกน อาเนตฺวา กณฺเ พทฺเธน, โอมุกฺเกนาติ อตฺโถ. อฏฺโฏ อาตุโร ทุคฺคนฺธปีฬาย ปีฬิโต. อจฺจยสฺส ปฏิคฺคณฺหนํ วา อธิวาสนํ. เอวฺหิ โส การเณ เทสิยมาเน ตโต ¶ วิคโต นาม โหติ. เตนาห ‘‘ปฏิคฺคณฺหตูติ ขมตู’’ติ. เสสเมตฺถ สุวิฺเยฺยเมว.
สีหนาทสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
๒. สอุปาทิเสสสุตฺตวณฺณนา
๑๒. ทุติเย ภวสฺส อปฺปมตฺตกตา นาม อิตฺตรกาลตายาติ อาห ‘‘อจฺฉราสงฺฆาตมตฺตมฺปี’’ติ.
สอุปาทิเสสสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
๓. โกฏฺิกสุตฺตวณฺณนา
๑๓. ตติเย ทิฏฺธมฺโม วุจฺจติ ปจฺจกฺขภูโต อตฺตภาโว, ตสฺมึ เวทิตพฺพํ ผลํ ทิฏฺธมฺมเวทนียํ. เตนาห ‘‘อิมสฺมึเยว อตฺตภาเว’’ติ. จตุปฺปฺจกฺขนฺธผลตาย สฺาภวูปคํ กมฺมํ พหุเวทนียํ. เอกกฺขนฺธผลตฺตา อสฺาภวูปคํ กมฺมํ ‘‘อปฺปเวทนีย’’นฺติ วุตฺตํ. เกจิ ปน ‘‘อรูปาวจรกมฺมํ พหุกาลํ เวทิตพฺพผลตฺตา พหุเวทนียํ, อิตรํ อปฺปเวทนียํ. รูปารูปาวจรกมฺมํ วา พหุเวทนียํ, ปริตฺตํ กมฺมํ อปฺปเวทนีย’’นฺติ วทนฺติ. เวทนียนฺติ ปจฺจยนฺตรสมวาเย ¶ วิปากุปฺปาทนสมตฺถํ, น อารทฺธวิปากเมว. อเวทนียนฺติ ปจฺจยเวกลฺเลน วิปจฺจิตุํ อสมตฺถํ อโหสิกมฺมาทิเภทํ.
โกฏฺิกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
๔. สมิทฺธิสุตฺตวณฺณนา
๑๔. จตุตฺเถ สมิทฺธีติ เถรสฺส กิร อตฺตภาโว สมิทฺโธ อภิรูโป ปาสาทิโก, ตสฺมา สมิทฺธีตฺเวว สงฺขาโต. เตนาห ‘‘อตฺตภาวสมิทฺธตายา’’ติอาทิ. รูปธาตุอาทีสูติ อาทิ-สทฺเทน สทฺทธาตุอาทึ สงฺคณฺหาติ.
สมิทฺธิสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
๕-๙. คณฺฑสุตฺตาทิวณฺณนา
๑๕-๑๙. ปฺจเม ¶ มาตาเปตฺติกสมฺภวสฺสาติ มาติโต จ ปิติโต จ นิพฺพตฺเตน มาตาเปตฺติเกน สุกฺกโสณิเตน สมฺภูตสฺส. อุจฺฉาทนธมฺมสฺสาติ อุจฺฉาเทตพฺพสภาวสฺส. ปริมทฺทนธมฺมสฺสาติ ปริมทฺทิตพฺพสภาวสฺส. เอตฺถ จ โอทนกุมฺมาสูปจยอุจฺฉาทนปเทหิ วฑฺฒิ กถิตา, อนิจฺจเภทนวิทฺธํสนปเทหิ หานิ. ปุริเมหิ วา สมุทโย, ปจฺฉิเมหิ อตฺถงฺคโมติ เอวํ จาตุมหาภูติกสฺส กายสฺส วฑฺฒิปริหานินิพฺพตฺติเภทา ทสฺสิตา. เสสํ สุวิฺเยฺยเมว. ฉฏฺาทีนิ อุตฺตานตฺถานิ.
คณฺฑสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺิตา.
๑๐. เวลามสุตฺตวณฺณนา
๒๐. ทสเม สกุณฺฑกภตฺตนฺติ สกุณฺฑกํ อุตฺตณฺฑุลภตฺตํ. ปริตฺเตหิ สกุณฺเฑหิ ตณฺฑุเลหิปิ สทฺธึ วิปกฺกภตฺตํ อุตฺตณฺฑุลเมว โหติ. พิฬงฺคํ วุจฺจติ อารนาฬํ, พิฬงฺคโต นิพฺพตฺตนโต ตเทว กฺชิยโต ชาตนฺติ กฺชิยํ, ตํ ทุติยํ เอตสฺสาติ พิฬงฺคทุติยํ, ตํ กฺชิยทุติยนฺติ วุตฺตํ. อสกฺกริตฺวาติ เทยฺยธมฺมมฺปิ ปุคฺคลมฺปิ อสกฺกริตฺวา. เทยฺยธมฺมสฺส อสกฺกรณํ อสมฺปนฺนกาโร, ปุคฺคลสฺส อสกฺกรณํ อครุกรณํ. เทยฺยธมฺมํ อสกฺกโรนฺโต หิ อุตฺตณฺฑุลาทิโทสสมนฺนาคตํ อาหารํ เทติ, น สมฺปนฺนํ กโรติ. ปุคฺคลํ อสกฺกโรนฺโต นิสีทนฏฺานํ ¶ อสมฺมชฺชิตฺวา ยตฺถ ตตฺถ วา นิสีทาเปตฺวา ยํ วา ตํ วา ทารกํ เปเสตฺวา เทติ. อจิตฺตีกตฺวาติ น จิตฺตึ กตฺวา, น ปูเชตฺวาติ อตฺโถ. ปูเชนฺโต หิ ปูเชตพฺพวตฺถุํ จิตฺเต เปติ, น ตโต พหิ กโรติ. จิตฺตํ วา อจฺฉริยํ กตฺวา ปฏิปตฺติ จิตฺตีกรณํ สมฺภาวนกิริยา, ตปฺปฏิกฺเขปโต อจิตฺตีกรณํ อสมฺภาวนกิริยา. อปวิทฺธนฺติ อุจฺฉิฏฺาทิฉฑฺฑนียธมฺมํ วิย อวขิตฺตกํ. โย หิ ฉฑฺเฑตุกาโม หุตฺวา โรคิโน สรีเร โอทนาทีนิ มชฺชิตฺวา วมฺมิเก โรคํ ปกฺขิปนฺโต วิย เทติ, อยํ อปวิทฺธํ เทติ นาม. อนาคมนทิฏฺิโกติ ‘‘อทฺธา อิมสฺส ทานสฺส ผลํ มม อาคจฺฉตี’’ติ เอวํ ยสฺส กมฺมสฺสกตทิฏฺิ อตฺถิ, โส อาคมนทิฏฺิโก. อยํ ปน น ตาทิโสติ อนาคมนทิฏฺิโก, ผลํ ปาฏิกงฺขํ หุตฺวา น เทตีติ อตฺโถ. เตนาห ‘‘น กมฺมฺจ ผลฺจ สทฺทหิตฺวา เทตี’’ติ.
เวลาโมติ ¶ เอตฺถ มา-สทฺโท ปฏิเสธวจโน. ชาติโคตฺตรูปโภคาทิคุณานํ เวลา มริยาทา นตฺถิ เอตสฺมินฺติ เวลาโม. อถ วา ยถาวุตฺตคุณานํ เวลา มริยาทา อมติ โอสานํ คจฺฉติ เอตสฺมินฺติ เวลาโม, เวลํ วา มริยาทํ อมติ คจฺฉติ อติกฺกมตีติ เวลาโม. เตนาห ‘‘ชาติโคตฺต…เป… เอวํลทฺธนาโม’’ติ. ทียตีติ ทานํ, ทานวตฺถุ. ตํ อคฺคียติ นิสฺสชฺชียติ เอตฺถาติ ทานคฺคํ. ทานํ วา คณฺหนฺติ เอตฺถาติ ทานคฺคํ, เอวํ ภตฺตคฺคํ, ปริเวสนฏฺานํ. ทุกูลสนฺทนานีติ รชตภาชนาทินิสฺสิเต ทุกูเล ขีรสฺส สนฺทนํ เอเตสนฺติ ทุกูลสนฺทนานิ. กํสูปธารณานีติ รชตมยโทหภาชนานิ. เตนาห ‘‘รชตมยขีรปฏิจฺฉกานี’’ติ. รชตมยานิ ขีรปฏิจฺฉกานิ ขีรปฏิคฺคหภาชนานิ เอเตสนฺติ รชตมยขีรปฏิจฺฉกานิ. โสเธยฺยาติ มหปฺผลภาวกรเณน วิโสเธยฺย. มหปฺผลภาวปฺปตฺติยา หิ ทกฺขิณา วิสุชฺฌติ นาม.
มคฺเคนาคตํ อนิวตฺตนสรณนฺติ อิมินา โลกุตฺตรสรณคมนํ ทีเปติ. อปเรติอาทินา โลกิยสรณคมนํ วุตฺตํ. สรณํ นาม ติณฺณํ รตนานํ ชีวิตปริจฺจาคมยํ ปฺุํ สพฺพสมฺปตฺตึ เทติ, ตสฺมา มหปฺผลตรนฺติ อธิปฺปาโย. อิทฺจ – ‘‘สเจ ตฺวํ ยถา คหิตํ สรณํ น ภินฺทิสฺสสิ, เอวาหํ ตํ มาเรมี’’ติ ยทิปิ โกจิ ติณฺเหน สตฺเถน ชีวิตา โวโรเปยฺย, ตถาปิ ‘‘เนวาหํ พุทฺธํ น พุทฺโธติ, ธมฺมํ น ธมฺโมติ, สงฺฆํ น สงฺโฆติ วทามี’’ติ ทฬฺหตรํ กตฺวา คหิตสฺส วเสน วุตฺตํ. มคฺเคนาคตนฺติ โลกุตฺตรสีลํ สนฺธาย วทติ. อปเรติอาทินา ปน โลกิยสีลํ วุตฺตํ. สพฺเพสํ สตฺตานํ ชีวิตทานาทินิหิตทณฺฑตาย สกลโลกิยโลกุตฺตรคุณาธิฏฺานโต จสฺส มหปฺผลมหานิสํสตา เวทิตพฺพา.
อุปสิงฺฆนมตฺตนฺติ ¶ ฆายนมตฺตํ. คทฺโทหนมตฺตนฺติ ปานฺตเร โคโทหนมตฺตํ กาลนฺติ อตฺโถ. โส จ น สกโล โคโทหนกฺขโณ อธิปฺเปโตติ ทสฺเสตุํ ‘‘คาวิยา เอกวารํ ถนอฺฉนมตฺต’’นฺติ อตฺโถ วุตฺโต. อฺฉนมตฺตนฺติ อากฑฺฒนมตฺตํ. คาวิยา ถนํ คเหตฺวา เอกขีรพินฺทุทุหนกาลมตฺตมฺปิ คทฺทุหนมตฺตนฺติ วทนฺติ. เอตฺตกมฺปิ หิ กาลํ โย วสนคพฺภปริเวณวิหารูปจารปริจฺเฉเทน วา อปริมาณาสุ โลกธาตูสุ ¶ สพฺพสตฺเต หิตผรณํ เมตฺตจิตฺตํ ภาเวตุํ สกฺโกติ. อิทํ ตโต ยถาวุตฺตทานาทิโต มหปฺผลตรํ.
เวลามสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
สีหนาทวคฺควณฺณนา นิฏฺิตา.