📜
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
ขุทฺทกนิกาเย
สุตฺตนิปาตปาฬิ
๑. อุรควคฺโค
๑. อุรคสุตฺตํ
โย ¶ ¶ ¶ ¶ [โย เว (สฺยา.)] อุปฺปติตํ วิเนติ โกธํ, วิสฏํ สปฺปวิสํว โอสเธหิ [โอสเธภิ (ก.)];
โส ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ, อุรโค ชิณฺณมิวตฺตจํ [ชิณฺณมิว ตจํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.), ชิณฺณมิวา ตจํ (?)] ปุราณํ.
โย ราคมุทจฺฉิทา อเสสํ, ภิสปุปฺผํว สโรรุหํ [สเรรุหํ (ก.)] วิคยฺห;
โส ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ, อุรโค ชิณฺณมิวตฺตจํ, ปุราณํ.
โย ¶ ตณฺหมุทจฺฉิทา อเสสํ, สริตํ สีฆสรํ วิโสสยิตฺวา;
โส ¶ ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ, อุรโค ชิณฺณมิวตฺตจํ ปุราณํ.
โย ¶ มานมุทพฺพธี อเสสํ, นฬเสตุํว สุทุพฺพลํ มโหโฆ;
โส ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ, อุรโค ชิณฺณมิวตฺตจํ ปุราณํ.
โย นาชฺฌคมา ภเวสุ สารํ, วิจินํ ปุปฺผมิว [ปุปฺผมิว (พหูสุ)] อุทุมฺพเรสุ;
โส ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ, อุรโค ชิณฺณมิวตฺตจํ ปุราณํ.
ยสฺสนฺตรโต น สนฺติ โกปา, อิติภวาภวตฺจ [อิติพฺภวาภวตฺจ (ก.)] วีติวตฺโต;
โส ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ, อุรโค ชิณฺณมิวตฺตจํ ปุราณํ.
ยสฺส ¶ วิตกฺกา วิธูปิตา, อชฺฌตฺตํ สุวิกปฺปิตา อเสสา;
โส ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ, อุรโค ชิณฺณมิวตฺตจํ ปุราณํ.
โย นาจฺจสารี น ปจฺจสารี, สพฺพํ อจฺจคมา อิมํ ปปฺจํ;
โส ¶ ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ, อุรโค ชิณฺณมิวตฺตจํ ปุราณํ.
โย นาจฺจสารี น ปจฺจสารี, สพฺพํ วิตถมิทนฺติ ตฺวา [อุตฺวา (สฺยา. ปี. ก.)] โลเก;
โส ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ, อุรโค ชิณฺณมิวตฺตจํ ปุราณํ.
โย นาจฺจสารี น ปจฺจสารี, สพฺพํ วิตถมิทนฺติ วีตโลโภ;
โส ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ, อุรโค ชิณฺณมิวตฺตจํ ปุราณํ.
โย ¶ นาจฺจสารี น ปจฺจสารี, สพฺพํ วิตถมิทนฺติ วีตราโค;
โส ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ, อุรโค ชิณฺณมิวตฺตจํ ปุราณํ.
โย นาจฺจสารี น ปจฺจสารี, สพฺพํ วิตถมิทนฺติ วีตโทโส;
โส ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ, อุรโค ชิณฺณมิวตฺตจํ ปุราณํ.
โย ¶ นาจฺจสารี น ปจฺจสารี, สพฺพํ วิตถมิทนฺติ วีตโมโห;
โส ¶ ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ, อุรโค ชิณฺณมิวตฺตจํ ปุราณํ.
ยสฺสานุสยา น สนฺติ เกจิ, มูลา จ อกุสลา สมูหตาเส;
โส ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ, อุรโค ชิณฺณมิวตฺตจํ ปุราณํ.
ยสฺส ทรถชา น สนฺติ เกจิ, โอรํ อาคมนาย ปจฺจยาเส;
โส ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ, อุรโค ชิณฺณมิวตฺตจํ ปุราณํ.
ยสฺส วนถชา น สนฺติ เกจิ, วินิพนฺธาย ภวาย เหตุกปฺปา;
โส ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ, อุรโค ชิณฺณมิวตฺตจํ ปุราณํ.
โย ¶ นีวรเณ ปหาย ปฺจ, อนิโฆ ติณฺณกถํกโถ วิสลฺโล;
โส ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ, อุรโค ชิณฺณมิวตฺตจํ ปุราณํ.
อุรคสุตฺตํ ปมํ นิฏฺิตํ.
๒. ธนิยสุตฺตํ
‘‘ปกฺโกทโน ¶ ¶ ทุทฺธขีโรหมสฺมิ, (อิติ ธนิโย โคโป)
อนุตีเร มหิยา สมานวาโส;
ฉนฺนา กุฏิ อาหิโต คินิ, อถ เจ ปตฺถยสี ปวสฺส เทว’’.
‘‘อกฺโกธโน วิคตขิโลหมสฺมิ [วิคตขีโลหมสฺมิ (สี. ปี.)], (อิติ ภควา)
อนุตีเร มหิเยกรตฺติวาโส;
วิวฏา กุฏิ นิพฺพุโต คินิ, อถ เจ ปตฺถยสี ปวสฺส เทว’’.
‘‘อนฺธกมกสา ¶ น วิชฺชเร, (อิติ ธนิโย โคโป)
กจฺเฉ รูฬฺหติเณ จรนฺติ คาโว;
วุฏฺิมฺปิ สเหยฺยุมาคตํ, อถ เจ ปตฺถยสี ปวสฺส เทว’’.
‘‘พทฺธาสิ ภิสี สุสงฺขตา, (อิติ ภควา)
ติณฺโณ ปารคโต วิเนยฺย โอฆํ;
อตฺโถ ภิสิยา น วิชฺชติ, อถ เจ ปตฺถยสี ปวสฺส เทว’’.
‘‘โคปี ¶ มม อสฺสวา อโลลา, (อิติ ธนิโย โคโป)
ทีฆรตฺตํ [ทีฆรตฺต (ก.)] สํวาสิยา มนาปา;
ตสฺสา ¶ น สุณามิ กิฺจิ ปาปํ, อถ เจ ปตฺถยสี ปวสฺส เทว’’.
‘‘จิตฺตํ มม อสฺสวํ วิมุตฺตํ, (อิติ ภควา)
ทีฆรตฺตํ ปริภาวิตํ สุทนฺตํ;
ปาปํ ปน เม น วิชฺชติ, อถ เจ ปตฺถยสี ปวสฺส เทว’’.
‘‘อตฺตเวตนภโตหมสฺมิ ¶ , (อิติ ธนิโย โคโป)
ปุตฺตา จ เม สมานิยา อโรคา;
เตสํ น สุณามิ กิฺจิ ปาปํ, อถ เจ ปตฺถยสี ปวสฺส เทว’’.
‘‘นาหํ ภตโกสฺมิ กสฺสจิ, (อิติ ภควา)
นิพฺพิฏฺเน จรามิ สพฺพโลเก;
อตฺโถ ภติยา น วิชฺชติ, อถ เจ ปตฺถยสี ปวสฺส เทว’’.
‘‘อตฺถิ วสา อตฺถิ เธนุปา, (อิติ ธนิโย โคโป)
โคธรณิโย ปเวณิโยปิ อตฺถิ;
อุสโภปิ ควมฺปตีธ อตฺถิ, อถ เจ ปตฺถยสี ปวสฺส เทว’’.
‘‘นตฺถิ ¶ วสา นตฺถิ เธนุปา, (อิติ ภควา)
โคธรณิโย ปเวณิโยปิ นตฺถิ;
อุสโภปิ ¶ ¶ ควมฺปตีธ นตฺถิ, อถ เจ ปตฺถยสี ปวสฺส เทว’’.
‘‘ขิลา นิขาตา อสมฺปเวธี, (อิติ ธนิโย โคโป)
ทามา มฺุชมยา นวา สุสณฺานา;
น หิ สกฺขินฺติ เธนุปาปิ เฉตฺตุํ [เฉตุํ (ก.)], อถ เจ ปตฺถยสี ปวสฺส เทว’’.
‘‘อุสโภริว เฉตฺว [เฉตฺวา (สฺยา. ก.)] พนฺธนานิ, (อิติ ภควา)
นาโค ปูติลตํว ทาลยิตฺวา [ปูติลตํ ปทาลยิตฺวา (สฺยา. ก.)];
นาหํ ปุนุเปสฺสํ [ปุน อุเปสฺสํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.), ปุนุเปยฺย (ก.)] คพฺภเสยฺยํ, อถ เจ ปตฺถยสี ปวสฺส เทว’’.
‘‘นินฺนฺจ ถลฺจ ปูรยนฺโต, มหาเมโฆ ปวสฺสิ ตาวเทว;
สุตฺวา เทวสฺส วสฺสโต, อิมมตฺถํ ธนิโย อภาสถ.
‘‘ลาภา ¶ วต โน อนปฺปกา, เย มยํ ภควนฺตํ อทฺทสาม;
สรณํ ตํ อุเปม จกฺขุม, สตฺถา โน โหหิ ตุวํ มหามุนิ.
‘‘โคปี จ อหฺจ อสฺสวา, พฺรหฺมจริยํ [พฺรหฺมจริย (ก.)] สุคเต จรามเส;
ชาติมรณสฺส ¶ ปารคู [ปารคา (สี. สฺยา. กํ. ปี.)], ทุกฺขสฺสนฺตกรา ภวามเส’’.
‘‘นนฺทติ ¶ ปุตฺเตหิ ปุตฺติมา, (อิติ มาโร ปาปิมา)
โคมา [โคมิโก (สี. ปี.), โคปิโก (สฺยา. กํ.), โคปิโย (ก.)] โคหิ ตเถว นนฺทติ;
อุปธี หิ นรสฺส นนฺทนา, น หิ โส นนฺทติ โย นิรูปธิ’’.
‘‘โสจติ ปุตฺเตหิ ปุตฺติมา, (อิติ ภควา)
โคปิโย โคหิ ตเถว โสจติ;
อุปธี หิ นรสฺส โสจนา, น หิ โส โสจติ โย นิรูปธี’’ติ.
ธนิยสุตฺตํ ทุติยํ นิฏฺิตํ.
๓. ขคฺควิสาณสุตฺตํ
สพฺเพสุ ¶ ภูเตสุ นิธาย ทณฺฑํ, อวิเหยํ อฺตรมฺปิ เตสํ;
น ปุตฺตมิจฺเฉยฺย กุโต สหายํ, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
สํสคฺคชาตสฺส ¶ ภวนฺติ สฺเนหา, สฺเนหนฺวยํ ¶ ทุกฺขมิทํ ปโหติ;
อาทีนวํ สฺเนหชํ เปกฺขมาโน, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
มิตฺเต สุหชฺเช อนุกมฺปมาโน, หาเปติ อตฺถํ ปฏิพทฺธจิตฺโต;
เอตํ ภยํ สนฺถเว [สนฺธเว (ก.)] เปกฺขมาโน, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
วํโส วิสาโลว ยถา วิสตฺโต, ปุตฺเตสุ ทาเรสุ จ ยา อเปกฺขา;
วํสกฺกฬีโรว ¶ [วํสกฬีโรว (สี.), วํสากฬีโรว (สฺยา. กํ. ปี.), วํเสกฬีโรว (นิทฺเทส)] อสชฺชมาโน, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
มิโค อรฺมฺหิ ยถา อพทฺโธ [อพนฺโธ (สฺยา. กํ.)], เยนิจฺฉกํ คจฺฉติ โคจราย;
วิฺู นโร เสริตํ เปกฺขมาโน, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
อามนฺตนา โหติ สหายมชฺเฌ, วาเส าเน คมเน จาริกาย;
อนภิชฺฌิตํ เสริตํ เปกฺขมาโน, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
ขิฑฺฑา ¶ รตี โหติ สหายมชฺเฌ, ปุตฺเตสุ จ วิปุลํ โหติ เปมํ;
ปิยวิปฺปโยคํ วิชิคุจฺฉมาโน, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
จาตุทฺทิโส ¶ อปฺปฏิโฆ จ โหติ, สนฺตุสฺสมาโน อิตรีตเรน;
ปริสฺสยานํ สหิตา อฉมฺภี, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
ทุสฺสงฺคหา ปพฺพชิตาปิ เอเก, อโถ คหฏฺา ฆรมาวสนฺตา;
อปฺโปสฺสุกฺโก ปรปุตฺเตสุ หุตฺวา, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
โอโรปยิตฺวา ¶ คิหิพฺยฺชนานิ [คิหิวฺยฺชนานิ (สฺยา. กํ. ปี.)], สฺฉินฺนปตฺโต [สํสีนปตฺโต (สี.)] ยถา โกวิฬาโร;
เฉตฺวาน ¶ วีโร คิหิพนฺธนานิ, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
สเจ ลเภถ นิปกํ สหายํ, สทฺธึ จรํ สาธุวิหาริธีรํ;
อภิภุยฺย สพฺพานิ ปริสฺสยานิ, จเรยฺย เตนตฺตมโน สตีมา.
โน ¶ เจ ลเภถ นิปกํ สหายํ, สทฺธึ จรํ สาธุวิหาริธีรํ;
ราชาว รฏฺํ วิชิตํ ปหาย, เอโก จเร มาตงฺครฺเว นาโค.
อทฺธา ปสํสาม สหายสมฺปทํ, เสฏฺา สมา เสวิตพฺพา สหายา;
เอเต อลทฺธา อนวชฺชโภชี, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
ทิสฺวา สุวณฺณสฺส ปภสฺสรานิ, กมฺมารปุตฺเตน สุนิฏฺิตานิ;
สงฺฆฏฺฏมานานิ ทุเว ภุชสฺมึ, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
เอวํ ¶ ทุติเยน [ทุติเยน (สพฺพตฺถ)] สหา มมสฺส, วาจาภิลาโป อภิสชฺชนา วา;
เอตํ ภยํ อายตึ เปกฺขมาโน, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
กามา หิ จิตฺรา มธุรา มโนรมา, วิรูปรูเปน มเถนฺติ จิตฺตํ;
อาทีนวํ กามคุเณสุ ทิสฺวา, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
อีตี ¶ จ คณฺโฑ จ อุปทฺทโว จ, โรโค จ สลฺลฺจ ภยฺจ เมตํ;
เอตํ ภยํ กามคุเณสุ ทิสฺวา, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
สีตฺจ ¶ อุณฺหฺจ ขุทํ ปิปาสํ, วาตาตเป ฑํสสรีสเป [ฑํสสิรึสเป (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] จ;
สพฺพานิเปตานิ อภิสมฺภวิตฺวา, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
นาโคว ยูถานิ วิวชฺชยิตฺวา, สฺชาตขนฺโธ ปทุมี อุฬาโร;
ยถาภิรนฺตํ วิหรํ [วิหเร (สี. ปี. นิทฺเทส)] อรฺเ, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
อฏฺานตํ ¶ สงฺคณิการตสฺส, ยํ ผสฺสเย [ผุสฺสเย (สฺยา.)] สามยิกํ วิมุตฺตึ;
อาทิจฺจพนฺธุสฺส วโจ นิสมฺม, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
ทิฏฺีวิสูกานิ อุปาติวตฺโต, ปตฺโต นิยามํ ปฏิลทฺธมคฺโค;
อุปฺปนฺนาโณมฺหิ อนฺเนยฺโย, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
นิลฺโลลุโป ¶ ¶ นิกฺกุโห นิปฺปิปาโส, นิมฺมกฺโข นิทฺธนฺตกสาวโมโห;
นิราสโย [นิราสาโส (ก.)] สพฺพโลเก ภวิตฺวา, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
ปาปํ สหายํ ปริวชฺชเยถ, อนตฺถทสฺสึ วิสเม นิวิฏฺํ;
สยํ น เสเว ปสุตํ ปมตฺตํ, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
พหุสฺสุตํ ¶ ธมฺมธรํ ภเชถ, มิตฺตํ อุฬารํ ปฏิภานวนฺตํ;
อฺาย อตฺถานิ วิเนยฺย กงฺขํ, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
ขิฑฺฑํ รตึ กามสุขฺจ โลเก, อนลงฺกริตฺวา อนเปกฺขมาโน;
วิภูสนฏฺานา วิรโต สจฺจวาที, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
ปุตฺตฺจ ทารํ ปิตรฺจ มาตรํ, ธนานิ ธฺานิ จ พนฺธวานิ [พนฺธวานิ จ (ปี.)];
หิตฺวาน กามานิ ยโถธิกานิ, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
สงฺโค ¶ เอโส ปริตฺตเมตฺถ โสขฺยํ, อปฺปสฺสาโท ทุกฺขเมตฺถ ภิยฺโย;
คโฬ เอโส อิติ ตฺวา มุตีมา [มตีมา (สฺยา. ก.)], เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
สนฺทาลยิตฺวาน [ปทาลยิตฺวาน (ก.)] สํโยชนานิ, ชาลํว เภตฺวา สลิลมฺพุจารี;
อคฺคีว ทฑฺฒํ อนิวตฺตมาโน, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
โอกฺขิตฺตจกฺขู ¶ น จ ปาทโลโล, คุตฺตินฺทฺริโย รกฺขิตมานสาโน;
อนวสฺสุโต อปริฑยฺหมาโน, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
โอหารยิตฺวา ¶ คิหิพฺยฺชนานิ, สฺฉนฺนปตฺโต [สฺฉินฺนปตฺโต (สฺยา. ปี.), ปจฺฉินฺนปตฺโต (ก.)] ยถา ปาริฉตฺโต;
กาสายวตฺโถ ¶ อภินิกฺขมิตฺวา, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
รเสสุ เคธํ อกรํ อโลโล, อนฺโปสี สปทานจารี;
กุเล กุเล อปฺปฏิพทฺธจิตฺโต [อปฺปฏิพนฺธจิตฺโต (ก.)], เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
ปหาย ¶ ปฺจาวรณานิ เจตโส, อุปกฺกิเลเส พฺยปนุชฺช สพฺเพ;
อนิสฺสิโต เฉตฺว [เฉตฺวา (สฺยา. ปี. ก.)] สิเนหโทสํ [สฺเนหโทสํ (ก.)], เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
วิปิฏฺิกตฺวาน สุขํ ทุขฺจ, ปุพฺเพว จ โสมนสฺสโทมนสฺสํ;
ลทฺธานุเปกฺขํ สมถํ วิสุทฺธํ, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
อารทฺธวีริโย ปรมตฺถปตฺติยา, อลีนจิตฺโต อกุสีตวุตฺติ;
ทฬฺหนิกฺกโม ถามพลูปปนฺโน, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
ปฏิสลฺลานํ ฌานมริฺจมาโน, ธมฺเมสุ นิจฺจํ อนุธมฺมจารี;
อาทีนวํ สมฺมสิตา ภเวสุ, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
ตณฺหกฺขยํ ¶ ปตฺถยมปฺปมตฺโต, อเนฬมูโค [อเนลมูโค (สฺยา. ปี. ก.)] สุตวา สตีมา;
สงฺขาตธมฺโม นิยโต ปธานวา, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
สีโหว ¶ ¶ สทฺเทสุ อสนฺตสนฺโต, วาโตว ชาลมฺหิ อสชฺชมาโน;
ปทุมํว โตเยน อลิปฺปมาโน [อลิมฺปมาโน (สี. สฺยา. ก.)], เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
สีโห ยถา ทาพลี ปสยฺห, ราชา มิคานํ อภิภุยฺย จารี;
เสเวถ ปนฺตานิ เสนาสนานิ, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
เมตฺตํ อุเปกฺขํ กรุณํ วิมุตฺตึ, อาเสวมาโน มุทิตฺจ กาเล;
สพฺเพน โลเกน อวิรุชฺฌมาโน, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
ราคฺจ ¶ โทสฺจ ปหาย โมหํ, สนฺทาลยิตฺวาน สํโยชนานิ;
อสนฺตสํ ชีวิตสงฺขยมฺหิ, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
ภชนฺติ เสวนฺติ จ การณตฺถา, นิกฺการณา ทุลฺลภา อชฺช มิตฺตา;
อตฺตฏฺปฺา อสุจี มนุสฺสา, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
ขคฺควิสาณสุตฺตํ ตติยํ นิฏฺิตํ.
๔. กสิภารทฺวาชสุตฺตํ
เอวํ ¶ ¶ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา มคเธสุ วิหรติ ทกฺขิณาคิริสฺมึ ¶ [ทกฺขิณคิริสฺมึ (ก.)] เอกนาฬายํ พฺราหฺมณคาเม. เตน โข ปน สมเยน กสิภารทฺวาชสฺส พฺราหฺมณสฺส ปฺจมตฺตานิ นงฺคลสตานิ ปยุตฺตานิ โหนฺติ วปฺปกาเล. อถ โข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน กสิภารทฺวาชสฺส พฺราหฺมณสฺส กมฺมนฺโต เตนุปสงฺกมิ. เตน โข ปน สมเยน กสิภารทฺวาชสฺส พฺราหฺมณสฺส ปริเวสนา วตฺตติ. อถ โข ภควา เยน ปริเวสนา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺาสิ.
อทฺทสา โข กสิภารทฺวาโช พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ ปิณฺฑาย ิตํ. ทิสฺวาน ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อหํ โข, สมณ, กสามิ จ วปามิ จ; กสิตฺวา จ วปิตฺวา จ ภฺุชามิ. ตฺวมฺปิ, สมณ, กสสฺสุ จ วปสฺสุ จ; กสิตฺวา จ วปิตฺวา จ ภฺุชสฺสู’’ติ.
‘‘อหมฺปิ โข, พฺราหฺมณ, กสามิ จ วปามิ จ; กสิตฺวา จ วปิตฺวา จ ภฺุชามี’’ติ. ‘‘น โข ปน มยํ [น โข ปน สมณ (สฺยา.)] ปสฺสาม โภโต โคตมสฺส ยุคํ วา นงฺคลํ วา ผาลํ วา ปาจนํ วา พลิพทฺเท [พลิวทฺเท (สี. ปี.), พลีพทฺเท (?)] วา. อถ จ ปน ภวํ โคตโม เอวมาห – ‘อหมฺปิ โข, พฺราหฺมณ, กสามิ จ วปามิ ¶ จ; กสิตฺวา จ วปิตฺวา จ ภฺุชามี’’’ติ.
อถ โข กสิภารทฺวาโช พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ คาถาย อชฺฌภาสิ –
‘‘กสฺสโก ¶ ปฏิชานาสิ, น จ ปสฺสาม เต กสึ;
กสึ โน ปุจฺฉิโต พฺรูหิ, ยถา ชาเนมุ เต กสึ’’.
‘‘สทฺธา พีชํ ตโป วุฏฺิ, ปฺา เม ยุคนงฺคลํ;
หิรี อีสา มโน โยตฺตํ, สติ เม ผาลปาจนํ.
‘‘กายคุตฺโต ¶ วจีคุตฺโต, อาหาเร อุทเร ยโต;
สจฺจํ กโรมิ นิทฺทานํ, โสรจฺจํ เม ปโมจนํ.
‘‘วีริยํ เม ธุรโธรยฺหํ, โยคกฺเขมาธิวาหนํ;
คจฺฉติ อนิวตฺตนฺตํ, ยตฺถ คนฺตฺวา น โสจติ.
‘‘เอวเมสา ¶ กสี กฏฺา, สา โหติ อมตปฺผลา;
เอตํ กสึ กสิตฺวาน, สพฺพทุกฺขา ปมุจฺจตี’’ติ.
อถ โข กสิภารทฺวาโช พฺราหฺมโณ มหติยา กํสปาติยา ปายสํ [ปายาสํ (สพฺพตฺถ)] วฑฺเฒตฺวา ภควโต อุปนาเมสิ – ‘‘ภฺุชตุ ภวํ โคตโม ปายสํ. กสฺสโก ภวํ; ยํ หิ ภวํ โคตโม อมตปฺผลํ [อมตปฺผลมฺปิ (สํ. นิ. ๑.๑๙๗)] กสึ กสตี’’ติ.
‘‘คาถาภิคีตํ เม อโภชเนยฺยํ, สมฺปสฺสตํ พฺราหฺมณ เนส ธมฺโม;
คาถาภิคีตํ ปนุทนฺติ พุทฺธา, ธมฺเม สตี พฺราหฺมณ วุตฺติเรสา.
‘‘อฺเน ¶ จ เกวลินํ มเหสึ, ขีณาสวํ กุกฺกุจฺจวูปสนฺตํ;
อนฺเนน ปาเนน อุปฏฺหสฺสุ, เขตฺตํ หิ ตํ ปฺุเปกฺขสฺส โหตี’’ติ.
‘‘อถ ¶ กสฺส จาหํ, โภ โคตม, อิมํ ปายสํ ทมฺมี’’ติ? ‘‘น ขฺวาหํ ตํ, พฺราหฺมณ, ปสฺสามิ สเทวเก โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย, ยสฺส โส ปายโส ภุตฺโต สมฺมา ปริณามํ คจฺเฉยฺย, อฺตฺร ตถาคตสฺส วา ตถาคตสาวกสฺส วา. เตน หิ ตฺวํ, พฺราหฺมณ, ตํ ปายสํ อปฺปหริเต วา ฉฑฺเฑหิ อปฺปาณเก วา อุทเก โอปิลาเปหี’’ติ.
อถ ¶ โข กสิภารทฺวาโช พฺราหฺมโณ ตํ ปายสํ อปฺปาณเก อุทเก โอปิลาเปสิ. อถ โข โส ปายโส อุทเก ปกฺขิตฺโต จิจฺจิฏายติ จิฏิจิฏายติ สนฺธูปายติ สมฺปธูปายติ [สนฺธูมายติ สมฺปธูมายติ (สฺยา.)]. เสยฺยถาปิ นาม ผาโล ทิวสํ สนฺตตฺโต [ทิวสสนฺตตฺโต (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] อุทเก ปกฺขิตฺโต จิจฺจิฏายติ จิฏิจิฏายติ สนฺธูปายติ สมฺปธูปายติ; เอวเมว โส ปายโส อุทเก ปกฺขิตฺโต จิจฺจิฏายติ จิฏิจิฏายติ สนฺธูปายติ สมฺปธูปายติ.
อถ โข กสิภารทฺวาโช พฺราหฺมโณ สํวิคฺโค โลมหฏฺชาโต เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควโต ปาเทสุ สิรสา นิปติตฺวา ¶ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อภิกฺกนฺตํ, โภ โคตม, อภิกฺกนฺตํ ¶ , โภ โคตม! เสยฺยถาปิ, โภ โคตม, นิกฺกุชฺชิตํ วา อุกฺกุชฺเชยฺย, ปฏิจฺฉนฺนํ วา วิวเรยฺย, มูฬฺหสฺส วา มคฺคํ อาจิกฺเขยฺย, อนฺธกาเร วา เตลปชฺโชตํ ธาเรยฺย, จกฺขุมนฺโต รูปานิ ทกฺขนฺตีติ [ทกฺขินฺตีติ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)]; เอวเมวํ โภตา โคตเมน อเนกปริยาเยน ธมฺโม ปกาสิโต. เอสาหํ ภวนฺตํ โคตมํ สรณํ คจฺฉามิ ¶ ธมฺมฺจ ภิกฺขุสงฺฆฺจ, ลเภยฺยาหํ โภโต โคตมสฺส สนฺติเก ปพฺพชฺชํ, ลเภยฺยํ อุปสมฺปท’’นฺติ.
อลตฺถ โข กสิภารทฺวาโช พฺราหฺมโณ ภควโต สนฺติเก ปพฺพชฺชํ, อลตฺถ อุปสมฺปทํ. อจิรูปสมฺปนฺโน โข ปนายสฺมา ภารทฺวาโช เอโก วูปกฏฺโ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต นจิรสฺเสว – ยสฺสตฺถาย กุลปุตฺตา สมฺมเทว อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชนฺติ, ตทนุตฺตรํ – พฺรหฺมจริยปริโยสานํ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหาสิ. ‘‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’’ติ อพฺภฺาสิ. อฺตโร จ [อฺตโร จ โข (สี. ปี.), อฺตโร โข (สฺยา. กํ. ก.)] ปนายสฺมา ภารทฺวาโช อรหตํ อโหสีติ.
กสิภารทฺวาชสุตฺตํ จตุตฺถํ นิฏฺิตํ.
๕. จุนฺทสุตฺตํ
‘‘ปุจฺฉามิ ¶ มุนึ ปหูตปฺํ, (อิติ จุนฺโท กมฺมารปุตฺโต)
พุทฺธํ ธมฺมสฺสามึ วีตตณฺหํ;
ทฺวิปทุตฺตมํ [ทิปทุตฺตมํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] สารถีนํ ปวรํ, กติ โลเก สมณา ตทิงฺฆ พฺรูหิ’’.
‘‘จตุโร ¶ สมณา น ปฺจมตฺถิ, (จุนฺทาติ ภควา)
เต ¶ เต อาวิกโรมิ สกฺขิปุฏฺโ;
มคฺคชิโน มคฺคเทสโก จ, มคฺเค ชีวติ โย จ มคฺคทูสี’’.
‘‘กํ ¶ มคฺคชินํ วทนฺติ พุทฺธา, (อิติ จุนฺโท กมฺมารปุตฺโต)
มคฺคกฺขายี กถํ อตุลฺโย โหติ;
มคฺเค ชีวติ เม พฺรูหิ ปุฏฺโ, อถ เม อาวิกโรหิ มคฺคทูสึ’’ [มคฺคทูสี (ก.)].
‘‘โย ติณฺณกถํกโถ วิสลฺโล, นิพฺพานาภิรโต อนานุคิทฺโธ;
โลกสฺส สเทวกสฺส เนตา, ตาทึ มคฺคชินํ วทนฺติ พุทฺธา.
‘‘ปรมํ ปรมนฺติ โยธ ตฺวา, อกฺขาติ ¶ วิภชเต อิเธว ธมฺมํ;
ตํ กงฺขฉิทํ มุนึ อเนชํ, ทุติยํ ภิกฺขุนมาหุ มคฺคเทสึ.
‘‘โย ธมฺมปเท สุเทสิเต, มคฺเค ชีวติ สฺโต สตีมา;
อนวชฺชปทานิ เสวมาโน, ตติยํ ภิกฺขุนมาหุ มคฺคชีวึ.
‘‘ฉทนํ กตฺวาน สุพฺพตานํ, ปกฺขนฺที กุลทูสโก ปคพฺโภ;
มายาวี อสฺโต ปลาโป, ปติรูเปน จรํ ส มคฺคทูสี.
‘‘เอเต จ ปฏิวิชฺฌิ โย คหฏฺโ, สุตวา อริยสาวโก สปฺโ;
สพฺเพ ¶ เนตาทิสาติ [สพฺเพ เน ตาทิสาติ (สี. สฺยา. ปี.)] ตฺวา, อิติ ทิสฺวา น หาเปติ ตสฺส สทฺธา;
กถํ หิ ทุฏฺเน อสมฺปทุฏฺํ, สุทฺธํ อสุทฺเธน สมํ กเรยฺยา’’ติ.
จุนฺทสุตฺตํ ปฺจมํ นิฏฺิตํ.
๖. ปราภวสุตฺตํ
เอวํ ¶ ¶ ¶ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. อถ โข อฺตรา เทวตา อภิกฺกนฺตาย รตฺติยา อภิกฺกนฺตวณฺณา เกวลกปฺปํ เชตวนํ โอภาเสตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺาสิ. เอกมนฺตํ ิตา โข สา เทวตา ภควนฺตํ คาถาย อชฺฌภาสิ –
‘‘ปราภวนฺตํ ปุริสํ, มยํ ปุจฺฉาม โคตม [โคตมํ (สี. สฺยา.)];
ภควนฺตํ [ภวนฺตํ (สฺยา. ก.)] ปุฏฺุมาคมฺม, กึ ปราภวโต มุขํ’’.
‘‘สุวิชาโน ภวํ โหติ, สุวิชาโน [ทุวิชาโน (สฺยา. ก.)] ปราภโว;
ธมฺมกาโม ภวํ โหติ, ธมฺมเทสฺสี ปราภโว’’.
‘‘อิติ เหตํ วิชานาม, ปโม โส ปราภโว;
ทุติยํ ภควา พฺรูหิ, กึ ปราภวโต มุขํ’’.
‘‘อสนฺตสฺส ปิยา โหนฺติ, สนฺเต น กุรุเต ปิยํ;
อสตํ ธมฺมํ โรเจติ, ตํ ปราภวโต มุขํ’’.
‘‘อิติ เหตํ วิชานาม, ทุติโย โส ปราภโว;
ตติยํ ภควา พฺรูหิ, กึ ปราภวโต มุขํ’’.
‘‘นิทฺทาสีลี ¶ สภาสีลี, อนุฏฺาตา จ โย นโร;
อลโส โกธปฺาโณ, ตํ ปราภวโต มุขํ’’.
‘‘อิติ ¶ เหตํ วิชานาม, ตติโย โส ปราภโว;
จตุตฺถํ ภควา พฺรูหิ, กึ ปราภวโต มุขํ’’.
‘‘โย ¶ มาตรํ [โย มาตรํ วา (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] ปิตรํ วา, ชิณฺณกํ คตโยพฺพนํ;
ปหุ สนฺโต น ภรติ, ตํ ปราภวโต มุขํ’’.
‘‘อิติ เหตํ วิชานาม, จตุตฺโถ โส ปราภโว;
ปฺจมํ ภควา พฺรูหิ, กึ ปราภวโต มุขํ’’.
‘‘โย พฺราหฺมณํ [โย พฺราหฺมณํ วา (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] สมณํ วา, อฺํ วาปิ วนิพฺพกํ;
มุสาวาเทน วฺเจติ, ตํ ปราภวโต มุขํ’’.
‘‘อิติ ¶ เหตํ วิชานาม, ปฺจโม โส ปราภโว;
ฉฏฺมํ ภควา พฺรูหิ, กึ ปราภวโต มุขํ’’.
‘‘ปหูตวิตฺโต ปุริโส, สหิรฺโ สโภชโน;
เอโก ภฺุชติ สาทูนิ, ตํ ปราภวโต มุขํ’’.
‘‘อิติ เหตํ วิชานาม, ฉฏฺโม โส ปราภโว;
สตฺตมํ ภควา พฺรูหิ, กึ ปราภวโต มุขํ’’.
‘‘ชาติตฺถทฺโธ ธนตฺถทฺโธ, โคตฺตตฺถทฺโธ จ โย นโร;
สฺาตึ อติมฺเติ, ตํ ปราภวโต มุขํ’’.
‘‘อิติ เหตํ วิชานาม, สตฺตโม โส ปราภโว;
อฏฺมํ ภควา พฺรูหิ, กึ ปราภวโต มุขํ’’.
‘‘อิตฺถิธุตฺโต สุราธุตฺโต, อกฺขธุตฺโต จ โย นโร;
ลทฺธํ ลทฺธํ วินาเสติ, ตํ ปราภวโต มุขํ’’.
‘‘อิติ ¶ ¶ เหตํ วิชานาม, อฏฺโม โส ปราภโว;
นวมํ ภควา พฺรูหิ, กึ ปราภวโต มุขํ’’.
‘‘เสหิ ¶ ทาเรหิ อสนฺตุฏฺโ [ทาเรหฺยสนฺตุฏฺโ (ก.)], เวสิยาสุ ปทุสฺสติ [ปทิสฺสติ (สี.)];
ทุสฺสติ [ทิสฺสติ (สี. ปี.)] ปรทาเรสุ, ตํ ปราภวโต มุขํ’’.
‘‘อิติ เหตํ วิชานาม, นวโม โส ปราภโว;
ทสมํ ภควา พฺรูหิ, กึ ปราภวโต มุขํ’’.
‘‘อตีตโยพฺพโน โปโส, อาเนติ ติมฺพรุตฺถนึ;
ตสฺสา อิสฺสา น สุปติ, ตํ ปราภวโต มุขํ’’.
‘‘อิติ เหตํ วิชานาม, ทสโม โส ปราภโว;
เอกาทสมํ ภควา พฺรูหิ, กึ ปราภวโต มุขํ’’.
‘‘อิตฺถึ โสณฺฑึ วิกิรณึ, ปุริสํ วาปิ ตาทิสํ;
อิสฺสริยสฺมึ เปติ [าเปติ (สี. ปี.), ถเปติ (ก.)], ตํ ปราภวโต มุขํ’’.
‘‘อิติ ¶ เหตํ วิชานาม, เอกาทสโม โส ปราภโว;
ทฺวาทสมํ ภควา พฺรูหิ, กึ ปราภวโต มุขํ’’.
‘‘อปฺปโภโค มหาตณฺโห, ขตฺติเย ชายเต กุเล;
โส จ รชฺชํ ปตฺถยติ, ตํ ปราภวโต มุขํ’’.
‘‘เอเต ปราภเว โลเก, ปณฺฑิโต สมเวกฺขิย;
อริโย ทสฺสนสมฺปนฺโน, ส โลกํ ภชเต สิว’’นฺติ.
ปราภวสุตฺตํ ฉฏฺํ นิฏฺิตํ.
๗. วสลสุตฺตํ
เอวํ ¶ ¶ ¶ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. อถ โข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย สาวตฺถึ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. เตน โข ปน สมเยน อคฺคิกภารทฺวาชสฺส พฺราหฺมณสฺส นิเวสเน อคฺคิ ปชฺชลิโต โหติ อาหุติ ปคฺคหิตา. อถ โข ภควา สาวตฺถิยํ สปทานํ ปิณฺฑาย จรมาโน เยน อคฺคิกภารทฺวาชสฺส พฺราหฺมณสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ.
อทฺทสา โข อคฺคิกภารทฺวาโช พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํ. ทิสฺวาน ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ตตฺเรว [อตฺเรว (สฺยา. ก.)], มุณฺฑก; ตตฺเรว, สมณก; ตตฺเรว, วสลก ติฏฺาหี’’ติ.
เอวํ วุตฺเต, ภควา อคฺคิกภารทฺวาชํ พฺราหฺมณํ เอตทโวจ – ‘‘ชานาสิ ปน ตฺวํ, พฺราหฺมณ, วสลํ วา วสลกรเณ วา ธมฺเม’’ติ? ‘‘น ขฺวาหํ, โภ โคตม, ชานามิ วสลํ วา วสลกรเณ วา ธมฺเม; สาธุ เม ภวํ โคตโม ตถา ธมฺมํ เทเสตุ, ยถาหํ ชาเนยฺยํ วสลํ วา วสลกรเณ วา ธมฺเม’’ติ. ‘‘เตน หิ, พฺราหฺมณ, สุณาหิ, สาธุกํ มนสิ กโรหิ; ภาสิสฺสามี’’ติ. ‘‘เอวํ, โภ’’ติ โข อคฺคิกภารทฺวาโช พฺราหฺมโณ ภควโต ปจฺจสฺโสสิ. ภควา เอตทโวจ –
‘‘โกธโน ¶ อุปนาหี จ, ปาปมกฺขี จ โย นโร;
วิปนฺนทิฏฺิ ¶ มายาวี, ตํ ชฺา วสโล อิติ.
‘‘เอกชํ วา ทฺวิชํ [ทิชํ (ปี.)] วาปิ, โยธ ปาณํ วิหึสติ;
ยสฺส ปาเณ ทยา นตฺถิ, ตํ ชฺา วสโล อิติ.
‘‘โย ¶ หนฺติ ปริรุนฺธติ [อุปรุนฺเธติ (สฺยา.), อุปรุนฺธติ (ก.)], คามานิ นิคมานิ จ;
นิคฺคาหโก [นิคฺฆาตโก (?)] สมฺาโต, ตํ ชฺา วสโล อิติ.
‘‘คาเม วา ยทิ วา รฺเ, ยํ ปเรสํ มมายิตํ;
เถยฺยา อทินฺนมาเทติ [อทินฺนํ อาทิยติ (สี. ปี.)], ตํ ชฺา วสโล อิติ.
‘‘โย ¶ หเว อิณมาทาย, จุชฺชมาโน [ภฺุชมาโน (?)] ปลายติ;
น หิ เต อิณมตฺถีติ, ตํ ชฺา วสโล อิติ.
‘‘โย เว กิฺจิกฺขกมฺยตา, ปนฺถสฺมึ วชนฺตํ ชนํ;
หนฺตฺวา กิฺจิกฺขมาเทติ, ตํ ชฺา วสโล อิติ.
‘‘อตฺตเหตุ ปรเหตุ, ธนเหตุ จ [ธนเหตุ ว (ก.)] โย นโร;
สกฺขิปุฏฺโ มุสา พฺรูติ, ตํ ชฺา วสโล อิติ.
‘‘โย าตีนํ สขีนํ วา, ทาเรสุ ปฏิทิสฺสติ;
สาหสา [สหสา (สี. สฺยา.)] สมฺปิเยน วา, ตํ ชฺา วสโล อิติ.
‘‘โย มาตรํ ปิตรํ วา, ชิณฺณกํ คตโยพฺพนํ;
ปหุ สนฺโต น ภรติ, ตํ ชฺา วสโล อิติ.
‘‘โย มาตรํ ปิตรํ วา, ภาตรํ ภคินึ สสุํ;
หนฺติ โรเสติ วาจาย, ตํ ชฺา วสโล อิติ.
‘‘โย อตฺถํ ปุจฺฉิโต สนฺโต, อนตฺถมนุสาสติ;
ปฏิจฺฉนฺเนน ¶ มนฺเตติ, ตํ ชฺา วสโล อิติ.
‘‘โย กตฺวา ปาปกํ กมฺมํ, มา มํ ชฺาติ อิจฺฉติ [วิภ. ๘๙๔ ปสฺสิตพฺพํ];
โย ปฏิจฺฉนฺนกมฺมนฺโต, ตํ ชฺา วสโล อิติ.
‘‘โย ¶ เว ปรกุลํ คนฺตฺวา, ภุตฺวาน [สุตฺวา จ (สฺยา. ก.)] สุจิโภชนํ;
อาคตํ นปฺปฏิปูเชติ, ตํ ชฺา วสโล อิติ.
‘‘โย พฺราหฺมณํ สมณํ วา, อฺํ วาปิ วนิพฺพกํ;
มุสาวาเทน วฺเจติ, ตํ ชฺา วสโล อิติ.
‘‘โย ¶ ¶ พฺราหฺมณํ สมณํ วา, ภตฺตกาเล อุปฏฺิเต;
โรเสติ วาจา น จ เทติ, ตํ ชฺา วสโล อิติ.
‘‘อสตํ โยธ ปพฺรูติ, โมเหน ปลิคุณฺิโต;
กิฺจิกฺขํ นิชิคีสาโน [นิชิคึสาโน (สี. สฺยา. กํ. ปี.)], ตํ ชฺา วสโล อิติ.
‘‘โย จตฺตานํ สมุกฺกํเส, ปเร จ มวชานาติ [มวชานติ (สี. สฺยา. ปี.)];
นิหีโน เสน มาเนน, ตํ ชฺา วสโล อิติ.
‘‘โรสโก กทริโย จ, ปาปิจฺโฉ มจฺฉรี สโ;
อหิริโก อโนตฺตปฺปี, ตํ ชฺา วสโล อิติ.
‘‘โย พุทฺธํ ปริภาสติ, อถ วา ตสฺส สาวกํ;
ปริพฺพาชํ [ปริพฺพชํ (ก.), ปริพฺพาชกํ (สฺยา. กํ.)] คหฏฺํ วา, ตํ ชฺา วสโล อิติ.
‘‘โย เว อนรหํ [อนรหา (สี. ปี.)] สนฺโต, อรหํ ปฏิชานาติ [ปฏิชานติ (สี. สฺยา. ปี.)];
โจโร สพฺรหฺมเก โลเก, เอโส โข วสลาธโม.
‘‘เอเต โข วสลา วุตฺตา, มยา เยเต ปกาสิตา;
น ¶ ชจฺจา วสโล โหติ, น ชจฺจา โหติ พฺราหฺมโณ;
กมฺมุนา [กมฺมนา (สี. ปี.)] วสโล โหติ, กมฺมุนา โหติ พฺราหฺมโณ.
‘‘ตทมินาปิ ชานาถ, ยถาเมทํ [ยถาเปทํ (ก.)] นิทสฺสนํ;
จณฺฑาลปุตฺโต โสปาโก [สปาโก (?)], มาตงฺโค อิติ วิสฺสุโต.
‘‘โส ¶ ¶ ยสํ ปรมํ ปตฺโต [โส ยสปฺปรมปฺปตฺโต (สฺยา. ก.)], มาตงฺโค ยํ สุทุลฺลภํ;
อาคจฺฉุํ ตสฺสุปฏฺานํ, ขตฺติยา พฺราหฺมณา พหู.
‘‘เทวยานํ ¶ อภิรุยฺห, วิรชํ โส มหาปถํ;
กามราคํ วิราเชตฺวา, พฺรหฺมโลกูปโค อหุ;
น นํ ชาติ นิวาเรสิ, พฺรหฺมโลกูปปตฺติยา.
‘‘อชฺฌายกกุเล ชาตา, พฺราหฺมณา มนฺตพนฺธวา;
เต จ ปาเปสุ กมฺเมสุ, อภิณฺหมุปทิสฺสเร.
‘‘ทิฏฺเว ธมฺเม คารยฺหา, สมฺปราเย จ ทุคฺคติ;
น เน ชาติ นิวาเรติ, ทุคฺคตฺยา [ทุคฺคจฺจา (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] ครหาย วา.
‘‘น ชจฺจา วสโล โหติ, น ชจฺจา โหติ พฺราหฺมโณ;
กมฺมุนา วสโล โหติ, กมฺมุนา โหติ พฺราหฺมโณ’’ติ.
เอวํ วุตฺเต, อคฺคิกภารทฺวาโช พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อภิกฺกนฺตํ, โภ โคตม…เป… ¶ ¶ อุปาสกํ มํ ภวํ โคตโม ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณํ คต’’นฺติ.
วสลสุตฺตํ สตฺตมํ นิฏฺิตํ.
๘. เมตฺตสุตฺตํ
กรณียมตฺถกุสเลน, ยนฺต สนฺตํ ปทํ อภิสเมจฺจ;
สกฺโก อุชู จ สุหุชู [สูชู (สี.)] จ, สูวโจ จสฺส มุทุ อนติมานี.
สนฺตุสฺสโก จ สุภโร จ, อปฺปกิจฺโจ จ สลฺลหุกวุตฺติ;
สนฺตินฺทฺริโย จ นิปโก จ, อปฺปคพฺโภ กุเลสฺวนนุคิทฺโธ.
น ¶ จ ขุทฺทมาจเร กิฺจิ, เยน วิฺู ปเร อุปวเทยฺยุํ;
สุขิโน ว เขมิโน โหนฺตุ, สพฺพสตฺตา [สพฺเพ สตฺตา (สี. สฺยา.)] ภวนฺตุ สุขิตตฺตา.
เย ¶ เกจิ ปาณภูตตฺถิ, ตสา ¶ วา ถาวรา วนวเสสา;
ทีฆา วา เย ว มหนฺตา [มหนฺต (?)], มชฺฌิมา รสฺสกา อณุกถูลา.
ทิฏฺา ¶ วา เย ว อทิฏฺา [อทิฏฺ (?)], เย ว [เย จ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] ทูเร วสนฺติ อวิทูเร;
ภูตา ว สมฺภเวสี ว [ภูตา วา สมฺภเวสี วา (สฺยา. กํ. ปี. ก.)], สพฺพสตฺตา ภวนฺตุ สุขิตตฺตา.
น ปโร ปรํ นิกุพฺเพถ, นาติมฺเถ กตฺถจิ น กฺจิ [นํ กฺจิ (สี. ปี.), นํ กิฺจิ (สฺยา.), น กิฺจิ (ก.)];
พฺยาโรสนา ปฏิฆสฺา, นาฺมฺสฺส ทุกฺขมิจฺเฉยฺย.
มาตา ยถา นิยํ ปุตฺตมายุสา เอกปุตฺตมนุรกฺเข;
เอวมฺปิ สพฺพภูเตสุ, มานสํ ภาวเย อปริมาณํ.
เมตฺตฺจ สพฺพโลกสฺมิ, มานสํ ภาวเย อปริมาณํ;
อุทฺธํ อโธ จ ติริยฺจ, อสมฺพาธํ อเวรมสปตฺตํ.
ติฏฺํ ¶ จรํ นิสินฺโน ว [วา (สี. สฺยา. กํ. ปี.)], สยาโน ¶ ยาวตาสฺส วิตมิทฺโธ [วิคตมิทฺโธ (พหูสุ)];
เอตํ สตึ อธิฏฺเยฺย, พฺรหฺมเมตํ วิหารมิธมาหุ.
ทิฏฺิฺจ อนุปคฺคมฺม, สีลวา ทสฺสเนน สมฺปนฺโน;
กาเมสุ วินย [วิเนยฺย (สี. สฺยา. ปี.)] เคธํ, น หิ ชาตุคฺคพฺภเสยฺย ปุนเรตีติ.
เมตฺตสุตฺตํ อฏฺมํ นิฏฺิตํ.
๙. เหมวตสุตฺตํ
‘‘อชฺช ¶ ปนฺนรโส อุโปสโถ, (อิติ สาตาคิโร ยกฺโข)
ทิพฺพา [ทิพฺยา (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] รตฺติ อุปฏฺิตา;
อโนมนามํ สตฺถารํ, หนฺท ปสฺสาม โคตมํ’’.
‘‘กจฺจิ ¶ มโน สุปณิหิโต, (อิติ เหมวโต ยกฺโข)
สพฺพภูเตสุ ตาทิโน;
กจฺจิ อิฏฺเ อนิฏฺเ จ, สงฺกปฺปสฺส วสีกตา’’.
‘‘มโน จสฺส สุปณิหิโต, (อิติ สาตาคิโร ยกฺโข)
สพฺพภูเตสุ ตาทิโน;
อโถ อิฏฺเ อนิฏฺเ จ, สงฺกปฺปสฺส วสีกตา’’.
‘‘กจฺจิ ¶ อทินฺนํ นาทิยติ, (อิติ เหมวโต ยกฺโข)
กจฺจิ ปาเณสุ สฺโต;
กจฺจิ อารา ปมาทมฺหา, กจฺจิ ฌานํ น ริฺจติ’’.
‘‘น ¶ โส อทินฺนํ อาทิยติ, (อิติ สาตาคิโร ยกฺโข)
อโถ ปาเณสุ สฺโต;
อโถ อารา ปมาทมฺหา, พุทฺโธ ฌานํ น ริฺจติ’’.
‘‘กจฺจิ มุสา น ภณติ, (อิติ เหมวโต ยกฺโข)
กจฺจิ น ขีณพฺยปฺปโถ;
กจฺจิ ¶ เวภูติยํ นาห, กจฺจิ สมฺผํ น ภาสติ’’.
‘‘มุสา จ โส น ภณติ, (อิติ สาตาคิโร ยกฺโข)
อโถ น ขีณพฺยปฺปโถ;
อโถ เวภูติยํ นาห, มนฺตา อตฺถํ จ [อตฺถํ โส (สี. ปี. ก.)] ภาสติ’’.
‘‘กจฺจิ น รชฺชติ กาเมสุ, (อิติ เหมวโต ยกฺโข)
กจฺจิ จิตฺตํ อนาวิลํ;
กจฺจิ โมหํ อติกฺกนฺโต, กจฺจิ ธมฺเมสุ จกฺขุมา’’.
‘‘น ¶ โส รชฺชติ กาเมสุ, (อิติ สาตาคิโร ยกฺโข)
อโถ จิตฺตํ อนาวิลํ;
สพฺพโมหํ อติกฺกนฺโต, พุทฺโธ ธมฺเมสุ จกฺขุมา’’.
‘‘กจฺจิ วิชฺชาย สมฺปนฺโน, (อิติ เหมวโต ยกฺโข )
กจฺจิ สํสุทฺธจารโณ;
กจฺจิสฺส ¶ อาสวา ขีณา, กจฺจิ นตฺถิ ปุนพฺภโว’’.
‘‘วิชฺชาย ¶ เจว สมฺปนฺโน, (อิติ สาตาคิโร ยกฺโข)
อโถ สํสุทฺธจารโณ;
สพฺพสฺส อาสวา ขีณา, นตฺถิ ตสฺส ปุนพฺภโว’’.
‘‘สมฺปนฺนํ ¶ มุนิโน จิตฺตํ, กมฺมุนา พฺยปฺปเถน จ;
วิชฺชาจรณสมฺปนฺนํ, ธมฺมโต นํ ปสํสติ’’.
‘‘สมฺปนฺนํ มุนิโน จิตฺตํ, กมฺมุนา พฺยปฺปเถน จ;
วิชฺชาจรณสมฺปนฺนํ, ธมฺมโต อนุโมทสิ’’.
‘‘สมฺปนฺนํ มุนิโน จิตฺตํ, กมฺมุนา พฺยปฺปเถน จ;
วิชฺชาจรณสมฺปนฺนํ, หนฺท ปสฺสาม โคตมํ.
‘‘เอณิชงฺฆํ กิสํ วีรํ [ธีรํ (สฺยา.)], อปฺปาหารํ อโลลุปํ;
มุนึ วนสฺมึ ฌายนฺตํ, เอหิ ปสฺสาม โคตมํ.
‘‘สีหํเวกจรํ นาคํ, กาเมสุ อนเปกฺขินํ;
อุปสงฺกมฺม ปุจฺฉาม, มจฺจุปาสปฺปโมจนํ.
‘‘อกฺขาตารํ ปวตฺตารํ, สพฺพธมฺมาน ปารคุํ;
พุทฺธํ เวรภยาตีตํ, มยํ ปุจฺฉาม โคตมํ’’.
‘‘กิสฺมึ ¶ โลโก สมุปฺปนฺโน, (อิติ เหมวโต ยกฺโข)
กิสฺมึ กุพฺพติ สนฺถวํ [สนฺธวํ (ก.)];
กิสฺส โลโก อุปาทาย, กิสฺมึ โลโก วิหฺติ’’.
‘‘ฉสุ ¶ ¶ [ฉสฺสุ (สี. ปี.)] โลโก สมุปฺปนฺโน, (เหมวตาติ ภควา)
ฉสุ กุพฺพติ สนฺถวํ;
ฉนฺนเมว อุปาทาย, ฉสุ โลโก วิหฺติ’’.
‘‘กตมํ ตํ อุปาทานํ, ยตฺถ โลโก วิหฺติ;
นิยฺยานํ ปุจฺฉิโต พฺรูหิ, กถํ ทุกฺขา ปมุจฺจติ’’ [ปมฺุจติ (สฺยา.)].
‘‘ปฺจ กามคุณา โลเก, มโนฉฏฺา ปเวทิตา;
เอตฺถ ฉนฺทํ วิราเชตฺวา, เอวํ ทุกฺขา ปมุจฺจติ.
‘‘เอตํ โลกสฺส นิยฺยานํ, อกฺขาตํ โว ยถาตถํ;
เอตํ โว อหมกฺขามิ, เอวํ ทุกฺขา ปมุจฺจติ’’.
‘‘โก ¶ สูธ ตรติ โอฆํ, โกธ ตรติ อณฺณวํ;
อปฺปติฏฺเ อนาลมฺเพ, โก คมฺภีเร น สีทติ’’.
‘‘สพฺพทา สีลสมฺปนฺโน, ปฺวา สุสมาหิโต;
อชฺฌตฺตจินฺตี [อชฺฌตฺตสฺี (สฺยา. กํ. ก.)] สติมา, โอฆํ ตรติ ทุตฺตรํ.
‘‘วิรโต กามสฺาย, สพฺพสํโยชนาติโค;
นนฺทีภวปริกฺขีโณ, โส คมฺภีเร น สีทติ’’.
‘‘คพฺภีรปฺํ นิปุณตฺถทสฺสึ, อกิฺจนํ กามภเว อสตฺตํ;
ตํ ปสฺสถ สพฺพธิ วิปฺปมุตฺตํ, ทิพฺเพ ปเถ กมมานํ มเหสึ.
‘‘อโนมนามํ ¶ นิปุณตฺถทสฺสึ, ปฺาททํ ¶ กามาลเย อสตฺตํ;
ตํ ¶ ปสฺสถ สพฺพวิทุํ สุเมธํ, อริเย ปเถ กมมานํ มเหสึ.
‘‘สุทิฏฺํ วต โน อชฺช, สุปฺปภาตํ สุหุฏฺิตํ;
ยํ อทฺทสาม สมฺพุทฺธํ, โอฆติณฺณมนาสวํ.
‘‘อิเม ทสสตา ยกฺขา, อิทฺธิมนฺโต ยสสฺสิโน;
สพฺเพ ตํ สรณํ ยนฺติ, ตฺวํ โน สตฺถา อนุตฺตโร.
‘‘เต มยํ วิจริสฺสาม, คามา คามํ นคา นคํ;
นมสฺสมานา สมฺพุทฺธํ, ธมฺมสฺส จ สุธมฺมต’’นฺติ.
เหมวตสุตฺตํ นวมํ นิฏฺิตํ.
๑๐. อาฬวกสุตฺตํ
เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา อาฬวิยํ วิหรติ อาฬวกสฺส ยกฺขสฺส ภวเน. อถ โข อาฬวโก ยกฺโข เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘นิกฺขม, สมณา’’ติ. ‘‘สาธาวุโส’’ติ ¶ ภควา นิกฺขมิ. ‘‘ปวิส, สมณา’’ติ. ‘‘สาธาวุโส’’ติ ภควา ปาวิสิ.
ทุติยมฺปิ โข…เป… ตติยมฺปิ โข อาฬวโก ยกฺโข ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘นิกฺขม, สมณา’’ติ. ‘‘สาธาวุโส’’ติ ¶ ภควา นิกฺขมิ. ‘‘ปวิส, สมณา’’ติ. ‘‘สาธาวุโส’’ติ ภควา ปาวิสิ.
จตุตฺถมฺปิ โข อาฬวโก ยกฺโข ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘นิกฺขม, สมณา’’ติ. ‘‘น ขฺวาหํ ตํ ¶ , อาวุโส, นิกฺขมิสฺสามิ. ยํ เต กรณียํ, ตํ กโรหี’’ติ.
‘‘ปฺหํ ¶ ตํ, สมณ, ปุจฺฉิสฺสามิ. สเจ เม น พฺยากริสฺสสิ, จิตฺตํ วา เต ขิปิสฺสามิ, หทยํ วา เต ผาเลสฺสามิ, ปาเทสุ วา คเหตฺวา ปารคงฺคาย ขิปิสฺสามี’’ติ.
‘‘น ขฺวาหํ ตํ, อาวุโส, ปสฺสามิ สเทวเก โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย โย เม จิตฺตํ วา ขิเปยฺย หทยํ วา ผาเลยฺย ปาเทสุ วา คเหตฺวา ปารคงฺคาย ขิเปยฺย. อปิ จ ตฺวํ, อาวุโส, ปุจฺฉ ยทากงฺขสี’’ติ. อถ โข อาฬวโก ยกฺโข ภควนฺตํ คาถาย อชฺฌภาสิ –
‘‘กึ สูธ วิตฺตํ ปุริสสฺส เสฏฺํ, กึ สุ สุจิณฺณํ สุขมาวหาติ;
กึ สุ [กึ สู (สี.)] หเว สาทุตรํ รสานํ, กถํ ชีวึ ชีวิตมาหุ เสฏฺํ’’.
‘‘สทฺธีธ วิตฺตํ ปุริสสฺส เสฏฺํ, ธมฺโม สุจิณฺโณ สุขมาวหาติ;
สจฺจํ หเว สาทุตรํ รสานํ, ปฺาชีวึ ชีวิตมาหุ เสฏฺํ’’.
‘‘กถํ สุ ตรติ โอฆํ, กถํ สุ ตรติ อณฺณวํ;
กถํ ¶ สุ ทุกฺขมจฺเจติ, กถํ สุ ปริสุชฺฌติ’’.
‘‘สทฺธา ¶ ตรติ โอฆํ, อปฺปมาเทน อณฺณวํ;
วีริเยน [วิริเยน (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] ทุกฺขมจฺเจติ, ปฺาย ปริสุชฺฌติ’’.
‘‘กถํ ¶ สุ ลภเต ปฺํ, กถํ สุ วินฺทเต ธนํ;
กถํ สุ กิตฺตึ ปปฺโปติ, กถํ มิตฺตานิ คนฺถติ;
อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, กถํ เปจฺจ น โสจติ’’.
‘‘สทฺทหาโน อรหตํ, ธมฺมํ นิพฺพานปตฺติยา;
สุสฺสูสํ [สุสฺสูสา (สี. ปี.)] ลภเต ปฺํ, อปฺปมตฺโต วิจกฺขโณ.
‘‘ปติรูปการี ธุรวา, อุฏฺาตา วินฺทเต ธนํ;
สจฺเจน กิตฺตึ ปปฺโปติ, ททํ มิตฺตานิ คนฺถติ.
‘‘ยสฺเสเต ¶ จตุโร ธมฺมา, สทฺธสฺส ฆรเมสิโน;
สจฺจํ ธมฺโม [ทโม (?)] ธิติ จาโค, ส เว เปจฺจ น โสจติ.
‘‘อิงฺฆ อฺเปิ ปุจฺฉสฺสุ, ปุถู สมณพฺราหฺมเณ;
ยทิ สจฺจา ทมา จาคา, ขนฺตฺยา ภิยฺโยธ วิชฺชติ’’.
‘‘กถํ นุ ทานิ ปุจฺเฉยฺยํ, ปุถู สมณพฺราหฺมเณ;
โยหํ [โสหํ (สี. ปี.)] อชฺช ปชานามิ, โย อตฺโถ สมฺปรายิโก.
‘‘อตฺถาย วต เม พุทฺโธ, วาสายาฬวิมาคมา;
โยหํ [อฏฺินฺหารูหิ สํยุตฺโต (สฺยา. ก.)] อชฺช ปชานามิ, ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ.
‘‘โส อหํ วิจริสฺสามิ, คามา คามํ ปุรา ปุรํ;
นมสฺสมาโน สมฺพุทฺธํ, ธมฺมสฺส จ สุธมฺมต’’นฺติ.
อาฬวกสุตฺตํ ทสมํ นิฏฺิตํ.
๑๑. วิชยสุตฺตํ
จรํ ¶ ¶ วา ยทิ วา ติฏฺํ, นิสินฺโน อุท วา สยํ;
สมิฺเชติ ปสาเรติ, เอสา กายสฺส อิฺชนา.
อฏฺินหารุสํยุตฺโต, ตจมํสาวเลปโน;
ฉวิยา กาโย ปฏิจฺฉนฺโน, ยถาภูตํ น ทิสฺสติ.
อนฺตปูโร ¶ อุทรปูโร, ยกนเปฬสฺส [ยกเปฬสฺส (สี. สฺยา.)] วตฺถิโน;
หทยสฺส ปปฺผาสสฺส, วกฺกสฺส ปิหกสฺส จ.
สิงฺฆาณิกาย ¶ เขฬสฺส, เสทสฺส จ เมทสฺส จ;
โลหิตสฺส ลสิกาย, ปิตฺตสฺส จ วสาย จ.
อถสฺส นวหิ โสเตหิ, อสุจี สวติ สพฺพทา;
อกฺขิมฺหา อกฺขิคูถโก, กณฺณมฺหา กณฺณคูถโก.
สิงฺฆาณิกา จ นาสโต, มุเขน วมเตกทา;
ปิตฺตํ เสมฺหฺจ วมติ, กายมฺหา เสทชลฺลิกา.
อถสฺส สุสิรํ สีสํ, มตฺถลุงฺคสฺส ปูริตํ;
สุภโต นํ มฺติ, พาโล อวิชฺชาย ปุรกฺขโต.
ยทา จ โส มโต เสติ, อุทฺธุมาโต วินีลโก;
อปวิทฺโธ สุสานสฺมึ, อนเปกฺขา โหนฺติ าตโย.
ขาทนฺติ นํ สุวานา [สุปาณา (ปี.)] จ, สิงฺคาลา [สิคาลา (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] วกา กิมี;
กากา ¶ คิชฺฌา จ ขาทนฺติ, เย จฺเ สนฺติ ปาณิโน.
สุตฺวาน ¶ พุทฺธวจนํ, ภิกฺขุ ปฺาณวา อิธ;
โส โข นํ ปริชานาติ, ยถาภูตฺหิ ปสฺสติ.
ยถา อิทํ ตถา เอตํ, ยถา เอตํ ตถา อิทํ;
อชฺฌตฺตฺจ พหิทฺธา จ, กาเย ฉนฺทํ วิราชเย.
ฉนฺทราควิรตฺโต โส, ภิกฺขุ ปฺาณวา อิธ;
อชฺฌคา อมตํ สนฺตึ, นิพฺพานํ ปทมจฺจุตํ.
ทฺวิปาทโกยํ [ทิปาทโกยํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] อสุจิ, ทุคฺคนฺโธ ปริหารติ [ปริหีรติ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)];
นานากุณปปริปูโร, วิสฺสวนฺโต ตโต ตโต.
เอตาทิเสน ¶ กาเยน, โย มฺเ อุณฺณเมตเว [อุนฺนเมตเว (?)];
ปรํ วา อวชาเนยฺย, กิมฺตฺร อทสฺสนาติ.
วิชยสุตฺตํ เอกาทสมํ นิฏฺิตํ.
๑๒. มุนิสุตฺตํ
สนฺถวาโต ¶ [สนฺธวโต (ก.)] ภยํ ชาตํ, นิเกตา ชายเต รโช;
อนิเกตมสนฺถวํ, เอตํ เว มุนิทสฺสนํ.
โย ชาตมุจฺฉิชฺช น โรปเยยฺย, ชายนฺตมสฺส นานุปฺปเวจฺเฉ;
ตมาหุ เอกํ มุนินํ จรนฺตํ, อทฺทกฺขิ ¶ โส สนฺติปทํ มเหสิ.
สงฺขาย ¶ วตฺถูนิ ปมาย [ปหาย (ก. สี. ก.), สมาย (ก.) ป + มี + ตฺวา = ปมาย, ยถา นิสฺสายาติปทํ] พีชํ, สิเนหมสฺส นานุปฺปเวจฺเฉ;
ส เว มุนี ชาติขยนฺตทสฺสี, ตกฺกํ ปหาย น อุเปติ สงฺขํ.
อฺาย สพฺพานิ นิเวสนานิ, อนิกามยํ อฺตรมฺปิ เตสํ;
ส เว มุนี วีตเคโธ อคิทฺโธ, นายูหตี ปารคโต หิ โหติ.
สพฺพาภิภุํ สพฺพวิทุํ สุเมธํ, สพฺเพสุ ธมฺเมสุ อนูปลิตฺตํ;
สพฺพฺชหํ ตณฺหกฺขเย วิมุตฺตํ, ตํ วาปิ ธีรา มุนิ [มุนึ (สี. ปี.)] เวทยนฺติ.
ปฺาพลํ สีลวตูปปนฺนํ, สมาหิตํ ฌานรตํ สตีมํ;
สงฺคา ปมุตฺตํ อขิลํ อนาสวํ, ตํ วาปิ ธีรา มุนิ เวทยนฺติ.
เอกํ ¶ จรนฺตํ มุนิมปฺปมตฺตํ, นินฺทาปสํสาสุ อเวธมานํ;
สีหํว สทฺเทสุ อสนฺตสนฺตํ, วาตํว ¶ ชาลมฺหิ อสชฺชมานํ;
ปทฺมํว ¶ [ปทุมํว (สี. สฺยา. ปี.)] โตเยน อลิปฺปมานํ [อลิมฺปมานํ (สฺยา. ก.)], เนตารมฺเสมนฺเนยฺยํ;
ตํ วาปิ ธีรา มุนิ เวทยนฺติ.
โย ¶ โอคหเณ ถมฺโภริวาภิชายติ, ยสฺมึ ปเร วาจาปริยนฺตํ [วาจํ ปริยนฺตํ (ก.)] วทนฺติ;
ตํ วีตราคํ สุสมาหิตินฺทฺริยํ, ตํ วาปิ ธีรา มุนิ เวทยนฺติ.
โย เว ิตตฺโต ตสรํว อุชฺชุ, ชิคุจฺฉติ กมฺเมหิ ปาปเกหิ;
วีมํสมาโน วิสมํ สมฺจ, ตํ วาปิ ธีรา มุนิ เวทยนฺติ.
โย สฺตตฺโต น กโรติ ปาปํ, ทหโร มชฺฌิโม จ มุนิ [ทหโร จ มชฺโฌ จ มุนี (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] ยตตฺโต;
อโรสเนยฺโย น โส โรเสติ กฺจิ [น โรเสติ (สฺยา.)], ตํ วาปิ ธีรา มุนิ เวทยนฺติ.
ยทคฺคโต มชฺฌโต เสสโต วา, ปิณฺฑํ ลเภถ ปรทตฺตูปชีวี;
นาลํ ถุตุํ โนปิ นิปจฺจวาที, ตํ วาปิ ธีรา มุนิ เวทยนฺติ.
มุนึ ¶ จรนฺตํ วิรตํ เมถุนสฺมา, โย โยพฺพเน โนปนิพชฺฌเต กฺวจิ;
มทปฺปมาทา วิรตํ วิปฺปมุตฺตํ, ตํ วาปิ ธีรา มุนิ เวทยนฺติ.
อฺาย ¶ โลกํ ปรมตฺถทสฺสึ, โอฆํ สมุทฺทํ อติตริย ตาทึ;
ตํ ¶ ฉินฺนคนฺถํ อสิตํ อนาสวํ, ตํ วาปิ ธีรา มุนิ เวทยนฺติ.
อสมา อุโภ ทูรวิหารวุตฺติโน, คิหี [คิหิ (ก.)] ทารโปสี อมโม จ สุพฺพโต;
ปรปาณโรธาย คิหี อสฺโต, นิจฺจํ มุนี รกฺขติ ปาณิเน [ปาณิโน (สี.)] ยโต.
สิขี ยถา นีลคีโว [นีลคิโว (สฺยา.)] วิหงฺคโม, หํสสฺส โนเปติ ชวํ กุทาจนํ;
เอวํ คิหี นานุกโรติ ภิกฺขุโน, มุนิโน วิวิตฺตสฺส วนมฺหิ ฌายโตติ.
มุนิสุตฺตํ ทฺวาทสมํ นิฏฺิตํ.อุรควคฺโค ปโม นิฏฺิโต.
ตสฺสุทฺทานํ ¶ –
อุรโค ธนิโย เจว, วิสาณฺจ ตถา กสิ;
จุนฺโท ปราภโว ¶ เจว, วสโล เมตฺตภาวนา.
สาตาคิโร อาฬวโก, วิชโย จ ตถา มุนิ;
ทฺวาทเสตานิ สุตฺตานิ, อุรควคฺโคติ วุจฺจตีติ.