📜
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
ขุทฺทกนิกาเย
วิมานวตฺถุปาฬิ
๑. อิตฺถิวิมานํ
๑. ปีวคฺโค
๑. ปมปีวิมานวตฺถุ
¶ ‘‘ปีํ ¶ ¶ ¶ เต โสวณฺณมยํ อุฬารํ, มโนชวํ คจฺฉติ เยนกามํ;
อลงฺกเต มลฺยธเร [มาลฺยธเร (สฺยา.)] สุวตฺเถ, โอภาสสิ วิชฺชุริวพฺภกูฏํ.
‘‘เกน เตตาทิโส วณฺโณ, เกน เต อิธ มิชฺฌติ;
อุปฺปชฺชนฺติ จ เต โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยา.
‘‘ปุจฺฉามิ ¶ ตํ เทวิ มหานุภาเว, มนุสฺสภูตา กิมกาสิ ปฺุํ;
เกนาสิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา เทวตา อตฺตมนา, โมคฺคลฺลาเนน [โมคฺคลาเนน (ก.) เอวมุปริปิ] ปุจฺฉิตา;
ปฺหํ ¶ ปุฏฺา วิยากาสิ, ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘อหํ ¶ มนุสฺเสสุ มนุสฺสภูตา, อพฺภาคตานาสนกํ อทาสึ;
อภิวาทยึ อฺชลิกํ อกาสึ, ยถานุภาวฺจ อทาสิ ทานํ.
‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ, เตน เม อิธ มิชฺฌติ;
อุปฺปชฺชนฺติ จ เม โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยา.
‘‘อกฺขามิ เต ภิกฺขุ มหานุภาว, มนุสฺสภูตา ยมกาสิ ปฺุํ;
เตนมฺหิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
ปมปีวิมานํ ปมํ.
๒. ทุติยปีวิมานวตฺถุ
‘‘ปีํ ¶ เต เวฬุริยมยํ อุฬารํ, มโนชวํ คจฺฉติ เยนกามํ;
อลงฺกเต มลฺยธเร สุวตฺเถ, โอภาสสิ วิชฺชุริวพฺภกูฏํ.
‘‘เกน เตตาทิโส วณฺโณ, เกน เต อิธ มิชฺฌติ;
อุปฺปชฺชนฺติ จ เต โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยา.
‘‘ปุจฺฉามิ ตํ เทวิ มหานุภาเว, มนุสฺสภูตา กิมกาสิ ปฺุํ;
เกนาสิ ¶ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา เทวตา อตฺตมนา, โมคฺคลฺลาเนน ปุจฺฉิตา;
ปฺหํ ปุฏฺา วิยากาสิ, ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘อหํ มนุสฺเสสุ มนุสฺสภูตา, อพฺภาคตานาสนกํ อทาสึ;
อภิวาทยึ อฺชลิกํ อกาสึ, ยถานุภาวฺจ อทาสิ ทานํ.
‘‘เตน ¶ เมตาทิโส วณฺโณ, เตน เม อิธ มิชฺฌติ;
อุปฺปชฺชนฺติ จ เม โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยา.
‘‘อกฺขามิ ¶ เต ภิกฺขุ มหานุภาว, มนุสฺสภูตา ยมกาสิ ปฺุํ;
เตนมฺหิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
ทุติยปีวิมานํ ทุติยํ.
๓. ตติยปีวิมานวตฺถุ
‘‘ปีํ ¶ เต โสวณฺณมยํ อุฬารํ, มโนชวํ คจฺฉติ เยนกามํ;
อลงฺกเต มลฺยธเร สุวตฺเถ, โอภาสสิ วิชฺชุริวพฺภกูฏํ.
‘‘เกน เตตาทิโส วณฺโณ, เกน เต อิธ มิชฺฌติ;
อุปฺปชฺชนฺติ ¶ จ เต โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยา.
‘‘ปุจฺฉามิ ตํ เทวิ มหานุภาเว, มนุสฺสภูตา กิมกาสิ ปฺุํ;
เกนาสิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา เทวตา อตฺตมนา, โมคฺคลฺลาเนน ปุจฺฉิตา;
ปฺหํ ปุฏฺา วิยากาสิ, ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘อปฺปสฺส กมฺมสฺส ผลํ มเมทํ [มเมตํ (ก.)], เยนมฺหิ [เตนมฺหิ (ก.)] เอวํ ชลิตานุภาวา;
อหํ มนุสฺเสสุ มนุสฺสภูตา, ปุริมาย ชาติยา มนุสฺสโลเก.
‘‘อทฺทสํ ¶ วิรชํ ภิกฺขุํ, วิปฺปสนฺนมนาวิลํ;
ตสฺส อทาสหํ ปีํ, ปสนฺนา เสหิ ปาณิภิ.
‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ, เตน เม อิธ มิชฺฌติ;
อุปฺปชฺชนฺติ จ เม โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยา.
‘‘อกฺขามิ เต ภิกฺขุ มหานุภาว, มนุสฺสภูตา ยมกาสิ ปฺุํ;
เตนมฺหิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
ตติยปีวิมานํ ตติยํ.
๔. จตุตฺถปีวิมานวตฺถุ
‘‘ปีํ ¶ ¶ เต เวฬุริยมยํ อุฬารํ, มโนชวํ คจฺฉติ เยนกามํ;
อลงฺกเต มลฺยธเร สุวตฺเถ, โอภาสสิ วิชฺชุริวพฺภกูฏํ.
‘‘เกน ¶ เตตาทิโส วณฺโณ, เกน เต อิธ มิชฺฌติ;
อุปฺปชฺชนฺติ ¶ จ เต โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยา.
‘‘ปุจฺฉามิ ตํ เทวิ มหานุภาเว, มนุสฺสภูตา กิมกาสิ ปฺุํ;
เกนาสิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา เทวตา อตฺตมนา, โมคฺคลฺลาเนน ปุจฺฉิตา;
ปฺหํ ปุฏฺา วิยากาสิ, ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘อปฺปสฺส กมฺมสฺส ผลํ มเมทํ, เยนมฺหิ เอวํ ชลิตานุภาวา;
อหํ มนุสฺเสสุ มนุสฺสภูตา, ปุริมาย ชาติยา มนุสฺสโลเก.
‘‘อทฺทสํ ¶ วิรชํ ภิกฺขุํ, วิปฺปสนฺนมนาวิลํ;
ตสฺส อทาสหํ ปีํ, ปสนฺนา เสหิ ปาณิภิ.
‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ, เตน เม อิธ มิชฺฌติ;
อุปฺปชฺชนฺติ จ เม โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยา.
‘‘อกฺขามิ ¶ เต ภิกฺขุ มหานุภาว, มนุสฺสภูตา ยมกาสิ ปฺุํ;
เตนมฺหิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
จตุตฺถปีวิมานํ จตุตฺถํ.
๕. กฺุชรวิมานวตฺถุ
‘‘กฺุชโร ¶ เต วราโรโห, นานารตนกปฺปโน;
รุจิโร ถามวา ชวสมฺปนฺโน, อากาสมฺหิ สมีหติ.
‘‘ปทุมิ ปทฺม [ปทุม… (สี. สฺยา.) เอวมุปริปิ] ปตฺตกฺขิ, ปทฺมุปฺปลชุตินฺธโร;
ปทฺมจุณฺณาภิกิณฺณงฺโค, โสณฺณโปกฺขรมาลธา [… มาลวา (สี. สฺยา.)].
‘‘ปทุมานุสฏํ มคฺคํ, ปทฺมปตฺตวิภูสิตํ.
ิตํ วคฺคุมนุคฺฆาตี, มิตํ คจฺฉติ วารโณ.
‘‘ตสฺส ปกฺกมมานสฺส, โสณฺณกํสา รติสฺสรา;
เตสํ สุยฺยติ นิคฺโฆโส, ตุริเย ปฺจงฺคิเก ยถา.
‘‘ตสฺส นาคสฺส ขนฺธมฺหิ, สุจิวตฺถา อลงฺกตา;
มหนฺตํ อจฺฉราสงฺฆํ, วณฺเณน อติโรจสิ.
‘‘ทานสฺส ¶ เต อิทํ ผลํ, อโถ สีลสฺส วา ปน;
อโถ อฺชลิกมฺมสฺส, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิตา’’ติ;
สา เทวตา อตฺตมนา, โมคฺคลฺลาเนน ปุจฺฉิตา;
ปฺหํ ปุฏฺา วิยากาสิ, ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘ทิสฺวาน ¶ ¶ คุณสมฺปนฺนํ, ฌายึ ฌานรตํ สตํ;
อทาสึ ปุปฺผาภิกิณฺณํ, อาสนํ ทุสฺสสนฺถตํ.
‘‘อุปฑฺฒํ ปทฺมมาลาหํ, อาสนสฺส สมนฺตโต;
อพฺโภกิริสฺสํ ปตฺเตหิ, ปสนฺนา เสหิ ปาณิภิ.
‘‘ตสฺส กมฺมกุสลสฺส [กมฺมสฺส กุสลสฺส (สี. ปี.)], อิทํ เม อีทิสํ ผลํ;
สกฺกาโร ครุกาโร จ, เทวานํ อปจิตา อหํ.
‘‘โย เว สมฺมาวิมุตฺตานํ, สนฺตานํ พฺรหฺมจารินํ;
ปสนฺโน อาสนํ ทชฺชา, เอวํ นนฺเท ยถา อหํ.
‘‘ตสฺมา หิ อตฺตกาเมน [อตฺถกาเมน (ก.)], มหตฺตมภิกงฺขตา;
อาสนํ ทาตพฺพํ โหติ, สรีรนฺติมธาริน’’นฺติ.
กฺุชรวิมานํ ปฺจมํ.
๖. ปมนาวาวิมานวตฺถุ
‘‘สุวณฺณจฺฉทนํ ¶ นาวํ, นาริ อารุยฺห ติฏฺสิ;
โอคาหสิ โปกฺขรณึ, ปทฺมํ [ปทุมํ (สี. สฺยา.)] ฉินฺทสิ ปาณินา.
‘‘เกน เตตาทิโส วณฺโณ, เกน เต อิธ มิชฺฌติ;
อุปฺปชฺชนฺติ จ เต โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยา.
‘‘ปุจฺฉามิ ตํ เทวิ มหานุภาเว, มนุสฺสภูตา กิมกาสิ ปฺุํ;
เกนาสิ ¶ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา เทวตา อตฺตมนา, โมคฺคลฺลาเนน ปุจฺฉิตา;
ปฺหํ ปุฏฺา วิยากาสิ, ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘อหํ ¶ มนุสฺเสสุ มนุสฺสภูตา, ปุริมาย ชาติยา มนุสฺสโลเก;
ทิสฺวาน ภิกฺขู ตสิเต กิลนฺเต, อุฏฺาย ปาตุํ อุทกํ อทาสึ.
‘‘โย ¶ เว กิลนฺตาน ปิปาสิตานํ, อุฏฺาย ปาตุํ อุทกํ ททาติ;
สีโตทกา [สีโตทิกา (สี.)] ตสฺส ภวนฺติ นชฺโช, ปหูตมลฺยา พหุปุณฺฑรีกา.
‘‘ตํ อาปคา [ตมาปคา (สี. ก.)] อนุปริยนฺติ สพฺพทา, สีโตทกา วาลุกสนฺถตา นที;
อมฺพา จ สาลา ติลกา จ ชมฺพุโย, อุทฺทาลกา ปาฏลิโย จ ผุลฺลา.
‘‘ตํ ภูมิภาเคหิ อุเปตรูปํ, วิมานเสฏฺํ ภุสโสภมานํ;
ตสฺสีธ [ตสฺเสว (สฺยา.)] กมฺมสฺส อยํ วิปาโก, เอตาทิสํ ปฺุกตา [กตปฺุา (สี.)] ลภนฺติ.
‘‘เตน ¶ เมตาทิโส วณฺโณ, เตน เม อิธ มิชฺฌติ;
อุปฺปชฺชนฺติ จ เม โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยา.
‘‘อกฺขามิ เต ภิกฺขุ มหานุภาว, มนุสฺสภูตา ยมกาสิ ปฺุํ;
เตนมฺหิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
ปมนาวาวิมานํ ฉฏฺํ.
๗. ทุติยนาวาวิมานวตฺถุ
‘‘สุวณฺณจฺฉทนํ ¶ นาวํ, นาริ อารุยฺห ติฏฺสิ;
โอคาหสิ โปกฺขรณึ, ปทฺมํ ฉินฺทสิ ปาณินา.
‘‘เกน ¶ เตตาทิโส วณฺโณ, เกน เต อิธ มิชฺฌติ;
อุปฺปชฺชนฺติ จ เต โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยา.
‘‘ปุจฺฉามิ ตํ เทวิ มหานุภาเว, มนุสฺสภุตา กิมกาสิ ปฺุํ;
เกนาสิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา ¶ เทวตา อตฺตมนา, โมคฺคลฺลาเนน ปุจฺฉิตา;
ปฺหํ ปุฏฺา วิยากาสิ, ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘อหํ มนุสฺเสสุ มนุสฺสภูตา, ปุริมาย ชาติยา มนุสฺสโลเก;
ทิสฺวาน ภิกฺขุํ ตสิตํ กิลนฺตํ, อุฏฺาย ปาตุํ อุทกํ อทาสึ.
‘‘โย เว กิลนฺตสฺส ปิปาสิตสฺส, อุฏฺาย ปาตุํ อุทกํ ททาติ;
สีโตทกา ตสฺส ภวนฺติ นชฺโช, ปหูตมลฺยา พหุปุณฺฑรีกา.
‘‘ตํ อาปคา อนุปริยนฺติ สพฺพทา, สีโตทกา วาลุกสนฺถตา นที;
อมฺพา จ สาลา ติลกา จ ชมฺพุโย, อุทฺทาลกา ปาฏลิโย จ ผุลฺลา.
‘‘ตํ ¶ ภูมิภาเคหิ อุเปตรูปํ, วิมานเสฏฺํ ภุสโสภมานํ;
ตสฺสีธ กมฺมสฺส อยํ วิปาโก, เอตาทิสํ ปฺุกตา ลภนฺติ.
‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ, เตน เม อิธ มิชฺฌติ;
อุปฺปชฺชนฺติ จ เม โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยา.
‘‘อกฺขามิ ¶ ¶ เต ภิกฺขุ มหานุภาว, มนุสฺสภูตา ยมกาสิ ปฺุํ;
เตนมฺหิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
ทุติยนาวาวิมานํ สตฺตมํ.
๘. ตติยนาวาวิมานวตฺถุ
‘‘สุวณฺณจฺฉทนํ ¶ นาวํ, นาริ อารุยฺห ติฏฺสิ;
โอคาหสิ โปกฺขรณึ, ปทฺมํ ฉินฺทสิ ปาณินา.
‘‘กูฏาคารา ¶ นิเวสา เต, วิภตฺตา ภาคโส มิตา;
ททฺทลฺลมานา [ททฺทฬฺหมานา (ก.)] อาภนฺติ, สมนฺตา จตุโร ทิสา.
‘‘เกน เตตาทิโส วณฺโณ, เกน เต อิธ มิชฺฌติ;
อุปฺปชฺชนฺติ จ เต โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยา.
‘‘ปุจฺฉามิ ตํ เทวิ มหานุภาเว, มนุสฺสภูตา กิมกาสิ ปฺุํ;
เกนาสิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา เทวตา อตฺตมนา, สมฺพุทฺเธเนว ปุจฺฉิตา;
ปฺหํ ปุฏฺา วิยากาสิ, ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘อหํ มนุสฺเสสุ มนุสฺสภูตา, ปุริมาย ชาติยา มนุสฺสโลเก;
ทิสฺวาน ¶ ภิกฺขู ตสิเต กิลนฺเต, อุฏฺาย ปาตุํ อุทกํ อทาสึ.
‘‘โย เว กิลนฺตาน ปิปาสิตานํ, อุฏฺาย ปาตุํ อุทกํ ททาติ;
สีโตทกา ตสฺส ภวนฺติ นชฺโช, ปหูตมลฺยา พหุปุณฺฑรีกา.
‘‘ตํ ¶ อาปคา อนุปริยนฺติ สพฺพทา, สีโตทกา วาลุกสนฺถตา นที;
อมฺพา จ สาลา ติลกา จ ชมฺพุโย, อุทฺทาลกา ปาฏลิโย จ ผุลฺลา.
‘‘ตํ ภูมิภาเคหิ อุเปตรูปํ, วิมานเสฏฺํ ภุสโสภมานํ;
ตสฺสีธ กมฺมสฺส อยํ วิปาโก, เอตาทิสํ ปฺุกตา ลภนฺติ.
‘‘กูฏาคารา ¶ นิเวสา เม, วิภตฺตา ภาคโส มิตา;
ททฺทลฺลมานา อาภนฺติ, สมนฺตา จตุโร ทิสา.
‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ, เตน เม อิธ มิชฺฌติ;
อุปฺปชฺชนฺติ จ เม โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยา.
‘‘อกฺขามิ เต พุทฺธ มหานุภาว, มนุสฺสภูตา ยมกาสิ ปฺุํ;
เตนมฺหิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสติ;
เอตสฺส ¶ กมฺมสฺส ผลํ มเมทํ, อตฺถาย พุทฺโธ อุทกํ อปายี’’ติ [อปาสีติ (สี. สฺยา. ปี.)].
ตติยนาวาวิมานํ อฏฺมํ.
๙. ทีปวิมานวตฺถุ
‘‘อภิกฺกนฺเตน ¶ วณฺเณน, ยา ตฺวํ ติฏฺสิ เทวเต;
โอภาเสนฺตี ทิสา สพฺพา, โอสธี วิย ตารกา.
‘‘เกน เตตาทิโส วณฺโณ, เกน เต อิธ มิชฺฌติ;
อุปฺปชฺชนฺติ จ เต โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยา.
‘‘เกน ตฺวํ วิมโลภาสา, อติโรจสิ เทวตา [เทวเต (พหูสุ) ๘๓ วิสฺสชฺชนคาถาย สํสนฺเทตพฺพํ];
เกน เต สพฺพคตฺเตหิ, สพฺพา โอภาสเต ทิสา.
‘‘ปุจฺฉามิ ¶ ตํ เทวิ มหานุภาเว, มนุสฺสภูตา กิมกาสิ ปฺุํ;
เกนาสิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา เทวตา อตฺตมนา, โมคฺคลฺลาเนน ปุจฺฉิตา;
ปฺหํ ปุฏฺา วิยากาสิ, ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘อหํ มนุสฺเสสุ มนุสฺสภูตา, ปุริมาย ชาติยา มนุสฺสโลเก;
ตมนฺธการมฺหิ ติมีสิกายํ, ปทีปกาลมฺหิ อทาสิ ทีปํ [อทํ ปทีปํ (สี. สฺยา. ปี.)].
‘‘โย อนฺธการมฺหิ ติมีสิกายํ, ปทีปกาลมฺหิ ¶ ททาติ ทีปํ;
อุปฺปชฺชติ โชติรสํ วิมานํ, ปหูตมลฺยํ พหุปุณฺฑรีกํ.
‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ, เตน เม อิธ มิชฺฌติ;
อุปฺปชฺชนฺติ จ เม โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยา.
‘‘เตนาหํ วิมโลภาสา, อติโรจามิ เทวตา;
เตน เม สพฺพคตฺเตหิ, สพฺพา โอภาสเต ทิสา.
‘‘อกฺขามิ ¶ เต ภิกฺขุ มหานุภาว, มนุสฺสภูตา ยมกาสิ ปฺุํ;
เตนมฺหิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
ทีปวิมานํ นวมํ.
๑๐. ติลทกฺขิณวิมานวตฺถุ
‘‘อภิกฺกนฺเตน ¶ วณฺเณน, ยา ตฺวํ ติฏฺสิ เทวเต;
โอภาเสนฺตี ทิสา สพฺพา, โอสธี วิย ตารกา.
‘‘เกน ¶ เตตาทิโส วณฺโณ, เกน เต อิธ มิชฺฌติ;
อุปฺปชฺชนฺติ จ เต โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยา.
‘‘ปุจฺฉามิ ตํ เทวิ มหานุภาเว, มนุสฺสภูตา กิมกาสิ ปฺุํ;
เกนาสิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา ¶ เทวตา อตฺตมนา, โมคฺคลฺลาเนน ปุจฺฉิตา;
ปฺหํ ปุฏฺา วิยากาสิ, ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘อหํ มนุสฺเสสุ มนุสฺสภูตา, ปุริมาย ชาติยา มนุสฺสโลเก.
‘‘อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, วิปฺปสนฺนมนาวิลํ;
อาสชฺช ทานํ อทาสึ, อกามา ติลทกฺขิณํ;
ทกฺขิเณยฺยสฺส พุทฺธสฺส, ปสนฺนา เสหิ ปาณิภิ.
‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ, เตน เม อิธ มิชฺฌติ;
อุปฺปชฺชนฺติ จ เม โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยา.
‘‘อกฺขามิ เต ภิกฺขุ มหานุภาว, มนุสฺสภูตา ยมกาสิ ปฺุํ;
เตนมฺหิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
ติลทกฺขิณวิมานํ ทสมํ.
๑๑. ปมปติพฺพตาวิมานวตฺถุ
‘‘โกฺจา ¶ มยูรา ทิวิยา จ หํสา, วคฺคุสฺสรา โกกิลา สมฺปตนฺติ;
ปุปฺผาภิกิณฺณํ รมฺมมิทํ วิมานํ, อเนกจิตฺตํ นรนาริเสวิตํ [นรนารีภิ เสวิตํ (ก.)].
‘‘ตตฺถจฺฉสิ ¶ ¶ เทวิ มหานุภาเว, อิทฺธี วิกุพฺพนฺติ อเนกรูปา;
อิมา ¶ จ เต อจฺฉราโย สมนฺตโต, นจฺจนฺติ คายนฺติ ปโมทยนฺติ จ.
‘‘เทวิทฺธิปตฺตาสิ มหานุภาเว, มนุสฺสภูตา กิมกาสิ ปฺุํ;
เกนาสิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา เทวตา อตฺตมนา, โมคฺคลฺลาเนน ปุจฺฉิตา;
ปฺหํ ปุฏฺา วิยากาสิ, ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘อหํ มนุสฺเสสุ มนุสฺสภูตา, ปติพฺพตานฺมนา อโหสึ;
มาตาว ปุตฺตํ อนุรกฺขมานา, กุทฺธาปิหํ [กุทฺธาปหํ (สี.)] นปฺผรุสํ อโวจํ.
‘‘สจฺเจ ิตา โมสวชฺชํ ปหาย, ทาเน รตา สงฺคหิตตฺตภาวา;
อนฺนฺจ ปานฺจ ปสนฺนจิตฺตา, สกฺกจฺจ ทานํ วิปุลํ อทาสึ.
‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ, เตน เม อิธ มิชฺฌติ;
อุปฺปชฺชนฺติ จ เม โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยา.
‘‘อกฺขามิ เต ภิกฺขุ มหานุภาว, มนุสฺสภูตา ยมกาสิ ปฺุํ;
เตนมฺหิ ¶ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
ปมปติพฺพตาวิมานํ เอกาทสมํ.
๑๒. ทุติยปติพฺพตาวิมานวตฺถุ
‘‘เวฬุริยถมฺภํ ¶ ¶ รุจิรํ ปภสฺสรํ, วิมานมารุยฺห อเนกจิตฺตํ;
ตตฺถจฺฉสิ เทวิ มหานุภาเว, อุจฺจาวจา อิทฺธิ วิกุพฺพมานา;
อิมา จ เต อจฺฉราโย สมนฺตโต, นจฺจนฺติ คายนฺติ ปโมทยนฺติ จ.
‘‘เทวิทฺธิปตฺตาสิ มหานุภาเว, มนุสฺสภูตา กิมกาสิ ปฺุํ;
เกนาสิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา เทวตา อตฺตมนา, โมคฺคลฺลาเนน ปุจฺฉิตา;
ปฺหํ ปุฏฺา วิยากาสิ, ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘อหํ มนุสฺเสสุ มนุสฺสภูตา, อุปาสิกา จกฺขุมโต อโหสึ;
ปาณาติปาตา วิรตา อโหสึ, โลเก อทินฺนํ ปริวชฺชยิสฺสํ.
‘‘อมชฺชปา โน จ [นาปิ (สฺยา.)] มุสา อภาณึ [อภาสึ (ก.)], สเกน ¶ สามินา [สามินาว (สี.)] อโหสึ ตุฏฺา;
อนฺนฺจ ปานฺจ ปสนฺนจิตฺตา, สกฺกจฺจ ทานํ วิปุลํ อทาสึ.
‘‘เตน ¶ เมตาทิโส วณฺโณ, เตน เม อิธ มิชฺฌติ;
อุปฺปชฺชนฺติ จ เม โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยา.
‘‘อกฺขามิ เต ภิกฺขุ มหานุภาว, มนุสฺสภูตา ยมกาสิ ปฺุํ;
เตนมฺหิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
ทุติยปติพฺพตาวิมานํ ทฺวาทสมํ.
๑๓. ปมสุณิสาวิมานวตฺถุ
‘‘อภิกฺกนฺเตน ¶ ¶ วณฺเณน, ยา ตฺวํ ติฏฺสิ เทวเต;
โอภาเสนฺตี ทิสา สพฺพา, โอสธี วิย ตารกา.
‘‘เกน เตตาทิโส วณฺโณ, เกน เต อิธ มิชฺฌติ;
อุปฺปชฺชนฺติ จ เต โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยา.
‘‘ปุจฺฉามิ ตํ เทวิ มหานุภาเว, มนุสฺสภูตา กิมกาสิ ปฺุํ;
เกนาสิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา เทวตา อตฺตมนา, โมคฺคลฺลาเนน ปุจฺฉิตา;
ปฺหํ ปุฏฺา วิยากาสิ, ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘อหํ ¶ มนุสฺเสสุ มนุสฺสภูตา, สุณิสา อโหสึ สสุรสฺส เคเห [ฆเร (สฺยา. ก.)].
‘‘อทฺทสํ วิรชํ ภิกฺขุํ, วิปฺปสนฺนมนาวิลํ;
ตสฺส อทาสหํ ปูวํ, ปสนฺนา เสหิ ปาณิภิ;
ภาคฑฺฒภาคํ ทตฺวาน, โมทามิ นนฺทเน วเน.
‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ, เตน เม อิธ มิชฺฌติ;
อุปฺปชฺชนฺติ จ เม โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยา.
‘‘อกฺขามิ เต ภิกฺขุ มหานุภาว, มนุสฺสภูตา ยมกาสิ ปฺุํ;
เตนมฺหิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
ปมสุณิสาวิมานํ เตรสมํ.
๑๔. ทุติยสุณิสาวิมานวตฺถุ
‘‘อภิกฺกนฺเตน ¶ วณฺเณน, ยา ตฺวํ ติฏฺสิ เทวเต;
โอภาเสนฺตี ทิสา สพฺพา, โอสธี วิย ตารกา.
‘‘เกน ¶ ¶ เตตาทิโส วณฺโณ, เกน เต อิธ มิชฺฌติ;
อุปฺปชฺชนฺติ จ เต โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยา.
‘‘ปุจฺฉามิ ตํ เทวิ มหานุภาเว, มนุสฺสภูตา กิมกาสิ ปฺุํ;
เกนาสิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา ¶ เทวตา อตฺตมนา, โมคฺคลฺลาเนน ปุจฺฉิตา;
ปฺหํ ปุฏฺา วิยากาสิ, ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘อหํ ¶ มนุสฺเสสุ มนุสฺสภูตา, สุณิสา อโหสึ สสุรสฺส เคเห.
‘‘อทฺทสํ วิรชํ ภิกฺขุํ, วิปฺปสนฺนมนาวิลํ;
ตสฺส อทาสหํ ภาคํ, ปสนฺนา เสหิ ปาณิภิ;
กุมฺมาสปิณฺฑํ ทตฺวาน, โมทามิ นนฺทเน วเน.
‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ, เตน เม อิธ มิชฺฌติ;
อุปฺปชฺชนฺติ จ เม โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยา.
‘‘อกฺขามิ เต ภิกฺขุ มหานุภาว, มนุสฺสภูตา ยมกาสิ ปฺุํ;
เตนมฺหิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
ทุติยสุณิสาวิมานํ จุทฺทสมํ.
๑๕. อุตฺตราวิมานวตฺถุ
‘‘อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน, ยา ตฺวํ ติฏฺสิ เทวเต;
โอภาเสนฺตี ทิสา สพฺพา, โอสธี วิย ตารกา.
‘‘เกน เตตาทิโส วณฺโณ, เกน เต อิธ มิชฺฌติ;
อุปฺปชฺชนฺติ จ เต โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยา.
‘‘ปุจฺฉามิ ¶ ตํ เทวิ มหานุภาเว, มนุสฺสภูตา กิมกาสิ ปฺุํ;
เกนาสิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา ¶ เทวตา อตฺตมนา, โมคฺคลฺลาเนน ปุจฺฉิตา;
ปฺหํ ปุฏฺา วิยากาสิ, ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘อิสฺสา ¶ จ มจฺเฉรมโถ [มจฺฉริยมโถ จ (ก.)] ปฬาโส, นาโหสิ มยฺหํ ฆรมาวสนฺติยา;
อกฺโกธนา ภตฺตุวสานุวตฺตินี, อุโปสเถ นิจฺจหมปฺปมตฺตา.
‘‘จาตุทฺทสึ ปฺจทสึ, ยา จ [ยาว (สี. อฏฺ., ก. อฏฺ.) เถรีคาถาอฏฺกถา ปสฺสิตพฺพา] ปกฺขสฺส อฏฺมี;
ปาฏิหาริยปกฺขฺจ, อฏฺงฺคสุสมาคตํ.
‘‘อุโปสถํ อุปวสิสฺสํ, สทา สีเลสุ สํวุตา;
สฺมา สํวิภาคา จ, วิมานํ อาวสามหํ [อาวสามิมํ (สี. อฏฺ., ก.) ปรโต ปน สพฺพตฺถปิ ‘‘อาวสามหํ’’ อิจฺเจว ทิสฺสติ].
‘‘ปาณาติปาตา วิรตา, มุสาวาทา จ สฺตา;
เถยฺยา จ อติจารา จ, มชฺชปานา จ อารกา [อารตา (?)].
‘‘ปฺจสิกฺขาปเท รตา, อริยสจฺจาน โกวิทา;
อุปาสิกา จกฺขุมโต, โคตมสฺส ยสสฺสิโน.
‘‘สาหํ สเกน สีเลน, ยสสา จ ยสสฺสินี;
อนุโภมิ สกํ ปฺุํ, สุขิตา จมฺหินามยา.
‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ, เตน เม อิธ มิชฺฌติ;
อุปฺปชฺชนฺติ จ เม โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยา.
‘‘อกฺขามิ เต ภิกฺขุ มหานุภาว, มนุสฺสภูตา ยมหํ อกาสึ;
เตนมฺหิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ ¶ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตีติ.
๑๓๖. ‘‘มม ¶ จ, ภนฺเต, วจเนน ภควโต ปาเท สิรสา วนฺเทยฺยาสิ – ‘อุตฺตรา นาม, ภนฺเต, อุปาสิกา ภควโต ปาเท สิรสา วนฺทตี’ติ. อนจฺฉริยํ โข ปเนตํ, ภนฺเต, ยํ มํ ภควา อฺตรสฺมึ สามฺผเล พฺยากเรยฺย [พฺยากเรยฺยาติ (?)], ตํ ภควา สกทาคามิผเล พฺยากาสี’’ติ.
อุตฺตราวิมานํ ปนฺนรสมํ.
๑๖. สิริมาวิมานวตฺถุ
‘‘ยุตฺตา ¶ จ เต ปรมอลงฺกตา หยา, อโธมุขา อฆสิคมา พลี ชวา;
อภินิมฺมิตา ปฺจรถาสตา จ เต, อนฺเวนฺติ ตํ สารถิโจทิตา หยา.
‘‘สา ติฏฺสิ รถวเร อลงฺกตา, โอภาสยํ ชลมิว โชติ ปาวโก;
ปุจฺฉามิ ตํ วรตนุ [วรจารุ (กตฺถจิ)] อโนมทสฺสเน, กสฺมา นุ กายา อนธิวรํ อุปาคมิ.
‘‘กามคฺคปตฺตานํ ¶ ยมาหุนุตฺตรํ [… นุตฺตรา (ก.), อนุตฺตรา (สฺยา.)], นิมฺมาย นิมฺมาย รมนฺติ เทวตา;
ตสฺมา กายา อจฺฉรา กามวณฺณินี, อิธาคตา อนธิวรํ นมสฺสิตุํ.
‘‘กึ ตฺวํ ปุเร สุจริตมาจรีธ [สุจริตํ อจาริธ (ปี.)],
เกนจฺฉสิ ¶ ตฺวํ อมิตยสา สุเขธิตา;
อิทฺธี จ เต อนธิวรา วิหงฺคมา,
วณฺโณ จ เต ทส ทิสา วิโรจติ.
‘‘เทเวหิ ตฺวํ ปริวุตา สกฺกตา จสิ,
กุโต จุตา สุคติคตาสิ เทวเต;
กสฺส วา ตฺวํ วจนกรานุสาสนึ,
อาจิกฺข เม ตฺวํ ยทิ พุทฺธสาวิกา’’ติ.
‘‘นคนฺตเร ¶ นครวเร สุมาปิเต, ปริจาริกา ราชวรสฺส สิริมโต;
นจฺเจ คีเต ปรมสุสิกฺขิตา อหุํ, สิริมาติ มํ ราชคเห อเวทึสุ [อเวทิสุํ (?)].
‘‘พุทฺโธ จ เม อิสินิสโภ วินายโก, อเทสยี สมุทยทุกฺขนิจฺจตํ;
อสงฺขตํ ทุกฺขนิโรธสสฺสตํ, มคฺคฺจิมํ อกุฏิลมฺชสํ สิวํ.
‘‘สุตฺวานหํ อมตปทํ อสงฺขตํ, ตถาคตสฺสนธิวรสฺส สาสนํ;
สีเลสฺวหํ ปรมสุสํวุตา อหุํ, ธมฺเม ิตา นรวรพุทฺธเทสิเต [ภาสิเต (สี.)].
‘‘ตฺวานหํ วิรชปทํ อสงฺขตํ, ตถาคเตนนธิวเรน ¶ เทสิตํ;
ตตฺเถวหํ สมถสมาธิมาผุสึ, สาเยว เม ปรมนิยามตา อหุ.
‘‘ลทฺธานหํ ¶ อมตวรํ วิเสสนํ, เอกํสิกา อภิสมเย วิเสสิย;
อสํสยา พหุชนปูชิตา อหํ, ขิฑฺฑารตึ [ขิฑฺฑํ รตึ (สฺยา. ปี.)] ปจฺจนุโภมนปฺปกํ.
‘‘เอวํ อหํ อมตทสมฺหิ [อมตรสมฺหิ (ก.)] เทวตา, ตถาคตสฺสนธิวรสฺส สาวิกา;
ธมฺมทฺทสา ปมผเล ปติฏฺิตา, โสตาปนฺนา น จ ปน มตฺถิ ทุคฺคติ.
‘‘สา วนฺทิตุํ อนธิวรํ อุปาคมึ, ปาสาทิเก กุสลรเต จ ภิกฺขโว;
นมสฺสิตุํ สมณสมาคมํ สิวํ, สคารวา สิริมโต ธมฺมราชิโน.
‘‘ทิสฺวา ¶ มุนึ มุทิตมนมฺหิ ปีณิตา, ตถาคตํ นรวรทมฺมสารถึ;
ตณฺหจฺฉิทํ กุสลรตํ วินายกํ, วนฺทามหํ ปรมหิตานุกมฺปก’’นฺติ.
สิริมาวิมานํ โสฬสมํ.
๑๗. เกสการีวิมานวตฺถุ
‘‘อิทํ ¶ ¶ ¶ วิมานํ รุจิรํ ปภสฺสรํ, เวฬุริยถมฺภํ สตตํ สุนิมฺมิตํ;
สุวณฺณรุกฺเขหิ สมนฺตโมตฺถตํ, านํ มมํ กมฺมวิปากสมฺภวํ.
‘‘ตตฺรูปปนฺนา ปุริมจฺฉรา อิมา, สตํ สหสฺสานิ สเกน กมฺมุนา;
ตุวํสิ อชฺฌุปคตา ยสสฺสินี, โอภาสยํ ติฏฺสิ ปุพฺพเทวตา.
‘‘สสี อธิคฺคยฺห ยถา วิโรจติ, นกฺขตฺตราชาริว ตารกาคณํ;
ตเถว ตฺวํ อจฺฉราสงฺคณํ [อจฺฉราสงฺคมํ (สี.)] อิมํ, ททฺทลฺลมานา ยสสา วิโรจสิ.
‘‘กุโต นุ อาคมฺม อโนมทสฺสเน, อุปปนฺนา ตฺวํ ภวนํ มมํ อิทํ;
พฺรหฺมํว เทวา ติทสา สหินฺทกา, สพฺเพ น ตปฺปามเส ทสฺสเนน ต’’นฺติ.
‘‘ยเมตํ สกฺก อนุปุจฺฉเส มมํ, ‘กุโต จุตา ตฺวํ อิธ อาคตา’ติ [กุโต จุตา อิธ อาคตา ตุวํ (สฺยา.), กุโต จุตาย อาคติ ตว (ปี.)];
พาราณสี นาม ปุรตฺถิ กาสินํ, ตตฺถ อโหสึ ปุเร เกสการิกา.
‘‘พุทฺเธ ¶ ¶ จ ธมฺเม จ ปสนฺนมานสา, สงฺเฆ จ เอกนฺตคตา อสํสยา;
อขณฺฑสิกฺขาปทา อาคตปฺผลา, สมฺโพธิธมฺเม นิยตา อนามยา’’ติ.
‘‘ตนฺตฺยาภินนฺทามเส สฺวาคตฺจ [สาคตฺจ (สี.)] เต, ธมฺเมน จ ตฺวํ ยสสา วิโรจสิ;
พุทฺเธ จ ธมฺเม จ ปสนฺนมานเส, สงฺเฆ จ เอกนฺตคเต อสํสเย;
อขณฺฑสิกฺขาปเท อาคตปฺผเล, สมฺโพธิธมฺเม นิยเต อนามเย’’ติ.
เกสการีวิมานํ สตฺตรสมํ.
ปีวคฺโค ปโม นิฏฺิโต.
ตสฺสุทฺทานํ –
ปฺจ ปีา ตโย นาวา, ทีปติลทกฺขิณา ทฺเว;
ปติ ทฺเว สุณิสา อุตฺตรา, สิริมา เกสการิกา;
วคฺโค เตน ปวุจฺจตีติ.
๒. จิตฺตลตาวคฺโค
๑. ทาสิวิมานวตฺถุ
‘‘อปิ ¶ ¶ สกฺโกว เทวินฺโท, รมฺเม จิตฺตลตาวเน;
สมนฺตา อนุปริยาสิ, นารีคณปุรกฺขตา;
โอภาเสนฺตี ¶ ทิสา สพฺพา, โอสธี วิย ตารกา.
‘‘เกน เตตาทิโส วณฺโณ, เกน เต อิธ มิชฺฌติ;
อุปฺปชฺชนฺติ จ เต โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยา.
‘‘ปุจฺฉามิ ¶ ตํ เทวิ มหานุภาเว, มนุสฺสภูตา กิมกาสิ ปฺุํ;
เกนาสิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา เทวตา อตฺตมนา, โมคฺคลฺลาเนน ปุจฺฉิตา;
ปฺหํ ปุฏฺา วิยากาสิ, ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘อหํ มนุสฺเสสุ มนุสฺสภูตา, ทาสี อโหสึ ปรเปสฺสิยา [ปรเปสิยา (ก.)] กุเล.
‘‘อุปาสิกา จกฺขุมโต, โคตมสฺส ยสสฺสิโน;
ตสฺสา เม นิกฺกโม อาสิ, สาสเน ตสฺส ตาทิโน.
‘‘กามํ ภิชฺชตุยํ กาโย, เนว อตฺเถตฺถ สณฺนํ [สนฺถนํ (สี. สฺยา. ปี.)];
สิกฺขาปทานํ ปฺจนฺนํ, มคฺโค โสวตฺถิโก สิโว.
‘‘อกณฺฏโก อคหโน, อุชุ สพฺภิ ปเวทิโต;
นิกฺกมสฺส ผลํ ปสฺส, ยถิทํ ปาปุณิตฺถิกา.
‘‘อามนฺตนิกา รฺโมฺหิ, สกฺกสฺส วสวตฺติโน;
สฏฺิ ¶ ตุริย [ตุริย (สี. สฺยา. ปี.)] สหสฺสานิ, ปฏิโพธํ กโรนฺติ เม.
‘‘อาลมฺโพ คคฺคโร [คคฺคโม (สฺยา.), ภคฺคโร (ก.)] ภีโม [ภิมฺโม (ก.)], สาธุวาที จ สํสโย;
โปกฺขโร ¶ จ สุผสฺโส จ, วิณาโมกฺขา [วิลาโมกฺขา (ก.)] จ นาริโย.
‘‘นนฺทา เจว สุนนฺทา จ, โสณทินฺนา สุจิมฺหิตา [สุจิมฺภิกา (สฺยา.)];
อลมฺพุสา มิสฺสเกสี จ, ปุณฺฑรีกาติ ทารุณี.
‘‘เอณีผสฺสา สุผสฺสา จ, สุภทฺทา มุทุวาทินี;
เอตา จฺา จ เสยฺยาเส, อจฺฉรานํ ปโพธิกา.
‘‘ตา ¶ มํ กาเลนุปาคนฺตฺวา, อภิภาสนฺติ เทวตา;
หนฺท นจฺจาม คายาม, หนฺท ตํ รมยามเส.
‘‘นยิทํ ¶ อกตปฺุานํ, กตปฺุานเมวิทํ;
อโสกํ นนฺทนํ รมฺมํ, ติทสานํ มหาวนํ.
‘‘สุขํ อกตปฺุานํ, อิธ นตฺถิ ปรตฺถ จ;
สุขฺจ กตปฺุานํ, อิธ เจว ปรตฺถ จ.
‘‘เตสํ สหพฺยกามานํ, กตฺตพฺพํ กุสลํ พหุํ;
กตปฺุา หิ โมทนฺติ, สคฺเค โภคสมงฺคิโน’’ติ.
ทาสิวิมานํ ปมํ.
๒. ลขุมาวิมานวตฺถุ
‘‘อภิกฺกนฺเตน ¶ วณฺเณน, ยา ตฺวํ ติฏฺสิ เทวเต;
โอภาเสนฺตี ทิสา สพฺพา, โอสธี วิย ตารกา.
‘‘เกน เตตาทิโส วณฺโณ, เกน เต อิธ มิชฺฌติ;
อุปฺปชฺชนฺติ จ เต โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยา.
‘‘ปุจฺฉามิ ตํ เทวิ มหานุภาเว, มนุสฺสภูตา กิมกาสิ ปฺุํ;
เกนาสิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา เทวตา อตฺตมนา, โมคฺคลฺลาเนน ปุจฺฉิตา;
ปฺหํ ¶ ปุฏฺา วิยากาสิ, ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘เกวฏฺฏทฺวารา นิกฺขมฺม, อหุ มยฺหํ นิเวสนํ;
ตตฺถ สฺจรมานานํ, สาวกานํ มเหสินํ.
‘‘โอทนํ กุมฺมาสํ [สากํ (สี.)] ฑากํ, โลณโสวีรกฺจหํ;
อทาสึ อุชุภูเตสุ, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.
‘‘จาตุทฺทสึ ปฺจทสึ, ยา จ ปกฺขสฺส อฏฺมี;
ปาฏิหาริยปกฺขฺจ, อฏฺงฺคสุสมาคตํ.
‘‘อุโปสถํ ¶ อุปวสิสฺสํ, สทา สีเลสุ สํวุตา;
สฺมา สํวิภาคา จ, วิมานํ อาวสามหํ.
‘‘ปาณาติปาตา ¶ วิรตา, มุสาวาทา จ สฺตา;
เถยฺยา จ อติจารา จ, มชฺชปานา จ อารกา.
‘‘ปฺจสิกฺขาปเท รตา, อริยสจฺจาน โกวิทา;
อุปาสิกา จกฺขุมโต, โคตมสฺส ยสสฺสิโน.
‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ…เป… วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตีติ.
‘‘มม จ, ภนฺเต, วจเนน ภควโต ปาเท สิรสา วนฺเทยฺยาสิ – ‘ลขุมา นาม,ภนฺเต,อุปาสิกา ภควโต ปาเท สิรสา วนฺทตี’ติ. อนจฺฉริยํ โข ปเนตํ, ภนฺเต, ยํ มํ ภควา อฺตรสฺมึ สามฺผเล พฺยากเรยฺย [พฺยากเรยฺยาติ (?)]. ตํ ภควา สกทาคามิผเล พฺยากาสี’’ติ.
ลขุมาวิมานํ ทุติยํ.
๓. อาจามทายิกาวิมานวตฺถุ
‘‘ปิณฺฑาย ¶ ¶ เต จรนฺตสฺส, ตุณฺหีภูตสฺส ติฏฺโต;
ทลิทฺทา กปณา นารี, ปราคารํ อปสฺสิตา [อวสฺสิตา (สี.)].
‘‘ยา เต อทาสิ อาจามํ, ปสนฺนา เสหิ ปาณิภิ;
สา หิตฺวา มานุสํ เทหํ, กํ นุ สา ทิสตํ คตา’’ติ.
‘‘ปิณฺฑาย เม จรนฺตสฺส, ตุณฺหีภูตสฺส ติฏฺโต;
ทลิทฺทา กปณา นารี, ปราคารํ อปสฺสิตา.
‘‘ยา เม อทาสิ อาจามํ, ปสนฺนา เสหิ ปาณิภิ;
สา หิตฺวา มานุสํ เทหํ, วิปฺปมุตฺตา อิโต จุตา.
‘‘นิมฺมานรติโน นาม, สนฺติ เทวา มหิทฺธิกา;
ตตฺถ สา สุขิตา นารี, โมทตาจามทายิกา’’ติ.
‘‘อโห ¶ ทานํ วรากิยา, กสฺสเป สุปฺปติฏฺิตํ;
ปราภเตน ทาเนน, อิชฺฌิตฺถ วต ทกฺขิณา.
‘‘ยา มเหสิตฺตํ กาเรยฺย, จกฺกวตฺติสฺส ราชิโน;
นารี สพฺพงฺคกลฺยาณี, ภตฺตุ จาโนมทสฺสิกา;
เอตสฺสาจามทานสฺส ¶ , กลํ นาคฺฆติ โสฬสึ.
‘‘สตํ ¶ นิกฺขา สตํ อสฺสา, สตํ อสฺสตรีรถา;
สตํ กฺาสหสฺสานิ, อามุตฺตมณิกุณฺฑลา;
เอตสฺสาจามทานสฺส, กลํ นาคฺฆนฺติ โสฬสึ.
‘‘สตํ เหมวตา นาคา, อีสาทนฺตา อุรูฬฺหวา;
สุวณฺณกจฺฉา มาตงฺคา, เหมกปฺปนวาสสา [เหมกปฺปนิวาสสา (สฺยา. ก.)];
เอตสฺสาจามทานสฺส, กลํ นาคฺฆติ โสฬสึ.
‘‘จตุนฺนมปิ ¶ ทีปานํ, อิสฺสรํ โยธ การเย;
เอตสฺสาจามทานสฺส, กลํ นาคฺฆติ โสฬสิ’’นฺติ.
อาจามทายิกาวิมานํ ตติยํ.
๔. จณฺฑาลิวิมานวตฺถุ
‘‘จณฺฑาลิ วนฺท ปาทานิ, โคตมสฺส ยสสฺสิโน;
ตเมว [ตเวว (สี.)] อนุกมฺปาย, อฏฺาสิ อิสิสตฺตโม [อิสิสุตฺตโม (สี.)].
‘‘อภิปฺปสาเทหิ มนํ, อรหนฺตมฺหิ ตาทินิ [ตาทิเน (สฺยา. ก.)];
ขิปฺปํ ปฺชลิกา วนฺท, ปริตฺตํ ตว ชีวิต’’นฺติ.
โจทิตา ภาวิตตฺเตน, สรีรนฺติมธารินา;
จณฺฑาลี วนฺทิ ปาทานิ, โคตมสฺส ยสสฺสิโน.
ตเมนํ อวธี คาวี, จณฺฑาลึ ปฺชลึ ิตํ;
นมสฺสมานํ สมฺพุทฺธํ, อนฺธกาเร ปภงฺกรนฺติ.
‘‘ขีณาสวํ ¶ วิคตรชํ อเนชํ, เอกํ อรฺมฺหิ รโห นิสินฺนํ;
เทวิทฺธิปตฺตา อุปสงฺกมิตฺวา, วนฺทามิ ตํ วีร มหานุภาว’’นฺติ.
‘‘สุวณฺณวณฺณา ชลิตา มหายสา, วิมานโมรุยฺห อเนกจิตฺตา;
ปริวาริตา อจฺฉราสงฺคเณน [อจฺฉรานํ คเณน (สี.)], กา ตฺวํ สุเภ เทวเต วนฺทเส มม’’นฺติ.
‘‘อหํ ¶ ภทฺทนฺเต จณฺฑาลี, ตยา วีเรน [เถเรน (ก.)] เปสิตา;
วนฺทึ ¶ อรหโต ปาเท, โคตมสฺส ยสสฺสิโน.
‘‘สาหํ วนฺทิตฺวา [วนฺทิตฺว (สี.)] ปาทานิ, จุตา จณฺฑาลโยนิยา;
วิมานํ สพฺพโต ภทฺทํ, อุปปนฺนมฺหิ นนฺทเน.
‘‘อจฺฉรานํ ¶ สตสหสฺสํ, ปุรกฺขตฺวาน [ปุรกฺขิตฺวา มํ (สฺยา. ก.)] ติฏฺติ;
ตาสาหํ ปวรา เสฏฺา, วณฺเณน ยสสายุนา.
‘‘ปหูตกตกลฺยาณา, สมฺปชานา ปฏิสฺสตา [ปติสฺสตา (สี. สฺยา.)];
มุนึ การุณิกํ โลเก, ตํ ภนฺเต วนฺทิตุมาคตา’’ติ.
อิทํ วตฺวาน จณฺฑาลี, กตฺู กตเวทินี;
วนฺทิตฺวา อรหโต ปาเท, ตตฺเถวนฺตรธายถาติ [ตตฺเถวนฺตรธายตีติ (สฺยา. ก.)].
จณฺฑาลิวิมานํ จตุตฺถํ.
๕. ภทฺทิตฺถิวิมานวตฺถุ
‘‘นีลา ปีตา จ กาฬา จ, มฺชิฏฺา [มฺเชฏฺา (สี.), มฺชฏฺา (ปี.)] อถ โลหิตา;
อุจฺจาวจานํ วณฺณานํ, กิฺชกฺขปริวาริตา.
‘‘มนฺทารวานํ ปุปฺผานํ, มาลํ ธาเรสิ มุทฺธนิ;
นยิเม อฺเสุ กาเยสุ, รุกฺขา สนฺติ สุเมธเส.
‘‘เกน ¶ ¶ กายํ อุปปนฺนา, ตาวตึสํ ยสสฺสินี;
เทวเต ปุจฺฉิตาจิกฺข, กิสฺส กมฺมสฺสิทํ ผล’’นฺติ.
‘‘ภทฺทิตฺถิกาติ [ภทฺทิตฺถีติ (สี.)] มํ อฺํสุ, กิมิลายํ อุปาสิกา;
สทฺธา สีเลน สมฺปนฺนา, สํวิภาครตา สทา.
‘‘อจฺฉาทนฺจ ภตฺตฺจ, เสนาสนํ ปทีปิยํ;
อทาสึ อุชุภูเตสุ, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.
‘‘จาตุทฺทสึ ¶ ปฺจทสึ, ยา จ ปกฺขสฺส อฏฺมี;
ปาฏิหาริยปกฺขฺจ, อฏฺงฺคสุสมาคตํ.
‘‘อุโปสถํ อุปวสิสฺสํ, สทา สีเลสุ สํวุตา;
สฺมา สํวิภาคา จ, วิมานํ อาวสามหํ.
‘‘ปาณาติปาตา วิรตา, มุสาวาทา จ สฺตา;
เถยฺยา จ อติจารา จ, มชฺชปานา จ อารกา.
‘‘ปฺจสิกฺขาปเท รตา, อริยสจฺจาน โกวิทา;
อุปาสิกา ¶ จกฺขุมโต, อปฺปมาทวิหารินี.
กตาวาสา กตกุสลา ตโต จุตา [กตาวกาสา กตกุสลา (ก.)],
สยํ ปภา อนุวิจรามิ นนฺทนํ.
‘‘ภิกฺขู จาหํ ปรมหิตานุกมฺปเก, อโภชยึ ตปสฺสิยุคํ มหามุนึ;
กตาวาสา กตกุสลา ตโต จุตา [กตาวกาสา กตกุสลา (ก.)], สยํ ปภา อนุวิจรามิ นนฺทนํ.
‘‘อฏฺงฺคิกํ อปริมิตํ สุขาวหํ, อุโปสถํ สตตมุปาวสึ อหํ;
กตาวาสา กตกุสลา ตโต จุตา [กตาวกาสา กตกุสลา (ก.)], สยํ ปภา อนุวิจรามิ นนฺทน’’นฺติ.
ภทฺทิตฺถิวิมานํ [ภทฺทิตฺถิกาวิมานํ (สฺยา.)] ปฺจมํ.
๖. โสณทินฺนาวิมานวตฺถุ
‘‘อภิกฺกนฺเตน ¶ ¶ วณฺเณน, ยา ตฺวํ ติฏฺสิ เทวเต;
โอภาเสนฺตี ทิสา สพฺพา, โอสธี วิย ตารกา.
‘‘เกน ¶ เตตาทิโส วณฺโณ, เกน เต อิธ มิชฺฌติ;
อุปฺปชฺชนฺติ จ เต โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยา.
‘‘ปุจฺฉามิ ตํ เทวิ มหานุภาเว, มนุสฺสภูตา กิมกาสิ ปฺุํ;
เกนาสิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา เทวตา อตฺตมนา, โมคฺคลฺลาเนน ปุจฺฉิตา;
ปฺหํ ปุฏฺา วิยากาสิ, ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘โสณทินฺนาติ มํ อฺํสุ, นาฬนฺทายํ อุปาสิกา;
สทฺธา สีเลน สมฺปนฺนา, สํวิภาครตา สทา.
‘‘อจฺฉาทนฺจ ภตฺตฺจ, เสนาสนํ ปทีปิยํ;
อทาสึ อุชุภูเตสุ, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.
‘‘จาตุทฺทสึ ปฺจทสึ, ยา จ ปกฺขสฺส อฏฺมี;
ปาฏิหาริยปกฺขฺจ, อฏฺงฺคสุสมาคตํ.
‘‘อุโปสถํ อุปวสิสฺสํ, สทา สีเลสุ สํวุตา;
สฺมา สํวิภาคา จ, วิมานํ อาวสามหํ.
‘‘ปาณาติปาตา วิรตา, มุสาวาทา จ สฺตา;
เถยฺยา จ อติจารา จ, มชฺชปานา จ อารกา.
‘‘ปฺจสิกฺขาปเท ¶ รตา, อริยสจฺจาน โกวิทา;
อุปาสิกา จกฺขุมโต, โคตมสฺส ยสสฺสิโน.
‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ…เป…
วณฺโณ ¶ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
โสณทินฺนาวิมานํ ฉฏฺํ.
๗. อุโปสถาวิมานวตฺถุ
‘‘อภิกฺกนฺเตน ¶ ¶ วณฺเณน, ยา ตฺวํ ติฏฺสิ เทวเต;
โอภาเสนฺตี ทิสา สพฺพา, โอสธี วิย ตารกา.
‘‘เกน เตตาทิโส วณฺโณ…เป…
วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา เทวตา อตฺตมนา…เป… ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘อุโปสถาติ มํ อฺํสุ, สาเกตายํ อุปาสิกา;
สทฺธา สีเลน สมฺปนฺนา, สํวิภาครตา สทา.
‘‘อจฺฉาทนฺจ ภตฺตฺจ, เสนาสนํ ปทีปิยํ;
อทาสึ อุชุภูเตสุ, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.
‘‘จาตุทฺทสึ ปฺจทสึ, ยา จ ปกฺขสฺส อฏฺมี;
ปาฏิหาริยปกฺขฺจ, อฏฺงฺคสุสมาคตํ.
‘‘อุโปสถํ อุปวสิสฺสํ, สทา สีเลสุ สํวุตา;
สฺมา สํวิภาคา จ, วิมานํ อาวสามหํ.
‘‘ปาณาติปาตา วิรตา, มุสาวาทา จ สฺตา;
เถยฺยา จ อติจารา จ, มชฺชปานา จ อารกา.
‘‘ปฺจสิกฺขาปเท รตา, อริยสจฺจาน โกวิทา;
อุปาสิกา จกฺขุมโต, โคตมสฺส ยสสฺสิโน.
‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ…เป…
วณฺโณ ¶ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
‘‘อภิกฺขณํ ¶ นนฺทนํ สุตฺวา, ฉนฺโท เม อุทปชฺชถ [อุปปชฺชถ (พหูสุ)];
ตตฺถ จิตฺตํ ปณิธาย, อุปปนฺนมฺหิ นนฺทนํ.
‘‘นากาสึ ¶ สตฺถุ วจนํ, พุทฺธสฺสาทิจฺจพนฺธุโน;
หีเน จิตฺตํ ปณิธาย, สามฺหิ ปจฺฉานุตาปินี’’ติ.
‘‘กีว จิรํ วิมานมฺหิ, อิธ วจฺฉสุโปสเถ [วสฺสสุโปสเถ (สี.)];
เทวเต ปุจฺฉิตาจิกฺข, ยทิ ชานาสิ อายุโน’’ติ.
‘‘สฏฺิวสฺสสหสฺสานิ ¶ [สฏฺิ สตสหสฺสานิ (?)], ติสฺโส จ วสฺสโกฏิโย;
อิธ ตฺวา มหามุนิ, อิโต จุตา คมิสฺสามิ;
มนุสฺสานํ สหพฺยต’’นฺติ.
‘‘มา ตฺวํ อุโปสเถ ภายิ, สมฺพุทฺเธนาสิ พฺยากตา;
โสตาปนฺนา วิเสสยิ, ปหีนา ตว ทุคฺคตี’’ติ.
อุโปสถาวิมานํ สตฺตมํ.
๘. นิทฺทาวิมานวตฺถุ
‘‘อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน, ยา ตฺวํ ติฏฺสิ เทวเต;
โอภาเสนฺตี ทิสา สพฺพา, โอสธี วิย ตารกา.
‘‘เกน เตตาทิโส วณฺโณ…เป…
วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา เทวตา อตฺตมนา…เป… ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘นิทฺทาติ [สทฺธาติ (สี.)] มมํ อฺํสุ, ราชคหสฺมึ อุปาสิกา;
สทฺธา สีเลน สมฺปนฺนา, สํวิภาครตา สทา.
‘‘อจฺฉาทนฺจ ¶ ¶ ภตฺตฺจ, เสนาสนํ ปทีปิยํ;
อทาสึ อุชุภูเตสุ, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.
‘‘จาตุทฺทสึ ปฺจทสึ, ยา จ ปกฺขสฺส อฏฺมี;
ปาฏิหาริยปกฺขฺจ, อฏฺงฺคสุสมาคตํ.
‘‘อุโปสถํ อุปวสิสฺสํ, สทา สีเลสุ สํวุตา;
สฺมา สํวิภาคา จ, วิมานํ อาวสามหํ.
‘‘ปาณาติปาตา ¶ วิรตา, มุสาวาทา จ สฺตา;
เถยฺยา จ อติจารา จ, มชฺชปานา จ อารกา.
‘‘ปฺจสิกฺขาปเท รตา, อริยสจฺจาน โกวิทา;
อุปาสิกา จกฺขุมโต, โคตมสฺส ยสสฺสิโน.
‘‘เตน ¶ เมตาทิโส วณฺโณ…เป… วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
นิทฺทาวิมานํ [สทฺธาวิมานํ (สี.)] อฏฺมํ.
๙. สุนิทฺทาวิมานวตฺถุ
‘‘อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน…เป… โอสธี วิย ตารกา.
‘‘เกน เตตาทิโส วณฺโณ…เป… วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา เทวตา อตฺตมนา…เป… ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘สุนิทฺทาติ ¶ [สุนนฺทาติ (สี.)] มํ อฺํสุ, ราชคหสฺมึ อุปาสิกา;
สทฺธา สีเลน สมฺปนฺนา, สํวิภาครตา สทา.
(ยถา นิทฺทาวิมานํ ตถา วิตฺถาเรตพฺพํ.)
‘‘ปฺจสิกฺขาปเท ¶ รตา, อริยสจฺจาน โกวิทา;
อุปาสิกา จกฺขุมโต, โคตมสฺส ยสสฺสิโน.
‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ…เป… วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สุนิทฺทาวิมานํ นวมํ.
๑๐. ปมภิกฺขาทายิกาวิมานวตฺถุ
‘‘อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน, ยา ตฺวํ ติฏฺสิ เทวเต;
โอภาเสนฺตี ทิสา สพฺพา, โอสธี วิย ตารกา.
‘‘เกน เตตาทิโส วณฺโณ…เป…วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา ¶ เทวตา อตฺตมนา…เป… ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘อหํ ¶ มนุสฺเสสุ มนุสฺสภูตา, ปุริมาย ชาติยา มนุสฺสโลเก.
‘‘อทฺทสํ ¶ ¶ วิรชํ พุทฺธํ, วิปฺปสนฺนมนาวิลํ;
ตสฺส อทาสหํ ภิกฺขํ, ปสนฺนา เสหิ ปาณิภิ.
‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ…เป…
วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
ปมภิกฺขาทายิกาวิมานํ ทสมํ.
๑๑. ทุติยภิกฺขาทายิกาวิมานวตฺถุ
‘‘อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน, ยา ตฺวํ ติฏฺสิ เทวเต;
โอภาเสนฺตี ทิสา สพฺพา, โอสธี วิย ตารกา.
‘‘เกน เตตาทิโส วณฺโณ…เป… วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา เทวตา อตฺตมนา…เป… ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘อหํ มนุสฺเสสุ มนุสฺสภูตา, ปุริมาย ชาติยา มนุสฺสโลเก.
‘‘อทฺทสํ วิรชํ ภิกฺขุํ, วิปฺปสนฺนมนาวิลํ;
ตสฺส อทาสหํ ภิกฺขํ, ปสนฺนา เสหิ ปาณิภิ.
‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ…เป. ¶ … วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
ทุติยภิกฺขาทายิกาวิมานํ เอกาทสมํ.
จิตฺตลตาวคฺโค ทุติโย นิฏฺิโต.
ตสฺสุทฺทานํ –
ทาสี ¶ เจว ลขุมา จ, อถ อาจามทายิกา;
จณฺฑาลี ¶ ภทฺทิตฺถี เจว [ภทฺทิตฺถิกา จ (สฺยา.)], โสณทินฺนา อุโปสถา;
นิทฺทา เจว สุนิทฺทา จ [นนฺทา เจว สุนนฺทา จ (สี.)], ทฺเว จ ภิกฺขาย ทายิกา;
วคฺโค เตน ปวุจฺจตีติ.
ภาณวารํ ปมํ นิฏฺิตํ.
๓. ปาริจฺฉตฺตกวคฺโค
๑. อุฬารวิมานวตฺถุ
‘‘อุฬาโร ¶ ¶ เต ยโส วณฺโณ, สพฺพา โอภาสเต ทิสา;
นาริโย นจฺจนฺติ คายนฺติ, เทวปุตฺตา อลงฺกตา.
‘‘โมเทนฺติ ปริวาเรนฺติ, ตว ปูชาย เทวเต;
โสวณฺณานิ วิมานานิ, ตวิมานิ สุทสฺสเน.
‘‘ตุวํสิ อิสฺสรา เตสํ, สพฺพกามสมิทฺธินี;
อภิชาตา มหนฺตาสิ, เทวกาเย ปโมทสิ;
เทวเต ปุจฺฉิตาจิกฺข, กิสฺส กมฺมสฺสิทํ ผล’’นฺติ.
‘‘อหํ มนุสฺเสสุ มนุสฺสภูตา, ปุริมาย ชาติยา มนุสฺสโลเก;
ทุสฺสีลกุเล สุณิสา อโหสึ, อสฺสทฺเธสุ กทริเยสุ อหํ.
‘‘สทฺธา สีเลน สมฺปนฺนา, สํวิภาครตา สทา;
ปิณฺฑาย จรมานสฺส, อปูวํ เต อทาสหํ.
‘‘ตทาหํ ¶ สสฺสุยาจิกฺขึ, สมโณ อาคโต อิธ;
ตสฺส อทาสหํ ปูวํ, ปสนฺนา เสหิ ปาณิภิ.
‘‘อิติสฺสา ¶ ¶ สสฺสุ ปริภาสิ, อวินีตาสิ ตฺวํ [อวินีตา ตุวํ (สี.)] วธุ;
น มํ สมฺปุจฺฉิตุํ อิจฺฉิ, สมณสฺส ททามหํ.
‘‘ตโต เม สสฺสุ กุปิตา, ปหาสิ มุสเลน มํ;
กูฏงฺคจฺฉิ อวธิ มํ, นาสกฺขึ ชีวิตุํ จิรํ.
‘‘สา อหํ กายสฺส เภทา, วิปฺปมุตฺตา ตโต จุตา;
เทวานํ ตาวตึสานํ, อุปปนฺนา สหพฺยตํ.
‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ…เป…วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
อุฬารวิมานํ ปมํ.
๒. อุจฺฉุทายิกาวิมานวตฺถุ
‘‘โอภาสยิตฺวา ¶ ¶ ปถวึ [ปวึ (สี. สฺยา.)] สเทวกํ, อติโรจสิ จนฺทิมสูริยา วิย;
สิริยา จ วณฺเณน ยเสน เตชสา, พฺรหฺมาว เทเว ติทเส สหินฺทเก [สอินฺทเก (สี.)].
‘‘ปุจฺฉามิ ตํ อุปฺปลมาลธารินี, อาเวฬินี กฺจนสนฺนิภตฺตเจ;
อลงฺกเต อุตฺตมวตฺถธารินี, กา ตฺวํ สุเภ เทวเต วนฺทเส มมํ.
‘‘กึ ตฺวํ ปุเร กมฺมมกาสิ อตฺตนา, มนุสฺสภูตา ปุริมาย ชาติยา;
ทานํ สุจิณฺณํ อถ สีลสํยมํ [สฺมํ (สี.)], เกนูปปนฺนา ¶ สุคตึ ยสสฺสินี;
เทวเต ปุจฺฉิตาจิกฺข, กิสฺส กมฺมสฺสิทํ ผล’’นฺติ.
‘‘อิทานิ ¶ ภนฺเต อิมเมว คามํ [คาเม (สฺยา. ก.)], ปิณฺฑาย อมฺหากํ ฆรํ อุปาคมิ;
ตโต เต อุจฺฉุสฺส อทาสิ ขณฺฑิกํ, ปสนฺนจิตฺตา อตุลาย ปีติยา.
‘‘สสฺสุ จ ปจฺฉา อนุยฺุชเต มมํ, กหํ [กหํ เม (ปี.)] นุ อุจฺฉุํ วธุเก อวากิริ [อวากริ (สฺยา. ก.)];
น ฉฑฺฑิตํ โน ปน ขาทิตํ มยา, สนฺตสฺส ภิกฺขุสฺส สยํ อทาสหํ.
‘‘ตุยฺหํนฺวิทํ [ตุยฺหํ นุ อิทํ (สฺยา.)] อิสฺสริยํ อโถ มม, อิติสฺสา สสฺสุ ปริภาสเต มมํ;
ปีํ คเหตฺวา ปหารํ อทาสิ เม, ตโต จุตา กาลกตามฺหิ เทวตา.
‘‘ตเทว กมฺมํ กุสลํ กตํ มยา, สุขฺจ กมฺมํ อนุโภมิ อตฺตนา;
เทเวหิ สทฺธึ ปริจารยามหํ, โมทามหํ กามคุเณหิ ปฺจหิ.
‘‘ตเทว กมฺมํ กุสลํ กตํ มยา, สุขฺจ กมฺมํ อนุโภมิ อตฺตนา;
เทวินฺทคุตฺตา ¶ ติทเสหิ รกฺขิตา, สมปฺปิตา กามคุเณหิ ปฺจหิ.
‘‘เอตาทิสํ ปฺุผลํ อนปฺปกํ, มหาวิปากา มม อุจฺฉุทกฺขิณา;
เทเวหิ สทฺธึ ปริจารยามหํ, โมทามหํ กามคุเณหิ ปฺจหิ.
‘‘เอตาทิสํ ¶ ปฺุผลํ อนปฺปกํ, มหาชุติกา มม อุจฺฉุทกฺขิณา;
เทวินฺทคุตฺตา ติทเสหิ รกฺขิตา, สหสฺสเนตฺโตริว นนฺทเน วเน.
‘‘ตุวฺจ ¶ ภนฺเต อนุกมฺปกํ วิทุํ, อุเปจฺจ วนฺทึ กุสลฺจ ปุจฺฉิสํ;
ตโต เต อุจฺฉุสฺส อทาสิ ขณฺฑิกํ, ปสนฺนจิตา อตุลาย ปีติยา’’ติ.
อุจฺฉุทายิกาวิมานํ ทุติยํ.
๓. ปลฺลงฺกวิมานวตฺถุ
‘‘ปลฺลงฺกเสฏฺเ ¶ ¶ มณิโสณฺณจิตฺเต, ปุปฺผาภิกิณฺเณ สยเน อุฬาเร;
ตตฺถจฺฉสิ เทวิ มหานุภาเว, อุจฺจาวจา อิทฺธิ วิกุพฺพมานา.
‘‘อิมา จ เต อจฺฉราโย สมนฺตโต, นจฺจนฺติ ¶ คายนฺติ ปโมทยนฺติ;
เทวิทฺธิปตฺตาสิ มหานุภาเว, มนุสฺสภูตา กิมกาสิ ปฺุํ;
เกนาสิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
‘‘อหํ มนุสฺเสสุ มนุสฺสภูตา, อฑฺเฒ กุเล สุณิสา อโหสึ;
อกฺโกธนา ภตฺตุวสานุวตฺตินี, อุโปสเถ อปฺปมตฺตา อโหสึ [อปฺปมตฺตา อุโปสเถ (สฺยา. ก.)].
‘‘มนุสฺสภูตา ทหรา อปาปิกา [ทหราส’ปาปิกา (สี.)], ปสนฺนจิตฺตา ปติมาภิราธยึ;
ทิวา จ รตฺโต จ มนาปจารินี, อหํ ปุเร สีลวตี อโหสึ.
‘‘ปาณาติปาตา ¶ วิรตา อโจริกา, สํสุทฺธกายา สุจิพฺรหฺมจารินี;
อมชฺชปา โน จ มุสา อภาณึ, สิกฺขาปเทสุ ปริปูรการินี.
‘‘จาตุทฺทสึ ปฺจทสึ, ยา จ ปกฺขสฺส อฏฺมี;
ปาฏิหาริยปกฺขฺจ, ปสนฺนมานสา อหํ [อติปสนฺนมานสา (ก.)].
‘‘อฏฺงฺคุเปตํ อนุธมฺมจารินี, อุโปสถํ ¶ ปีติมนา อุปาวสึ;
อิมฺจ อริยํ อฏฺงฺควเรหุเปตํ, สมาทิยิตฺวา กุสลํ สุขุทฺรยํ;
ปติมฺหิ กลฺยาณี วสานุวตฺตินี, อโหสึ ปุพฺเพ สุคตสฺส สาวิกา.
‘‘เอตาทิสํ กุสลํ ชีวโลเก, กมฺมํ กริตฺวาน วิเสสภาคินี;
กายสฺส เภทา อภิสมฺปรายํ, เทวิทฺธิปตฺตา สุคติมฺหิ อาคตา.
‘‘วิมานปาสาทวเร มโนรเม, ปริวาริตา อจฺฉราสงฺคเณน;
สยํปภา เทวคณา รเมนฺติ มํ, ทีฆายุกึ เทววิมานมาคต’’นฺติ;
ปลฺลงฺกวิมานํ ตติยํ.
๔. ลตาวิมานวตฺถุ
ลตา ¶ จ สชฺชา ปวรา จ เทวตา, อจฺจิมตี [อจฺจิมุขี (สี.), อจฺฉิมตี (ปี. ก.) อจฺฉิมุตี (สฺยา.)] ราชวรสฺส สิรีมโต;
สุตา จ รฺโ เวสฺสวณสฺส ธีตา, ราชีมตี ธมฺมคุเณหิ โสภถ.
ปฺเจตฺถ ¶ ¶ นาริโย อาคมํสุ นฺหายิตุํ, สีโตทกํ อุปฺปลินึ สิวํ นทึ;
ตา ¶ ตตฺถ นฺหายิตฺวา รเมตฺวา เทวตา, นจฺจิตฺวา คายิตฺวา สุตา ลตํ พฺรวิ [พฺรุวี (สี.)].
‘‘ปุจฺฉามิ ตํ อุปฺปลมาลธารินิ, อาเวฬินิ กฺจนสนฺนิภตฺตเจ;
ติมิรตมฺพกฺขิ นเภว โสภเน, ทีฆายุกี เกน กโต ยโส ตว.
‘‘เกนาสิ ภทฺเท ปติโน ปิยตรา, วิสิฏฺกลฺยาณิตรสฺสุ รูปโต;
ปทกฺขิณา นจฺจคีตวาทิเต, อาจิกฺข โน ตฺวํ นรนาริปุจฺฉิตา’’ติ.
‘‘อหํ มนุสฺเสสุ มนุสฺสภูตา, อุฬารโภเค กุเล สุณิสา อโหสึ;
อกฺโกธนา ภตฺตุวสานุวตฺตินี, อุโปสเถ อปฺปมตฺตา อโหสึ.
‘‘มนุสฺสภูตา ¶ ทหรา อปาปิกา [ทหราส’ปาปิกา (สี.)], ปสนฺนจิตฺตา ปติมาภิราธยึ;
สเทวรํ สสฺสสุรํ สทาสกํ, อภิราธยึ ตมฺหิ กโต ยโส มม.
‘‘สาหํ เตน กุสเลน กมฺมุนา, จตุพฺภิ าเนหิ วิเสสมชฺฌคา;
อายฺุจ ¶ วณฺณฺจ สุขํ พลฺจ, ขิฑฺฑารตึ ปจฺจนุโภมนปฺปกํ.
‘‘สุตํ นุ ตํ ภาสติ ยํ อยํ ลตา, ยํ โน อปุจฺฉิมฺห อกิตฺตยี โน;
ปติโน กิรมฺหากํ วิสิฏฺ นารีนํ, คตี จ ตาสํ ปวรา จ เทวตา.
‘‘ปตีสุ ¶ ธมฺมํ ปจราม สพฺพา, ปติพฺพตา ยตฺถ ภวนฺติ อิตฺถิโย;
ปตีสุ ธมฺมํ ปจริตฺว [ปจริตฺวาน (ก.)] สพฺพา, ลจฺฉามเส ภาสติ ยํ อยํ ลตา.
‘‘สีโห ยถา ปพฺพตสานุโคจโร, มหินฺธรํ ปพฺพตมาวสิตฺวา;
ปสยฺห หนฺตฺวา อิตเร จตุปฺปเท, ขุทฺเท มิเค ขาทติ มํสโภชโน.
‘‘ตเถว สทฺธา อิธ อริยสาวิกา, ภตฺตารํ นิสฺสาย ปตึ อนุพฺพตา;
โกธํ วธิตฺวา อภิภุยฺย มจฺฉรํ, สคฺคมฺหิ สา โมทติ ธมฺมจารินี’’ติ.
ลตาวิมานํ จตุตฺถํ.
๕. คุตฺติลวิมานํ
๑. วตฺถุตฺตมทายิกาวิมานวตฺถุ
‘‘สตฺตตนฺตึ ¶ สุมธุรํ, รามเณยฺยํ อวาจยึ;
โส ¶ มํ รงฺคมฺหิ อวฺเหติ, ‘สรณํ เม โหหิ โกสิยา’ติ.
‘‘อหํ ¶ เต สรณํ โหมิ, อหมาจริยปูชโก;
น ตํ ชยิสฺสติ สิสฺโส, สิสฺสมาจริย เชสฺสสี’’ติ.
‘‘อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน, ยา ตฺวํ ติฏฺสิ เทวเต;
โอภาเสนฺตี ทิสา สพฺพา, โอสธี วิย ตารกา.
‘‘เกน เตตาทิโส วณฺโณ, เกน เต อิธ มิชฺฌติ;
อุปฺปชฺชนฺติ จ เต โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยา.
‘‘ปุจฺฉามิ ¶ ตํ เทวิ มหานุภาเว, มนุสฺสภูตา กิมกาสิ ปฺุํ;
เกนาสิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา เทวตา อตฺตมนา, โมคฺคลฺลาเนน ปุจฺฉิตา;
ปฺหํ ปุฏฺา วิยากาสิ, ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘วตฺถุตฺตมทายิกา นารี, ปวรา โหติ นเรสุ นารีสุ;
เอวํ ปิยรูปทายิกา มนาปํ, ทิพฺพํ สา ลภเต อุเปจฺจ านํ.
‘‘ตสฺสา ¶ เม ปสฺส วิมานํ, อจฺฉรา กามวณฺณินีหมสฺมิ;
อจฺฉราสหสฺสสฺสาหํ, ปวรา [อจฺฉราสหสฺสสฺสาหํ ปวรา, (สฺยา.)] ปสฺส ¶ ปฺุานํ วิปากํ.
‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ, เตน เม อิธ มิชฺฌติ;
อุปฺปชฺชนฺติ จ เม โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยา.
‘‘อกฺขามิ เต ภิกฺขุ มหานุภาว, มนุสฺสภูตา ยมกาสิ ปฺุํ;
เตนมฺหิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
(อนนฺตรํ จตุรวิมานํ ยถา วตฺถุทายิกาวิมานํ ตถา วิตฺถาเรตพฺพํ [( ) นตฺถิ สี. โปตฺถเก])
๒. ปุปฺผุตฺตมทายิกาวิมานวตฺถุ (๑)
‘‘อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน…เป… โอสธี วิย ตารกา.
‘‘เกน เตตาทิโส วณฺโณ…เป… เย เกจิ มนโส ปิยา.
‘‘ปุจฺฉามิ ตํ เทวิ มหานุภาเว…เป…
วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา เทวตา อตฺตมนา…เป… ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘ปุปฺผุตฺตมทายิกา นารี, ปวรา โหติ นเรสุ นารีสุ;
เอวํ ปิยรูปทายิกา มนาปํ, ทิพฺพํ สา ลภเต อุเปจฺจ านํ.
‘‘ตสฺสา ¶ ¶ เม ปสฺส วิมานํ, อจฺฉรา กามวณฺณินีหมสฺมิ;
อจฺฉราสหสฺสสฺสาหํ, ปวรา ปสฺส ปฺุานํ วิปากํ.
‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ…เป…
วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
๓. คนฺธุตฺตมทายิกาวิมานวตฺถุ (๒)
‘‘อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน…เป… ¶ โอสธี วิย ตารกา.
‘‘เกน เตตาทิโส วณฺโณ…เป… เย เกจิ มนโส ปิยา.
‘‘ปุจฺฉามิ ตํ เทวิ มหานุภาเว…เป…
วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
‘‘สา เทวตา อตฺตมนา…เป… ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘คนฺธุตฺตมทายิกา นารี, ปวรา โหติ นเรสุ นารีสุ;
เอวํ ปิยรูปทายิกา มนาปํ, ทิพฺพํ สา ลภเต อุเปจฺจ านํ.
‘‘ตสฺสา เม ปสฺส วิมานํ, อจฺฉรา กามวณฺณินีหมสฺมิ;
อจฺฉราสหสฺสสฺสาหํ, ปวรา ปสฺส ปฺุานํ วิปากํ.
‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ…เป…
วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
๔. ผลุตฺตมทายิกาวิมานวตฺถุ (๓)
‘‘อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน…เป… โอสธี วิย ตารกา.
‘‘เกน เตตาทิโส วณฺโณ…เป… เย เกจิ มนโส ปิยา.
‘‘ปุจฺฉามิ ตํ เทวิ มหานุภาเว…เป…
วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา ¶ เทวตา อตฺตมนา…เป… ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘ผลุตฺตมทายิกา นารี, ปวรา โหติ นเรสุ นารีสุ;
เอวํ ปิยรูปทายิกา มนาปํ, ทิพฺพํ สา ลภเต อุเปจฺจ านํ.
‘‘ตสฺสา เม ปสฺส วิมานํ, อจฺฉรา กามวณฺณินีหมสฺมิ;
อจฺฉราสหสฺสสฺสาหํ, ปวรา ปสฺส ปฺุานํ วิปากํ.
‘‘เตน ¶ เมตาทิโส วณฺโณ…เป… วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
๕. รสุตฺตมทายิกาวิมานวตฺถุ (๔)
‘‘อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน…เป… โอสธี วิย ตารกา.
‘‘เกน ¶ เตตาทิโส วณฺโณ…เป… เย เกจิ มนโส ปิยา.
‘‘ปุจฺฉามิ ตํ เทวิ มหานุภาเว…เป…
วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา เทวตา อตฺตมนา…เป… ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘รสุตฺตมทายิกา นารี, ปวรา ¶ โหติ นเรสุ นารีสุ;
เอวํ ปิยรูปทายิกา มนาปํ, ทิพฺพํ สา ลภเต อุเปจฺจ านํ.
‘‘ตสฺสา เม ปสฺส วิมานํ, อจฺฉรา กามวณฺณินีหมสฺมิ;
อจฺฉราสหสฺสสฺสาหํ, ปวรา ปสฺส ปฺุานํ วิปากํ.
‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ…เป…
วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
๖. คนฺธปฺจงฺคุลิกทายิกาวิมานวตฺถุ
‘‘อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน…เป… โอสธี วิย ตารกา.
‘‘เกน เตตาทิโส วณฺโณ…เป…
วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา เทวตา อตฺตมนา…เป… ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘คนฺธปฺจงฺคุลิกํ อหมทาสึ, กสฺสปสฺส ภควโต ถูปมฺหิ;
เอวํ ปิยรูปทายิกา มนาปํ, ทิพฺพํ สา ลภเต อุเปจฺจ านํ.
‘‘ตสฺสา เม ปสฺส วิมานํ, อจฺฉรา กามวณฺณินีหมสฺมิ;
อจฺฉราสหสฺสสฺสาหํ ¶ , ปวรา ปสฺส ปฺุานํ วิปากํ.
‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ…เป… วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
(อนนฺตรํ ¶ จตุรวิมานํ ยถา คนฺธปฺจงฺคุลิกทายิกาวิมานํ ตถา วิตฺถาเรตพฺพํ [( ) นตฺถิ สี. โปตฺถเก] )
๗. เอกูโปสถวิมานวตฺถุ (๑)
‘‘อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน…เป…วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา เทวตา อตฺตมนา…เป…ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘ภิกฺขู จ อหํ ภิกฺขุนิโย จ, อทฺทสาสึ ปนฺถปฏิปนฺเน;
เตสาหํ ธมฺมํ สุตฺวาน, เอกูโปสถํ อุปวสิสฺสํ.
‘‘ตสฺสา เม ปสฺส วิมานํ, อจฺฉรา กามวณฺณินีหมสฺมิ;
อจฺฉราสหสฺสสฺสาหํ, ปวรา ปสฺส ปฺุานํ วิปากํ.
‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ…เป… วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
๘. อุทกทายิกาวิมานวตฺถุ (๒)
‘‘อภิกฺกนฺเตน ¶ ¶ วณฺเณน…เป…วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา เทวตา อตฺตมนา…เป… ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘อุทเก ¶ ิตา อุทกมทาสึ, ภิกฺขุโน จิตฺเตน วิปฺปสนฺเนน;
เอวํ ปิยรูปทายิกา มนาปํ, ทิพฺพํ สา ลภเต อุเปจฺจ านํ.
‘‘ตสฺสา เม ปสฺส วิมานํ, อจฺฉรา กามวณฺณินีหมสฺมิ;
อจฺฉราสหสฺสสฺสาหํ, ปวรา ปสฺส ปฺุานํ วิปากํ.
‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ…เป… วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
๙. อุปฏฺานวิมานวตฺถุ (๓)
‘‘อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน…เป… วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา ¶ เทวตา อตฺตมนา…เป… ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘สสฺสฺุจาหํ สสุรฺจ, จณฺฑิเก โกธเน จ ผรุเส จ;
อนุสูยิกา อุปฏฺาสึ [สูปฏฺาสึ (สี.)], อปฺปมตฺตา ¶ สเกน สีเลน.
‘‘ตสฺสา เม ปสฺส วิมานํ, อจฺฉรา กามวณฺณินีหมสฺมิ;
อจฺฉราสหสฺสสฺสาหํ, ปวรา ปสฺส ปฺุานํ วิปากํ.
‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ…เป… วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
๑๐. อปรกมฺมการินีวิมานวตฺถุ (๔)
‘‘อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน…เป… วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา เทวตา อตฺตมนา…เป… ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘ปรกมฺมกรี [ปรกมฺมการินี (สฺยา.) ปรกมฺมการี (ปี.) อปรกมฺมการินี (ก.)] อาสึ, อตฺเถนาตนฺทิตา ทาสี;
อกฺโกธนานติมานินี [อนติมานี (สี. สฺยา.)], สํวิภาคินี สกสฺส ภาคสฺส.
‘‘ตสฺสา เม ปสฺส วิมานํ, อจฺฉรา กามวณฺณินีหมสฺมิ;
อจฺฉราสหสฺสสฺสาหํ, ปวรา ปสฺส ¶ ปฺุานํ วิปากํ.
‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ…เป…วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
๑๑. ขีโรทนทายิกาวิมานวตฺถุ
‘‘อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน…เป… โอสธี วิย ตารกา.
‘‘เกน ¶ เตตาทิโส วณฺโณ…เป…วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา เทวตา อตฺตมนา…เป… ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘ขีโรทนํ อหมทาสึ, ภิกฺขุโน ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส;
เอวํ กริตฺวา กมฺมํ, สุคตึ อุปปชฺช โมทามิ.
‘‘ตสฺสา ¶ เม ปสฺส วิมานํ, อจฺฉรา กามวณฺณินีหมสฺมิ;
อจฺฉราสหสฺสสฺสาหํ, ปวรา ปสฺส ปฺุานํ วิปากํ.
‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ…เป…วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
(อนนฺตรํ ปฺจวีสติวิมานํ ยถา ขีโรทนทายิกาวิมานํ ตถา วิตฺถาเรตพฺพํ) [( ) นตฺถิ สี. โปตฺถเก]
๑๒. ผาณิตทายิกาวิมานวตฺถุ (๑)
‘‘อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน…เป… ¶ สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา เทวตา อตฺตมนา…เป… ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘ผาณิตํ อหมทาสึ, ภิกฺขุโน ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส…เป…’’.
๑๓. อุจฺฉุขณฺฑิกทายิกาวตฺถุ (๒)
อุจฺฉุขณฺฑิกํ อหมทาสึ, ภิกฺขุโน ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส…เป….
๑๔. ติมฺพรุสกทายิกาวิมานวตฺถุ (๓)
ติมฺพรุสกํ อหมทาสึ, ภิกฺขุโน ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส…เป….
๑๕. กกฺการิกทายิกาวิมานวตฺถุ (๔)
กกฺการิกํ อหมทาสึ, ภิกฺขุโน ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส…เป….
๑๖. เอฬาลุกทายิกาวิมานวตฺถุ (๕)
เอฬาลุกํ อหมทาสึ, ภิกฺขุโน ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส…เป….
๑๗. วลฺลิผลทายิกาวิมานวตฺถุ(๖)
วลฺลิผลํ ¶ อหมทาสึ, ภิกฺขุโน ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส…เป….
๑๘. ผารุสกทายิกาวิมานวตฺถุ (๗)
ผารุสกํ ¶ อหมทาสึ, ภิกฺขุโน ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส…เป….
๑๙. หตฺถปฺปตาปกทายิกาวิมานวตฺถุ (๘)
หตฺถปฺปตาปกํ ¶ อหมทาสึ, ภิกฺขุโน ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส…เป….
๒๐. สากมุฏฺิทายิกาวิมานวตฺถุ (๙)
สากมุฏฺึ อหมทาสึ, ภิกฺขุโน ปนฺถปฏิปนฺนสฺส…เป….
๒๑. ปุปฺผกมุฏฺิทายิกาวิมานวตฺถุ (๑๐)
ปุปฺผกมุฏฺึ อหมทาสึ, ภิกฺขุโน ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส…เป….
๒๒. มูลกทายิกาวิมานวตฺถุ (๑๑)
มูลกํ อหมทาสึ, ภิกฺขุโน ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส…เป….
๒๓. นิมฺพมุฏฺิทายิกาวิมานวตฺถุ (๑๒)
นิมฺพมุฏฺึ อหมทาสึ, ภิกฺขุโน ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส…เป….
๒๔. อมฺพกฺชิกทายิกาวิมานวตฺถุ (๑๓)
อมฺพกฺชิกํ อหมทาสึ, ภิกฺขุโน ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส…เป….
๒๕. โทณินิมฺมชฺชนิทายิกาวิมานวตฺถุ (๑๔)
โทณินิมฺมชฺชนึ [โทณินิมฺมุชฺชนํ (สฺยา.)] อหมทาสึ, ภิกฺขุโน ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส…เป….
๒๖. กายพนฺธนทายิกาวิมานวตฺถุ (๑๕)
กายพนฺธนํ อหมทาสึ, ภิกฺขุโน ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส…เป….
๒๗. อํสพทฺธกทายิกาวิมานวตฺถุ (๑๖)
อํสพทฺธกํ ¶ [อํสวฏฺฏกํ (สี.), อํสพนฺธนํ (ก.)] อหมทาสึ, ภิกฺขุโน ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส…เป….
๒๘. อาโยคปฏฺฏทายิกาวิมานวตฺถุ (๑๗)
อาโยคปฏฺฏํ ¶ อหมทาสึ, ภิกฺขุโน ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส…เป….
๒๙. วิธูปนทายิกาวิมานวตฺถุ (๑๘)
วิธูปนํ ¶ อหมทาสึ, ภิกฺขุโน ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส…เป….
๓๐. ตาลวณฺฏทายิกาวิมานวตฺถุ (๑๙)
ตาลวณฺฏํ อหมทาสึ, ภิกฺขุโน ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส…เป….
๓๑. โมรหตฺถทายิกาวิมานวตฺถุ (๒๐)
โมรหตฺถํ อหมทาสึ, ภิกฺขุโน ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส…เป….
๓๒. ฉตฺตทายิกาวิมานวตฺถุ (๒๑)
ฉตฺตํ [ฉตฺตฺจ (ก.)] อหมทาสึ, ภิกฺขุโน ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส…เป….
๓๓. อุปาหนทายิกาวิมานวตฺถุ (๒๒)
อุปาหนํ อหมทาสึ, ภิกฺขุโน ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส…เป….
๓๔. ปูวทายิกาวิมานวตฺถุ (๒๓)
ปูวํ อหมทาสึ, ภิกฺขุโน ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส…เป….
๓๕. โมทกทายิกาวิมานวตฺถุ (๒๔)
โมทกํ อหมทาสึ, ภิกฺขุโน ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส…เป….
๓๖. สกฺขลิกทายิกาวิมานวตฺถุ (๒๕)
‘‘สกฺขลิกํ [สกฺขลึ (สี. สฺยา.)] อหมทาสึ, ภิกฺขุโน ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส…เป….
‘‘ตสฺสา เม ปสฺส วิมานํ, อจฺฉรา กามวณฺณินีหมสฺมิ;
อจฺฉราสหสฺสสฺสาหํ, ปวรา ปสฺส ปฺุานํ วิปากํ.
‘‘เตน ¶ เมตาทิโส วณฺโณ…เป…วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อชฺช, สุปฺปภาตํ สุหุฏฺิตํ [สุวุฏฺิตํ (สี.)];
ยํ อทฺทสามิ [อทฺทสํ (สี. สฺยา.), อทฺทสาสึ (ปี.)] เทวตาโย, อจฺฉรา กามวณฺณินิโย [กามวณฺณิโย (สี.)].
‘‘อิมาสาหํ ¶ [ตาสาหํ (สฺยา. ก.)] ธมฺมํ สุตฺวา [สุตฺวาน (สฺยา. ก.)], กาหามิ กุสลํ พหุํ.
ทาเนน สมจริยาย, สฺเมน ทเมน จ;
สฺวาหํ ตตฺถ คมิสฺสามิ [ตตฺเถว คจฺฉามิ (ก.)], ยตฺถ คนฺตฺวา น โสจเร’’ติ.
คุตฺติลวิมานํ ปฺจมํ.
๖. ททฺทลฺลวิมานวตฺถุ
‘‘ททฺทลฺลมานา ¶ ¶ [ททฺทฬฺหมานา (ก.)] วณฺเณน, ยสสา จ ยสสฺสินี;
สพฺเพ เทเว ตาวตึเส, วณฺเณน อติโรจสิ.
‘‘ทสฺสนํ นาภิชานามิ, อิทํ ปมทสฺสนํ;
กสฺมา กายา นุ อาคมฺม, นาเมน ภาสเส มม’’นฺติ.
‘‘อหํ ภทฺเท สุภทฺทาสึ, ปุพฺเพ มานุสเก ภเว;
สหภริยา จ เต อาสึ, ภคินี จ กนิฏฺิกา.
‘‘สา อหํ กายสฺส เภทา, วิปฺปมุตฺตา ตโต จุตา;
นิมฺมานรตีนํ เทวานํ, อุปปนฺนา สหพฺยต’’นฺติ.
‘‘ปหูตกตกลฺยาณา, เต เทเว ยนฺติ ปาณิโน;
เยสํ ตฺวํ กิตฺตยิสฺสสิ, สุภทฺเท ชาติมตฺตโน.
‘‘อถ [กถํ (สี. สฺยา.)] ตฺวํ เกน วณฺเณน, เกน วา อนุสาสิตา;
กีทิเสเนว ทาเนน, สุพฺพเตน ยสสฺสินี.
‘‘ยสํ เอตาทิสํ ปตฺตา, วิเสสํ วิปุลมชฺฌคา;
เทวเต ปุจฺฉิตาจิกฺข, กิสฺส กมฺมสฺสิทํ ผล’’นฺติ.
‘‘อฏฺเว ปิณฺฑปาตานิ, ยํ ทานํ อททํ ปุเร;
ทกฺขิเณยฺยสฺส สงฺฆสฺส, ปสนฺนา เสหิ ปาณิภิ.
‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ…เป…วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
‘‘อหํ ¶ ตยา พหุตเร ภิกฺขู, สฺเต พฺรหฺมจารโย [พฺรหฺมจริโน (สฺยา.), พฺรหฺมจาริเย (ปี. ก.)];
ตปฺเปสึ อนฺนปาเนน, ปสนฺนา เสหิ ปาณิภิ.
‘‘ตยา ¶ ¶ พหุตรํ ทตฺวา, หีนกายูปคา อหํ [อหุํ (ก. สี.)];
กถํ ตฺวํ อปฺปตรํ ทตฺวา, วิเสสํ วิปุลมชฺฌคา;
เทวเต ปุจฺฉิตาจิกฺข, กิสฺส กมฺมสฺสิทํ ผล’’นฺติ.
‘‘มโนภาวนีโย ¶ ภิกฺขุ, สนฺทิฏฺโ เม ปุเร อหุ;
ตาหํ ภตฺเตน [ภทฺเท (ก.)] นิมนฺเตสึ, เรวตํ อตฺตนฏฺมํ.
‘‘โส เม อตฺถปุเรกฺขาโร, อนุกมฺปาย เรวโต;
สงฺเฆ เทหีติ มํโวจ, ตสฺสาหํ วจนํ กรึ.
‘‘สา ทกฺขิณา สงฺฆคตา, อปฺปเมยฺเย ปติฏฺิตา;
ปุคฺคเลสุ ตยา ทินฺนํ, น ตํ ตว มหปฺผล’’นฺติ.
‘‘อิทาเนวาหํ ชานามิ, สงฺเฆ ทินฺนํ มหปฺผลํ;
สาหํ คนฺตฺวา มนุสฺสตฺตํ, วทฺู วีตมจฺฉรา;
สงฺเฆ ทานานิ ทสฺสามิ [สงฺเฆ ทานํ ทสฺสามิหํ (สฺยา.)], อปฺปมตฺตา ปุนปฺปุน’’นฺติ.
‘‘กา เอสา เทวตา ภทฺเท, ตยา มนฺตยเต สห;
สพฺเพ เทเว ตาวตึเส, วณฺเณน อติโรจตี’’ติ.
‘‘มนุสฺสภูตา เทวินฺท, ปุพฺเพ มานุสเก ภเว;
สหภริยา จ เม อาสิ, ภคินี จ กนิฏฺิกา;
สงฺเฆ ทานานิ ทตฺวาน, กตปฺุา วิโรจตี’’ติ.
‘‘ธมฺเมน ปุพฺเพ ภคินี, ตยา ภทฺเท วิโรจติ;
ยํ สงฺฆมฺหิ อปฺปเมยฺเย, ปติฏฺาเปสิ ทกฺขิณํ.
‘‘ปุจฺฉิโต หิ มยา พุทฺโธ, คิชฺฌกูฏมฺหิ ปพฺพเต;
วิปากํ ¶ สํวิภาคสฺส, ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ.
‘‘ยชมานานํ มนุสฺสานํ, ปฺุเปกฺขาน ปาณินํ;
กโรตํ โอปธิกํ ปฺุํ, ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ.
‘‘ตํ ¶ เม พุทฺโธ วิยากาสิ, ชานํ กมฺมผลํ สกํ;
วิปากํ สํวิภาคสฺส, ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ.
[วิ. ว. ๗๕๐; กถา. ๗๙๘] ‘‘จตฺตาโร จ ปฏิปนฺนา, จตฺตาโร จ ผเล ิตา;
เอส สงฺโฆ อุชุภูโต, ปฺาสีลสมาหิโต.
[วิ. ว. ๗๕๑; กถา. ๗๙๘] ‘‘ยชมานานํ มนุสฺสานํ, ปฺุเปกฺขาน ปาณินํ;
กโรตํ โอปธิกํ ปฺุํ, สงฺเฆ ทินฺนํ มหปฺผลํ.
[วิ. ว. ๗๕๒; กถา. ๗๙๘] ‘‘เอโส ¶ หิ สงฺโฆ วิปุโล มหคฺคโต, เอสปฺปเมยฺโย อุทธีว สาคโร;
เอเต หิ เสฏฺา นรวีรสาวกา, ปภงฺกรา ธมฺมมุทีรยนฺติ [ธมฺมกถํ อุทีรยนฺติ (สฺยา.)].
[วิ. ว. ๗๕๓; กถา. ๗๙๘] ‘‘เตสํ ¶ สุทินฺนํ สุหุตํ สุยิฏฺํ, เย สงฺฆมุทฺทิสฺส ททนฺติ ทานํ;
สา ทกฺขิณา สงฺฆคตา ปติฏฺิตา, มหปฺผลา โลกวิทูน [โลกวิทูหิ (สฺยา. ก.)] วณฺณิตา.
[วิ. ว. ๗๕๔; กถา. ๗๙๘] ‘‘เอตาทิสํ ยฺมนุสฺสรนฺตา [ปฺุมนุสฺสรนฺตา (สฺยา. ก.)], เย เวทชาตา วิจรนฺติ โลเก;
วิเนยฺย มจฺเฉรมลํ สมูลํ, อนินฺทิตา ¶ สคฺคมุเปนฺติ าน’’นฺติ.
ททฺทลฺลวิมานํ [ททฺทฬฺหวิมานํ (ก.)] ฉฏฺํ.
๗. เปสวตีวิมานวตฺถุ
‘‘ผลิกรชตเหมชาลฉนฺนํ ¶ , วิวิธจิตฺรตลมทฺทสํ สุรมฺมํ;
พฺยมฺหํ สุนิมฺมิตํ โตรณูปปนฺนํ, รุจกุปกิณฺณมิทํ สุภํ วิมานํ.
‘‘ภาติ ¶ จ ทส ทิสา นเภว สุริโย, สรเท ตโมนุโท สหสฺสรํสี;
ตถา ตปติมิทํ ตว วิมานํ, ชลมิว ธูมสิโข นิเส นภคฺเค.
‘‘มุสตีว นยนํ สเตรตาว [สเตริตาว (สฺยา. ก.)], อากาเส ปิตมิทํ มนฺุํ;
วีณามุรชสมฺมตาฬฆุฏฺํ, อิทฺธํ อินฺทปุรํ ยถา ตเวทํ.
‘‘ปทุมกุมุทุปฺปลกุวลยํ, โยธิก [ยูธิก (สี.)] พนฺธุกโนชกา [โยถิกา ภณฺฑิกา โนชกา (สฺยา.)] จ สนฺติ;
สาลกุสุมิตปุปฺผิตา อโสกา, วิวิธทุมคฺคสุคนฺธเสวิตมิทํ.
‘‘สฬลลพุชภุชก [สุชก (สี. สฺยา.)] สํยุตฺตา [สฺตา (สี.)], กุสกสุผุลฺลิตลตาวลมฺพินีหิ ¶ ;
มณิชาลสทิสา ยสสฺสินี, รมฺมา โปกฺขรณี อุปฏฺิตา เต.
‘‘อุทกรุหา จ เยตฺถิ ปุปฺผชาตา, ถลชา เย จ สนฺติ รุกฺขชาตา;
มานุสกามานุสฺสกา จ ทิพฺพา, สพฺเพ ตุยฺหํ นิเวสนมฺหิ ชาตา.
‘‘กิสฺส สํยมทมสฺสยํ วิปาโก, เกนาสิ กมฺมผเลนิธูปปนฺนา;
ยถา จ เต อธิคตมิทํ วิมานํ, ตทนุปทํ อวจาสิฬารปมฺเห’’ติ [ปขุเมติ (สี.)].
‘‘ยถา ¶ จ เม อธิคตมิทํ วิมานํ, โกฺจมยูรจโกร [จงฺโกร (ก.)] สงฺฆจริตํ;
ทิพฺย [ทิพฺพ (สี. ปี.)] ปิลวหํสราชจิณฺณํ, ทิชการณฺฑวโกกิลาภินทิตํ.
‘‘นานาสนฺตานกปุปฺผรุกฺขวิวิธา, ปาฏลิชมฺพุอโสกรุกฺขวนฺตํ;
ยถา จ เม อธิคตมิทํ วิมานํ, ตํ ¶ เต ปเวทยามิ [ปวทิสฺสามิ (สี.), ปเวทิสฺสามิ (ปี.)] สุโณหิ ภนฺเต.
‘‘มคธวรปุรตฺถิเมน ¶ , นาฬกคาโม นาม อตฺถิ ภนฺเต;
ตตฺถ อโหสึ ปุเร สุณิสา, เปสวตีติ [เสสวตีติ (สี. สฺยา.)] ตตฺถ ชานึสุ มมํ.
‘‘สาหมปจิตตฺถธมฺมกุสลํ ¶ , เทวมนุสฺสปูชิตํ มหนฺตํ;
อุปติสฺสํ นิพฺพุตมปฺปเมยฺยํ, มุทิตมนา กุสุเมหิ อพฺภุกิรึ [อพฺโภกิรึ (สี. สฺยา. ปี. ก.)].
‘‘ปรมคติคตฺจ ปูชยิตฺวา, อนฺติมเทหธรํ อิสึ อุฬารํ;
ปหาย มานุสกํ สมุสฺสยํ, ติทสคตา อิธ มาวสามิ าน’’นฺติ.
เปสวตีวิมานํ สตฺตมํ.
๘. มลฺลิกาวิมานวตฺถุ
‘‘ปีตวตฺเถ ¶ ปีตธเช, ปีตาลงฺการภูสิเต;
ปีตนฺตราหิ วคฺคูหิ, อปิฬนฺธาว โสภสิ.
‘‘กา ¶ กมฺพุกายูรธเร [กกมฺพุกายุรธเร (สฺยา.)], กฺจนาเวฬภูสิเต;
เหมชาลกสฺฉนฺเน [ปจฺฉนฺเน (สี.)], นานารตนมาลินี.
‘‘โสวณฺณมยา โลหิตงฺคมยา [โลหิตงฺกมยา (สี. สฺยา.)] จ, มุตฺตามยา ¶ เวฬุริยมยา จ;
มสารคลฺลา สหโลหิตงฺคา [สหโลหิตงฺกา (สี.), สหโลหิตกา (สฺยา.)], ปาเรวตกฺขีหิ มณีหิ จิตฺตตา.
‘‘โกจิ โกจิ เอตฺถ มยูรสุสฺสโร, หํสสฺส รฺโ กรวีกสุสฺสโร;
เตสํ สโร สุยฺยติ วคฺคุรูโป, ปฺจงฺคิกํ ตูริยมิวปฺปวาทิตํ.
‘‘รโถ จ เต สุโภ วคฺคุ [วคฺคู (สฺยา.)], นานารตนจิตฺติโต [นานารตนจิตฺตงฺโค (สฺยา.)];
นานาวณฺณาหิ ธาตูหิ, สุวิภตฺโตว โสภติ.
‘‘ตสฺมึ รเถ กฺจนพิมฺพวณฺเณ, ยา ตฺวํ [ยตฺถ (ก. สี. สฺยา. ก.)] ิตา ภาสสิ มํ ปเทสํ;
เทวเต ปุจฺฉิตาจิกฺข, กิสฺส กมฺมสฺสิทํ ผล’’นฺติ.
‘‘โสวณฺณชาลํ มณิโสณฺณจิตฺติตํ [วิจิตฺตํ (ก.), จิตฺตํ (สี. สฺยา.)], มุตฺตาจิตํ เหมชาเลน ฉนฺนํ [สฺฉนฺนํ (ก.)];
ปรินิพฺพุเต โคตเม อปฺปเมยฺเย, ปสนฺนจิตฺตา อหมาภิโรปยึ.
‘‘ตาหํ กมฺมํ กริตฺวาน, กุสลํ พุทฺธวณฺณิตํ;
อเปตโสกา สุขิตา, สมฺปโมทามนามยา’’ติ.
มลฺลิกาวิมานํ อฏฺมํ.
๙. วิสาลกฺขิวิมานวตฺถุ
‘‘กา ¶ ¶ ¶ นาม ตฺวํ วิสาลกฺขิ [วิสาลกฺขี (สฺยา.)], รมฺเม จิตฺตลตาวเน;
สมนฺตา อนุปริยาสิ, นารีคณปุรกฺขตา [ปุรกฺขิตา (สฺยา. ก.)].
‘‘ยทา ¶ เทวา ตาวตึสา, ปวิสนฺติ อิมํ วนํ;
สโยคฺคา สรถา สพฺเพ, จิตฺรา โหนฺติ อิธาคตา.
‘‘ตุยฺหฺจ อิธ ปตฺตาย, อุยฺยาเน วิจรนฺติยา;
กาเย น ทิสฺสตี จิตฺตํ, เกน รูปํ ตเวทิสํ;
เทวเต ปุจฺฉิตาจิกฺข, กิสฺส กมฺมสฺสิทํ ผล’’นฺติ.
‘‘เยน กมฺเมน เทวินฺท, รูปํ มยฺหํ คตี จ เม;
อิทฺธิ จ อานุภาโว จ, ตํ สุโณหิ ปุรินฺทท.
‘‘อหํ ราชคเห รมฺเม, สุนนฺทา นามุปาสิกา;
สทฺธา สีเลน สมฺปนฺนา, สํวิภาครตา สทา.
‘‘อจฺฉาทนฺจ ภตฺตฺจ, เสนาสนํ ปทีปิยํ;
อทาสึ อุชุภูเตสุ, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.
‘‘จาตุทฺทสึ [จตุทฺทสึ (ปี. ก.)] ปฺจทสึ, ยา จ ปกฺขสฺส อฏฺมี;
ปาฏิหาริยปกฺขฺจ, อฏฺงฺคสุสมาคตํ.
‘‘อุโปสถํ อุปวสิสฺสํ, สทา สีเลสุ สํวุตา;
สฺมา สํวิภาคา จ, วิมานํ อาวสามหํ.
‘‘ปาณาติปาตา วิรตา, มุสาวาทา จ สฺตา;
เถยฺยา จ อติจารา จ, มชฺชปานา จ อารกา.
‘‘ปฺจสิกฺขาปเท รตา, อริยสจฺจาน โกวิทา;
อุปาสิกา จกฺขุมโต, โคตมสฺส ยสสฺสิโน.
‘‘ตสฺสา ¶ ¶ เม าติกุลา ทาสี [าติกุลํ อาสี (สฺยา. ก.)], สทา มาลาภิหารติ;
ตาหํ ภควโต ถูเป, สพฺพเมวาภิโรปยึ.
‘‘อุโปสเถ จหํ คนฺตฺวา, มาลาคนฺธวิเลปนํ;
ถูปสฺมึ อภิโรเปสึ, ปสนฺนา เสหิ ปาณิภิ.
‘‘เตน ¶ กมฺเมน เทวินฺท, รูปํ มยฺหํ คตี จ เม;
อิทฺธี จ อานุภาโว จ, ยํ มาลํ อภิโรปยึ.
‘‘ยฺจ สีลวตี อาสึ, น ตํ ตาว วิปจฺจติ;
อาสา จ ปน เม เทวินฺท, สกทาคามินี สิย’’นฺติ.
วิสาลกฺขิวิมานํ นวมํ.
๑๐. ปาริจฺฉตฺตกวิมานวตฺถุ
‘‘ปาริจฺฉตฺตเก ¶ โกวิฬาเร, รมณีเย มโนรเม;
ทิพฺพมาลํ คนฺถมานา, คายนฺตี สมฺปโมทสิ.
‘‘ตสฺสา เต นจฺจมานาย, องฺคมงฺเคหิ สพฺพโส;
ทิพฺพา สทฺทา นิจฺฉรนฺติ, สวนียา มโนรมา.
‘‘ตสฺสา เต นจฺจมานาย, องฺคมงฺเคหิ สพฺพโส;
ทิพฺพา คนฺธา ปวายนฺติ, สุจิคนฺธา มโนรมา.
‘‘วิวตฺตมานา กาเยน, ยา เวณีสุ ปิฬนฺธนา.
เตสํ สุยฺยติ นิคฺโฆโส, ตูริเย ปฺจงฺคิเก ยถา.
‘‘วฏํสกา วาตธุตา [วาตธูตา (สี. สฺยา.)], วาเตน สมฺปกมฺปิตา;
เตสํ สุยฺยติ นิคฺโฆโส, ตูริเย ปฺจงฺคิเก ยถา.
‘‘ยาปิ ¶ เต สิรสฺมึ มาลา, สุจิคนฺธา มโนรมา;
วาติ ¶ คนฺโธ ทิสา สพฺพา, รุกฺโข มฺชูสโก ยถา.
‘‘ฆายเส ตํ สุจิคนฺธํ [สุจึ คนฺธํ (สี.)], รูปํ ปสฺสสิ อมานุสํ [มานุสํ (ปี.)];
เทวเต ปุจฺฉิตาจิกฺข, กิสฺส กมฺมสฺสิทํ ผล’’นฺติ.
‘‘ปภสฺสรํ อจฺจิมนฺตํ, วณฺณคนฺเธน สํยุตํ;
อโสกปุปฺผมาลาหํ, พุทฺธสฺส อุปนามยึ.
‘‘ตาหํ กมฺมํ กริตฺวาน, กุสลํ พุทฺธวณฺณิตํ;
อเปตโสกา สุขิตา, สมฺปโมทามนามยา’’ติ.
ปาริจฺฉตฺตกวิมานํ ทสมํ.
ปาริจฺฉตฺตกวคฺโค ตติโย นิฏฺิโต.
ตสฺสุทฺทานํ ¶ –
อุฬาโร อุจฺฉุ ปลฺลงฺโก, ลตา จ คุตฺติเลน จ;
ททฺทลฺลเปสมลฺลิกา, วิสาลกฺขิ ปาริจฺฉตฺตโก;
วคฺโค เตน ปวุจฺจตีติ.
๔. มฺชิฏฺกวคฺโค
๑. มฺชิฏฺกวิมานวตฺถุ
‘‘มฺชิฏฺเก ¶ ¶ [มฺเชฏฺเก (สี.)] วิมานสฺมึ, โสณฺณวาลุกสนฺถเต [โสวณฺณวาลุกสนฺถเต (สฺยา. ปี.), โสวณฺณวาลิกสนฺถเต (ก.)];
ปฺจงฺคิเก ตุริเยน [ตุริเยน (สี. สฺยา. ปี.)], รมสิ สุปฺปวาทิเต.
‘‘ตมฺหา วิมานา โอรุยฺห, นิมฺมิตา รตนามยา;
โอคาหสิ ¶ สาลวนํ, ปุปฺผิตํ สพฺพกาลิกํ.
‘‘ยสฺส ยสฺเสว สาลสฺส, มูเล ติฏฺสิ เทวเต;
โส โส มฺุจติ ปุปฺผานิ, โอนมิตฺวา ทุมุตฺตโม.
‘‘วาเตริตํ สาลวนํ, อาธุตํ [อาธูตํ (สี.)] ทิชเสวิตํ;
วาติ คนฺโธ ทิสา สพฺพา, รุกฺโข มฺชูสโก ยถา.
‘‘ฆายเส ตํ สุจิคนฺธํ, รูปํ ปสฺสสิ อมานุสํ;
เทวเต ปุจฺฉิตาจิกฺข, กิสฺส กมฺมสฺสิทํ ผล’’นฺติ.
‘‘อหํ มนุสฺเสสุ มนุสฺสภูตา, ทาสี อยิรกุเล [อยฺยิรกุเล (สฺยา. ก.)] อหุํ;
พุทฺธํ นิสินฺนํ ทิสฺวาน, สาลปุปฺเผหิ โอกิรึ.
‘‘วฏํสกฺจ สุกตํ, สาลปุปฺผมยํ อหํ;
พุทฺธสฺส อุปนาเมสึ, ปสนฺนา เสหิ ปาณิภิ.
‘‘ตาหํ ¶ กมฺมํ กริตฺวาน, กุสลํ พุทฺธวณฺณิตํ;
อเปตโสกา สุขิตา, สมฺปโมทามนามยา’’ติ.
มฺชิฏฺกวิมานํ ปมํ.
๒. ปภสฺสรวิมานวตฺถุ
‘‘ปภสฺสรวรวณฺณนิเภ ¶ , สุรตฺตวตฺถวสเน [วตฺถนิวาสเน (สี. สฺยา.)];
มหิทฺธิเก จนฺทนรุจิรคตฺเต, กา ตฺวํ สุเภ เทวเต วนฺทเส มมํ.
‘‘ปลฺลงฺโก ¶ จ เต มหคฺโฆ, นานารตนจิตฺติโต ¶ รุจิโร;
ยตฺถ ตฺวํ นิสินฺนา วิโรจสิ, เทวราชาริว นนฺทเน วเน.
‘‘กึ ตฺวํ ปุเร สุจริตมาจรี ภทฺเท, กิสฺส กมฺมสฺส วิปากํ;
อนุโภสิ เทวโลกสฺมึ, เทวเต ปุจฺฉิตาจิกฺข;
กิสฺส กมฺมสฺสิทํ ผล’’นฺติ.
‘‘ปิณฺฑาย เต จรนฺตสฺส, มาลํ ผาณิตฺจ อททํ ภนฺเต;
ตสฺส กมฺมสฺสิทํ วิปากํ, อนุโภมิ เทวโลกสฺมึ.
‘‘โหติ จ เม อนุตาโป, อปรทฺธํ [อปราธํ (สฺยา.)] ทุกฺขิตฺจ [ทุกฺกฏฺจ (สี.)] เม ภนฺเต;
สาหํ ธมฺมํ นาสฺโสสึ, สุเทสิตํ ธมฺมราเชน.
‘‘ตํ ตํ วทามิ ภทฺทนฺเต, ‘ยสฺส เม อนุกมฺปิโย โกจิ;
ธมฺเมสุ ตํ สมาทเปถ’, สุเทสิตํ ธมฺมราเชน.
‘‘เยสํ อตฺถิ สทฺธา พุทฺเธ, ธมฺเม ¶ จ สงฺฆรตเน;
เต มํ อติวิโรจนฺติ, อายุนา ยสสา สิริยา.
‘‘ปตาเปน วณฺเณน อุตฺตริตรา,
อฺเ มหิทฺธิกตรา มยา เทวา’’ติ;
ปภสฺสรวิมานํ ทุติยํ.
๓. นาควิมานวตฺถุ
‘‘อลงฺกตา ¶ ¶ มณิกฺจนาจิตํ, โสวณฺณชาลจิตํ มหนฺตํ;
อภิรุยฺห คชวรํ สุกปฺปิตํ, อิธาคมา เวหายสํ [เวหาสยํ (สี.)] อนฺตลิกฺเข.
‘‘นาคสฺส ทนฺเตสุ ทุเวสุ นิมฺมิตา, อจฺโฉทกา [อจฺโฉทิกา (สี. ก.)] ปทุมินิโย สุผุลฺลา;
ปทุเมสุ จ ตุริยคณา ปภิชฺชเร, อิมา จ นจฺจนฺติ มโนหราโย.
‘‘เทวิทฺธิปตฺตาสิ มหานุภาเว, มนุสฺสภูตา กิมกาสิ ปฺุํ;
เกนาสิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
‘‘พาราณสิยํ ¶ อุปสงฺกมิตฺวา, พุทฺธสฺสหํ วตฺถยุคํ อทาสึ;
ปาทานิ วนฺทิตฺวา [วนฺทิตฺว (สี.)] ฉมา นิสีทึ, วิตฺตา จหํ อฺชลิกํ อกาสึ.
‘‘พุทฺโธ จ เม กฺจนสนฺนิภตฺตโจ, อเทสยิ สมุทยทุกฺขนิจฺจตํ;
อสงฺขตํ ทุกฺขนิโรธสสฺสตํ, มคฺคํ อเทสยิ [อเทเสสิ (สี.)] ยโต วิชานิสํ;
‘‘อปฺปายุกี ¶ กาลกตา ตโต จุตา, อุปปนฺนา ติทสคณํ ยสสฺสินี;
สกฺกสฺสหํ อฺตรา ปชาปติ, ยสุตฺตรา นาม ทิสาสุ วิสฺสุตา’’ติ.
นาควิมานํ ตติยํ.
๔. อโลมวิมานวตฺถุ
‘‘อภิกฺกนฺเตน ¶ ¶ วณฺเณน, ยา ตฺวํ ติฏฺสิ เทวเต;
โอภาเสนฺตี ทิสา สพฺพา, โอสธี วิย ตารกา.
‘‘เกน เตตาทิโส วณฺโณ…เป…
วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา เทวตา อตฺตมนา…เป… ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘อหฺจ ¶ พาราณสิยํ, พุทฺธสฺสาทิจฺจพนฺธุโน;
อทาสึ สุกฺขกุมฺมาสํ, ปสนฺนา เสหิ ปาณิภิ.
‘‘สุกฺขาย อโลณิกาย จ, ปสฺส ผลํ กุมฺมาสปิณฺฑิยา;
อโลมํ สุขิตํ ทิสฺวา, โก ปฺุํ น กริสฺสติ.
‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ…เป… ¶ วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
อโลมวิมานํ จตุตฺถํ.
๕. กฺชิกทายิกาวิมานวตฺถุ
‘‘อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน…เป… โอสธี วิย ตารกา.
‘‘เกน เตตาทิโส วณฺโณ…เป…วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา เทวตา อตฺตมนา…เป… ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘อหํ อนฺธกวินฺทมฺหิ, พุทฺธสฺสาทิจฺจพนฺธุโน;
อทาสึ โกลสมฺปากํ, กฺชิกํ เตลธูปิตํ.
‘‘ปิปฺผลฺยา ลสุเณน จ, มิสฺสํ ลามฺชเกน จ;
อทาสึ อุชุภูตสฺมึ [อุชุภูเตสุ (ก.)], วิปฺปสนฺเนน เจตสา.
‘‘ยา ¶ ¶ มเหสิตฺตํ กาเรยฺย, จกฺกวตฺติสฺส ราชิโน;
นารี สพฺพงฺคกลฺยาณี, ภตฺตุ จาโนมทสฺสิกา;
เอกสฺส ¶ กฺชิกทานสฺส, กลํ นาคฺฆติ โสฬสึ.
‘‘สตํ นิกฺขา สตํ อสฺสา, สตํ อสฺสตรีรถา;
สตํ กฺาสหสฺสานิ, อามุตฺตมณิกุณฺฑลา;
เอกสฺส กฺชิกทานสฺส, กลํ นาคฺฆนฺติ โสฬสึ.
‘‘สตํ เหมวตา นาคา, อีสาทนฺตา อุรูฬฺหวา;
สุวณฺณกจฺฉา มาตงฺคา, เหมกปฺปนวาสสา;
เอกสฺส กฺชิกทานสฺส, กลํ นาคฺฆนฺติ โสฬสึ.
‘‘จตุนฺนมปิ ¶ ทีปานํ, อิสฺสรํ โยธ การเย;
เอกสฺส กฺชิกทานสฺส, กลํ นาคฺฆติ โสฬสิ’’นฺติ.
กฺชิกทายิกาวิมานํ ปฺจมํ.
๖. วิหารวิมานวตฺถุ
‘‘อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน…เป… โอสธี วิย ตารกา.
‘‘ตสฺสา เต นจฺจมานาย, องฺคมงฺเคหิ สพฺพโส;
ทิพฺพา สทฺทา นิจฺฉรนฺติ, สวนียา มโนรมา.
‘‘ตสฺสา เต นจฺจมานาย, องฺคมงฺเคหิ สพฺพโส;
ทิพฺพา คนฺธา ปวายนฺติ, สุจิคนฺธา มโนรมา.
‘‘วิวตฺตมานา กาเยน, ยา เวณีสุ ปิฬนฺธนา;
เตสํ สุยฺยติ นิคฺโฆโส, ตุริเย ปฺจงฺคิเก ยถา.
‘‘วฏํสกา วาตธุตา, วาเตน สมฺปกมฺปิตา;
เตสํ สุยฺยติ นิคฺโฆโส, ตุริเย ปฺจงฺคิเก ยถา.
‘‘ยาปิ ¶ เต สิรสฺมึ มาลา, สุจิคนฺธา มโนรมา;
วาติ คนฺโธ ทิสา สพฺพา, รุกฺโข มฺชูสโก ยถา.
‘‘ฆายเส ตํ สุจิคนฺธํ, รูปํ ปสฺสสิ อมานุสํ;
เทวเต ปุจฺฉิตาจิกฺข, กิสฺส กมฺมสฺสิทํ ผล’’นฺติ.
‘‘สาวตฺถิยํ ¶ ¶ มยฺหํ สขี ภทนฺเต, สงฺฆสฺส กาเรสิ มหาวิหารํ;
ตตฺถปฺปสนฺนา อหมานุโมทึ, ทิสฺวา อคารฺจ ปิยฺจ เมตํ.
‘‘ตาเยว ¶ เม สุทฺธนุโมทนาย, ลทฺธํ วิมานพฺภุตทสฺสเนยฺยํ;
สมนฺตโต โสฬสโยชนานิ, เวหายสํ คจฺฉติ อิทฺธิยา มม.
‘‘กูฏาคารา นิเวสา เม, วิภตฺตา ภาคโส มิตา;
ททฺทลฺลมานา อาภนฺติ, สมนฺตา สตโยชนํ.
‘‘โปกฺขรฺโ จ เม เอตฺถ, ปุถุโลมนิเสวิตา;
อจฺโฉทกา [อจฺโฉทิกา (สี.)] วิปฺปสนฺนา, โสณฺณวาลุกสนฺถตา.
‘‘นานาปทุมสฺฉนฺนา, ปุณฺฑรีกสโมตตา [ปณฺฑรีกสโมนตา (สี.)];
สุรภี สมฺปวายนฺติ, มนฺุา มาลุเตริตา.
‘‘ชมฺพุโย ปนสา ตาลา, นาฬิเกรวนานิ จ;
อนฺโตนิเวสเน ชาตา, นานารุกฺขา อโรปิมา.
‘‘นานาตูริยสงฺฆุฏฺํ ¶ , อจฺฉราคณโฆสิตํ;
โยปิ มํ สุปิเน ปสฺเส, โสปิ วิตฺโต สิยา นโร.
‘‘เอตาทิสํ อพฺภุตทสฺสเนยฺยํ, วิมานํ สพฺพโสปภํ;
มม กมฺเมหิ นิพฺพตฺตํ, อลํ ปฺุานิ กาตเว’’ติ.
‘‘ตาเยว เต สุทฺธนุโมทนาย, ลทฺธํ วิมานพฺภุตทสฺสเนยฺยํ;
ยา เจว สา ทานมทาสิ นารี, ตสฺสา คตึ พฺรูหิ กุหึ อุปฺปนฺนา [อุปปนฺนา (ก.)] สา’’ติ.
‘‘ยา สา อหุ มยฺหํ สขี ภทนฺเต, สงฺฆสฺส กาเรสิ มหาวิหารํ;
วิฺาตธมฺมา สา อทาสิ ทานํ, อุปฺปนฺนา นิมฺมานรตีสุ เทเวสุ.
‘‘ปชาปตี ¶ ตสฺส สุนิมฺมิตสฺส, อจินฺติยา กมฺมวิปากา ตสฺส;
ยเมตํ ปุจฺฉสิ กุหึ อุปฺปนฺนา [อุปปนฺนา (ก.)] สาติ, ตํ เต วิยากาสึ อนฺถา อหํ.
‘‘เตนหฺเปิ สมาทเปถ, สงฺฆสฺส ทานานิ ททาถ วิตฺตา;
ธมฺมฺจ สุณาถ ปสนฺนมานสา, สุทุลฺลโภ ลทฺโธ มนุสฺสลาโภ.
‘‘ยํ ¶ มคฺคํ มคฺคาธิปตี อเทสยิ [มคฺคาธิปตฺยเทสยิ (สี.)], พฺรหฺมสฺสโร กฺจนสนฺนิภตฺตโจ;
สงฺฆสฺส ทานานิ ททาถ วิตฺตา, มหปฺผลา ยตฺถ ภวนฺติ ทกฺขิณา.
[ขุ. ปา. ๖.๖; สุ. นิ. ๒๒๙] ‘‘เย ¶ ปุคฺคลา อฏฺ สตํ ปสตฺถา, จตฺตาริ เอตานิ ยุคานิ โหนฺติ;
เต ทกฺขิเณยฺยา สุคตสฺส สาวกา, เอเตสุ ทินฺนานิ มหปฺผลานิ.
[วิ. ว. ๖๔๑] ‘‘จตฺตาโร จ ปฏิปนฺนา, จตฺตาโร จ ผเล ิตา;
เอส สงฺโฆ อุชุภูโต, ปฺาสีลสมาหิโต.
[วิ. ว. ๖๔๒] ‘‘ยชมานานํ ¶ มนุสฺสานํ, ปฺุเปกฺขาน ปาณินํ;
กโรตํ โอปธิกํ ปฺุํ, สงฺเฆ ทินฺนํ มหปฺผลํ.
[วิ. ว. ๖๔๓] ‘‘เอโส หิ สงฺโฆ วิปุโล มหคฺคโต, เอสปฺปเมยฺโย อุทธีว สาคโร;
เอเตหิ เสฏฺา นรวีรสาวกา, ปภงฺกรา ธมฺมมุทีรยนฺติ [นตฺเถตฺถ ปาเภโท].
[วิ. ว. ๖๔๔] ‘‘เตสํ สุทินฺนํ สุหุตํ สุยิฏฺํ, เย สงฺฆมุทฺทิสฺส ททนฺติ ทานํ;
สา ทกฺขิณา สงฺฆคตา ปติฏฺิตา, มหปฺผลา โลกวิทูน [โลกวิทูหิ (ก.)] วณฺณิตา.
‘‘เอตาทิสํ ¶ ¶ ยฺมนุสฺสรนฺตา, เย เวทชาตา วิจรนฺติ โลเก;
วิเนยฺย มจฺเฉรมลํ สมูลํ, อนินฺทิตา สคฺคมุเปนฺติ าน’’นฺติ.
วิหารวิมานํ ฉฏฺํ.
ภาณวารํ ทุติยํ นิฏฺิตํ.
๗. จตุริตฺถิวิมานวตฺถุ
‘‘อภิกฺกนฺเตน ¶ วณฺเณน…เป…วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา เทวตา อตฺตมนา…เป… ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘อินฺทีวรานํ ¶ หตฺถกํ อหมทาสึ, ภิกฺขุโน ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส;
เอสิกานํ อุณฺณตสฺมึ, นครวเร ปณฺณกเต รมฺเม.
‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ…เป…วณฺโณ จ เม สพฺพทิสฺสา ปภาสตี’’ติ.
‘‘อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน…เป…วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา เทวตา อตฺตมนา…เป… ¶ ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘นีลุปฺปลหตฺถกํ อหมทาสึ, ภิกฺขุโน ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส;
เอสิกานํ อุณฺณตสฺมึ, นครวเร ปณฺณกเต รมฺเม.
‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ…เป…วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
‘‘อภิกฺกนฺเตน ¶ วณฺเณน…เป…วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา เทวตา อตฺตมนา…เป… ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘โอทาตมูลกํ หริตปตฺตํ, อุทกสฺมึ สเร ชาตํ อหมทาสึ;
ภิกฺขุโน ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส, เอสิกานํ อุณฺณตสฺมึ;
นครวเร ปณฺณกเต รมฺเม.
‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ…เป…วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
‘‘อภิกฺกนฺเตน ¶ ¶ วณฺเณน…เป…วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา เทวตา อตฺตมนา…เป… ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘อหํ สุมนา สุมนสฺส สุมนมกุฬานิ, ทนฺตวณฺณานิ อหมทาสึ;
ภิกฺขุโน ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส, เอสิกานํ อุณฺณตสฺมึ;
นครวเร ปณฺณกเต รมฺเม.
‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ…เป…วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
จตุริตฺถิวิมานํ สตฺตมํ.
๘. อมฺพวิมานวตฺถุ
‘‘ทิพฺพํ ¶ เต อมฺพวนํ รมฺมํ, ปาสาเทตฺถ มหลฺลโก;
นานาตุริยสงฺฆุฏฺโ, อจฺฉราคณโฆสิโต.
‘‘ปทีโป เจตฺถ ชลติ, นิจฺจํ โสวณฺณโย มหา;
ทุสฺสผเลหิ รุกฺเขหิ, สมนฺตา ปริวาริโต.
‘‘เกน ¶ เตตาทิโส วณฺโณ…เป…วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ;
สา เทวตา อตฺตมนา…เป… ¶ ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘อหํ มนุสฺเสสุ มนุสฺสภูตา, ปุริมาย ชาติยา มนุสฺสโลเก;
วิหารํ สงฺฆสฺส กาเรสึ, อมฺเพหิ ปริวาริตํ.
‘‘ปริโยสิเต วิหาเร, กาเรนฺเต นิฏฺิเต มเห;
อมฺเพหิ ฉาทยิตฺวาน [อมฺเพ อจฺฉาทยิตฺวาน (สี. สฺยา.), อมฺเพหจฺฉาทยิตฺวาน (ปี. ก.)], กตฺวา ทุสฺสมเย ผเล.
‘‘ปทีปํ ตตฺถ ชาเลตฺวา, โภชยิตฺวา คณุตฺตมํ;
นิยฺยาเทสึ ตํ สงฺฆสฺส, ปสนฺนา เสหิ ปาณิภิ.
‘‘เตน เม อมฺพวนํ รมฺมํ, ปาสาเทตฺถ มหลฺลโก;
นานาตุริยสงฺฆุฏฺโ, อจฺฉราคณโฆสิโต.
‘‘ปทีโป ¶ เจตฺถ ชลติ, นิจฺจํ โสวณฺณโย มหา;
ทุสฺสผเลหิ รุกฺเขหิ, สมนฺตา ปริวาริโต.
‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ…เป…วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
อมฺพวิมานํ อฏฺมํ.
๙. ปีตวิมานวตฺถุ
‘‘ปีตวตฺเถ ¶ ปีตธเช, ปีตาลงฺการภูสิเต;
ปีตจนฺทนลิตฺตงฺเค, ปีตอุปฺปลมาลินี [ปีตุปฺปลมธารินี (สฺยา. ก.), ปีตุปฺปลมาลินี (ปี.)].
‘‘ปีตปาสาทสยเน, ปีตาสเน ปีตภาชเน;
ปีตฉตฺเต ปีตรเถ, ปีตสฺเส ปีตพีชเน.
‘‘กึ ¶ ¶ กมฺมมกรี ภทฺเท, ปุพฺเพ มานุสเก ภเว;
เทวเต ปุจฺฉิตาจิกฺข, กิสฺส กมฺมสฺสิทํ ผล’’นฺติ.
‘‘โกสาตกี นาม ลตตฺถิ ภนฺเต, ติตฺติกา อนภิจฺฉิตา;
ตสฺสา จตฺตาริ ปุปฺผานิ, ถูปํ อภิหรึ อหํ.
‘‘สตฺถุ สรีรมุทฺทิสฺส, วิปฺปสนฺเนน เจตสา;
นาสฺส มคฺคํ อเวกฺขิสฺสํ, น ตคฺคมนสา [ตทคฺคมนสา (สี.), ตทงฺคมนสา (สฺยา.)] สตี.
‘‘ตโต มํ อวธี คาวี, ถูปํ อปตฺตมานสํ;
ตฺจาหํ อภิสฺเจยฺยํ, ภิยฺโย [ภีโย (สี. อฏฺ.)] นูน อิโต สิยา.
‘‘เตน กมฺเมน เทวินฺท, มฆวา เทวกฺุชโร;
ปหาย มานุสํ เทหํ, ตว สหพฺย [สหพฺยต (สี. สฺยา.)] มาคตา’’ติ.
อิทํ ¶ สุตฺวา ติทสาธิปติ, มฆวา เทวกฺุชโร;
ตาวตึเส ปสาเทนฺโต, มาตลึ เอตทพฺรวิ [เอตทพฺรูวีติ (สี.)].
‘‘ปสฺส มาตลิ อจฺเฉรํ, จิตฺตํ กมฺมผลํ อิทํ;
อปฺปกมฺปิ กตํ เทยฺยํ, ปฺุํ โหติ มหปฺผลํ.
‘‘นตฺถิ จิตฺเต ปสนฺนมฺหิ, อปฺปกา นาม ทกฺขิณา;
ตถาคเต วา สมฺพุทฺเธ, อถ วา ตสฺส สาวเก.
‘‘เอหิ มาตลิ อมฺเหปิ, ภิยฺโย ภิยฺโย มเหมเส;
ตถาคตสฺส ธาตุโย, สุโข ปฺุาน มุจฺจโย.
‘‘ติฏฺนฺเต นิพฺพุเต จาปิ, สเม จิตฺเต สมํ ผลํ;
เจโตปณิธิเหตุ ¶ หิ, สตฺตา คจฺฉนฺติ สุคฺคตึ.
‘‘พหูนํ [พหุนฺนํ (สี. สฺยา.)] วต อตฺถาย, อุปฺปชฺชนฺติ ตถาคตา;
ยตฺถ การํ กริตฺวาน, สคฺคํ คจฺฉนฺติ ทายกา’’ติ.
ปีตวิมานํ นวมํ.
๑๐. อุจฺฉุวิมานวตฺถุ
‘‘โอภาสยิตฺวา ¶ ¶ ปถวึ สเทวกํ, อติโรจสิ จนฺทิมสูริยา วิย;
สิริยา จ วณฺเณน ยเสน เตชสา, พฺรหฺมาว เทเว ติทเส สหินฺทเก.
‘‘ปุจฺฉามิ ¶ ตํ อุปฺปลมาลธารินี, อาเวฬินี กฺจนสนฺนิภตฺตเจ;
อลงฺกเต อุตฺตมวตฺถธารินี, กา ตฺวํ สุเภ เทวเต วนฺทเส มมํ.
‘‘กึ ตฺวํ ปุเร กมฺมมกาสิ อตฺตนา, มนุสฺสภูตา ปุริมาย ชาติยา;
ทานํ สุจิณฺณํ อถ สีลสฺมํ, เกนุปปนฺนา สุคตึ ยสสฺสินี;
เทวเต ปุจฺฉิตาจิกฺข, กิสฺส กมฺมสฺสิทํ ผล’’นฺติ.
‘‘อิทานิ ภนฺเต อิมเมว คามํ, ปิณฺฑาย อมฺหาก ฆรํ อุปาคมิ;
ตโต เต อุจฺฉุสฺส อทาสิ ขณฺฑิกํ, ปสนฺนจิตฺตา อตุลาย ปีติยา;
‘‘สสฺสุ ¶ จ ปจฺฉา อนุยฺุชเต มมํ, กหํ นุ อุจฺฉุํ วธุเก อวากิรี;
น ฉฑฺฑิตํ โน ปน ขาทิตํ มยา, สนฺตสฺส ภิกฺขุสฺส สยํ อทาสหํ.
‘‘ตุยฺหํนฺวิทํ อิสฺสริยํ อโถ มม, อิติสฺสา สสฺสุ ปริภาสเต มมํ;
เลฑฺฑุํ คเหตฺวา ปหารํ อทาสิ เม, ตโต จุตา กาลกตามฺหิ เทวตา.
‘‘ตเทว กมฺมํ กุสลํ กตํ มยา, สุขฺจ กมฺมํ อนุโภมิ อตฺตนา;
เทเวหิ สทฺธึ ปริจารยามหํ, โมทามหํ กามคุเณหิ ปฺจหิ.
‘‘ตเทว ¶ กมฺมํ กุสลํ กตํ มยา, สุขฺจ กมฺมํ อนุโภมิ อตฺตนา;
เทวินฺทคุตฺตา ติทเสหิ รกฺขิตา, สมปฺปิตา กามคุเณหิ ปฺจหิ.
‘‘เอตาทิสํ ¶ ปฺุผลํ อนปฺปกํ, มหาวิปากา มม อุจฺฉุทกฺขิณา;
เทเวหิ สทฺธึ ปริจารยามหํ, โมทามหํ กามคุเณหิ ปฺจหิ.
‘‘เอตาทิสํ ปฺุผลํ อนปฺปกํ, มหาชุติกา มม อุจฺฉุทกฺขิณา;
เทวินฺทคุตฺตา ติทเสหิ รกฺขิตา, สหสฺสเนตฺโตริว นนฺทเน วเน.
‘‘ตุวฺจ ¶ ภนฺเต อนุกมฺปกํ วิทุํ, อุเปจฺจ วนฺทึ กุสลฺจ ปุจฺฉิสํ;
ตโต เต อุจฺฉุสฺส อทาสึ ขณฺฑิกํ, ปสนฺนจิตฺตา อตุลาย ปีติยา’’ติ.
อุจฺฉุวิมานํ ทสมํ.
๑๑. วนฺทนวิมานวตฺถุ
‘‘อภิกฺกนฺเตน ¶ วณฺเณน, ยา ตฺวํ ติฏฺสิ เทวเต;
โอภาเสนฺตี ทิสา สพฺพา, โอสธี วิย ตารกา.
‘‘เกน เตตาทิโส วณฺโณ…เป. ¶ …
วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
สา เทวตา อตฺตมนา…เป… ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ.
‘‘อหํ มนุสฺเสสุ มนุสฺสภูตา, ทิสฺวาน สมเณ สีลวนฺเต;
ปาทานิ วนฺทิตฺวา มนํ ปสาทยึ, วิตฺตา จหํ อฺชลิกํ อกาสึ.
‘‘เตน ¶ เมตาทิโส วณฺโณ…เป… วณฺโณ ¶ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติ.
วนฺทนวิมานํ เอกาทสมํ.
๑๒. รชฺชุมาลาวิมานวตฺถุ
‘‘อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน, ยา ตฺวํ ติฏฺสิ เทวเต;
หตฺถปาเท จ วิคฺคยฺห, นจฺจสิ สุปฺปวาทิเต.
‘‘ตสฺสา เต นจฺจมานาย, องฺคมงฺเคหิ สพฺพโส;
ทิพฺพา สทฺทา นิจฺฉรนฺติ, สวนียา มโนรมา.
‘‘ตสฺสา เต นจฺจมานาย, องฺคมงฺเคหิ สพฺพโส;
ทิพฺพา คนฺธา ปวายนฺติ, สุจิคนฺธา มโนรมา.
‘‘วิวตฺตมานา กาเยน, ยา เวณีสุ ปิฬนฺธนา;
เตสํ สุยฺยติ นิคฺโฆโส, ตุริเย ปฺจงฺคิเก ยถา.
‘‘วฏํสกา วาตธุตา, วาเตน สมฺปกมฺปิตา;
เตสํ สุยฺยติ นิคฺโฆโส, ตุริเย ปฺจงฺคิเก ยถา.
‘‘ยาปิ เต สิรสฺมึ มาลา, สุจิคนฺธา มโนรมา;
วาติ คนฺโธ ทิสา สพฺพา, รุกฺโข มฺชูสโก ยถา.
‘‘ฆายเส ¶ ตํ สุจิคนฺธํ, รูปํ ปสฺสสิ อมานุสํ;
เทวเต ปุจฺฉิตาจิกฺข, กิสฺส กมฺมสฺสิทํ ผล’’นฺติ.
‘‘ทาสี ¶ อหํ ปุเร อาสึ, คยายํ พฺราหฺมณสฺสหํ;
อปฺปปฺุา อลกฺขิกา, รชฺชุมาลาติ มํ วิทุํ [วิทู (สฺยา. ปี. ก.)].
‘‘อกฺโกสานํ วธานฺจ, ตชฺชนาย จ อุคฺคตา [อุกฺกตา (สี. สฺยา.)];
กุฏํ ¶ คเหตฺวา นิกฺขมฺม, อคฺฉึ [อาคจฺฉึ (สฺยา. ก.), อคจฺฉึ (ปี.), คจฺฉึ (สี.)] อุทหาริยา [อุทกหาริยา (สี.)].
‘‘วิปเถ ¶ กุฏํ นิกฺขิปิตฺวา, วนสณฺฑํ อุปาคมึ;
อิเธวาหํ มริสฺสามิ, โก อตฺโถ [กฺวตฺโถสิ (ก.), กีวตฺโถปิ (สฺยา.)] ชีวิเตน เม.
‘‘ทฬฺหํ ปาสํ กริตฺวาน, อาสุมฺภิตฺวาน ปาทเป;
ตโต ทิสา วิโลเกสึ,โก นุ โข วนมสฺสิโต.
‘‘ตตฺถทฺทสาสึ สมฺพุทฺธํ, สพฺพโลกหิตํ มุนึ;
นิสินฺนํ รุกฺขมูลสฺมึ, ฌายนฺตํ อกุโตภยํ.
‘‘ตสฺสา เม อหุ สํเวโค, อพฺภุโต โลมหํสโน;
โก นุ โข วนมสฺสิโต, มนุสฺโส อุทาหุ เทวตา.
‘‘ปาสาทิกํ ปสาทนียํ, วนา นิพฺพนมาคตํ;
ทิสฺวา มโน เม ปสีทิ, นายํ ยาทิสกีทิโส.
‘‘คุตฺตินฺทฺริโย ฌานรโต, อพหิคฺคตมานโส;
หิโต สพฺพสฺส โลกสฺส, พุทฺโธ อยํ [โสยํ (สี.)] ภวิสฺสติ.
‘‘ภยเภรโว ทุราสโท, สีโหว คุหมสฺสิโต;
ทุลฺลภายํ ทสฺสนาย, ปุปฺผํ โอทุมฺพรํ ยถา.
‘‘โส มํ มุทูหิ วาจาหิ, อาลปิตฺวา ตถาคโต;
รชฺชุมาเลติ มํโวจ, สรณํ คจฺฉ ตถาคตํ.
‘‘ตาหํ คิรํ สุณิตฺวาน, เนลํ อตฺถวตึ สุจึ;
สณฺหํ มุทฺุจ วคฺคฺุจ, สพฺพโสกาปนูทนํ.
‘‘กลฺลจิตฺตฺจ มํ ตฺวา, ปสนฺนํ สุทฺธมานสํ;
หิโต ¶ สพฺพสฺส โลกสฺส, อนุสาสิ ตถาคโต.
‘‘อิทํ ทุกฺขนฺติ มํโวจ, อยํ ทุกฺขสฺส สมฺภโว;
ทุกฺข [อยํ (สี. สฺยา. ปี.)] นิโรโธ มคฺโค จ [ทุกฺขนิโรโธ จ (สฺยา.)], อฺชโส อมโตคโธ.
‘‘อนุกมฺปกสฺส ¶ กุสลสฺส, โอวาทมฺหิ อหํ ิตา;
อชฺฌคา อมตํ สนฺตึ, นิพฺพานํ ปทมจฺจุตํ.
‘‘สาหํ อวฏฺิตาเปมา, ทสฺสเน อวิกมฺปินี;
มูลชาตาย สทฺธาย, ธีตา พุทฺธสฺส โอรสา.
‘‘สาหํ ¶ ¶ รมามิ กีฬามิ, โมทามิ อกุโตภยา;
ทิพฺพมาลํ ธารยามิ, ปิวามิ มธุมทฺทวํ.
‘‘สฏฺิตุริยสหสฺสานิ, ปฏิโพธํ กโรนฺติ เม;
อาฬมฺโพ คคฺคโร ภีโม, สาธุวาที จ สํสโย.
‘‘โปกฺขโร จ สุผสฺโส จ, วีณาโมกฺขา จ นาริโย;
นนฺทา เจว สุนนฺทา จ, โสณทินฺนา สุจิมฺหิตา.
‘‘อลมฺพุสา มิสฺสเกสี จ, ปุณฺฑรีกาติทารุณี [… ติจารุณี (สี.)];
เอณีผสฺสา สุผสฺสา [สุปสฺสา (สฺยา. ปี. ก.)] จ, สุภทฺทา [สํภทฺทา (ก.)] มุทุวาทินี.
‘‘เอตา จฺา จ เสยฺยาเส, อจฺฉรานํ ปโพธิกา;
ตา มํ กาเลนุปาคนฺตฺวา, อภิภาสนฺติ เทวตา.
‘‘หนฺท นจฺจาม คายาม, หนฺท ตํ รมยามเส;
นยิทํ อกตปฺุานํ, กตปฺุานเมวิทํ.
‘‘อโสกํ ¶ นนฺทนํ รมฺมํ, ติทสานํ มหาวนํ;
สุขํ อกตปฺุานํ, อิธ นตฺถิ ปรตฺถ จ.
‘‘สุขฺจ กตปฺุานํ, อิธ เจว ปรตฺถ จ;
เตสํ สหพฺยกามานํ, กตฺตพฺพํ กุสลํ พหุํ;
กตปฺุา หิ โมทนฺติ, สคฺเค โภคสมงฺคิโน.
‘‘พหูนํ วต อตฺถาย, อุปฺปชฺชนฺติ ตถาคตา;
ทกฺขิเณยฺยา มนุสฺสานํ, ปฺุเขตฺตานมากรา;
ยตฺถ การํ กริตฺวาน, สคฺเค โมทนฺติ ทายกา’’ติ.
รชฺชุมาลาวิมานํ ทฺวาทสมํ.
มฺชิฏฺกวคฺโค จตุตฺโถ นิฏฺิโต.
ตสฺสุทฺทานํ ¶ –
มฺชิฏฺา ¶ ปภสฺสรา นาคา, อโลมากฺชิกทายิกา;
วิหารจตุริตฺถมฺพา, ปีตา อุจฺฉุวนฺทนรชฺชุมาลา จ;
วคฺโค เตน ปวุจฺจตีติ.
อิตฺถิวิมานํ สมตฺตํ.