📜
๔. อฏฺกวคฺโค
๑. กามสุตฺตํ
กามํ ¶ ¶ ¶ ¶ กามยมานสฺส, ตสฺส เจ ตํ สมิชฺฌติ;
อทฺธา ปีติมโน โหติ, ลทฺธา มจฺโจ ยทิจฺฉติ.
ตสฺส เจ กามยานสฺส [กามยมานสฺส (ก.)], ฉนฺทชาตสฺส ชนฺตุโน;
เต กามา ปริหายนฺติ, สลฺลวิทฺโธว รุปฺปติ.
โย กาเม ปริวชฺเชติ, สปฺปสฺเสว ปทา สิโร;
โสมํ [โส อิมํ (สี. ปี.)] วิสตฺติกํ โลเก, สโต สมติวตฺตติ.
เขตฺตํ วตฺถุํ หิรฺํ วา, ควสฺสํ [ควาสฺสํ (สี. สฺยา. ปี.)] ทาสโปริสํ;
ถิโย พนฺธู ปุถุ กาเม, โย นโร อนุคิชฺฌติ.
อพลา นํ พลียนฺติ, มทฺทนฺเตนํ ปริสฺสยา;
ตโต นํ ทุกฺขมนฺเวติ, นาวํ ภินฺนมิโวทกํ.
ตสฺมา ชนฺตุ สทา สโต, กามานิ ปริวชฺชเย;
เต ปหาย ตเร โอฆํ, นาวํ สิตฺวาว [สิฺจิตฺวา (สี.)] ปารคูติ.
กามสุตฺตํ ปมํ นิฏฺิตํ.
๒. คุหฏฺกสุตฺตํ
สตฺโต ¶ ¶ คุหายํ พหุนาภิฉนฺโน, ติฏฺํ นโร โมหนสฺมึ ปคาฬฺโห;
ทูเร ¶ วิเวกา หิ ตถาวิโธ โส, กามา หิ โลเก น หิ สุปฺปหายา.
อิจฺฉานิทานา ¶ ภวสาตพทฺธา, เต ทุปฺปมฺุจา น หิ อฺโมกฺขา;
ปจฺฉา ปุเร วาปิ อเปกฺขมานา, อิเมว กาเม ปุริเมว ชปฺปํ.
กาเมสุ คิทฺธา ปสุตา ปมูฬฺหา, อวทานิยา เต วิสเม นิวิฏฺา;
ทุกฺขูปนีตา ปริเทวยนฺติ, กึสู ภวิสฺสาม อิโต จุตาเส.
ตสฺมา หิ สิกฺเขถ อิเธว ชนฺตุ, ยํ กิฺจิ ชฺา วิสมนฺติ โลเก;
น ตสฺส เหตู วิสมํ จเรยฺย, อปฺปฺหิทํ ชีวิตมาหุ ธีรา.
ปสฺสามิ โลเก ปริผนฺทมานํ, ปชํ อิมํ ตณฺหคตํ ภเวสุ;
หีนา ¶ นรา มจฺจุมุเข ลปนฺติ, อวีตตณฺหาเส ภวาภเวสุ.
มมายิเต ปสฺสถ ผนฺทมาเน, มจฺเฉว อปฺโปทเก ขีณโสเต;
เอตมฺปิ ทิสฺวา อมโม จเรยฺย, ภเวสุ อาสตฺติมกุพฺพมาโน.
อุโภสุ อนฺเตสุ วิเนยฺย ฉนฺทํ, ผสฺสํ ปริฺาย อนานุคิทฺโธ;
ยทตฺตครหี ตทกุพฺพมาโน, น ลิปฺปตี [น ลิมฺปตี (สฺยา. ก.)] ทิฏฺสุเตสุ ธีโร.
สฺํ ¶ ปริฺา วิตเรยฺย โอฆํ, ปริคฺคเหสุ มุนิ โนปลิตฺโต;
อพฺพูฬฺหสลฺโล จรมปฺปมตฺโต, นาสีสตี [นาสึสตี (สี. สฺยา. ปี.)] โลกมิมํ ปรฺจาติ.
คุหฏฺกสุตฺตํ ทุติยํ นิฏฺิตํ.
๓. ทุฏฺฏฺกสุตฺตํ
วทนฺติ ¶ ¶ ¶ เว ทุฏฺมนาปิ เอเก, อโถปิ เว สจฺจมนา วทนฺติ;
วาทฺจ ชาตํ มุนิ โน อุเปติ, ตสฺมา มุนี นตฺถิ ขิโล กุหิฺจิ.
สกฺหิ ทิฏฺึ กถมจฺจเยยฺย, ฉนฺทานุนีโต รุจิยา นิวิฏฺโ;
สยํ สมตฺตานิ ปกุพฺพมาโน, ยถา หิ ชาเนยฺย ตถา วเทยฺย.
โย อตฺตโน สีลวตานิ ชนฺตุ, อนานุปุฏฺโว ปเรส [ปรสฺส (ก.)] ปาว [ปาวา (สี. สฺยา. ปี.)];
อนริยธมฺมํ กุสลา ตมาหุ, โย อาตุมานํ สยเมว ปาว.
สนฺโต จ ภิกฺขุ อภินิพฺพุตตฺโต, อิติหนฺติ สีเลสุ อกตฺถมาโน;
ตมริยธมฺมํ กุสลา วทนฺติ, ยสฺสุสฺสทา นตฺถิ กุหิฺจิ โลเก.
ปกปฺปิตา ¶ สงฺขตา ยสฺส ธมฺมา, ปุรกฺขตา [ปุเรกฺขตา (สี.)] สนฺติ อวีวทาตา;
ยทตฺตนิ ¶ ปสฺสติ อานิสํสํ, ตํ นิสฺสิโต กุปฺปปฏิจฺจ สนฺตึ.
ทิฏฺีนิเวสา น หิ สฺวาติวตฺตา, ธมฺเมสุ นิจฺเฉยฺย สมุคฺคหีตํ;
ตสฺมา นโร เตสุ นิเวสเนสุ, นิรสฺสตี อาทิยตี จ ธมฺมํ.
โธนสฺส ¶ หิ นตฺถิ กุหิฺจิ โลเก, ปกปฺปิตา ทิฏฺิ ภวาภเวสุ;
มายฺจ มานฺจ ปหาย โธโน, ส เกน คจฺเฉยฺย อนูปโย โส.
อุปโย หิ ธมฺเมสุ อุเปติ วาทํ, อนูปยํ เกน กถํ วเทยฺย;
อตฺตา นิรตฺตา [อตฺตํ นิรตฺตํ (พหูสุ)] น หิ ตสฺส อตฺถิ, อโธสิ โส ทิฏฺิมิเธว สพฺพนฺติ.
ทุฏฺฏฺกสุตฺตํ ตติยํ นิฏฺิตํ.
๔. สุทฺธฏฺกสุตฺตํ
ปสฺสามิ ¶ สุทฺธํ ปรมํ อโรคํ, ทิฏฺเน สํสุทฺธิ นรสฺส โหติ;
เอวาภิชานํ ¶ [เอตาภิชานํ (สี. ปี.)] ปรมนฺติ ตฺวา, สุทฺธานุปสฺสีติ ปจฺเจติ าณํ.
ทิฏฺเน ¶ เจ สุทฺธิ นรสฺส โหติ, าเณน วา โส ปชหาติ ทุกฺขํ;
อฺเน โส สุชฺฌติ โสปธีโก, ทิฏฺี หิ นํ ปาว ตถา วทานํ.
น พฺราหฺมโณ อฺโต สุทฺธิมาห, ทิฏฺเ สุเต สีลวเต มุเต วา;
ปฺุเ จ ปาเป จ อนูปลิตฺโต, อตฺตฺชโห นยิธ ปกุพฺพมาโน.
ปุริมํ ปหาย อปรํ สิตาเส, เอชานุคา เต น ตรนฺติ สงฺคํ;
เต อุคฺคหายนฺติ นิรสฺสชนฺติ, กปีว สาขํ ปมฺุจํ คหายํ [ปมุขํ คหาย (สฺยา.), ปมฺุจ คหาย (ก.)].
สยํ ¶ สมาทาย วตานิ ชนฺตุ, อุจฺจาวจํ คจฺฉติ สฺสตฺโต;
วิทฺวา จ เวเทหิ สเมจฺจ ธมฺมํ, น อุจฺจาวจํ คจฺฉติ ภูริปฺโ.
ส สพฺพธมฺเมสุ วิเสนิภูโต, ยํ กิฺจิ ทิฏฺํ ว สุตํ มุตํ วา;
ตเมว ¶ ทสฺสึ วิวฏํ จรนฺตํ, เกนีธ โลกสฺมิ วิกปฺปเยยฺย.
น กปฺปยนฺติ น ปุเรกฺขโรนฺติ, อจฺจนฺตสุทฺธีติ น เต วทนฺติ;
อาทานคนฺถํ ¶ คถิตํ วิสชฺช, อาสํ น กุพฺพนฺติ กุหิฺจิ โลเก.
สีมาติโค พฺราหฺมโณ ตสฺส นตฺถิ, ตฺวา ว ทิสฺวา ว [ตฺวา จ ทิสฺวา จ (ก. สี. ก.)] สมุคฺคหีตํ;
น ราคราคี น วิราครตฺโต, ตสฺสีธ นตฺถี ปรมุคฺคหีตนฺติ.
สุทฺธฏฺกสุตฺตํ จตุตฺถํ นิฏฺิตํ.
๕. ปรมฏฺกสุตฺตํ
ปรมนฺติ ¶ ทิฏฺีสุ ปริพฺพสาโน, ยทุตฺตริ กุรุเต ชนฺตุ โลเก;
หีนาติ อฺเ ตโต สพฺพมาห, ตสฺมา วิวาทานิ อวีติวตฺโต.
ยทตฺตนี ปสฺสติ อานิสํสํ, ทิฏฺเ ¶ สุเต สีลวเต [สีลพฺพเต (สฺยา.)] มุเต วา;
ตเทว โส ตตฺถ สมุคฺคหาย, นิหีนโต ปสฺสติ สพฺพมฺํ.
ตํ ¶ วาปิ คนฺถํ กุสลา วทนฺติ, ยํ นิสฺสิโต ปสฺสติ หีนมฺํ;
ตสฺมา หิ ทิฏฺํ ว สุตํ มุตํ วา, สีลพฺพตํ ภิกฺขุ น นิสฺสเยยฺย.
ทิฏฺิมฺปิ ¶ โลกสฺมึ น กปฺปเยยฺย, าเณน วา สีลวเตน วาปิ;
สโมติ อตฺตานมนูปเนยฺย, หีโน น มฺเถ วิเสสิ วาปิ.
อตฺตํ ปหาย อนุปาทิยาโน, าเณปิ โส นิสฺสยํ โน กโรติ;
ส เว วิยตฺเตสุ [วิยุตฺเตสุ (สี. อฏฺ.), ทฺวิยตฺเตสุ (ก.)] น วคฺคสารี, ทิฏฺิมฺปิ [ทิฏฺิมปิ (ก.)] โส น ปจฺเจติ กิฺจิ.
ยสฺสูภยนฺเต ปณิธีธ นตฺถิ, ภวาภวาย อิธ วา หุรํ วา;
นิเวสนา ตสฺส น สนฺติ เกจิ, ธมฺเมสุ นิจฺเฉยฺย สมุคฺคหีตํ.
ตสฺสีธ ทิฏฺเ ว สุเต มุเต วา, ปกปฺปิตา ¶ นตฺถิ อณูปิ สฺา;
ตํ พฺราหฺมณํ ทิฏฺิมนาทิยานํ, เกนีธ โลกสฺมึ วิกปฺปเยยฺย.
น กปฺปยนฺติ น ปุเรกฺขโรนฺติ, ธมฺมาปิ เตสํ น ปฏิจฺฉิตาเส;
น ¶ พฺราหฺมโณ สีลวเตน เนยฺโย, ปารงฺคโต น ปจฺเจติ ตาทีติ.
ปรมฏฺกสุตฺตํ ปฺจมํ นิฏฺิตํ.
๖. ชราสุตฺตํ
อปฺปํ ¶ ¶ วต ชีวิตํ อิทํ, โอรํ วสฺสสตาปิ มิยฺยติ [มียติ (สี. อฏฺ.)];
โย เจปิ อติจฺจ ชีวติ, อถ โข โส ชรสาปิ มิยฺยติ.
โสจนฺติ ชนา มมายิเต, น หิ สนฺติ [น หิ สนฺตา (สี.), น หี สนฺติ (กตฺถจิ)] นิจฺจา ปริคฺคหา;
วินาภาวสนฺตเมวิทํ, อิติ ทิสฺวา นาคารมาวเส.
มรเณนปิ ตํ ปหียติ [ปหิยฺยติ (สี. สฺยา. ก.)], ยํ ปุริโส มมิทนฺติ [มมยิทนฺติ (สี. สฺยา. ก.), มมายนฺติ (ก.)] มฺติ;
เอตมฺปิ วิทิตฺวา [เอตํ ทิสฺวาน (นิทฺเทเส), เอตมฺปิ วิทิตฺว (?)] ปณฺฑิโต, น มมตฺตาย นเมถ มามโก.
สุปิเนน ยถาปิ สงฺคตํ, ปฏิพุทฺโธ ปุริโส น ปสฺสติ;
เอวมฺปิ ¶ ปิยายิตํ ชนํ, เปตํ กาลกตํ น ปสฺสติ.
ทิฏฺาปิ ¶ สุตาปิ เต ชนา, เยสํ นามมิทํ ปวุจฺจติ [นามเมวา วสิสฺสติ (สี. สฺยา. ปี.)];
นามํเยวาวสิสฺสติ, อกฺเขยฺยํ เปตสฺส ชนฺตุโน.
โสกปฺปริเทวมจฺฉรํ [โสกปริเทวมจฺฉรํ (สี. สฺยา. ปี.), โสกํ ปริเทวมจฺฉรํ (?)], น ชหนฺติ คิทฺธา มมายิเต;
ตสฺมา มุนโย ปริคฺคหํ, หิตฺวา อจรึสุ เขมทสฺสิโน.
ปติลีนจรสฺส ¶ ภิกฺขุโน, ภชมานสฺส วิวิตฺตมาสนํ;
สามคฺคิยมาหุ ตสฺส ตํ, โย อตฺตานํ ภวเน น ทสฺสเย.
สพฺพตฺถ มุนี อนิสฺสิโต, น ปิยํ กุพฺพติ โนปิ อปฺปิยํ;
ตสฺมึ ปริเทวมจฺฉรํ, ปณฺเณ วาริ ยถา น ลิมฺปติ [ลิปฺปติ (สี. ปี.)].
อุทพินฺทุ ยถาปิ โปกฺขเร, ปทุเม วาริ ยถา น ลิมฺปติ;
เอวํ มุนิ โนปลิมฺปติ, ยทิทํ ทิฏฺสุตํ มุเตสุ วา.
โธโน ¶ ¶ น หิ เตน มฺติ, ยทิทํ ทิฏฺสุตํ มุเตสุ วา;
นาฺเน วิสุทฺธิมิจฺฉติ, น หิ โส รชฺชติ โน วิรชฺชตีติ.
ชราสุตฺตํ ฉฏฺํ นิฏฺิตํ.
๗. ติสฺสเมตฺเตยฺยสุตฺตํ
‘‘เมถุนมนุยุตฺตสฺส, (อิจฺจายสฺมา ติสฺโส เมตฺเตยฺโย) วิฆาตํ พฺรูหิ มาริส;
สุตฺวาน ตว สาสนํ, วิเวเก สิกฺขิสฺสามเส.
‘‘เมถุนมนุยุตฺตสฺส, (เมตฺเตยฺยาติ ภควา) มุสฺสเต วาปิ สาสนํ;
มิจฺฉา ¶ จ ปฏิปชฺชติ, เอตํ ตสฺมึ อนาริยํ.
‘‘เอโก ¶ ปุพฺเพ จริตฺวาน, เมถุนํ โย นิเสวติ;
ยานํ ภนฺตํ ว ตํ โลเก, หีนมาหุ ปุถุชฺชนํ.
‘‘ยโส กิตฺติ จ ยา ปุพฺเพ, หายเต วาปิ ตสฺส สา;
เอตมฺปิ ทิสฺวา สิกฺเขถ, เมถุนํ วิปฺปหาตเว.
‘‘สงฺกปฺเปหิ ปเรโต โส, กปโณ วิย ฌายติ;
สุตฺวา ปเรสํ นิคฺโฆสํ, มงฺกุ โหติ ตถาวิโธ.
‘‘อถ สตฺถานิ กุรุเต, ปรวาเทหิ โจทิโต;
เอส ขฺวสฺส มหาเคโธ, โมสวชฺชํ ปคาหติ.
‘‘ปณฺฑิโตติ สมฺาโต, เอกจริยํ อธิฏฺิโต;
อถาปิ [ส จาปิ (นิทฺเทเส)] เมถุเน ยุตฺโต, มนฺโทว ปริกิสฺสติ [ปริกิลิสฺสติ (สี.)].
‘‘เอตมาทีนวํ ¶ ¶ ตฺวา, มุนิ ปุพฺพาปเร อิธ;
เอกจริยํ ทฬฺหํ กยิรา, น นิเสเวถ เมถุนํ.
‘‘วิเวกฺเว สิกฺเขถ, เอตทริยานมุตฺตมํ;
น เตน เสฏฺโ มฺเถ, ส เว นิพฺพานสนฺติเก.
‘‘ริตฺตสฺส มุนิโน จรโต, กาเมสุ อนเปกฺขิโน;
โอฆติณฺณสฺส ปิหยนฺติ, กาเมสุ คธิตา [คถิตา (สี.)] ปชา’’ติ.
ติสฺสเมตฺเตยฺยสุตฺตํ สตฺตมํ นิฏฺิตํ.
๘. ปสูรสุตฺตํ
อิเธว ¶ สุทฺธิ อิติ วาทยนฺติ [วิทิยนฺติ (สี. ปี.)], นาฺเสุ ธมฺเมสุ วิสุทฺธิมาหุ;
ยํ นิสฺสิตา ตตฺถ สุภํ วทานา, ปจฺเจกสจฺเจสุ ปุถู นิวิฏฺา.
เต ¶ วาทกามา ปริสํ วิคยฺห, พาลํ ทหนฺตี มิถุ อฺมฺํ;
วทนฺติ เต อฺสิตา กโถชฺชํ, ปสํสกามา กุสลา วทานา.
ยุตฺโต กถายํ ปริสาย มชฺเฌ, ปสํสมิจฺฉํ วินิฆาติ โหติ;
อปาหตสฺมึ ปน มงฺกุ โหติ, นินฺทาย โส กุปฺปติ รนฺธเมสี.
ยมสฺส ¶ วาทํ ปริหีนมาหุ, อปาหตํ ปฺหวิมํสกาเส;
ปริเทวติ โสจติ หีนวาโท, อุปจฺจคา มนฺติ อนุตฺถุนาติ.
เอเต วิวาทา สมเณสุ ชาตา, เอเตสุ อุคฺฆาติ นิฆาติ โหติ;
เอตมฺปิ ¶ ทิสฺวา วิรเม กโถชฺชํ, น หฺทตฺถตฺถิปสํสลาภา.
ปสํสิโต ¶ วา ปน ตตฺถ โหติ, อกฺขาย วาทํ ปริสาย มชฺเฌ;
โส หสฺสตี อุณฺณมตี [อุนฺนมตี (?)] จ เตน, ปปฺปุยฺย ตมตฺถํ ยถา มโน อหุ.
ยา อุณฺณตี [อุนฺนตี (?)] สาสฺส วิฆาตภูมิ, มานาติมานํ วทเต ปเนโส;
เอตมฺปิ ทิสฺวา น วิวาทเยถ, น หิ เตน สุทฺธึ กุสลา วทนฺติ.
สูโร ยถา ราชขาทาย ปุฏฺโ, อภิคชฺชเมติ ปฏิสูรมิจฺฉํ;
เยเนว โส เตน ปเลหิ สูร, ปุพฺเพว นตฺถิ ยทิทํ ยุธาย.
เย ¶ ทิฏฺิมุคฺคยฺห วิวาทยนฺติ [วิวาทิยนฺติ (สี. ปี.)], อิทเมว สจฺจนฺติ จ วาทยนฺติ;
เต ¶ ตฺวํ วทสฺสู น หิ เตธ อตฺถิ, วาทมฺหิ ชาเต ปฏิเสนิกตฺตา.
วิเสนิกตฺวา ปน เย จรนฺติ, ทิฏฺีหิ ทิฏฺึ อวิรุชฺฌมานา;
เตสุ ¶ ตฺวํ กึ ลเภโถ ปสูร, เยสีธ นตฺถี ปรมุคฺคหีตํ.
อถ ตฺวํ ปวิตกฺกมาคมา, มนสา ทิฏฺิคตานิ จินฺตยนฺโต;
โธเนน ยุคํ สมาคมา, น หิ ตฺวํ สกฺขสิ สมฺปยาตเวติ.
ปสูรสุตฺตํ อฏฺมํ นิฏฺิตํ.
๙. มาคณฺฑิยสุตฺตํ
‘‘ทิสฺวาน ตณฺหํ อรตึ รคฺจ [อรติฺจ ราคํ (สฺยา. ก.)], นาโหสิ ฉนฺโท อปิ เมถุนสฺมึ;
กิเมวิทํ มุตฺตกรีสปุณฺณํ, ปาทาปิ นํ สมฺผุสิตุํ น อิจฺเฉ’’.
‘‘เอตาทิสํ ¶ เจ รตนํ น อิจฺฉสิ, นารึ นรินฺเทหิ พหูหิ ปตฺถิตํ;
ทิฏฺิคตํ สีลวตํ นุ ชีวิตํ [สีลวตานุชีวิตํ (สี. ปี. ก.)], ภวูปปตฺติฺจ วเทสิ กีทิสํ’’.
‘‘อิทํ ¶ วทามีติ น ตสฺส โหติ, (มาคณฺฑิยาติ [มาคนฺทิยาติ (สี. สฺยา. ปี.)] ภควา)
ธมฺเมสุ นิจฺเฉยฺย สมุคฺคหีตํ;
ปสฺสฺจ ¶ ทิฏฺีสุ อนุคฺคหาย,
อชฺฌตฺตสนฺตึ ปจินํ อทสฺสํ’’.
‘‘วินิจฺฉยา ¶ ยานิ ปกปฺปิตานิ, (อิติ มาคณฺฑิโย [มาคนฺทิโย (สี. สฺยา. ปี.)] )
เต เว มุนี พฺรูสิ อนุคฺคหาย;
อชฺฌตฺตสนฺตีติ ยเมตมตฺถํ,
กถํ นุ ธีเรหิ ปเวทิตํ ตํ’’.
‘‘น ทิฏฺิยา น สุติยา น าเณน, (มาคณฺฑิยาติ ภควา)
สีลพฺพเตนาปิ น สุทฺธิมาห;
อทิฏฺิยา อสฺสุติยา อาณา,
อสีลตา อพฺพตา โนปิ เตน;
เอเต จ นิสฺสชฺช อนุคฺคหาย,
สนฺโต อนิสฺสาย ภวํ น ชปฺเป’’.
‘‘โน เจ กิร ทิฏฺิยา น สุติยา น าเณน, (อิติ มาคณฺฑิโย)
สีลพฺพเตนาปิ น สุทฺธิมาห;
อทิฏฺิยา ¶ อสฺสุติยา อาณา,
อสีลตา อพฺพตา โนปิ เตน;
มฺามหํ โมมุหเมว ธมฺมํ,
ทิฏฺิยา เอเก ปจฺเจนฺติ สุทฺธึ’’.
‘‘ทิฏฺฺจ นิสฺสาย อนุปุจฺฉมาโน, (มาคณฺฑิยาติ ภควา)
สมุคฺคหีเตสุ ปโมหมาคา [สโมหมาคา (สฺยา. ก.)];
อิโต ¶ จ นาทฺทกฺขิ อณุมฺปิ สฺํ,
ตสฺมา ตุวํ โมมุหโต ทหาสิ.
‘‘สโม ¶ วิเสสี อุท วา นิหีโน, โย มฺตี โส วิวเทถ เตน;
ตีสุ วิธาสุ อวิกมฺปมาโน, สโม วิเสสีติ น ตสฺส โหติ.
‘‘สจฺจนฺติ โส พฺราหฺมโณ กึ วเทยฺย, มุสาติ วา โส วิวเทถ เกน;
ยสฺมึ สมํ วิสมํ วาปิ นตฺถิ, ส เกน วาทํ ปฏิสํยุเชยฺย.
‘‘โอกํ ¶ ปหาย อนิเกตสารี, คาเม อกุพฺพํ มุนิ สนฺถวานิ [สนฺธวานิ (ก.)];
กาเมหิ ริตฺโต อปุเรกฺขราโน, กถํ น วิคฺคยฺห ชเนน กยิรา.
‘‘เยหิ วิวิตฺโต วิจเรยฺย โลเก, น ตานิ อุคฺคยฺห วเทยฺย นาโค;
ชลมฺพุชํ ¶ [เอลมฺพุชํ (สี. สฺยา.)] กณฺฑกํ วาริชํ ยถา, ชเลน ปงฺเกน จนูปลิตฺตํ;
เอวํ มุนี สนฺติวาโท อคิทฺโธ, กาเม จ โลเก จ อนูปลิตฺโต.
‘‘น ¶ เวทคู ทิฏฺิยายโก [น เวทคู ทิฏฺิยา (ก. สี. สฺยา. ปี.)] น มุติยา, ส มานเมติ น หิ ตมฺมโย โส;
น กมฺมุนา โนปิ สุเตน เนยฺโย, อนูปนีโต ส นิเวสเนสุ.
‘‘สฺาวิรตฺตสฺส น สนฺติ คนฺถา, ปฺาวิมุตฺตสฺส น สนฺติ โมหา;
สฺฺจ ทิฏฺิฺจ เย อคฺคเหสุํ, เต ฆฏฺฏยนฺตา [ฆฏฺฏมานา (สฺยา. ก.)] วิจรนฺติ โลเก’’ติ.
มาคณฺฑิยสุตฺตํ นวมํ นิฏฺิตํ.
๑๐. ปุราเภทสุตฺตํ
‘‘กถํทสฺสี กถํสีโล, อุปสนฺโตติ วุจฺจติ;
ตํ เม โคตม ปพฺรูหิ, ปุจฺฉิโต อุตฺตมํ นรํ’’.
‘‘วีตตณฺโห ปุรา เภทา, (อิติ ภควา) ปุพฺพมนฺตมนิสฺสิโต;
เวมชฺเฌ นุปสงฺเขยฺโย, ตสฺส นตฺถิ ปุรกฺขตํ.
‘‘อกฺโกธโน ¶ ¶ ¶ อสนฺตาสี, อวิกตฺถี อกุกฺกุโจ;
มนฺตภาณี [มนฺตาภาณี (สฺยา. ปี.)] อนุทฺธโต, ส เว วาจายโต มุนิ.
‘‘นิราสตฺติ อนาคเต, อตีตํ นานุโสจติ;
วิเวกทสฺสี ผสฺเสสุ, ทิฏฺีสุ จ น นียติ [นิยฺยติ (พหูสุ)].
‘‘ปติลีโน อกุหโก, อปิหาลุ อมจฺฉรี;
อปฺปคพฺโภ ¶ อเชคุจฺโฉ, เปสุเณยฺเย จ โน ยุโต.
‘‘สาติเยสุ อนสฺสาวี, อติมาเน จ โน ยุโต;
สณฺโห จ ปฏิภานวา [ปฏิภาณวา (สฺยา. ปี.)], น สทฺโธ น วิรชฺชติ.
‘‘ลาภกมฺยา น สิกฺขติ, อลาเภ จ น กุปฺปติ;
อวิรุทฺโธ จ ตณฺหาย, รเสสุ นานุคิชฺฌติ.
‘‘อุเปกฺขโก สทา สโต, น โลเก มฺเต สมํ;
น วิเสสี น นีเจยฺโย, ตสฺส โน สนฺติ อุสฺสทา.
‘‘ยสฺส นิสฺสยนา [นิสฺสยตา (สี. สฺยา. ปี.)] นตฺถิ, ตฺวา ธมฺมํ อนิสฺสิโต;
ภวาย วิภวาย วา, ตณฺหา ยสฺส น วิชฺชติ.
‘‘ตํ พฺรูมิ อุปสนฺโตติ, กาเมสุ อนเปกฺขินํ;
คนฺถา ตสฺส น วิชฺชนฺติ, อตรี โส วิสตฺติกํ.
‘‘น ตสฺส ปุตฺตา ปสโว, เขตฺตํ วตฺถฺุจ วิชฺชติ;
อตฺตา ¶ วาปิ นิรตฺตา วา [อตฺตํ วาปิ นิรตฺตํ วา (พหูสุ)], น ตสฺมึ อุปลพฺภติ.
‘‘เยน นํ วชฺชุํ ปุถุชฺชนา, อโถ สมณพฺราหฺมณา;
ตํ ตสฺส อปุรกฺขตํ, ตสฺมา วาเทสุ เนชติ.
‘‘วีตเคโธ ¶ อมจฺฉรี, น อุสฺเสสุ วทเต มุนิ;
น สเมสุ น โอเมสุ, กปฺปํ เนติ อกปฺปิโย.
‘‘ยสฺส โลเก สกํ นตฺถิ, อสตา จ น โสจติ;
ธมฺเมสุ จ น คจฺฉติ, ส เว สนฺโตติ วุจฺจตี’’ติ.
ปุราเภทสุตฺตํ ทสมํ นิฏฺิตํ.
๑๑. กลหวิวาทสุตฺตํ
‘‘กุโตปหูตา ¶ ¶ กลหา วิวาทา, ปริเทวโสกา สหมจฺฉรา จ;
มานาติมานา สหเปสุณา จ, กุโตปหูตา เต ตทิงฺฆ พฺรูหิ’’.
‘‘ปิยปฺปหูตา กลหา วิวาทา,
ปริเทวโสกา สหมจฺฉรา จ;
มานาติมานา สหเปสุณา จ,
มจฺเฉรยุตฺตา กลหา วิวาทา;
วิวาทชาเตสุ จ เปสุณานิ’’.
‘‘ปิยา ¶ สุ [ปิยานุ (สฺยา.), ปิยสฺสุ (ก.)] โลกสฺมึ กุโตนิทานา, เย จาปิ [เย วาปิ (สี. สฺยา. ปี.)] โลภา วิจรนฺติ โลเก;
อาสา จ นิฏฺา จ กุโตนิทานา, เย สมฺปรายาย นรสฺส โหนฺติ’’.
‘‘ฉนฺทานิทานานิ ปิยานิ โลเก, เย จาปิ โลภา วิจรนฺติ โลเก;
อาสา จ นิฏฺา จ อิโตนิทานา, เย สมฺปรายาย นรสฺส โหนฺติ’’.
‘‘ฉนฺโท ¶ นุ โลกสฺมึ กุโตนิทาโน, วินิจฺฉยา จาปิ [วาปิ (สี. สฺยา. ปี.)] กุโตปหูตา;
โกโธ โมสวชฺชฺจ กถํกถา จ, เย วาปิ ธมฺมา สมเณน วุตฺตา’’.
‘‘สาตํ ¶ อสาตนฺติ ยมาหุ โลเก, ตมูปนิสฺสาย ปโหติ ฉนฺโท;
รูเปสุ ทิสฺวา วิภวํ ภวฺจ, วินิจฺฉยํ กุพฺพติ [กุรุเต (พหูสุ)] ชนฺตุ โลเก.
‘‘โกโธ ¶ โมสวชฺชฺจ กถํกถา จ, เอเตปิ ธมฺมา ทฺวยเมว สนฺเต;
กถํกถี าณปถาย สิกฺเข, ตฺวา ปวุตฺตา สมเณน ธมฺมา’’.
‘‘สาตํ อสาตฺจ กุโตนิทานา, กิสฺมึ อสนฺเต น ภวนฺติ เหเต;
วิภวํ ภวฺจาปิ ยเมตมตฺถํ, เอตํ เม ปพฺรูหิ ยโตนิทานํ’’.
‘‘ผสฺสนิทานํ สาตํ อสาตํ, ผสฺเส อสนฺเต น ภวนฺติ เหเต;
วิภวํ ¶ ภวฺจาปิ ยเมตมตฺถํ, เอตํ เต ปพฺรูมิ อิโตนิทานํ’’.
‘‘ผสฺโส ¶ นุ โลกสฺมิ กุโตนิทาโน, ปริคฺคหา จาปิ กุโตปหูตา;
กิสฺมึ อสนฺเต น มมตฺตมตฺถิ, กิสฺมึ วิภูเต น ผุสนฺติ ผสฺสา’’.
‘‘นามฺจ รูปฺจ ปฏิจฺจ ผสฺโส, อิจฺฉานิทานานิ ปริคฺคหานิ;
อิจฺฉายสนฺตฺยา น มมตฺตมตฺถิ, รูเป วิภูเต น ผุสนฺติ ผสฺสา’’.
‘‘กถํสเมตสฺส วิโภติ รูปํ, สุขํ ทุขฺจาปิ [ทุขํ วาปิ (สี. สฺยา.)] กถํ วิโภติ;
เอตํ เม ปพฺรูหิ ยถา วิโภติ, ตํ ชานิยามาติ [ชานิสฺสามาติ (สี. ก.)] เม มโน อหุ’’.
‘‘น สฺสฺี น วิสฺสฺี, โนปิ อสฺี น วิภูตสฺี;
เอวํสเมตสฺส วิโภติ รูปํ, สฺานิทานา หิ ปปฺจสงฺขา’’.
‘‘ยํ ¶ ตํ อปุจฺฉิมฺห อกิตฺตยี โน,
อฺํ ตํ ปุจฺฉาม ตทิงฺฆ พฺรูหิ;
เอตฺตาวตคฺคํ ¶ นุ [โน (สี. สฺยา.)] วทนฺติ เหเก,
ยกฺขสฺส สุทฺธึ อิธ ปณฺฑิตาเส;
อุทาหุ ¶ อฺมฺปิ วทนฺติ เอตฺโต.
‘‘เอตฺตาวตคฺคมฺปิ ¶ วทนฺติ เหเก, ยกฺขสฺส สุทฺธึ อิธ ปณฺฑิตาเส;
เตสํ ปเนเก สมยํ วทนฺติ, อนุปาทิเสเส กุสลา วทานา.
‘‘เอเต จ ตฺวา อุปนิสฺสิตาติ, ตฺวา มุนี นิสฺสเย โส วิมํสี;
ตฺวา วิมุตฺโต น วิวาทเมติ, ภวาภวาย น สเมติ ธีโร’’ติ.
กลหวิวาทสุตฺตํ เอกาทสมํ นิฏฺิตํ.
๑๒. จูฬพฺยูหสุตฺตํ [จูฬวิยูหสุตฺตํ (สี. สฺยา. นิทฺเทส)]
สกํสกํทิฏฺิปริพฺพสานา, วิคฺคยฺห นานา กุสลา วทนฺติ;
โย เอวํ ชานาติ ส เวทิ ธมฺมํ, อิทํ ปฏิกฺโกสมเกวลี โส.
เอวมฺปิ วิคฺคยฺห วิวาทยนฺติ, พาโล ปโร อกฺกุสโลติ [อกุสโลติ (สี. สฺยา. ปี.)] จาหุ;
สจฺโจ นุ วาโท กตโม อิเมสํ, สพฺเพว ¶ หีเม กุสลา วทานา.
ปรสฺส ¶ ¶ เจ ธมฺมมนานุชานํ, พาโลมโก [พาโล มโค (สี. สฺยา. ก.)] โหติ นิหีนปฺโ;
สพฺเพว พาลา สุนิหีนปฺา, สพฺเพวิเม ทิฏฺิปริพฺพสานา.
สนฺทิฏฺิยา เจว น วีวทาตา, สํสุทฺธปฺา กุสลา มุตีมา;
น เตสํ โกจิ ปริหีนปฺโ [โกจิปิ นิหีนปฺโ (สี. สฺยา. ก.)], ทิฏฺี หิ เตสมฺปิ ตถา สมตฺตา.
น วาหเมตํ ตถิยนฺติ [ตถิวนฺติ (สฺยา. ก.)] พฺรูมิ, ยมาหุ พาลา มิถุ อฺมฺํ;
สกํสกํทิฏฺิมกํสุ สจฺจํ, ตสฺมา หิ พาโลติ ปรํ ทหนฺติ.
ยมาหุ สจฺจํ ตถิยนฺติ เอเก, ตมาหุ อฺเ [อฺเปิ (สฺยา.), อฺเ จ (?)] ตุจฺฉํ มุสาติ;
เอวมฺปิ วิคยฺห วิวาทยนฺติ, กสฺมา น เอกํ สมณา วทนฺติ.
เอกฺหิ ¶ สจฺจํ น ทุตียมตฺถิ, ยสฺมึ ปชา โน วิวเท ปชานํ;
นานา เต [นานาโต (ก.)] สจฺจานิ สยํ ถุนนฺติ, ตสฺมา ¶ น เอกํ สมณา วทนฺติ.
กสฺมา ¶ นุ สจฺจานิ วทนฺติ นานา, ปวาทิยาเส กุสลา วทานา;
สจฺจานิ สุตานิ พหูนิ นานา, อุทาหุ เต ตกฺกมนุสฺสรนฺติ.
น เหว สจฺจานิ พหูนิ นานา, อฺตฺร สฺาย นิจฺจานิ โลเก;
ตกฺกฺจ ทิฏฺีสุ ปกปฺปยิตฺวา, สจฺจํ มุสาติ ทฺวยธมฺมมาหุ.
ทิฏฺเ ¶ สุเต สีลวเต มุเต วา, เอเต จ นิสฺสาย วิมานทสฺสี;
วินิจฺฉเย ตฺวา ปหสฺสมาโน, พาโล ปโร อกฺกุสโลติ จาห.
เยเนว พาโลติ ปรํ ทหาติ, เตนาตุมานํ กุสโลติ จาห;
สยมตฺตนา โส กุสโล วทาโน, อฺํ วิมาเนติ ตเทว ปาว.
อติสารทิฏฺิยาว โส สมตฺโต, มาเนน มตฺโต ปริปุณฺณมานี;
สยเมว สามํ มนสาภิสิตฺโต, ทิฏฺี ¶ หิ สา ตสฺส ตถา สมตฺตา.
ปรสฺส เจ หิ วจสา นิหีโน, ตุโม สหา โหติ นิหีนปฺโ;
อถ เจ สยํ เวทคู โหติ ธีโร, น โกจิ พาโล สมเณสุ อตฺถิ.
อฺํ ¶ อิโต ยาภิวทนฺติ ธมฺมํ, อปรทฺธา สุทฺธิมเกวลี เต [สุทฺธิมเกวลีโน (สี.)];
เอวมฺปิ ติตฺถฺยา ปุถุโส วทนฺติ, สนฺทิฏฺิราเคน หิ เตภิรตฺตา [ตฺยาภิรตฺตา (สฺยา. ก.)].
อิเธว สุทฺธิ อิติ วาทยนฺติ, นาฺเสุ ธมฺเมสุ วิสุทฺธิมาหุ;
เอวมฺปิ ติตฺถฺยา ปุถุโส นิวิฏฺา, สกายเน ตตฺถ ทฬฺหํ วทานา.
สกายเน วาปิ ทฬฺหํ วทาโน, กเมตฺถ พาโลติ ปรํ ทเหยฺย;
สยเมว โส เมธคมาวเหยฺย [เมธกํ อาวเหยฺย (สี. ปี.)], ปรํ วทํ พาลมสุทฺธิธมฺมํ.
วินิจฺฉเย ¶ ¶ ตฺวา สยํ ปมาย, อุทฺธํ ส [อุทฺทํ โส (สี. สฺยา. ปี.)] โลกสฺมึ วิวาทเมติ;
หิตฺวาน สพฺพานิ วินิจฺฉยานิ, น ¶ เมธคํ กุพฺพติ ชนฺตุ โลเกติ.
จูฬพฺยูหสุตฺตํ ทฺวาทสมํ นิฏฺิตํ.
๑๓. มหาพฺยูหสุตฺตํ
เย เกจิเม ทิฏฺิปริพฺพสานา, อิทเมว สจฺจนฺติ วิวาทยนฺติ [วิวาทิยนฺติ (สี. ปี.)];
สพฺเพว เต นินฺทมนฺวานยนฺติ, อโถ ปสํสมฺปิ ลภนฺติ ตตฺถ.
อปฺปฺหิ ¶ เอตํ น อลํ สมาย, ทุเว วิวาทสฺส ผลานิ พฺรูมิ;
เอตมฺปิ ทิสฺวา น วิวาทเยถ, เขมาภิปสฺสํ อวิวาทภูมึ.
ยา กาจิมา สมฺมุติโย ปุถุชฺชา, สพฺพาว เอตา น อุเปติ วิทฺวา;
อนูปโย โส อุปยํ กิเมยฺย, ทิฏฺเ สุเต ขนฺติมกุพฺพมาโน.
สีลุตฺตมา สฺเมนาหุ สุทฺธึ, วตํ สมาทาย อุปฏฺิตาเส;
อิเธว สิกฺเขม อถสฺส สุทฺธึ, ภวูปนีตา ¶ กุสลา วทานา.
สเจ จุโต สีลวตโต โหติ, ปเวธตี [ส เวธติ (สี. ปี.)] กมฺม วิราธยิตฺวา;
ปชปฺปตี ปตฺถยตี จ สุทฺธึ, สตฺถาว หีโน ปวสํ ฆรมฺหา.
สีลพฺพตํ ¶ วาปิ ปหาย สพฺพํ, กมฺมฺจ สาวชฺชนวชฺชเมตํ;
สุทฺธึ ¶ อสุทฺธินฺติ อปตฺถยาโน, วิรโต จเร สนฺติมนุคฺคหาย.
ตมูปนิสฺสาย ชิคุจฺฉิตํ วา, อถวาปิ ทิฏฺํ ว สุตํ มุตํ วา;
อุทฺธํสรา สุทฺธิมนุตฺถุนนฺติ, อวีตตณฺหาเส ภวาภเวสุ.
ปตฺถยมานสฺส ¶ หิ ชปฺปิตานิ, ปเวธิตํ วาปิ ปกปฺปิเตสุ;
จุตูปปาโต อิธ ยสฺส นตฺถิ, ส เกน เวเธยฺย กุหึว ชปฺเป [กุหิฺจิ ชปฺเป (สี. สฺยา. ก.), กุหึ ปชปฺเป (ปี.) นิทฺเทโส ปสฺสิตพฺโพ].
ยมาหุ ธมฺมํ ปรมนฺติ เอเก, ตเมว หีนนฺติ ปนาหุ อฺเ;
สจฺโจ นุ วาโท กตโม อิเมสํ, สพฺเพว ¶ หีเม กุสลา วทานา.
สกฺหิ ธมฺมํ ปริปุณฺณมาหุ, อฺสฺส ธมฺมํ ปน หีนมาหุ;
เอวมฺปิ วิคฺคยฺห วิวาทยนฺติ, สกํ สกํ สมฺมุติมาหุ สจฺจํ.
ปรสฺส เจ วมฺภยิเตน หีโน, น โกจิ ธมฺเมสุ วิเสสิ อสฺส;
ปุถู หิ อฺสฺส วทนฺติ ธมฺมํ, นิหีนโต สมฺหิ ทฬฺหํ วทานา.
สทฺธมฺมปูชาปิ ¶ เนสํ ตเถว, ยถา ปสํสนฺติ สกายนานิ;
สพฺเพว วาทา [สพฺเพ ปวาทา (สฺยา.)] ตถิยา [ตถิวา (สพฺพตฺถ)] ภเวยฺยุํ, สุทฺธี หิ เนสํ ปจฺจตฺตเมว.
น ¶ พฺราหฺมณสฺส ปรเนยฺยมตฺถิ, ธมฺเมสุ นิจฺเฉยฺย สมุคฺคหีตํ;
ตสฺมา วิวาทานิ อุปาติวตฺโต, น หิ เสฏฺโต ปสฺสติ ธมฺมมฺํ.
ชานามิ ปสฺสามิ ตเถว เอตํ, ทิฏฺิยา เอเก ปจฺเจนฺติ สุทฺธึ;
อทฺทกฺขิ เจ กิฺหิ ตุมสฺส เตน, อติสิตฺวา ¶ อฺเน วทนฺติ สุทฺธึ.
ปสฺสํ นโร ทกฺขติ [ทกฺขิติ (สี.)] นามรูปํ, ทิสฺวาน วา สฺสติ ตานิเมว;
กามํ พหุํ ปสฺสตุ อปฺปกํ วา, น หิ เตน สุทฺธึ กุสลา วทนฺติ.
นิวิสฺสวาที น หิ สุพฺพินาโย, ปกปฺปิตํ ทิฏฺิ ปุเรกฺขราโน;
ยํ นิสฺสิโต ตตฺถ สุภํ วทาโน, สุทฺธึวโท ตตฺถ ตถทฺทสา โส.
น พฺราหฺมโณ กปฺปมุเปติ สงฺขา [สงฺขํ (สี. สฺยา. ปี.)], น ทิฏฺิสารี นปิ าณพนฺธุ;
ตฺวา ¶ จ โส สมฺมุติโย [สมฺมติโย (สฺยา.)] ปุถุชฺชา, อุเปกฺขตี อุคฺคหณนฺติ มฺเ.
วิสฺสชฺช ¶ คนฺถานิ มุนีธ โลเก, วิวาทชาเตสุ น วคฺคสารี;
สนฺโต อสนฺเตสุ อุเปกฺขโก โส, อนุคฺคโห อุคฺคหณนฺติ มฺเ.
ปุพฺพาสเว หิตฺวา นเว อกุพฺพํ, น ฉนฺทคู โนปิ นิวิสฺสวาที;
ส วิปฺปมุตฺโต ทิฏฺิคเตหิ ธีโร, น ¶ ลิมฺปติ [น ลิปฺปติ (สี. ปี.)] โลเก อนตฺตครหี.
ส ¶ สพฺพธมฺเมสุ วิเสนิภูโต, ยํ กิฺจิ ทิฏฺํ ว สุตํ มุตํ วา;
ส ปนฺนภาโร มุนิ วิปฺปมุตฺโต, น กปฺปิโย นูปรโต น ปตฺถิโยติ.
มหาพฺยูหสุตฺตํ เตรสมํ นิฏฺิตํ.
๑๔. ตุวฏกสุตฺตํ
‘‘ปุจฺฉามิ ¶ ตํ อาทิจฺจพนฺธุ [อาทิจฺจพนฺธุํ (สี. สฺยา.)], วิเวกํ สนฺติปทฺจ มเหสิ;
กถํ ทิสฺวา นิพฺพาติ ภิกฺขุ, อนุปาทิยาโน โลกสฺมึ กิฺจิ’’.
‘‘มูลํ ปปฺจสงฺขาย, (อิติ ภควา)
มนฺตา อสฺมีติ สพฺพมุปรุนฺเธ [สพฺพมุปรุทฺเธ (สฺยา. ปี. ก.)];
ยา กาจิ ตณฺหา อชฺฌตฺตํ,
ตาสํ วินยา [วินยาย (?)] สทา สโต สิกฺเข.
‘‘ยํ กิฺจิ ธมฺมมภิชฺา, อชฺฌตฺตํ อถวาปิ พหิทฺธา;
น เตน ถามํ [มานํ (สี. ก.)] กุพฺเพถ, น ¶ หิ สา นิพฺพุติ สตํ วุตฺตา.
‘‘เสยฺโย น เตน มฺเยฺย, นีเจยฺโย อถวาปิ สริกฺโข;
ผุฏฺโ [ปุฏฺโ (สี. สฺยา. ก.)] อเนกรูเปหิ, นาตุมานํ วิกปฺปยํ ติฏฺเ.
‘‘อชฺฌตฺตเมวุปสเม ¶ , น อฺโต ภิกฺขุ สนฺติเมเสยฺย;
อชฺฌตฺตํ อุปสนฺตสฺส, นตฺถิ อตฺตา กุโต นิรตฺตา วา.
‘‘มชฺเฌ ¶ ¶ ยถา สมุทฺทสฺส, อูมิ โน ชายตี ิโต โหติ;
เอวํ ิโต อเนชสฺส, อุสฺสทํ ภิกฺขุ น กเรยฺย กุหิฺจิ’’.
‘‘อกิตฺตยี วิวฏจกฺขุ, สกฺขิธมฺมํ ปริสฺสยวินยํ;
ปฏิปทํ วเทหิ ภทฺทนฺเต, ปาติโมกฺขํ อถวาปิ สมาธึ’’.
‘‘จกฺขูหิ เนว โลลสฺส, คามกถาย อาวรเย โสตํ;
รเส จ นานุคิชฺเฌยฺย, น ¶ จ มมาเยถ กิฺจิ โลกสฺมึ.
‘‘ผสฺเสน ยทา ผุฏฺสฺส, ปริเทวํ ภิกฺขุ น กเรยฺย กุหิฺจิ;
ภวฺจ นาภิชปฺเปยฺย, เภรเวสุ จ น สมฺปเวเธยฺย.
‘‘อนฺนานมโถ ปานานํ, ขาทนียานํ อโถปิ วตฺถานํ;
ลทฺธา น สนฺนิธึ กยิรา, น จ ปริตฺตเส ตานิ อลภมาโน.
‘‘ฌายี น ปาทโลลสฺส, วิรเม กุกฺกุจฺจา นปฺปมชฺเชยฺย;
อถาสเนสุ สยเนสุ, อปฺปสทฺเทสุ ภิกฺขุ วิหเรยฺย.
‘‘นิทฺทํ ¶ น พหุลีกเรยฺย, ชาคริยํ ภเชยฺย อาตาปี;
ตนฺทึ มายํ หสฺสํ ขิฑฺฑํ, เมถุนํ วิปฺปชเห สวิภูสํ.
‘‘อาถพฺพณํ ¶ สุปินํ ลกฺขณํ, โน วิทเห อโถปิ นกฺขตฺตํ;
วิรุตฺจ คพฺภกรณํ, ติกิจฺฉํ ¶ มามโก น เสเวยฺย.
‘‘นินฺทาย นปฺปเวเธยฺย, น อุณฺณเมยฺย ปสํสิโต ภิกฺขุ;
โลภํ สห มจฺฉริเยน, โกธํ เปสุณิยฺจ ปนุเทยฺย.
‘‘กยวิกฺกเย ¶ น ติฏฺเยฺย, อุปวาทํ ภิกฺขุ น กเรยฺย กุหิฺจิ;
คาเม จ นาภิสชฺเชยฺย, ลาภกมฺยา ชนํ น ลปเยยฺย.
‘‘น จ กตฺถิตา สิยา ภิกฺขุ, น จ วาจํ ปยุตฺตํ ภาเสยฺย;
ปาคพฺภิยํ น สิกฺเขยฺย, กถํ วิคฺคาหิกํ น กถเยยฺย.
‘‘โมสวชฺเช น นีเยถ, สมฺปชาโน สานิ น กยิรา;
อถ ¶ ชีวิเตน ปฺาย, สีลพฺพเตน นาฺมติมฺเ.
‘‘สุตฺวา รุสิโต พหุํ วาจํ, สมณานํ วา ปุถุชนานํ [ปุถุวจนานํ (สี. สฺยา. ปี.)];
ผรุเสน เน น ปฏิวชฺชา, น ¶ หิ สนฺโต ปฏิเสนิกโรนฺติ.
‘‘เอตฺจ ธมฺมมฺาย, วิจินํ ภิกฺขุ สทา สโต สิกฺเข;
สนฺตีติ นิพฺพุตึ ตฺวา, สาสเน โคตมสฺส น ปมชฺเชยฺย.
‘‘อภิภู ¶ หิ โส อนภิภูโต, สกฺขิธมฺมมนีติหมทสฺสี;
ตสฺมา หิ ตสฺส ภควโต สาสเน, อปฺปมตฺโต สทา นมสฺสมนุสิกฺเข’’ติ.
ตุวฏกสุตฺตํ จุทฺทสมํ นิฏฺิตํ.
๑๕. อตฺตทณฺฑสุตฺตํ
‘‘อตฺตทณฺฑา ภยํ ชาตํ, ชนํ ปสฺสถ เมธคํ;
สํเวคํ กิตฺตยิสฺสามิ, ยถา สํวิชิตํ มยา.
‘‘ผนฺทมานํ ¶ ปชํ ทิสฺวา, มจฺเฉ อปฺโปทเก ยถา;
อฺมฺเหิ พฺยารุทฺเธ, ทิสฺวา มํ ภยมาวิสิ.
‘‘สมนฺตมสาโร ¶ โลโก, ทิสา สพฺพา สเมริตา;
อิจฺฉํ ภวนมตฺตโน, นาทฺทสาสึ อโนสิตํ.
‘‘โอสาเนตฺเวว ¶ พฺยารุทฺเธ, ทิสฺวา เม อรตี อหุ;
อเถตฺถ สลฺลมทฺทกฺขึ, ทุทฺทสํ หทยนิสฺสิตํ.
‘‘เยน สลฺเลน โอติณฺโณ, ทิสา สพฺพา วิธาวติ;
ตเมว สลฺลมพฺพุยฺห, น ธาวติ น สีทติ.
‘‘ตตฺถ สิกฺขานุคียนฺติ [สิกฺขานุกิริยนฺติ (ก.)], ยานิ โลเก คธิตานิ;
น เตสุ ปสุโต สิยา, นิพฺพิชฺฌ สพฺพโส กาเม;
สิกฺเข นิพฺพานมตฺตโน.
‘‘สจฺโจ สิยา อปฺปคพฺโภ, อมาโย ริตฺตเปสุโณ;
อกฺโกธโน โลภปาปํ, เววิจฺฉํ วิตเร มุนิ.
‘‘นิทฺทํ ตนฺทึ สเห ถีนํ, ปมาเทน น สํวเส;
อติมาเน น ติฏฺเยฺย, นิพฺพานมนโส นโร.
‘‘โมสวชฺเช ¶ ¶ น นีเยถ, รูเป สฺเนหํ น กุพฺพเย;
มานฺจ ปริชาเนยฺย, สาหสา วิรโต จเร.
‘‘ปุราณํ นาภินนฺเทยฺย, นเว ขนฺตึ น กุพฺพเย;
หิยฺยมาเน น โสเจยฺย, อากาสํ น สิโต สิยา.
‘‘เคธํ พฺรูมิ มโหโฆติ, อาชวํ พฺรูมิ ชปฺปนํ;
อารมฺมณํ ปกปฺปนํ, กามปงฺโก ทุรจฺจโย.
‘‘สจฺจา อโวกฺกมฺม [อโวกฺกมํ (นิทฺเทส)] มุนิ, ถเล ติฏฺติ พฺราหฺมโณ;
สพฺพํ โส [สพฺพโส (สฺยา. ก.)] ปฏินิสฺสชฺช, ส เว สนฺโตติ วุจฺจติ.
‘‘ส ¶ เว วิทฺวา ส เวทคู, ตฺวา ธมฺมํ อนิสฺสิโต;
สมฺมา ¶ โส โลเก อิริยาโน, น ปิเหตีธ กสฺสจิ.
‘‘โยธ กาเม อจฺจตริ, สงฺคํ โลเก ทุรจฺจยํ;
น โส โสจติ นาชฺเฌติ, ฉินฺนโสโต อพนฺธโน.
‘‘ยํ ปุพฺเพ ตํ วิโสเสหิ, ปจฺฉา เต มาหุ กิฺจนํ;
มชฺเฌ เจ โน คเหสฺสสิ, อุปสนฺโต จริสฺสสิ.
‘‘สพฺพโส นามรูปสฺมึ, ยสฺส นตฺถิ มมายิตํ;
อสตา จ น โสจติ, ส เว โลเก น ชียติ.
‘‘ยสฺส นตฺถิ อิทํ เมติ, ปเรสํ วาปิ กิฺจนํ;
มมตฺตํ โส อสํวินฺทํ, นตฺถิ เมติ น โสจติ.
‘‘อนิฏฺุรี ¶ อนนุคิทฺโธ, อเนโช สพฺพธี สโม;
ตมานิสํสํ ปพฺรูมิ, ปุจฺฉิโต อวิกมฺปินํ.
‘‘อเนชสฺส วิชานโต, นตฺถิ กาจิ นิสงฺขติ [นิสงฺขิติ (สี. ปี.)].
วิรโต โส วิยารพฺภา, เขมํ ปสฺสติ สพฺพธิ.
‘‘น สเมสุ น โอเมสุ, น อุสฺเสสุ วทเต มุนิ;
สนฺโต โส วีตมจฺฉโร, นาเทติ น นิรสฺสตี’’ติ.
อตฺตทณฺฑสุตฺตํ ปนฺนรสมํ นิฏฺิตํ.
๑๖. สาริปุตฺตสุตฺตํ
‘‘น ¶ ¶ ¶ เม ทิฏฺโ อิโต ปุพฺเพ, (อิจฺจายสฺมา สาริปุตฺโต)
น สุโต อุท กสฺสจิ;
เอวํ วคฺคุวโท สตฺถา,
ตุสิตา คณิมาคโต.
‘‘สเทวกสฺส โลกสฺส, ยถา ทิสฺสติ จกฺขุมา;
สพฺพํ ตมํ วิโนเทตฺวา, เอโกว รติมชฺฌคา.
‘‘ตํ ¶ พุทฺธํ อสิตํ ตาทึ, อกุหํ คณิมาคตํ;
พหูนมิธ พทฺธานํ, อตฺถิ ปฺเหน อาคมํ.
‘‘ภิกฺขุโน วิชิคุจฺฉโต, ภชโต ริตฺตมาสนํ;
รุกฺขมูลํ สุสานํ วา, ปพฺพตานํ คุหาสุ วา.
‘‘อุจฺจาวเจสุ สยเนสุ, กีวนฺโต ตตฺถ เภรวา;
เยหิ ภิกฺขุ น เวเธยฺย, นิคฺโฆเส สยนาสเน.
‘‘กตี ปริสฺสยา โลเก, คจฺฉโต อคตํ ทิสํ;
เย ภิกฺขุ อภิสมฺภเว, ปนฺตมฺหิ สยนาสเน.
‘‘กฺยาสฺส พฺยปฺปถโย อสฺสุ, กฺยาสฺสสฺสุ อิธ โคจรา;
กานิ สีลพฺพตานาสฺสุ, ปหิตตฺตสฺส ภิกฺขุโน.
‘‘กํ โส สิกฺขํ สมาทาย, เอโกทิ นิปโก สโต;
กมฺมาโร รชตสฺเสว, นิทฺธเม มลมตฺตโน’’.
‘‘วิชิคุจฺฉมานสฺส ¶ ¶ ยทิทํ ผาสุ, (สาริปุตฺตาติ ภควา)
ริตฺตาสนํ สยนํ เสวโต เจ;
สมฺโพธิกามสฺส ยถานุธมฺมํ,
ตํ เต ปวกฺขามิ ยถา ปชานํ.
‘‘ปฺจนฺนํ ธีโร ภยานํ น ภาเย, ภิกฺขุ สโต สปริยนฺตจารี;
ฑํสาธิปาตานํ สรีสปานํ, มนุสฺสผสฺสานํ จตุปฺปทานํ.
‘‘ปรธมฺมิกานมฺปิ ¶ ¶ น สนฺตเสยฺย, ทิสฺวาปิ เตสํ พหุเภรวานิ;
อถาปรานิ อภิสมฺภเวยฺย, ปริสฺสยานิ กุสลานุเอสี.
‘‘อาตงฺกผสฺเสน ขุทาย ผุฏฺโ, สีตํ อตุณฺหํ [อจฺจุณฺหํ (สี. สฺยา.)] อธิวาสเยยฺย;
โส เตหิ ผุฏฺโ พหุธา อโนโก, วีริยํ ปรกฺกมฺมทฬฺหํ กเรยฺย.
‘‘เถยฺยํ น กาเร [น กเรยฺย (สี. สฺยา. ก.)] น มุสา ภเณยฺย, เมตฺตาย ผสฺเส ตสถาวรานิ;
ยทาวิลตฺตํ มนโส วิชฺา, กณฺหสฺส ปกฺโขติ วิโนทเยยฺย.
‘‘โกธาติมานสฺส ¶ วสํ น คจฺเฉ, มูลมฺปิ เตสํ ปลิขฺ ติฏฺเ;
อถปฺปิยํ วา ปน อปฺปิยํ วา, อทฺธา ภวนฺโต อภิสมฺภเวยฺย.
‘‘ปฺํ ปุรกฺขตฺวา กลฺยาณปีติ, วิกฺขมฺภเย ตานิ ปริสฺสยานิ;
อรตึ สเหถ สยนมฺหิ ปนฺเต, จตุโร สเหถ ปริเทวธมฺเม.
‘‘กึสู อสิสฺสามิ กุวํ วา [กุธ วา (ก.), กุถ วา (นิทฺเทส)] อสิสฺสํ, ทุกฺขํ วต เสตฺถ กฺวชฺช เสสฺสํ;
เอเต วิตกฺเก ปริเทวเนยฺเย, วินเยถ เสโข อนิเกตจารี.
‘‘อนฺนฺจ ¶ ลทฺธา วสนฺจ กาเล, มตฺตํ โส ชฺา อิธ โตสนตฺถํ;
โส เตสุ คุตฺโต ยตจาริ คาเม, รุสิโตปิ วาจํ ผรุสํ น วชฺชา.
‘‘โอกฺขิตฺตจกฺขุ ¶ ¶ น จ ปาทโลโล, ฌานานุยุตฺโต พหุชาครสฺส;
อุเปกฺขมารพฺภ สมาหิตตฺโต, ตกฺกาสยํ กุกฺกุจฺจิยูปฉินฺเท.
‘‘จุทิโต ¶ วจีภิ สติมาภินนฺเท, สพฺรหฺมจารีสุ ขิลํ ปภินฺเท;
วาจํ ปมฺุเจ กุสลํ นาติเวลํ, ชนวาทธมฺมาย น เจตเยยฺย.
‘‘อถาปรํ ปฺจ รชานิ โลเก, เยสํ สตีมา วินยาย สิกฺเข;
รูเปสุ สทฺเทสุ อโถ รเสสุ, คนฺเธสุ ผสฺเสสุ สเหถ ราคํ.
‘‘เอเตสุ ธมฺเมสุ วิเนยฺย ฉนฺทํ, ภิกฺขุ สติมา สุวิมุตฺตจิตฺโต;
กาเลน ¶ โส สมฺมา ธมฺมํ ปริวีมํสมาโน,
เอโกทิภูโต วิหเน ตมํ โส’’ติ.
สาริปุตฺตสุตฺตํ โสฬสมํ นิฏฺิตํ. อฏฺกวคฺโค จตุตฺโถ
นิฏฺิโต.
ตสฺสุทฺทานํ –
กามํ คุหฺจ ทุฏฺา จ, สุทฺธฺจ ปรมา ชรา;
เมตฺเตยฺโย จ ปสูโร จ, มาคณฺฑิ ปุราเภทนํ.
กลหํ ทฺเว จ พฺยูหานิ [พฺยูหานิ (สี.)], ปุนเทว ตุวฏฺฏกํ;
อตฺตทณฺฑวรํ สุตฺตํ, เถรปุฏฺเน [เถรปฺเหน (สี.), สาริปุตฺเตน (สฺยา.)] โสฬส;
อิติ เอตานิ สุตฺตานิ, สพฺพานฏฺกวคฺคิกาติ.